Научная статья на тему 'МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ БОЛАЛАРНИ АТРОФ ОЛАМ БИЛАН ТАНИШТИРИШ МАЗМУНИ ВА КОМПОНЕНТЛАРИ'

МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ БОЛАЛАРНИ АТРОФ ОЛАМ БИЛАН ТАНИШТИРИШ МАЗМУНИ ВА КОМПОНЕНТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

1479
129
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
имидж / интеллект / қонуният / объект / технология / экскурсия / терапия / мотивация / интеграция / image / intelligence / patterns / object / technology / excursion / therapy / motivation / integration

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Тармиза Латиповна Хурвалиева

Мақолада мактабгача ёшдаги болаларни атроф олам билан таништириш мазмуни ҳамда методик жиҳатлари ёритилган. Болаларни атроф олам билан таништиришда қўлланиладиган технологиялардан намуналар келтирилган. Атроф олам билан таништириш компонентлари ва шакллари баён этилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CONTENTS AND COMPONENTS OF INTRODUCING PRESCHOOL CHILDREN WITH THE ENVIRONMENT

The article describes the content and methodological aspects of familiarizing preschool children with the environment. The examples of technologies which help children get acquainted with the environment are given. The components and forms of familiarization with the surrounding world are described

Текст научной работы на тему «МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ БОЛАЛАРНИ АТРОФ ОЛАМ БИЛАН ТАНИШТИРИШ МАЗМУНИ ВА КОМПОНЕНТЛАРИ»

МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ БОЛАЛАРНИ АТРОФ ОЛАМ БИЛАН ТАНИШТИРИШ МАЗМУНИ ВА КОМПОНЕНТЛАРИ

Тармиза Латиповна Хурвалиева

Тошкент вилояти Чирчик давлат педагогика институти доценти, п.ф.н.

t.l.xurvaliyeva@cspi.uz

АННОТАЦИЯ

Маколада мактабгача ёшдаги болаларни атроф олам билан таништириш мазмуни хдмда методик жихдтлари ёритилган. Болаларни атроф олам билан таништиришда кулланиладиган технологиялардан намуналар келтирилган. Атроф олам билан таништириш компонентлари ва шакллари баён этилган.

Калит сузлар: имидж, интеллект, конуният, объект, технология, экскурсия, терапия, мотивация, интеграция.

CONTENTS AND COMPONENTS OF INTRODUCING PRESCHOOL CHILDREN WITH THE ENVIRONMENT

Tarmiza Latipovna Khurvaliyeva

Associate Professor, Chirchik State Pedagogical Institute

ABSTRACT

The article describes the content and methodological aspects of familiarizing preschool children with the environment. The examples of technologies which help children get acquainted with the environment are given. The components and forms of familiarization with the surrounding world are described.

Keywords: image, intelligence, patterns, object, technology, excursion, therapy, motivation, integration.

КИРИШ

Сунгги йилларда ижтимоий буюртманинг узгариши яъни жамиятнинг чукур фикрловчи, фаол шахсга эх,тиёжини кондириш мактабгача укув-тарбия жараёнини янада кучайтириш лозимлигини курсатди. Таълим -тарбия жараёнида замонавий технологиялар хдмда кургазмали-амалий методни такомиллаштириш, болаларда фаолиятни режалаштириш куникмалари, ижодкорликни ривожлантириш такозо этилмокда. Мактабгача ёшдаги

болаларни атроф олам билан таништириш кизикувчанликни оширади. Билиш кобилияти хамда "бошлаетич таълим укувчиси имиджи" ривожлантирилади. Ижодий тасаввур эса болада интеллектуал ва шахс сифатларининг шаклланишига туртки беради. Мактабгача ёшдан болаларни маънавий кадриятлар, миллий меросимизни эъзозлаш хдмда табиат бойликларини асраш каби куникмаларни шакллантириб бориш, Ватанга садокатли авлодни тарбиялашга имкон беради.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Атроф олам хакидаги билимлар 5-6 ёшдан 6-7 ёшгача аста-секин мураккаблашиб боради, бу боскичда болаларни алохида предмет ва атроф оламдаги ходисалар билан таништириш етарли эмас, уларга сабабий -окибатларнинг алокадорлиги, олам ва унинг тузилиши хакида батафсил маълумот бериш лозим. В.Логинова ва И..Бабаеваларнинг фикрича: "6-7 ёшдаги болаларда "Инсон-табиат-жамият" тизимининг алокадорлиги ва конуниятларини тасаввур килиш жараёни хосил булади. Мавжуд ва мавжуд булмаган табиий объектларни белгилари асосида дифференциация (табакалаштириш) жараёни кечади. Узаро муносабатлар тушунтирилади ижтимоий муносабат ва табиат оламининг узгаришлари конуниятлари, элементар алокалари ургатилади" [2;127-б]. Мана шундай тарзда болалар атроф олам ва борликдаги предмет, ходисалар, уларнинг сабаб ва окибатларини англайдилар. Мактабгача таълим дидактикаси хусусида фикр юритилганда Ф. Фребель [5],М. Монтессори [3], Л. Венгер[1], А.Усова [4]лар томонидан илгари сурилган тамойилларнинг бугунги кунгача уз ахамиятини йукотмаганлиги кузга ташланади. Жумладан, объективлик тамойили боланинг аклий ривожланиш даражаси предмет ва ходисаларнинг хусусиятларини факат ташки томонини англаш ва билиш билан белгиланади. Билимларнинг тизимлилиги тамойилида табиат ва ижтимоий хаёт ходисаларини умумий алокадорлигини тасаввур килиш хамда узлаштириш имконияти, турли хил вазифаларни тахлил килиш ва хал этиш амалга оширилади.

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Укув фаолиятининг муваффакиятини таъминловчи зарурий шартлардан бири катталар ва тенгдошлари билан мулокот килиш куникмаси ва коммуникатив компетенциядир. Тезкор ривожланаётган даврда болаларда

билимларни узлаштиришга булган мотивация етарли даражада намоён булмаяпди. Бунинг учун замонавий технологиялар, метод ва воситаларни туFри танлаш лозимки, болаларда билишга булган кизикиш уз урнини йукотмасин. Фаол таълим методлари болаларда тадкикотчилик фаолияти, ижодий фаолиятни ташкил этиш учун шароит яратади.

Педагогик жараёнда укитишнинг пассив, фаол, интерфаол каби замонавий усулларидан фойдаланишнинг самараси миллий педагогикада уз исботини топган. Мактабгача ёшдаги болаларни атроф олам билан таништириш жараёни нафакат таълимий фаолиятда балки тарбиявий ишларда, кундалик хаётда кузатиш, сайр, экскурсия, сухбатлар, оилада хам амалга оширилади.

Мактабгача ёшдаги болаларни атроф олам билан таништиришнинг методик жихатлари куйидагиларни ташкил этади:

• болаларга савол бериш имкониятини бериш, уларнинг фаоллиги ва ташаббускорлигини тухтатмаслик;

• хар бир бола учун муваффакиятга эришиш шароитини яратиш;

• марказларда ташкил этилган турли фаолият жараёнларида болаларга атроф олам хакида маълумот олиш имконини яратиш;

• укув тарбиявий фаолиятда хар бир боланинг узигагина хос ноёб кобилиятлари, тажрибаларига таяниш;

• болаларни атроф оламни ёркин намуна ва яккол образлар оркали тез англашларини инобатга олиб, кургазмали материаллардан самарали ва уринли фойдаланиш,

• болаларни кашфиётчиликка ундаш максадида муаммоли вазиятлар яратиш, янги билимларини куллаш имкониятини бериш;

• болалардаги чарчок ёки толикишни бартараф этиш максадида иш шакллари ва фаолият турларини алмашлаб туриш;

• болаларга узини намоён этишларига кенг имкониятлар яратиш максадида ижодий ва махсус топшириклар бериш;

• тарбиячилар мактабгача таълимда уйин шакллари, болаларда атроф олам хакида кизикишларни ошириш учун дидактик уйин, харакатли ва ривожлантирувчи машклар, ижодий топшириклар, билишга оид хикоялар, муаммоли вазиятларни ечиш кабилардан фойдаланадилар.

Атроф олам билан таништиришда "Видеоэкскурсия" технологиясидан фойдаланиш самара беради. Технологиянинг бориши:

1. Тарбиячи гид ролини бажариб, тарихий шахарлар хакида видеофильм намойиш этади. Видеони маълум кисмида намойишни тухтатиб, тушунтириш

ишларини олиб боради. Бу шахарнинг номи Бухоро. Бухоро кадимий шахар. Бу тарихий шахарларда саройлар, каср ва баланд миноралар бор. Бобомиз Ибн Сино шу юртда туFилган.

2. Ибн Сино тиббиёт асосчиси. Турли касалликларга даво топган. Инсон соFлом булиши учун тозаликка риоя килиши, кул ва танани тоза саклаш, вактида овкатланиш ва ухлаш кераклигини айтган.

3. Намойиш этилган шахар хакида савол-жавоб утказади.

Саволлар: Бу кайси шахар?, У кандай шахар?, Баланд биноларнинг нима деб атаймиз? Бу ким? У нима деган? кабилар.

Шу тарзда блокда бир хафта мобайнида кадимий шахарлар ва уларда яшаган буюк сиймолар хакида маълумот бериб борилади.

Блок якунида "Видеота^лил" технологияси кулланилади.

1. К,иска-киска лавхалар курсатилади.

2. Болалар билан тезкор савол-жавоб утказилади.

3. Болалар ихтиёрий равишда (трафаретли минора, минора ичига донлар терилади, расм чизади, буяйди, мозаика йотади, пластилин ва аппликация) тайёрлайди.

"Сюжетли-ролли уйинлар ва драмалаштириш" марказида болалар Ибн Сино, А.Навоий, З.Бобур, Беруний сиймолари ва уларнинг хаёт фаолиятига оид ролларни ижро этишди.

ХУЛОСА

"Видеота^лил" технологияси эртаклар намойишида атроф олам билан мулокот килиш, инсонлар такдири, табиатдаги ходисалар хакида маълумот бериш, ижодий ёндашишда катта ахамиятга эга.

Мактабгача таълим ташкилотининг укув-тарбиявий фаолият давомида болаларни комплекс ривожлантириш максадида "Терапия" технологияларидан кенг фойдаланилади.

1.Эртак терапия.

2. Кум терапия.

3.Сув терапия.

4. Арт терапия.

5.Мусика терапия.

6. Уйин терапия.

Эртак терапия ижобий хусусиятга эга булиб, унда ижобий хиссиётлар негизида барча психик жараёнлар ривожланади. Ижобий кайфият эслаб колиш

жараёнини яхшилайди. Хиссий хотира узок муддат булиб утган вокеаларни эсда саклашга ёрдам беради. Бахт ва кувончни хис килиш турли хил билиш вазифаларини самарали бажаришга кумаклашади, укув фаолиятига булган мотивацияни оширади. Эртактерапия технологиясида серияли расмлар усулидан кенг фойдаланилади. 5 та марказга бир эртакка оид 5 та сюжетли расм таркатилади. Х,ар бир гурух расмда ифодаланган жараённи сузлаб беради. Сунгра, хар бир гурухдан танланган такдимотчи вокеа кетма-кетлигига кура доскада уз жойини топади.

Бугунги кунда мактабгача таълим ёшдаги болаларни хаёт хавфсизлиги фаолияти билан таништириш хам долзарб муаммолардан бири хисобланади. Болалар билан турли мавзуларда сухбатлашиш, хавфсизлик дакикаларини утказиш мумкин. Х,аёт фаолияти хавфсизлиги коидалари билан таништиришда ижтимоий-ахлокий тарбияга эътибор каратилиши тавсия этилади. Бирок хозирги кунда кургазмали куроллар етарлича эмас. Шу боисдан киска серияли (олов ёкмаслик, гугурт уйнамаслик, электр токига якинлашмаслик, уткир тиFли буюмларни ушламаслик, баланд биноларга чикмаслик, куп каватли уйларда деразадан узокда булиш) болаларнинг ёш хусусиятига мос расм ва плакатлар намойиш этилади.

Тадкикотимизда мактабгача 5-7 ёшдаги болаларни атроф олам билан таништириш компонентлари тизимлаштирилди.

Атроф олам билан таништириш компонентлари

YKyB-Tapöua ^apaeHuga мoтнвaцнoн Myx,HT apaTum Атроф олам билан таништириш шакл ва воситалари

TaMOHunnapH-gugaKTHK Ba xycycuM Методлар

^HgaKTHK TatMHHOT Ахборот мухити

BapuaTHB eHgamyB Дифференциаллаштирилган укув тарбия траекториялари

negarornapHHHr нннoвaцнoн ^aonuaTH Прогнозлаш ва мониторинг

3aMOHaBHH TexHonoruanap Sand-art, Kbcot yÖHH, STEAM, MyaMMonu, pHBO^naHTHpyBHH, My3eM, nOpT^OnHO. Самарали мониторинг

1-расм. Мактабгача 5-7 ёшдаги болаларни атроф олам билан таништириш

компонентлари

Мактабгача ёшдаги болаларни атроф олам билан таништириш жараёнида куйида келтирилган шакллардан фойдаланиш максадга мувофикдир:

- Бевосита таълимий фаолият;

- Викторина, курик танловлар,беллашувлар ташкил этиш;

- Кузатиш ва тажриба утказиш;

- Атроф оламга оид бадий асарлар укиб бериш;

- Болаларнинг ижодий ишлари кургазмаси ва коллекциялар ташкил

этиш;

- Ота-оналар билан хамкорликда фестиваллар утказиш;

- Худуддаги тарихий обидалар, хиёбон ва мактабгача таълим ташкилотида ташкил этилган "Мини-музей"даги фаолият;

- Турли касб эгалари ва укувчилар билан учрашувлар ташкил этиш;

- Видеороликлар, эртак ва мультифильмлар намойиши. Тарбиячилар болаларда атроф олам хакидаги тассаввурларни шакллантиришда уларда мотивацияни оширишлари максадга мувофик. Натижада болаларда кизикиш ортади хамда тасаввурлари кенгаяди. Бола шахсининг ривожланишида фаолият алохида ахамиятга эга булиб, у атроф оламдаги борликни куради, тушунади ва тахлил килади. Болаларни атроф олам билан таништириш уЙFунлик ёки интеграцион шаклда амалга оширилса, уларни мактаб таълимига тайёргарлиги самарали булади.

REFERENCES

1. Falkiewicz-Szult M. Nature and environment education in preschool children. Poland.:-2005.-145 р.

2. M.E.Ferreira Stage-based egological education of preschool children on the basis of environmentally friendly approach. Portugal.: 2015- 149 р.

3. Хурвалиева Т.Л. Мактабгача ёшдаги болаларни атроф олам билан таништиришнинг самарали йуллари. Academic research in educational sciences scientific journal volume 1, issue 3, 2020.- PP.931-936.

4. Хурвалиева Т.Л. Педагогическое творчество - как фактор качество образования// Сборник материалов XI Международной научной конференции студентов и молодых ученых «Наука и образование-2017» - Астана, 2017- С. 4543-4545.

5. Хурвалиева Т.Л. Use of integrated tasks in preparation of preschool children on environment. Digest of articles science, research, development. Berlin, 2020.P.-117-120.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.