Научная статья на тему 'МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ ТАРБИЯЛАНУВЧИЛАРИНИ МАЪНАВИЙ-АХЛОҚИЙ ТАРБИЯЛАШНИНГ АСОСИЙ ЙЎНАЛИШЛАРИ'

МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ ТАРБИЯЛАНУВЧИЛАРИНИ МАЪНАВИЙ-АХЛОҚИЙ ТАРБИЯЛАШНИНГ АСОСИЙ ЙЎНАЛИШЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Строительство и архитектура»

CC BY
246
30
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
маънавият / маърифат / тарбия / фанлараро интеграция / дидактика / концепция / ахлоқий маданият / ижодий кўникма / ижтимоий компитенция / “оммавий маданият” / умуминсоний қадриятлар.

Аннотация научной статьи по строительству и архитектуре, автор научной работы — Хуршида Улуғбековна Ярлакабова

Мамалакатимизда амалга оширилаётган ислоҳотларнинг бош мақсади ҳар томонлама етук ва баркамол авлодни вояга етказишдан иборат. Баркамол авлод тарбиясида маънавий-ахлоқий тарбия алоҳида аҳамият касб этиб, мактабгача таълим босқичи шахс шаклланиши ва камолотининг энг муҳим даври ҳисобланади. Мақолада мактабгача таълимда маънавий-ахлоқий тарбияни амалга оширишнинг асосий йўналишлари, долзарблиги ва ижтимоий, педагогик асослари илмий таҳлил қилинган. Керакли таклиф ва тавсиялар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ ТАРБИЯЛАНУВЧИЛАРИНИ МАЪНАВИЙ-АХЛОҚИЙ ТАРБИЯЛАШНИНГ АСОСИЙ ЙЎНАЛИШЛАРИ»

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=2223Q

МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ ТАРБИЯЛАНУВЧИЛАРИНИ МАЪНАВИЙ-АХЛО^ИЙ ТАРБИЯЛАШНИНГ АСОСИЙ ЙУНАЛИШЛАРИ

Мaмaлaкaтимиздa aмaлгa oширилaётгaн иcлoхoтлapнинг бош мaкcaди xap тoмoнлaмa етyк Ba бaркaмoл aвлoдни вoягa еткaзишдaн ибoрaт. Бaркaмoл aвлoд тaрбияcидa мaънaвий-aхлoк,ий тaрбия aлoхидa aхaмият кacб этиб, мaктaбгaчa Ta^mM боскичи шaхc шaкллaниши Ba кшолотининг энг мухим дaври Xиcoблaнaди. Мaкoлaдa мaктaбгaчa тaълимдa мaънaвий-aхлoкий тaрбияни aмaлгa оширишнинг acocий йyнaлишлaри, дoлзaрблиги Ba ижтимоий, педaгoгик acocлaри илмий Ta^ra кдлинган. Kерaкли тaклиф Ba TaB^anap берилгaн.

Калит сузлар: мaънaвият, мaъpифaт, тapбия, фaнлapapo интегpaция, дидaктикa, концепция, aхлoкий мaдaният, ижодий кyникмa, ижтимоий компитенция, "oммaвий мaдaният", умуминсоний кддриятгар.

Мaълyмки бугунги глoбaллaшyв, дунё микёcидa кечaётгaн FOявий-мaфкypaвий кypaшлap, миллaтлapнинг миллий кaдpиятлapини издaн чикдришга кapaтилгaн "oммaвий мaдaният" Ba ёт FOялap тaъcиpи xap кaндaй дaвлaтдaн мaънaвият мacaлacигa aлoхидa эътибор кapaтишни тaкaзo этaди. Уз нaвбaтидa юкcaк мaънaвий тapбиягa эгa бyлгaн шaхcлapгинa вaтaн paвнaки йyлидa хизмaт эл-юрт мyaмммoлapи Ba ютyклapигa Узини дaхлдop хиcoблaйдигaн, фaoл фукдролик пoзицияcигa эта фyкapoлap бyлa oлaди. Анa шyндaй фукдролик тapбияcини тaълимнинг мaктaбгaчa тaълим бocк,ичидaнoк aмaлгa ошириш мaкcaдгa мyвoфикдиp.

Сунгги йиллapдa мaмлaкaтимиздa мaктaбгaчa тaълим coхacини pивoжлaнтиpиш, унинг фaoлиятини тyбдaн янгилaш, œxara илFop хорижий тaжpибaлap Ba иннoвaциялapни жорий килиш, юкори мaлaкaли кaдpлap тaйёpлaш coхacидa ул^н ишлap aмaлгa oшиpилмoкдa. Узбекистон Республитаси Президентининг 2019 йил 8 мaйдaги — Узбекистон Реcпyбликacи мaктaбгaчa тaълим тизимини 2030 йилгaчa pивoжлaнтиpиш концепциясини тacдиклaш тyFpиcидa"ги П^-4312-сон Кдрори, Вaзиpлap Мaхкaмacининг 2019 йил 13 мaйдaги — Мaктaбгaчa тaълим мyaccacaлapи фaoлиятини янaдa тaкoмиллaштиpиш чopa-тaдбиpлapи тyFpиcидa"ги 391-сон ^рори иcлoхoтлapнинг мухми хукукий aœ^ булиб хизмaт килмoкдa. Мязкур

Хуршида УлуFбековна Ярлакабова

Миpзaoбoд тyмaн 14 МТТ директори

АННОТАЦИЯ

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230

ислохотлардан кузланган асосий максад — хар томонлама етук баркамол авдлод тарбиясини мактабгача таълим боскичиданок самарали амалга оширишдан иборат.

Президентимиз Ш.Мирзиёев таъкидлаганидек, "бола дунёга келганидан бошлаб, унда айнан мактабгача булган ёшда аклий фаоллик ошади, ахлокий-эстетик ва жисмоний хислатлар шаклланади" [1]. Бугунги куннинг энг долзарб вазифаларидан бири хам, тарбияга янгича, тизимли ёндашув, болада таянч фазилатларни кафолатли шакллантиришда оила, мактабгача таълим, умумий таълим, урта махсус касб-хунар ва олий таълим муассасалари, махаллаларнинг ижтимоий-педагогик имкониятларини тулик юзага чикаришни ва улар орасида илмий-методик узвийликни янги даражага кутаришни такозо этади [2].

Узбекистон Республикаси ВМнинг 2019 йил 31 декабрдаги 1059-сон карори билан тасдикланган "Узлуксиз маънавий тарбия концепцияси"да хам 3 - 6 (7) ёшли болаларни маънавий тарбиялаш, уларда шахсий фазилатлар, жумладан, уз туйгуларини бошкариш, ижтимоий мотивларни уйготиш, миллий анъаналарга кизикишни пайдо килиш, якин кишиларга гамхурлик килиш каби эхтиёжларни шакллантириш [3] маънавий-ахлокий тарбиянинг устувор йуналишлари сифатида белгилаб куйилган.

Мактабгача таълим муассасасининг педагоги болаларда маънавий-ахлокий сифатларни таркиб топтиришга киришар экан, аввало, унинг мазмуни ва мохиятини теран англаши хамда болалар билан олиб бориладиган таълимий ва тарбиявий ишларда унга амал килиши лозим. Аввало шуни таъкидлаш лозимки, маънавият узининг мазмуни ва мохиятига кура интегратив сохалар сирасига киради. Зеро, унингтаркибий компонентлари сифатида;

- биринчидан, ахлокий меъёрлар эътироф этилади.

- иккинчидан, «Инсониятнинг фалсафий, хукукий, илмий, бадиий, диний ва шу каби тасаввурлари ва тушунчалари мажмуи» булганлиги боис хам кенг тармокли, кенг камровли, бир суз билан айтганда, интеграцион соха хисобланади

[4]. Шунингдек, маънавият - «инсонларнинг узаро муносбатлари, уларнинг хаётий тажрибалари давомида шаклланган ва ривожланган кадриятлар тизими»

[5] эканлигини англайдиган булсак, у (яъни, маънавият) тизим экан, уз навбатида, таъкидлаб утганимиздек, куп тармокли, колаверса инсоният умри давомида уни шакллантириб, бойитиб боради. Кейинги авлод шу тарзда уни интегратив соха сифатида узлаштириб, бойитиб бораверади. Мактабгача таълим бу жараённинг дастлабки бугини сифатида мухим ахамият касб этади. Мактабгача таълим ёшидаги болаларнинг таълим-тарбиясига замонавий тенденциялар билан бир каторда халкимизнинг тарихий таълимий тажрибалари ва кадриятларидан келиб

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230

HHKKaH xpnga ynapHHHr MatHaBHH-axnoKHH Tap6uacura HHTerpaTHB ëHgamum 6yryHru KyHHHHr MyxHM MacanacH Tat6up ®:oh3 6ynca, h^hmohh Tana6u xuco6naHagH. ^yHKH 6yryHru KyHHHHr MaKTa6rana TatnHM ëmugaru 6onacura öeBOCHTa TaKgHM этнпaëтгaн ax6oporaapHHHr KynaMH ynapHH HHTerpaTHB Ma3MyH Ba MeTogHKa acocuga yKHTum эxтнё^пapннн KemupH6 HHKapMOKga. Hнтeгpaцнaнннг acocuH KaTeropuanapu yMyMHH anoKa, y3apo Tatcup, axnuraHK, TH3HMnunHKgaH TarnKun Tonuö, MoxuaTH ^Hx,arngaH ^anca^HH KaTeropuanap öunaH moc Kenagu Ba TatnuMga MyxuM MeTogonorHK Ba gugaKTHK axaMuaT Kac6 этagн.

Hнтeгpaцнaпamraн TatnHM maxcHH HHTenneKTyan Ba MagaHHH pHBO^naHTHpHmHHHr 6om omhhh cu^araga энг aBBano öopnHKHHHr xpnaraapu, y3rapum ^apaëHnapu Ba 6omKa xpgucanap 6unaH anoKagopnuK xpnnapHHH axnuT xpnga öonanap OHrHra eTKa3Hmgup [6]. AKageMHK H.n.naB^OB TatKHgnaraHugeK, TatnHM Ba Tap6ua ®:apaëHH hhcohh^t ^aonuaTH 6unaH öofhhk öynraH Typnu anoKa, $HKp, Ta^aKKyp Ba ÖH^HMnapgaH u6opaT. YHHHr ^HKpuna ^aHnap ypTacugaru y3apo y3BHHHHK TaÖHaT Ba ^aMHaT BoKeanapu ypTacugaru MaB^yg y3BHÖnHKHHHr o6teKTHB HHtHKocHgHp.

MaKTaörana ëmgaru öonanapHH MatHaBHH-axnoKHÖ Tap6uanamga ннтeгpaцнaпamгaн TatnHMgaH ^oöganaHHmHHHr aöpHM negaroruK mapT-mapouraapH cu^arnga KyÖHgarunapHH HHo6aTra onum ®:OH3:

1. TapÖHaHHHHHr нннoвaцнoн ^aonuaTra TaôëprapnHrH.

а) TapÔH^HHnapHHHr ннтeгpaцнaпamгaн TatnHM TyFpucuga ÖHHHM, KyHHKMa Ba ManaKanapHH эгaмaгaнпнгн.

б) ннтeгpaцнaпamгaн TatnHMHH aManuëTra Tag6uK этa onum MaxpparnHHHr MaB^ygnuru.

2. Hнтeгpaцнaпamraн TatnuMHH Tammn этнm ynyH gugaKTHK, MeTogHK Ba TexHHK TatMHHoTHHHr MaB^ygnuru.

3. Hнтeгpaцнaпamгaн TatnHMra 6onanapHH мoтнвaцнoн TaôëprapnHrHHH TatMHHnam.

4. Hнтeгpaцнaпamraн TatnuMHH Tammn этнmga xopu^HH MaMnaKaraap Ta^pu6anapugaH $oöganaHH6 6opum.

^.r.CaBeHKoBa 6onanap 6unaH TatnHM Ba Tap6ua umnapu onu6 6opaguraH negaror Ba Tap6uaHHnap ynyH aroHa 6ynraH gacTyp umna6 HHKum no3HMnurHHH yKTupagu. EyHgaö gacTypHH umna6 HHKumga 6up KaTop pHBo^naHTHpyBHH ^aonuaT TypnapuHH anoxuga KypcaTagu. fflyHHHrgeK, onHMa Typnu ëm rypyxnapu ynyH My^HMHHK ^H^aTHgaH ynap Typnuna 6ynHmura ypFy 6epagu. ffly MeTogHKara acocnaHraH xonga MatHaBHH-axnoKHH Tap6uaHHHr HHTerpaTHB acocnapu cu^aTuga KyfiugarunapHH anoxuga KypcaTu6 yTHm MyMKHH, atHH:

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=2223Q

- болалар томонидан атроф-мухитда кузатилган вокеалар мазмунидаги маънавий-ахлокий мазмунни англай олиш хамда улар хакида элементар тарзда шахсий тасаввурга эга булишлари учун лозим булган шароитларни яратиш;

- бола таълим ва тарбия олаётган ижтимоий мухит (болалар богчаси, оила ва б.) даги буюмлар, вокеалар ва жараёнлар оламини боланинг ёшига, интеллектуал шаклланганлик даржасига мослигини таъминлаш; - болаларда маънавий-ахлокий сифатларни шакллантиришга йуналтирилган таълимий ва тарбиявий ишларнинг мазмуни ва методлари, шакл ва воситаларини болаларнинг ёшидан келиб чиккан холда ранг- баранглигига эътибор каратиш;

- маънавий-ахлокий тарбиянинг устувор йуналиши, узига хос «ук ариги» булишига эришиш хамда унинг таркибий компонентлари булган мавзулар, машгулотларни бир-бири билан узвий ва мантикий алокадорлигини таъминлаш;

- болаларда маънавий-ахлокий тасаввурларни шакллантириш жараёнини фаоллаштирувчи, такдим этилаётган материалларни узлаштириш жараёнини онглилик даражасини оширувчи комплекс тадбирлар утказиб бориш;

- болаларни маънавий-ахлокий тарбиялаш жараёнининг мазмуни, методикаси, шакл ва воситаларини мунтазамлик принциплари асосига курилишига алохида эътибор каратиш ва х.к.

Мактабгача таълим ёшидаги болаларни маънавий-ахлокий тарбиялаш масаласига интегратив ёндашишнинг асосий педагогик хусусиятлари сифатида куйидагиларни алохида курсатиш мумкин.

Биринчидан, атроф-мухитда узгаришлар салмоги, кулами ва суръати интенсивлашаётган бугунги кунда унга факат интегратив тарзда ёндшишни такозо этади. Буларнинг барчаси маълум маънода маънавий-ахлокий мазмунни «ташувчилари» хисобланади. Атроф-мухитдан уларнинг кераклигини «ажратиб олиш» педагогик жараёндир, яъни педагогик хусусиятга молик ходиса.

Иккинчидан, атроф-мухитда кузатиш, улаштириш лозим булган объект ва ходисаларнинг кулами ортиб бориши натижасида болалардан уларни маълум маънода «фильтрлаш» талаб этилади. Бу жараёнда уларнинг маънавий-ахлокий тасаввурлар асосий меъёр, талаб вазифасини утайди.

Учинчидан, бола шу жараёнда, шу маконда жамиятимиз, миллатимизнинг маънавийахлокий нормаларига хос жихатларга «мулжалолиш», унга мослашиш, узининг «тахлил этиш призмаси»дан утказиши лозим булади. Бу нарсага комплекс ёндашиш, яъни интегратив тарзда кузатиш, тахлил килиши ва узлаштириш талаб этилади. Бошкача сузлар билан айтганда, Ю.Лотманнинг концепциясига биноан нарса ва ходисаларни айни пайтда алохида-алохида хис килиш, бир буюм, ходиса ёки жараённи бир-биридан айри холда, айни пайтда

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=2223Q

биридаги жихат, хусусиятни иккинчисида куриши лозим. Бундай малакага интегратив ёндашиш оркали эришиш мумкин.

Мактабгача таълим муассасаларида амалга оширилаётган таълим-тарбия ишларини замон талаблари даражасида амалга ошириш, уни ривожлантириб бориш тенденциялари болаларни шахс сифатида шаклланиш жараёнига комплекс тарзда ёндашишни такозо этади. Бу борада машгулотларни интерациялашган таълим принциплари асосида ташкил этиш мухим дидактик талаб хисобланади.

Хулоса килиб айтганда, мактабгача таълим муассасаларида тарбиячи фаолиятини тугри йулга куйиш, интеграциялашган машгулотларни ташкил этиш болаларда маънавий-ахлокий сифатларни яхлит холда шакллантиришга шароит яратади. Мактабгача таълим ёшидаги болаларни маънавий-ахлокий тарбиялашнинг педагогик хусусиятлари ичида жараённи мунтазамлиги хамда мантикий ривожланиб бориш принципига амал килиши пироворд натижада унинг ижобий якунланишини кафолатлайди.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. https://president.uz/uz/lists/view/4057

2. https://lex.uz/docs/4676839.

3. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг карори, 31.12.2019 йилдаги 1059-сон.

4. Узбек тилининг изохли лугати. Ж. II. - Т.: «Узбек миллий энциклопедияси» Давлат илмий нашриёти, 2006. - 672 б.

5. Фалсафа: комусий лугат. - Т.: «Шарк» НМАК, 2004. -496 б.

6. Зуннунов А., Сулаймонов А. Таълим жараёнида укув фанларини интеграциялаш омиллари. - Т.: 2004.- 29 б.

7. Савенкова Л.Г. - Педагогические условия интегрированного освоения изобразительного искусства в общеобразовательной школе. - М.: 2001., 101 с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.