Научная статья на тему 'МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ БОЛАЛАРДА ЧАҚҚОНЛИК ҚОБИЛИЯТИ ЁШГА ОИД РИВОЖЛАНИШИНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ'

МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ БОЛАЛАРДА ЧАҚҚОНЛИК ҚОБИЛИЯТИ ЁШГА ОИД РИВОЖЛАНИШИНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
56
22
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Fan-Sportga
Область наук
Ключевые слова
МАКТАБГАЧА ТАРБИЯ / ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ ДАРСЛАРИ / ЭПЧИЛЛИК / ЭПЧИЛЛИКНИНГ ЎЗГАРУВЧАНЛИГИ / ЭПЧИЛЛИКНИНГ ЁШГА БОғЛИқ РИВОЖЛАНИШИ

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Бобомуродов А.Э.

Ушбу мақолада мактабгача ёшдаги болаларнинг чаққонлик қобилияти ёшга оид ривожланишининг ўзига хос хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда ривожлантириш масалалари бўйича маълумолар берилган.В данной статье представлены сведения о развитии ловкости у дошкольников с учетом особенностей возрастного развития.This article provides information on the development of agility in preschool children, taking into account the specific features of age-related development.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ БОЛАЛАРДА ЧАҚҚОНЛИК ҚОБИЛИЯТИ ЁШГА ОИД РИВОЖЛАНИШИНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ»

Детско-юношеский спорт

1. Илмий-услубий адабиётларни урганиш ва тадлил натижаларига кура бугунги кунда ушбу скан-динавча юришдан катта ёшли инсонлар уз саломатли-гини мустадкамлашда фойдаланишлари аникланди. Болаларни жисмоний ривожлантириш ва тайёргарлик даражасини мустадкамлаш буйича етарлича илмий тадкикотларга асосланган адабиётлар етишмаслиги тадкикот жараёнида аникланди.

2. Болаларнинг дар томонлама ривожланишида скандинавча юриш, уларни организмига ижобий таъсир курсатади. Машгулот жароёнларида жародат-ланиш хавфи деярли йук. Скандинавча юриш, оддий юришга нисбатан мускулларнинг (90%гача) ишлаши-ни таъминлайди. Бутун тана даракатда иштирок эта-ди, оёк, корин, думба, орка ва кулларнинг энг мудим мускуллари фаол ишлаши шугулланиш баробарида таъминланиши кузатилди.

3. Махсус таёклар туфайли юкори елка камари мускулларига юклама тушади, бу эса оёк мускуллари юкини камайишига ёрдам беради. Бундан ташкари: юрак-кон томир тизими фаолиятини такомиллашти-риш, ортикча вазнни камайтириш, депрессияни олдини олиш, жисмоний иш фаолиятини ошириш ва саломатликни мустадкамлаш, дар томонлама жисмоний ривожлантириш ва жисмоний тайёргарлик даражасини оширишга хизмат килади.

Шу билан бирга, бошлангич синф укувчилари би-лан Скандинавча юриш воситаларидан фойдаланган долда жисмоний тарбия машгулотларини ташкил ки-лиш ва утказишга багишланган ишлар мавжуд эмас.

4. Бу долат мамлакатимизнинг иклим ва географик хусусиятларини дисобга олиб, Скандинавия юриш воситаларидан фойдаланган долда дарсларнинг ме-тодологиясини ишлаб чикиш зарурати ва долзарбли-гини белгилайди. Ушбу натижалар бошлангич синф укувчиларининг саломатлигини мустахкамлаш, дар томонлама жисмоний ривожлантириш ва жисмоний тайёргарлик даражасини оширишга хизмат килади.

Адабиётлар:

1. Узбекистан Республикаси Президентининг "Жисмоний тарбия ва омма-вий спортни янада ривожлантириш чора тадбирлари т^рисида" ги 2017-йил 3 июндаги ПК, 3031- сонли ^арори. LEX.Uz.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг "2017-2021 йилларда Узбекистан Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича харакатлар стратегияси" нинг 2017 йил 7 февралдаги ПФ-4947-сонли фармони.

3. F.A.Керимов Спортда илмий тад^и^отлар. Т.: Илмий техника ахборо-ти-pгess нашриёти, 2018. -348 Б.

4. Скандинавияда юриш усуллари асослари Н.Т. Станский,А.А. Алексе-енко, В.А. Колошкина. - Витебск: ВГУ имени П.М. Машерова, 2015. - 32 б

5. Мураккаб даволаш дастурида Скандинавия юриш фойдаланиш таж-рибаси «Академия здорового образа жизни» «Сибирь» / С.О. Аверин, Л.П. Собянина, Е.В. Шишина - 2016. - Т.93, №2-2. - В. 24-25.

6. Замятина, А. В. Скандинавская ходьба как физкультурно - оздоровительная технология. Магистерская диссертация. НИ ТГУ, Томск 2016. - 44 с.

7. Полетаева, А. Скандинавская ходьба. Здоровье легким шагом / А. Полетаева. - М.: Копиринг, 2012. - 60 с.

Катта укитувчи А.Э. БОБОМУРОДОВ1

Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети, Чирчик шадри, Узбекистон

Муаллиф билан богланиш учун:

rafiq1988.@mail.ru

МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ БОЛАЛАРДА ЧАВДОНЛИК ЦОБИЛИЯТИ ЁШГА ОИД РИВОЖЛАНИШИНИНГ УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ

Аннотация

Annotation

В данной статье представлены сведения о развитии ловкости у дошкольников с учетом особенностей возрастного развития.

Ключевые слова: дошкольное образование, занятия по физическому воспитанию, ловкость, вариативность ловкости, развитие ловкости.

Ушбу маколада мактабгача ёшдаги болаларнинг чакконлик кобилияти ёшга оид ривож-ланишининг узига хос хусусиятларини хисобга олган холда ривожлантириш масалалари буйича маълумотлар берилган.

Калит сузлар: мактабгача таълим, жисмоний тарбия машгулотлари, чаццонлик, чаццонлик куринишлари, чаццонликни тарбиялаш.

This article provides information on the development of agility in preschool children, taking into account the specific features of age-related development.

Key words: preschool education, physical education classes, dexterity, variability of dexterity, age-related development of dexterity.

Тадкикотнинг долзарблиги. Мактабгача ёшдаги болалар чакконлик кобилияти ёшга оид ривожлани-шининг узига хос хусусиятлари дисобланган интеграл курсаткич асосида эдтимолий шароитда рационал даракат килиш кобилиятини бадолаш машклари, кул ва даракатлар фаолиятидаги (локомотор) чакконлик кобилияти курсаткичларининг узаро таъсири ва чакконликнинг асосий куринишларини даракат содасининг функционал долати курсаткичлари билан

богликлиги етарлича урганилмаган.

Мактабгача ёшдаги болаларда чакконлик кобилия-тини ривожлантиришнинг асосий имконияти, ушбу жараён механизмлари урганилмаганлигига карамай, муаллифлар томонидан муболага тугилишига олиб келмаганлиги мавзунинг долзарблигини белгилаб беради.

Тадкикотнинг максади. Мактабгача ёшдаги болалар чакконлик кобилияти ёшга оид ривожла-

нишининг узига хос хусусиятларини хисобга олган холда ривожлантиришдан иборат.

Тадкикотнинг вазифалари. Куйидагилардан иборат:

- мактабгача ёшдаги болалар чакконлик кобилияти ёшга оид ривожланишининг узига хос хусусият-лари буйича илмий-услубий адабиётларни урганиш ва тахлил килиш:

- мактабгача ёшдаги болаларнинг чакконлик ко-билияти хам да ёшга оид ривожланишининг узига хос хусусиятларини урганиш ва тахлил килиш:

Тадкикот натижалари ва уларнинг мухокама-си. Мактабгача ёшдаги болаларда чакконлик кобили-ятининг ривожланиш даражаси харакатли уйинларни урганиш ва такомиллаштиришнинг мухим шарти хисобланиб, узгарувчан мухитга керакли вазиятлар-да тез мослашиш кобилияти. зарур булган фаолият турларида мухим рол уйнайди.

Чакконлик кобилиятининг турли куринишлари ёш динамикасининг тахлили шуни курсатадики. кул харакатидаги чакконлик кобилияти курсаткичла-рининг янада жадал усиши угил болаларда 5 ёшда, кизларда эса бу холат 6 ёшда кузатилади. Х,аракатлар фаолиятидаги чакконлик кобилиятининг жадал усиш даври кизларда 5 ёшда, угил болаларда эса 6 ёшда кайд этилади. Бинобарин, угил ва кизларда кул ва харакатлар фаолиятидаги (локомотор) чакконлик кобилияти курс ат к и ч л а р и н и н г жадал усишининг ёш даврлари бир - бирига тугри келмаслиги, ушбу кобилиятнинг мураккаб узига хос хусусиятларга эга эканлигини курсатиб берганлиги оркали исботини топганлигини айтишимиз уринли булади.

1-жадвал

Хисобланган интеграл курсаткич асосида э^тимолий шароитда рационал харакат ^илиш ^обилиятини ба^олаш маилугари

Назорат мезон лари Жинси Еши

5 6

Юк;ори даража У 7,0 4,6

к; 5,7 5,6

2. Уртача даражадан юкори У к; 9,6 7,8 6,8 7,2

3. Уртача даража У к; 10,8 8,4 7,9 8,0

4. Уртача даражадан паст У к; 12,2 10,2 10,1 9,6

5. Паст даража У к; 14,8 11,2 12,8 10,4

СМ О СМ

ГО О)

■е

0 о. ю

1

1 -раем. Чакконлик к,обилиетининг куринишлари жисмоний тайёргарликнинг курсаткичлари билан уз^о апокдоорлиги

5 ёшли кизларда ишончли узаро алока купрок: умумий реакция вакти ва 2x5 м.га моксимон югу-ришда корреляцион танлов буйича (р=0,846) ва кубикларни олиб утиш билан моксимон югуришда (р=0,434).

Худди шу ёшдаги угил болаларда харакат фаоли-ятининг реакцияси ва югуришдаги чакконлик коби-лиятлари уртасидаги битта узаро алока аникланди

Детско-юношеский спорт

(р=0,784) (2-жадвалга каранг).

6 ёшли кизларда харакат объект реакцияси оддий шароитда ва 2x5 м.га моксимон югуришда "марказий кечикиш" (р=0,820) уртасида. худди шу ёшда угил болаларда эса - харакат реакцияси ва "марказий кечикиш" (р=0,854) уртасидаги вактда сезиларли алокалар мавжудлиги кузатилди. Кул ва харакатлар фаолиятидаги чакконлик кобилиятининг намоён бу-лишида ишончли алокаларнинг куплиги аникланди.

6 ёшли угил болаларда тахлил килинган хусусият-лар орасида факат битта узаро алока аникланди: харакат реакциясининг давомийлиги "марказий кечикиш" билан узаро боглик (р=0,854).

5 ёшли болаларда харакат фаолияти реакциясининг давомийлиги куллар харакатининг частотаси (р=0,623) ва оддий вазиятларда харакат объект реакцияси (р=0,767) корреляцияланаишини юзага келтиради.

2-жадвал

Чаедонликнинг асосий куринишларини мактабгача ёшдаги болалар харакат со^асининг функционал ^олати курсаткичлари билан богли|у1иги

З^аракат кобилиятининг курсаткичлари Югуриш 10 м 1 « 5 Й У я ю 6 1 ^ 1 1? р 3« Ч 1 |5В ^ Ра 369 Моксимон югуриш 2x5 м (Ихтиёрий) £ ¡ш III" 2 221 И {1 -760 ■ 1 £ я 3" 2 и 85 ¡1 II и 8 Т 34

»; 97 -139 -72 -567 -845 7

6 У 359 395 -85 21 -2 337

»; 297 -87 296 -41 -218 378

Жойдан узунликка сакраш 5 У -281 -192 -279 309 -90 16

к; -87 -184 -250 -35 -36 60

6 У -279 -28 -421 -930 405 94

»; -52 -34 309 -34 152 212

Кул динамометр и (унг кул) 5 У -287 -82 -71 273 -18 -289

»; -95 91 102 21 222 -258

6 У -292 .004 -376 -356 656 42

к; -71 33 -58 -87 202 -257

Кул динамометр и (чап кул) 5 У -271 -215 -299 247 -26 66

»; -42 -371 -353 -278 -211 -48

6 У -297 76 -343 -399 147 -21

1\ -75 -203 -205 -27 -212 215

Биз томонимиздан харакатлар фаолиятидаги чакконлик кобилияти курсаткичлари уртасида сезиларли даражада мухим узаро алокалар: харакатлар фаолиятидаги чакконлик кобилияти курсаткичлари доирасида оддий вазиятларда моксимон югуриш билан танлов буйича оддий вазиятларда моксимон югуриш натижалари (р=0,859) ва "марказий кечикиш" (р=0,933) уртасидаги узаро богликликлар аникланди.

Утказилган тахдиллар шуни курсатдики, 6 ёшли кизларда (йигирма беш) угил болаларга (ун бир) нисбатан кул ва харакатлар фаолиятидаги чакконлик кобилияти алохида куринишлари уртасида катта ишончли богликликларга эга. 5 ёшли кизларда кул-даги чакконлик кобилияти курсаткичлари уртасида энг куп ахамиятли "алокалар" аникланди.

5-6 ёшли угил болаларда тана узунлиги курсаткичлари ва кул ва локомотор чакконлик кобилиятининг турли куринишлари уртасида ишончли узаро алокалар аникланмади.

5 ёшли кизларда тана узунлиги харакат реакцияси вакти (р=-0,642) билан, 6 ёшда эса - кул харакатининг частотаси (р=0,805) ва реакциянинг умумий вакти (р=-0,689) билан узаро алокадор хисобланади.

46

www.fansports.uz

№6-2021

Детско-юношеский спорт

Кизларда ёш билан усиш хусусиятларидаги чакконлик кобилиятининг турли куринишларига таъсири ортади, угил болаларда эса аксинча камаяди.

Худди шундай алокани тана вазни ва чакконлик кобилияти курсаткичлари уртасида дам куриш мум-кин. Тадлил килинган хусусият даракат фаолияти (локомотор)нинг чакконлик кобилияти намоён були-шига таъсир килмайди, аммо кулдаги чакконлик кобилиятининг (реакциянинг даракат фаолияти даври, кул даракати частотаси) алодида курсаткичлари 5 ва 6 ёшли кизларнинг тана вазни билан узаро богликдир.

Барча ёш-жинси гурудида тананинг узунли ва вазни курсаткичлари (р=0,80-0,91) уртасида юкори узаро богликлиги аникланди.

Мактабгача ёшда тананинг йирик мушаклари эндигина шакллана бошлайди, шунинг учун болалар (айникса, 4 ёшда) дали бу мушаклар иштирок этади-ган координацион даракатларни яхши узлаштирмаган булади. Бу вактда кул даракатларини тез узлаштириб олишига ёрдам берувчи майда мушаклар интенсив шаклланиши юзага кела бошлайди. Бу билан болаларнинг антропометрик хусусиятларини кул даракати частотаси курсаткичлари, даракатланаётган объект реакциясини, умумий ва даракат реакция вакти билан ишончли узаро богликлигини тушунтириш мумкин.

5 ёшли кизларда куйидаги курсаткичлар билан узаро богликлик аникланди: угил болаларда даракат фаолияти (мотор) вакти билан (р=-0,845), кизларда эса танлов буйича даракат объект реакцияси билан (р=-0,588).

6 ёшли угил болаларда жойидан туриб узунликка сакрашнинг масофа узунлиги оддий даракат объект реакцияси вакти билан узаро боглик (р=-0,846).

Чакконлик кобилияти курсаткичлари билан билак динамометрияси уртасидаги богликликни тадлил килиш шуни курсатдики, кизларда ишончли узаро богликликлар мавжуд эмас.

5 ёшли угил болаларда билак кучи курсаткичлари танлов буйича даракат обект реакцияси (р=-0,846) билан, 6 ёшда эса - даракат реакция вакти (р=-0,879) ва "марказий кечикиш" билан узаро боглик дисобланади.

Болалар улгайган сари, угил болаларда даракат фаолияти, яъни тезлик кобилияти ва мушак кучи ушбу турларда узаро богликликлар билан ифодалана-ди, кизларда эса, эгилувчанлик курсаткичлари тобора мудим адамият касб этиб боради. Ёши улгайган сари кизларда ишончли богликлик сони камайиб боради (3 ёшдан 7 ёшгача), угил болаларда эса, аксинча, купайиб боради (4 ёшдан 7 ёшгача).

Шундай килиб, даракатлар фаолияти (локомотор) даги чакконлик кобилияти асосан тезлик курсаткичи билан, кулники эса - куч ва эгилувчанлик кобилияти билан боглик булади. Угил болалар улгайган сари югуриш координациясини узлаштирганда, биомеханик таркибида ухшаш даракатлар фаолияти уртасида ижобий богликликлар купаяди, кизларда эса, бу тамойил купрок кулдаги чакконлик кобилияти курсаткичлари уртасида куринади. Угил болалар ва кизларда асосий жисмоний сифатлар ривожланиш даражасини белгиловчи курсаткичлар уртасида уза-

ро богликликлар кузатилади. Уларнинг дар бирини "тоза шаффоф" бадолаш мумкин эмас, шунинг учун мактабгача ёшдаги болалар уртасида истеъдодли сузувчилар, гимнасикачи ва енгил атлетчиларни танлашдан бошлаш керак, лекин умуман олганда, болаларни даракат кобилиятига караб танлаш мак-садга мувофик дисобланади.

Шундай килиб, мактабгача ёшдаги болалар улгай-ган сари даракат кобилияти курсаткичлари билан рудий (аклий) жараёнлар уртасида узаро богликлик аникрок намоён булиши кузатилади.

Хулоса

Чакконлик кобилиятининг намоён булишини богликликнинг икки кичик турига - кул ва даракатлар фаолияти (локомотор)га ажратиш мумкин. Мазкур чакконлик кобилиятининг дар бир турида илгари маълум булган ва кутилмаган вазиятларда фаолият шартлари билан боглик даракат турларини ажратиш максадга мувофикдир.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Организмнинг ёшга оид ривожланиши даврида чакконлик кобилиятининг турли куринишлари курсаткичлари сезиларли даражада яхшиланади, айникса, эдтимолли вазиятларда психомотор фаолият самарадорлиги ошади.

Тадкикотларимиз натижалари чакконлик коби-лияти организм функционал тизимларининг муайян рудий (аклий) ва даракат кобилиятларига асосланган кобилиятлар мажмуаси деб дисоблашга асос булиб хизмат килади.

Мактабгача ёшдаги болаларда чакконлик ко-билиятининг узига хос хусусиятлари буйича ил-мий-услубий адабиётларни урганиш ва тадлил килиш натижасида маълум булдики, ушбу кобилиятнинг ривожланиш даражасини бадолаш етарли даражада ишлаб чикилмаган ва илмий асосланган мезонла-ри тугрисида аник тушунча мавжуд эмаслигини куришимиз мумкин. Мактабгача ёшдаги болалар чакконлик кобилиятининг узига хос хусусиятлари ва унинг ёшга нисбатан узгарувчанлигини урганиш ва тадлил килиш жараёнида аникландики, болаларнинг ёшга оид ривожланиши билан чакконлик кобилияти турли куринишларининг узига хослиги ортади, унинг тузилиши узгарувчан булади.

Умумий даракат кобилияти сифатида талкин килиниши мумкин булган омил намунанинг умумий узгаришига энг катта дисса кушди (43,6- 48,7%) ва 5 - 6 ёшдаги болаларнинг даракатлар фаолияти содасининг долатини ифодаловчи барча тестлар билан юкори натижалар кайд этилди. Утказилган педагогик тадкикот натижалари кутилган самарадор-ликка эришганлигимизни олинган натижалар оркали курсатиб берди.

Адабиётлар:

1. Саламов Р.С. "Жисмоний тарбия назарияси ва услубияти". 1 том. Дарслик. ИТА-ПРЕСС. Т. - 2014 й. 269 б.

2. Зациорский В.М., "Исследование переноса тренировонности в циклических локомоциях" кан.диссертация. М.1961 г.

3. Фарфель В.С. Двигательные способности. Теория и практика физической культуры. - 1977. - №12. - с.27 - 30.

4. Лях В.И. «Основные закономерности взаимосвязей показателей, характеризующих координационные способности детей и молодежи: попытка анализа в свете концепции» Н.А. Бернштейна / В.И. Лях // Теория и практ. физич. культуры. - 1996. - № 11. - С.20-25.

СМ

о

см ю

го та t

0 Q. W

1

с го

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.