Научная статья на тему 'БОШЛАНҒИЧ СИНФ ЎҚУВЧИЛАРИДА МИЛЛИЙ ҲАРАКАТЛИ ЎЙИНЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ САМАРАДОРЛИГИ'

БОШЛАНҒИЧ СИНФ ЎҚУВЧИЛАРИДА МИЛЛИЙ ҲАРАКАТЛИ ЎЙИНЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ САМАРАДОРЛИГИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
200
30
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
БОШЛАНғИЧ СИНФ ЎқУВЧИЛАРИ / ЖИСМОНИЙ РИВОЖЛАНИШ / ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ / ЖИСМОНИЙ СИФАТЛАР / ЖИСМОНИЙ ФАОЛИЯТ / ТАЪЛИМ

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Хасанов Д.Х.

Мазкур мақолада бошланғич синф ўқувчиларининг жисмоний тарбия жараёнини самарали ташкил қилиш, болаларнинг ёшга нисбатан жисмоний ривожланиши ҳамда жисмоний тайёргарлик ва жисмоний сифатларини ривожлантириш даражаларини такомиллаштиришда миллий ҳаракатли ўйинлар мажмуаси амалиётга тадбиқ қилинган.В данной статье представлен комплекс национальных подвижных игр, эффективная организация процесса физического воспитания младших школьников, улучшение физического развития детей в зависимости от возраста, а также уровень физической подготовленности и физических качеств.This article introduces a set of national action games in the effective organization of the process of physical education of primary school students, improving the physical development of children in relation to age, as well as the level of physical fitness and physical qualities.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «БОШЛАНҒИЧ СИНФ ЎҚУВЧИЛАРИДА МИЛЛИЙ ҲАРАКАТЛИ ЎЙИНЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ САМАРАДОРЛИГИ»

Детско-юношеский спорт УУК (УДК, UDK): 796.2

Стажёр-укитувчи Д.Х. ХАСАНОВ1

'Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети, Чирчи; шахри, Узбекистон

БОШААНГИЧ СИНФ УЦУВЧИААРИДА МИЛЛИЙ ХДРАКАТАИ УЙИНААРДАН ФОЙДАААНИШНИНГ САМАРАДОРАИГИ

Аннотация Annotation

Муаллиф билан богланиш учун:

dxasanov65@gmail.com

В данной статье представлен комплекс национальных подвижных игр, эффективная организация процесса физического воспитания младших школьников, улучшение физического развития детей в зависимости от возраста, а также уровень физической подготовленности и физических качеств.

Ключевые слова: учащиеся начальных классов, физическое развитие, физическое воспитание, физические качества, физическая активность, образование.

Мазкур маколада бошлангич синф укувчиларининг жисмоний тарбия жараёнини сама-рали ташкил килиш, болаларнинг ёшга нисбатан жисмоний ривожланиши хамда жисмоний тайёргарлик ва жисмоний сифатларини ривожлантириш даражаларини такомиллаштиришда миллий харакатли уйинлар мажмуаси амалиётга тадбик килинган.

Калит сузлар: бошлангич синф уцувчилари, жисмоний ривожланиш, жисмоний тарбия, жисмоний сифатлар, жисмоний фаолият, таълим.

This article introduces a set of national action games in the effective organization of the process of physical education of primary school students, improving the physical development of children in relation to age, as well as the level of physical fitness and physical qualities.

Key words: primary school students, physical development, physical education, physical qualities, physical activity, education.

Долзарблиги. Бошлангич синф укувчиларнинг жисмоний тайёргарлик ва жисмоний ривожланиш масалалари купгина олимлар томонидан урганилган. Масалан, Е.Я.Бондаревский, Р.С.Саломов, Т.С.Усмон-хужаев, Ф.Хужаев каби олимларнинг тадкикотларида болаларнинг жисмоний ривожланиши ва жисмоний тайёргарлиги, харакат фаоллигининг сустлиги аникланган. Жисмоний тарбия дарсларининг таълим мазмунини бойитиш шакл ва методларига багишлаб Г.П.Богданов, Г.П.Богданов, В.М.Качашкин, Л.П. Матвеев, К.М.Махкамжонов, Р.С.Саламов, Е.А.Сейт-халилов, Т.С.Усмонходжаев, Ш.Х.Ханкелдиев, Л.И.Лубишевалар, илмий изланиш олиб борганлар.

Шу билан бирга педагогика фани хам ёшларнинг жисмоний тарбияси, мунтазам олиб бориладиган согломлаштириш машгулотларни утказиш оркали жисмоний тарбия ва спортга булган эхтиёж ва кизикишини уйготиш муаммолари жамият диккат марказида булиб келмокда.

Тадкикотнинг максади. Миллий харакатли уйинлар ёрдамида 7-9 ёшли болаларнинг жисмоний ривожланиши ва жисмоний тайёргарлигини ривож-лантиришдан иборат.

Тадкикот ишининг вазифалари:

• мавзуга доир илмий-услубий адабиётларни тахлил килиш;

• мактабдаги 7-9 ёшли болаларнинг жисмоний ривожланиш курсаткичларини аниклаш;

• Миллий харакатли уйинлардан фойдаланган холда 7-9 ёшли болаларнинг жисмоний тайёргарлик даражасини тажрибада асослаш.

Тадкикот услублари. Илмий-услубий адабиёт-лар тахлили, педагогик кузатув, педагогик тестлаш, метематик статистик услублар.

Тадкикотни ташкиллаштириш. Тажриба Тош-кент шахар Сергели туманидаги 104 ва 285- сонли умум урта таълим мактабларида (160 нафар) укувчи-ларида олиб борилди. Мактаб ёшдаги болаларнининг жисмоний ривожланиш ва жисмоний тайёргарли-гини аниклашда Л.П.Матвеев, Т.С.Усманходжаев, А.Н.Ливицкий, Р.С.Саломов, К.М.Махкамжонов каби олимлар узларининг илмий-тадкикотларида ушбу масалада изланишлар олиб борганлар. Лекин, хозирги замон назарияси ва амалиётининг жадал суъ-ратларда ривожланиши хамда таълимга куйилаётган талабларнинг ошиб бориши натажасида 7-9 ёшли болаларнинг жисмоний тайёргарлигини ривожланти-риш учун замонавий методикалардан фойдаланишни талаб килади [8,9].

Тадкикот натижалари ва унинг мухокамаси. Жисмоний харакат инсон учун, айникса, болалик ва усмирлик боскичларида хаётий зарур куникма ва малакаларни шакллантириш даври хисобланади. Жисмоний харакатларсиз болаларнинг жисмоний кобилиятларини етарли даражада ривожланмасли-гига олиб келади. Х,аракатни чеклаш хаётнинг хар бир боскичида узининг салбий таъсирини курсатади. Шу нарса маълум булдики, болалалик даврида усиб келаётган организм учун жуда куп харакат зарурдир. Жисмоний харакатсизлик эса болаларни тез чарчаш-га, усишини секинлашишига ва юкумли касалликлар-га карши курашиш имкониятларини камайтиради. Куп харакат килган болаларда жисмоний ва психик такомиллашувга табиий интилиш вужудга келади. Болаларнинг тулаконли ривожланиши учун аклий ва жисмоний юкламалардан окилона фойдаланиш катта ахамиятга эга. Кун тартибида олиб борилади-ган жисмоний тарбия ишларини режалаштиришда

см о см

ю

Ю га t

0 d w

1

улардан кенг фойдаланиш максадга мувофикдир. Шулардан бири ёшлик чогидан бошлаб боланинг жисмоний ривожланишига эътибор бериш лозим. Тошкент шадридаги мактаб ёшдаги 7-9 ёшли угил ва киз болаларнинг жисмоний ривожланиши курсат-кичлари натижалари 1-жадвалда келтирилган.

1-жадвал

Бошлангич синф у^увчиларда жисмоний ривожланишнинг курсаткичлари та^лили

№ Ёши 7 ёш 8 ёш 9 ёш

Тестлар х±а х±а х±а

Угил болалар

1. Буйи (см) 122,2±1,51 125,1±1,45 128,1±1,58

2. Огирлиги (кг) 24,1±0,78 26,1±1,14 99,6±0,66

3. Кукрак кафасининг кенгли-ги Тинч холатда (см) 55,4±0,82 56,5±0,61 59,7±0,80

Киз болалар

1. Буйи (см) 116,4±1,14 124,2±1,82 124,2±2,25

2. Огирлиги (кг) 22,4±1,82 25,7±0,88 99,1±0,42

3. Кукрак кафасининг кенгли-ги Тинч холатда (см) 51,4±0,64 54,7±0,99 57,7±1,18

Биз илмий тадкикот ишимизни бошлангич синф-лар учун мулжалланган жисмоний тарбия дастурида-ги асосий жисмоний машкларни меъёрлашимиздан олдин бошлангич синфлар жисмоний ривожланиши, жисмоний тайёргарлигини аникладик. Шу боисдан, бошлангич синф укувчиларининг жисмоний ривожланиши антропометрик курсаткичлар оркали аникланди. Шу уринда, кичик мактаб ёшидаги давр яъни давр 7 ёшдан 12 ёшгача давом этади. Ушбу дав-рда усиш ва скелет суякларини котиши давом этади, оёкларининг усиши дисобига тана пропорциялари узгаради, мушаклар жадал ривожланади, катта ярим шарлар пустлогининг интеграцияловчи роли ортади, тормозланиш жараёнлари ортади. Жигар, буйраклар, упка, юрак ва бошка аъзолар дамда тукималарнинг структуравий ва функционал дифференциаллашуви якунига етади. Айрисимон безнинг кайта ривожланиши бошланади. Калконсимон без ва гипофизнинг функсияси кучаяди.

Тезкор-куч сифати курсаткичлари (турган жойдан узунликка сакраш-назорат машки) куйидагича узгар-ган: 7-8 ёшли угил болаларда 15,9 см, киз болаларда эса 14,8 см.га усган булса, 8-9 ёшли угил болалар ур-тасида 12,1 см.га киз болаларда эса 12,2 см.га ортган. Шу билан бирга, 7 ёшли киз ва угил болалар уртасида курсатилган натижалар паст булишига карамасдан, киз болалар натижалари угил болалар натижалари билан тенглашган. Бу эса шу ёшдаги жисмоний тарбия жараёнларида воситаларнинг нотугри тан-ланганлиги ва тезкор - куч сифатини ривожлантириш машкларига кам эътибор берилмаганлигидан далолат беради. Маълумки, болалар жисмоний тарбияси, с\| жисмоний ривожланиши, тайёргарлигини услубий ва сЗ педагогик нуктаи назардан тугри ташкиллаштириш ^ учун болалар физиологияси ва психологиясини яхши билиш шарт, шуларга суянган долда дар бир машгулот го олдидан аник вазифалар куйилиши лозим. Вазифалар сони 2-3 тадан иборат булиб, вазифаларга биноан ° асосий даракатлар, машклар ва даракатли уйинлар и танланади. Танланган машклар, биринчидан, асосий с даракатлар билан боглик булиши лозим, иккинчи-£ дан, машклар ёшига, тайёргарлигига, жинсига мос

Детско-юношеский спорт

булиши дам талаб этилади. Колаверса, бу машклар укувчиларга оддий, тушунарли, таниш, бажара ола-диган булиши шарт. Шундагина укувчиларда даракат куникмаси досил булиши ва малакага айланишига эришиш мумкин. Укувчиларнинг жисмоний тайёр-гарлиги ва ривожланиши саломатликнинг асосий таркиби дисобланади. Укувчиларнинг жисмоний ривожланиши ва тайёргарлик сифати замонавий усул ва шаклларни куллаган долда жисмоний тарбия жа-раёнини педагогик жидатдан тугри куйилганлигига богликдир.

Тадкикотда олинган маълумотларга кура, укувчи-ларининг тезкорлик машкларини бажаришга булган имкониятлари йилдан-йилга (10,0 сониядан 6,9 сони-ягача) ошиб борди. Угил болаларда тезкорлик сифат-лари, яъни 30 м.га югуришда курсатилган натижалар 7-8 ёшлиларда 0,5 сонияга тенг булса, 8-9 ёшлилар уртасидаги фарк 0,9 сонияга усган. Киз болаларда эса 0,7; 1,9 сонияга тенг. Бу курсаткичлар укувчилар орасида тезкорлик машкларини бажаришда угил ва киз болаларнинг курсатган натижалари бир-биридан унчалик катта фарк килмаслигини кузатилди.

2-жадвал

7-9 ёшли тажриба гуру^ укувчиларнинг жисмоний тайёргарлиги буйича курсатган дастлабки ва якуний натижалари (п=У-40, ^-40)

№ Машклар жинси 7-9 ёш

Дастлабки о ±а Якуний о ±а 1 Р

1. 30 метр (сония) У К 8,2±0,43 9,4±0,38 7,4±0,32 8,2±0,39 2,39 2,08 < 0,05 < 0,05

2. Дркондасакраш (1 дакика) У К 17,3±0,79 19,1±1,26 24,6±1,71 28,9±2,71 2,85 2,93 <0,01 <0,01

3. Турган жойдан узунликка сакраш (см) У К 93,8±8,85 87,8±4,42 109,7±3,99 92,8±3,86 2,70 2,14 < 0,05 < 0,05

4. Кулларни олдинга чузиб утириб туриш (марта) У К 9,8±0,98 10,4±0,79 16,5±0,96 14,9±1,37 3,54 2,28 <0,01 < 0,05

5. Полга таянган холда куллар-ни букиб ёзиш (марта) У К 2,8±0,54 2,3±0,65 5,9±0,99 4,1±0,66 2,91 2,23 <0,01 < 0,05

Тажриба ва назорат гуруд болаларининг курсат-кичларини таккослаш тадлили шуни курсатадики, угил ва киз болаларнинг курсатган натижалари пе-дагогик тажрибадан сунг статистик фаркли равишда (2-жадвалга каранг) (1=2,12,2,31; Р<0,05) усди. Бу эса тажриба гурудидаги угил болаларнинг натижаси назорат гурудига караганда 1,1 сонияга яхшиланган-лигини курсатди ва 11,8%ни ташкил килди, киз болаларда эса 1,2 сонияга дамда йил давомида 12,9%га яхшиланганлиги аникланди. 7 ёшли тажриба гуруди угил болаларининг курсатган натижалари 2,1 сонияга яхшиланган булса, бу 29,1 %ни ташкил этди. Киз болаларнинг курсаткичлари дам 2,1 сонияга усди, яъни йил бошида олинган натижаларга караганда 21,4 %га устунлиги куринди (2-жадвалга каранг).

Хулоса. Илмий - услубий адабиётлар тадлили давомида маълум булдики, 7-9 ёшли болаларнинг жисмоний ривожланиши ва жисмоний тайёргарлиги буйича етарлича маълумотлар жуда кам. Бошлангич синф укувчиларда машгулотларни ташкил этиш маса-лалари ишлаб чикилмаган, педагогик жараён йунали-шлари буйича илмий тасдикланган маълумотлар етарли эмас. Тажрибадан шу нарса аникландики, 7-9 ёшли болаларнинг жисмоний ривожланиши ва жисмоний тайёргарлик даражалари дастур талабларига мувофик эмас. Тезкорлик сифати 18,2-51,8%; 24,3-27,2%; 29,0-

38

www.fansports.uz

№5-2021

Оммавий жисмоний тарбия ва спорт

Массовая физическая культура и спорт

26,7%га, тезкор-куч сифати (жойидан туриб узунликка сакраш) 28,9-61,7% га, 6-18,1%, 15,0-13,5%га кам. Жисмоний ривожланиш ва жисмоний тайёргарлик курсаткичлари уртасида корреляцион боглщлик (урта ва юкори) даражаси борлиги аникланди. (r=0,35 дан 1=0,95 гача). Шу билан бирга 7 ёшдаги угил болалар ва 7 ёшдаги киз болаларда харакат тезлиги хамда чакконлик, тезкор-куч сифатлари курсаткичлари уртасида нисба-тан паст даражада узаро боглщлик кузатилганлигини белгилаб утиш жоиз.

Бошлангич синф укувчиларининг жисмоний тарбия жараёнига миллий уйинлар (10-30%) ва мусобака тарзидаги уйин услубларини киритиш болаларда машгулотларга булган кизикишни уйготишга, улар-нинг умумий жисмоний тайёргарлигини оширишга

УУК (УДК, UDC): 796.012.38

Педагогика фанлари буйича фалсафа доктори, (PhD) Н.А. ХУДАЙБЕРДИЕВА1

'Узбекистан давлат жисмоний тарбия ва спорт университети Чирчик шадри, Узбекистон

ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ ВА СПОРТ СОХДСИДА АЁЛЛАР УРТАСИДА ОММАВИЙ СПОРТНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ЙУЛЛАРИ

дамда дастур материалларини янада мустадкам эгаллашга ёрдам берди.

Адабиётлар:

1. Махкамжанов K.M., Насриддинов Ф.Н. Мактабгача ва мактаб ёшдаги болаларнинг жисмоний ривожланиши ва тайёргарлигини такомиллаштириш. Т., 1995.8-15 сб.

2. Содиков А.Т. И-ИВ синф укувчиларнинг жисмоний тарбия дарсларидаги машклар нагрузкасини меъёрлаш: Дис.... пед.фан.ном. - Т., 1997. 154 б.

3. Усмонхужаев Т.С. Жисмоний тарбия дарс материаллари (1-11 синф учун). - Т.: Укитувчи, 1995. 8-26 б.

4. Халк таълими вазирлиги тизимидаги умумий урта таълим мактаблари 1-3 синфлар учун мулжалланган жисмоний тарбия фанидан янги тахрирдаги давлат таълим стандарти, укув дастури ва мавзувий режалаштириш А.М.А-чилов, Т.С.Усмонхужаев ва бошкдлар. - Т.;Б 2006. - 26-34 б.

5. Хужаев Ф., Усмонжужаев Т. БошланFич синфларда жисмоний тарбия дарслари. - Т.:Укитувчи , 1996. - 184 б.

6. Норматов Т., Клинков В., Тиллаев Ш. Совершенствование методики обучения технике метания в системе подготовки к сдаче нормативов комплекса "Алпомиш и Барчиной" в вузе // "Баркамол авлодни тарбиялашда жисмоний тарбиянинг роли" мавзусидаги республика илмий-амалий анжумани: Тезислари туплами: - Бухоро, 2002. 44-58 Б.

Муаллиф билан богланиш учун:

nodira.xudayberdiyeva@mai/.ru

Аннотация

Annotation

В статье приведены существующие проблемы развития массового спорта среди женщин в сфере физической культуры и спорта и предлагаются предложения по их решению. Кроме того, в статье дан сравнительный анализ других развитых стран в области физической культуры и спорта, который в свою очередь содержит предложения и рекомендации по состоянию развития массового спорта среди женщин в сфере физической культуры и спорта в нашей стране.

Ключевые слова: Физическая подготовка, спорт, массовые виды спорта, репродуктивное здоровье, тенденции, механизмы, педагогический персонал, маркетинг.

Мазкур маколада жисмоний тарбия ва спорт сохасида аёллар уртасида оммавий спортни ривожлантиришда мавжуд муаммолар урганилган хамда уларни ечими борасида таклифлар билдирилган. Крлаверса, маколада жисмоний тарбия ва спорт сохасида бошка ривожланган мамлакатлар билан киёсий тахлил шакллантирилган булиб, у уз навбатида мамлакатимизда жисмоний тарбия ва спорт сохасида аёллар уртасида оммавий спортни ривожлантиришни кай холатда эканлигини ва муаммоларни бартараф этиш учун юзасидан таклиф хамда тавсияларни уз ичига олган.

Калит сузлар: жисмоний тарбия, спорт, оммавий спорт, профессионал спорт, репродуктив саломатлик, тенденция, механизм, педагог кадр, маркетинг

This article examines the existing issues in the development of mass sports in the field of physical culture and sports, and the proposals were adopted for decision. In addition, the article has formed a comparable analysis in the field of physical culture and sports, which, in turn, in what is the state in the field of physical culture and sports, which include suggestions and recommendations for addressing the development of mass sports.

Key words: Physical fitness, sports, mass sports, reproductive health, trends, mechanisms, teaching staff, marketing

Долзарблиги. Бугунги кунда иктисодий жидатдан ривожланган мамлакатларда жисмоний тарбия ва спорт нафакат миллат саломатлигини мустадкамлаш дамда мамлакатни бутун дунёга танитиш воситаси булибгина колмай, балки иктисодиётнинг салмокли фойда келтирувчи тармогига ва шу билан бир каторда спорт индустриясига айланган.

Жисмоний тарбия ва спорт содасида 30% спорт хизматлари билан адоли камраб олинганда унга тайинланган барча функцияларни бажара олади. Х,о-

зирги кунда турли хил дисоб-китобларга кура, Росси-яда бу курсаткич адолининг 7-8 %ини ташкил этади. Мадаллий ва хорижий курсаткичлар уртасидаги фарк 50% дан ошади. Ушбу ракамлар, биринчи ун йил-ликда Европада оммавий спортни молиялаштириш манбаларини диверация килишга мойил булишини тахмин килишмокда.

27 та Европа Иттифокига аъзо давлатлар томо-нидан оммавий спортни ривожлантиришга алодида йуналтирилган окимлар 71,7 миллиард еврога бадо-

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.