Научная статья на тему 'МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ БОЛАЛАР ИЖТИМОИЙЛАШУВИДА ЖАМОАНИНГ ЎРНИ'

МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ БОЛАЛАР ИЖТИМОИЙЛАШУВИДА ЖАМОАНИНГ ЎРНИ Текст научной статьи по специальности «Социологические науки»

CC BY
978
44
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
бола / ижтимоийлашув / жамоа / ижтимоий педагогика / адаптация / тарбия / ижтимоий меъёр / ҳуқуқ / ижтимоий компитенция / стратегия / метод.

Аннотация научной статьи по социологическим наукам, автор научной работы — Махфуза Рауф Қизи Хонхожаева

Мазкур мақолада мактабгача ёшдаги болаларнинг ҳар томонлама ривожланиши ва ижтимоийлашувида жамоанинг ўрни, болалар жамоаси билан ишлашда ижтимоий роллар ва ижтимоий муҳитнинг аҳамияти тадқиқ этилган. Бугунги кунда тобора дозарб тус олиб бораётган глобаллашув, шахс таълими ва тарбиясига ҳам ўз таъсирини ўтказмоқда. Шу туфайли мамлакатлар таълим тизимида ўзаро муроса, жамоа ва жамиятни ҳурмат қилиш, миллий ва умуминсоний қадриятларни уйғунлаштириш муҳим аҳамият касб этади. Мазкур кўникмалар жамоадаги ўзаро ҳамкорлик орқали шаклланади. Мақолада болалар жамоасини шакллантириш, жамоани бошқариш ва ижтимоийлашув жараёнининг мураккаб жиҳатлари алоҳида ёритиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ БОЛАЛАР ИЖТИМОИЙЛАШУВИДА ЖАМОАНИНГ ЎРНИ»

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230

МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ БОЛАЛАР ИЖТИМОИЙЛАШУВИДА

ЖАМОАНИНГ УРНИ

Махфуза Рауф кизи Хонхожаева

Мирзаобод туман 8-ДМТТ методисти

АННОТАЦИЯ

Мазкур маколада мактабгача ёшдаги болаларнинг хар томонлама ривожланиши ва ижтимоийлашувида жамоанинг урни, болалар жамоаси билан ишлашда ижтимоий роллар ва ижтимоий мухитнинг ахамияти тадкик этилган. Бугунги кунда тобора дозарб тус олиб бораётган глобаллашув, шахс таълими ва тарбиясига хам уз таъсирини утказмокда. Шу туфайли мамлакатлар таълим тизимида узаро муроса, жамоа ва жамиятни хурмат килиш, миллий ва умуминсоний кадриятларни уйгунлаштириш мухим ахамият касб этади. Мазкур куникмалар жамоадаги узаро хамкорлик оркали шаклланади. Маколада болалар жамоасини шакллантириш, жамоани бошкариш ва ижтимоийлашув жараёнининг мураккаб жихатлари алохида ёритиб берилган.

Калит сузлар: бола, ижтимоийлашув, жамоа, ижтимоий педагогика, адаптация, тарбия, ижтимоий меъёр, хукук, ижтимоий компитенция, стратегия, метод.

Ижтимоийлашув узок давом этадиган мураккаб жараён. Чунки хар кандай жамият ривожланиш жараёнида ижтимоий ва ахлокий кадриятлар, идеаллар, ахлокий меъёрлар ва коидалар тизимини ишлаб чикади. Х,ар бир бола юкоридаги коидаларни кабул килиб, урганиб, мазкур жамиятда яшаш, унинг аъзоси булиш имкониятига эга булади. Бунинг учун жамият у ёки бу шаклда шахсга максадга мувофик таъсир этади. Биринчидан, бу таъсир таълим ва тарбия воситасида амалга оширилади. Иккинчи томондан, шахснинг шаклланишига турли гоялар, ижтмоий мухит хам катта таъсир курсатади. Одамлар ижтимоий меъёрлар ва ахлокий коидалар билан муносабатга киришадилар ва уни ургандилар.

Ижтимоийлашув масаласи халкаро микёсида хам долзарб муаммолардан бири сифатида доимий илмий урганиш ва изланишларни талаб килади. Жумладан, рус тадкикотчиси И.Апарина "бугунги глобаллашув даврида дунё микёсда замонавий ва анъанавий социализация шаклларининг узгариши асоциал, ахлоксиз турмуш тарзини олиб борадиган одамлар сонининг купайишига олиб келди" [1], деб таъкидлайди. Олимар бу жараён келгусида инсоният жамиятига катта хавф тугдиришини кайд этиб, бунинг олдини олиш учун шахс

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230

ижтимоийлашувига мактабгача булган даврданок жиддий эътибор каратиш лозимлигини таъкидлашмокда. Дархакикат, шахс ижтимоийлашувида аввало оила, таълим муассасалари айникса, мактабгача таълимнинг урни бекиёс.

Бугунги кунда таълимнинг бошка боскичлари катори мактабгача таълим сохасини хам тубдан ривожлантиришга каратилган алохида эътибор каратилмокда. Жумладан, Узбекистан Республикаси мактабгача таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепцияси асосида "мактабгача ёшдаги болаларни хар томонлама интеллектуал, ахлокий, эстетик ва жисмоний жихатдан ривожланиши учун шарт-шароитлар яратиш, мактабгача таълим тизимига инновацияларни, илгор педагогик ва ахборот-коммуникация технологияларини жорий этиш" [2] чора-тадбирлари амалга оширилмокда. Бундан ташкари, 20222026 йилларга мулжалланган тараккиёт стратегиясида "Богча ходимларининг профессионал тайёргарлиги ва махоратини ошириб боришнинг такомиллаштирилган тизимини жорий этиш; 2022-2026 йилларда 160 мингдан зиёд педагог кадрларнинг малакасини ошириш; мактабгача таълим-тарбия жараёнларини илмий асосланган ёндашувлар асосида такомиллаштириш" [3] максадлар сифатида белгиланган. Бу вазифаларни амалга ошириш мактабгача ёшдаги болаларни давлат талабларига мувофик ижтимоийлашувларини таъминлаш, мустакил фикрлашини шакллантириш буйича таълим бериш дастурларини ишлаб чикиш хамда болалар ижтимоийлашуви технологияларини компетенциявий ёндашув асосида ривожлантириш долзарблигини курсатмокда.

Жамоа ижтимоий жамоанинг бир кисми хисобланиб, кишидан маълум бир максад асосида интиладиган, харакат киладиган ва узи хамма куч-гайратини ижтимоий фаолият, мехнатга сарф киладиган булишини талаб этади. Жамоани тушуниш, уни хис этиш хамда шахсни шакллантиришдаги урни ва ролини тугри бахолай олиш, инсон фикрини хурматлаш, жамоанинг муносиб аъзоси булишга интилиш хар бир шахс учун мухимдир. Болалар жамоасини шакллантириш узок вакгни талаб этадиган мураккаб жараёндир. Дастлаб биргаликдаги фаолият купинча дунё билан боглик булган фаолиятга бирлашади. Бу бирлашиш бекарор, киска муддатли булиб, тез бузилади. Бундай дастлабки бирлашишнинг биринчи ташкилотчиси тарбиячидир. Чунки у болалар билан биргаликдаги фаолиятни бошкаради, уйинлар воситасида болалар жамосини ташкил килади. Болалардан биттаси уйинчокларни юкласа, иккинчиси ташийди, учинчиси юкни туширади. Ёки 4-5 киз кугирчок билан «Оила» уйинини уйнайди, тарбиячи эса уларга ролларни таксимлашда ёрдам беради. Биргаликдаги фаолият жараёнида уйин ва мехнатдан кенг фойдаланилади. Бу боскичда тарбиячининг вазифаси хамма болаларда ташкилотчилик кобилиятини шакллантиришдир [4].

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=2223Q

Мактабгача ёшдаги болалар ижтимоийлашувида жамоа булиб ишлаш жараёнида куйидаги куникмалар шаклланади:

- дунёкараш: инсон томонидан ижтимоий кадриятлар ва идеалларни узлаштириш, унинг йуналиши ва муносабатини белгилайдиган манфаатларнинг шаклланиши ва ривожланиши;

- ижтимоий онг: атрофдаги дунёни ва узлигини англаш, мустакил фикрлаш куникмаларини эгаллаш;

- ижтимоий-шахсий хусусиятлар: ижтимоий ролларни узлаштириш; жамоада акс эттирилган хулк-атворнинг ижтимоий тажрибаси унинг ижтимоий мавкеи,ижтимоий роли жамоада амалга ошади, ижтимоий тажриба туплайди;

- хулк-атвор: кундалик уз-узини намоён килиш сохаси;

- културологик: атроф-мухит маданиятини узлаштириш; мулокот, фаолият ва хулк-атвор маданиятида намоён буладиган хатти-харакатлар ва фаолият шакллари

- ички маданият сохаси; [5].

Шахс томонидан айнан болалик даврида асосий ижтимоий меъёрлар узлаштирилади. Бола ижтимоийлашувида социум - жамоа мухим ахамиятга эга эканлиги унинг имкониятларида яккол намоён булади. Мактабгача таълим жараёнида болаларни жамоа мухитига мосалшуви ва узаро хамкорлик муносабатларини таъминлаш оркали бола шахсининг ривожланишида юкори натижаларга эришиш имкониятлари мавжуд. Маслан, энг аввало агар болалар гурухдаги тенгдошлари билан муваффакиятли хамкорлик урнатса, машгулот жараёнида билиш операцияларини самарали бажаради. Иккинчидан, болалар гурухдаги тенгдошлари билан муваффакиятли мулокот урнатганда уларнинг суз бойликлари жадал тарзда ортиши катор илмий тадкикотлар оркали исботланган. Мактабгача таълим жараёнида болаларнинг ижтимоий хамкорликка киришишлари натижасида муайян билимларни узлаштирган болалар жамоаси хосил булиб, улар узаро мулокот жараёнида янги ахборотларни узлаштиришга тайёр булади хамда билиш операцияларини биргаликда бажаради. Айникса бу тайёрлов гурухи боскичида энг зарур жараён ва махсус усул хисобланади. Шу билан бирга, мазкур даврда бола шахсининг ривожланиш динамикаси ва унинг узига хос томонлари билан ишлашда оила билан якин ижтимоий хамкорлик килиш долзарб ахамиятга эга булиб, тарбиячи методист ва психологлардан алохида масъулият талаб килади.

Мактабга тайёрлаш даврида жамоа укув хамкорлигининг куйидаги турларини амалга ошириш мумкин: тарбияланувчилар билан тарбиячиларнинг таълимий хамкорликларини амалга ошириш; болаларнинг гурухдаги тенгдошлари билан таълимий хамкорликларини ташкил этиш; тайёрлов жараёнида боланинг

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230

уз-узини таниши ва урганилаётган таълимий материаллар билан мулокотга киришишини амалга ошириш кабилар [6].

Хулоса килиб айтганда, мактабгача ёшдаги болалар ижтимоийлашувида, уларнинг хар томонлама ривожланиши, соглом ва мустакил фикрлаш куникмаларга эга булишида жамоа алохида ахамият касб этади. Шу билан бирга, болаларнинг хар бир бола маълум бир жамоанинг алохида ижтимоий субъекти сифатида жамоани хурмат килиши, уз манфаатларини жамоа манфаатлари билан уйгун тарзда ривожлантириши лозимлигини жамоа оркали уларга болаликданок самарали ургатиш зарур. Чунки бугунги куннинг энг долзарб вазифаларидан бири фаол фукаролик позициясига эга, фукаролик жамиятининг таянчи була оладиган инсон капиталини ривожлантиришдан иборат. Мактабгача таълимда жамоа оркали болалар шахсини ривожлантирш юкоридаги масаланинг амалий ечими булиб хизмат килади.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Апарина И. Детские проблемы социальизации на пороге третьего тысячелетия: краткий курс семьи и проблемы социального инфантилизма молодежи// Отец в современной семье [текст]/И.И. Апарина. Вильн.:2008.33 с

2. lex.uz/docs/4327235

3. https://strategy.uz/index.php?news= 1459

4. Юсупова П. Мактабгача таълим педогогикаси. Тошкент., 2003. 119-б

5. Кочисов В. К. Психолого-педагогические аспекты социализации личности ребенка // Вектор науки ТГУ. Серия: Педагогика, психология. 2013. № 4. С. 101 -

6. Аъзамова М. Мактабга тайёрлов гурухлари тарбияланувчиларида дустона муносабатларга асосланган хамкорлик куникмаларини шакллантириш тизимини такомиллаштириш. дисс. автореферати. - Тошкент., 2020. 22-б.

103.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.