Научная статья на тему 'МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ БОЛАЛАРДА ЧАҚҚОНЛИК ҚОБИЛИЯТИНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ'

МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ БОЛАЛАРДА ЧАҚҚОНЛИК ҚОБИЛИЯТИНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
143
12
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ / ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ МАШғУЛОТЛАРИ / ЧАққОНЛИК қОБИЛИЯТИ / ЧАққОНЛИК қОБИЛИЯТИНИНГ ЎЗГАРУВЧАНЛИГИ / ЧАққОНЛИК қОБИЛИЯТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Бобомуродов А.Э.

Ушбу мақолада мактабгача ёшдаги болаларда чаққонлик қобилиятининг ўзига хос хусусиятлари ва унинг ёшга нисбатан ўзгариб боришини ҳисобга олган ҳолда ривожлантириш масалалари очиб берилган.В данной статье приводятся сведения особенности развития дошкольников с учетом особенностей ловкости и ее изменчивости с возрастом.This article covers the specific features of agility in preschool children and its developmental changes in relation to their ages.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ БОЛАЛАРДА ЧАҚҚОНЛИК ҚОБИЛИЯТИНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ»

Детско-юношеский спорт

УУД (УДК, UDC): 796.012.82

Муаллиф билан ботланиш учун:

abdurafiq.uzdjtsu@mail.ru

У^итувчи

А.Э. БОБОМУРОДОВ1

:Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети, Чирчи^ шахри, Узбекистон

МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ БОЛАЛАРДА ЧАЦЦОНЛИК ЦОБИЛИЯТИНИНГ УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ

Аннотация

Annotation

В данной статье приводятся сведения особенностей развития дошкольников с учетом ловкости и ее изменчивости с возрастом.

Ключевые слова: дошкольное образование, занятия по физическому воспитанию, ловкость, вариативность ловкости, развитие ловкости.

Ушбу маколада мактабгача ёшдаги болаларда чакконлик кобилиятининг узига хос хусусиятлари ва унинг ёшга нисбатан узгариб боришини хдсобга олган ^олда ривожлантириш масалалари очиб берилган.

Калит сузлар: мактабгача таълим, жисмоний тарбия машгулотлари, чаццонлик цобилияти, чаццонлик цобилиятининг узгарувчанлиги, чаццонлик цобилиятини ривожлантириш.

This article covers the specific features of agility in preschool children and its developmental changes in relation to their ages.

Key words: preschool education, physical education trainings, agility, agility variations, agility improvement.

CM О C\l

CO

ra t о d w

с to

Тадкикотнинг долзарблиги. Бугунги кундаги илмий - техник тараккиёт инсоннинг харакат ко-билиятларига куйиладиган талаблар хусусиятини сезиларли даражада узгартирди, бу эса, болаларнинг жисмоний тарбия буйича устувор вазифаларни бел-гилаш ва хал этишни такозо этади. Фаолиятнинг хар хил турларида (жисмоний тарбия, спорт, саноат, маиший) самарадорлик нафакат умумий жисмоний тайёргарлик даражаси билан, балки мавжуд харакат кобилиятидан фойдаланиш салохияти хам алохида ахамият касб этади.

Чакконлик кобилиятини тарбиялаш услуби буйича тавсияларнинг аксарияти амалий тажрибага асосланган ва факат саралаб олишлари тажриба си-новидан утказилган. Мактабгача ёшдаги болаларда чакконлик кобилиятини ривожлантиришнинг асосий имконияти, ушбу жараён механизмлари урганилма-ганлигига карамай, хеч бир муаллифларда шубха тугдирмайди. Буларнинг барчаси тадкикотимиз йуналишини белгилаб олишимизга хизмат килди.

Тадкикот максади. Мактабгача ёшдаги болаларда чакконлик кобилиятининг узига хос хусусиятла-рини хисобга олган холда ривожлантириш.

Тадкикотнинг вазифалари.

- мактабгача ёшдаги болаларда чакконлик кобилиятининг узига хос хусусиятлари буйича адабиёт-ларни урганиш ва тахлил килиш;

- мактабгача ёшдаги болаларда чакконлик коби-лиятини ривожлантиришнинг ёшга нисбатан узга-рувчанлигини урганиш ва тахлил килиш.

Тадкикот натижалари ва уларнинг мухока-маси. Куплаб махаллий ва хорижий мутахассислар чакконлик кобилиятига харакат фаолиятининг маж-муаси ёки узига хос кобилиятлар туплами сифатида карайдилар. Кобилиятнинг таърифи камдан - кам

учрайди. Чакконлик кобилиятининг асосий улчови бу макон ва вакт деб билади. Чакконлик кобилиятининг улчови - фаолият шароитининг кескин узгариши юз берганда керакли жавобни топиш ва аник бажариш учун зарур булган энг киска вактдир [7].

Тадкикот жараёнида угил ва киз болалардаги тахлил килинган машклар ишончлилигида сезиларли фарклар аникланмади.

Мактабгача ёшдаги болаларда объективликнинг коэффицентлари катта диапазонда фарк килади: битта машкда (оддий ва эхтимолий вазиятларда 2х5 м.га моккисимон югуриш) уртача даражада (р=0,72-0,82), бошкасида эса (сенсомотор реакция, харакатланувчи объект реакцияси (Х.ОР) оддий ва танлов асосида куллар харакатининг частотаси, жойидан туриб узун-ликка сакраш) етарлича юкори (р=0,83-0,92).

Эхтимолли шароитда рационал харакат кобилия-тининг ривожланиш даражасининг хисобланган интеграл курсаткичининг амал килиши болалар-нинг тегишли кобилиятлари хакида уз фикрларини билдирган мутахассисларнинг маълумотлари билан таккослаш асосида текширилди [4,5,6,7,8].

Чакконлик кобилиятининг барча турларини урганиш бу кобилиятнинг барча куринишларини типик турларининг мумкин булган энг кичик сонига камайтириш имконини берувчи тизимни яратишни талаб килди. Бу мазкур кобилиятнинг тузилишини урганиш чакконлик кобилиятининг турли кури-нишлари уртасидаги узаро муносабатни аниклаш оркали булиши мумкин.

5 - 6 ёшли угил болалар ва 4-5 ёшли киз болаларда олдиндан маълум булган шароитлар ва эхтимолий вазиятларда чакконлик кобилиятини тавсифловчи курсаткичлар бир умумий омилда ажралиб турди. Тадкикотимизда харакат кобилиятлари тузилмасини

36

e-mail: fan_sportga@uzdjtsu.uz

№3-2021

Детско-юношеский спорт

ёш билан боскичма-боскич табакалаштириш наму-наси аник; очиб берилди.

Мактабгача ёшдаги болаларда чакконлик коби-лиятининг асосий турлари ва куринишлари харакат кобилиятларининг умумий тузилишида анча аник намоён булади (1 - расмга каранг).

1-расм. Чакконликнинг куллар билан бажариладиган машклар жараёнидаги курсаткичлари.

6 ёшли уFил болаларда локомотор чакконлик кобилиятининг курсаткичлари жисмоний тайёргар-ликнинг турли жихатларини тавсифловчи тестлар билан биргаликда битта умумий омилга киритилди. Бу конуният 5 ёшли кизларда хам кузатилади, факат 6 ёшда локомотор чакконлик кобилиятининг асосий куринишлари икки омилга: локомотор чакконлик кобилияти ноодатий ва эхтимолий вазиятларда, аммо олдиндан маълум булган шароитда булинди.

Шундай килиб, харакат кобилиятининг умумий тузилишининг тахлили чакконлик кобилиятини икки асосий турга ажратди - кул ва локомотор, бунда ёш-нинг усиши ва харакат тажрибасини эгаллаши билан бирга, харакат фаолиятининг шартлари ва психомотор вазифаларнинг узига хос хусусиятлари билан боFлик айрим курсаткичлар аста-секин пайдо булади.

Биз 5 - 6 ёшли мактабгача ёшдаги болаларнинг тана узунлиги ва вазни курсаткичларини ургандик. Бу даврда тана узунлиги усади ^ил болалар - 5,4%, р<0,05; кизларда - 9,1%, р<0,05) ва тана вазни купа-яди (уFил болалар - 17,3%, р<0,05; кизлар - 22,7%, р<0,01). Болаларда ёшига караб тахлил килинадиган хусусиятларнинг интенсивлиги хар хил жинсдаги болаларда камаяди (2 - расмга каранг).

2-расм.Чакконликнинг оёклар билан бажариладиган машклар жараёнидаги курсаткичлари.

5-6 ёш орал^ида тананинг узунлиги ва вазни уртасида юкори боFликлик мавжуд, кизларда кандай булса (р=0,881 - 0,932, п<0,01), уFил болаларда хам шундай (р=0,860 - 0,904, n<0,0l).

Угил болаларда ёшига караб тана узунлиги ва вазни купрок хар хил (вариация коэффициенти ошади), кизларда эса, акси, камрок тебранишларга мойилдир.

Мактабгача ёшдаги болаларда жисмоний сифат-ларнинг ривожланиш даражаси ёши улгайгани сари баркарор равишда ошиб боради: сезиларли даражада тезлиги яхшиланади (угил болалар - 21,4%, р<0,001; кизлар - 26,4%, р<0,001), чидамлилик (болалар - 11,9%, р<0,05; кизлар - 61,9%, р<0,001), тезлик-куч (болалар - 54,6%, р<0,001; кизлар - 29,3%, р<0,01) хамда куч (болалар - 45,2%, р<0,01; кизлар - 58,4%, р<0,001) тайёргарлик, эгилувчанлик (танани олдинга эгиш) угил болаларда 7,0 см.га, кизларда - 2,1 см.га яхшиланди.

Мазкур тадкикот болалар организми ёшга оид ри-вожланиб бориши билан, чакконлик кобилиятининг курсаткичлари сезиларли даражада яхшиланишини курсатди. Мактабгача ёшдаги болаларда чакконлик-нинг ёшга доир хусусиятларини хисобга олган холда ривожлантириш мухим ахамият касб этади.

Хулоса. Мактабгача ёшдаги болаларда чакконлик кобилиятининг узига хос хусусиятлари буйича адабиётларни урганиш ва тахлил килиш натижасида маълум булдики, ушбу кобилиятнинг ривожланиш даражасини бахолаш етарли даражада ишлаб чикилмаган ва илмий асосланган мезонлари туFри-сида аник тушунча мавжуд эмаслигини куришимиз мумкин. Мактабгача ёшдаги болалар чакконлик кобилиятининг узига хос хусусиятлари ва унинг ёшга нисбатан узгарувчанлигини урганиш ва тахлил килиш жараёнида аникландики, болаларнинг ёшга оид ривожланиши билан чакконлик кобилияти тур-ли куринишларининг узига хослиги ортади, унинг тузилиши узгарувчан булади.

Тадкикот натижалари мактабгача ёшдаги болаларда харакат кобилиятлари таркибида ёшга оид узгариш-ларни курсатади (угил болаларда 5 ёш, кизларда 6 ёш омиллар сони купайиши содир булади). Умумий харакат кобилияти сифатида талкин килиниши мумкин булган омил намунанинг умумий узгаришига энг катта хисса кушди (43,6- 48,7%) ва 5-6 ёшдаги болаларнинг харакат-лар фаолияти сохасининг холатини ифодаловчи барча тестлар билан юкори натижаларни берди.

Адабиётлар:

1. Узбекистан Республикаси Президентининг 2016 йил 29 декабрдаги "2017-2021 йилларда мактабгача таълим тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги ПК, 2707-сонли ^арори.

2. Узбекистан Республикаси Президентининг 2017-йил 30 сентябрдаги "Узбекистан Республикаси Мактабгача таълим вазирлигини фаолиятини ташкил этиш тугрисида"ги ПК.-3305 сонли ^арори.

3. Узбекистон Республикаси Президентининг "2017-2021-йилларда мактабгача таълим тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида" ^арори.

4. Саламов Р.С. "Жисмоний тарбия назарияси ва услубияти". 1 том. Дарслик. ITA-PRESS. Т. - 2014 й. 297 б.

5. Зациорский В.М. "Исследование переноса тренировонности в циклических локомоциях" кан.диссертация. М.1961 г.ст 33-34.

6. В.П. Филин "Зигзаги ловкости" М. 1993 г.ст. 121.

7. Фарфель В.С. Двигательные способности. Теория и практика физической культуры. - 1977. - №12. - с.27 - 30.

8. Лях В.И. "Основные закономерности взаимосвязей показателей, характеризующих координационные способности детей и молодежи: попытка анализа в свете концепции" Н.А. Бернштейна / В.И. Лях // Теория и практ. физич. культуры. - 1996. - № 11. - С.20-25.

№3-2021 e-mail: fan_sportga@uzdjtsu.uz

37

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.