Научная статья на тему 'Мактабгача ёшдаги болалар билан олиб бориладиган ижтимоий-педагогик фаолият'

Мактабгача ёшдаги болалар билан олиб бориладиган ижтимоий-педагогик фаолият Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
19229
1113
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
соғлом бола / ота-она / адаптация / ижтимоий муҳит / жамият / таълим / тарбия. / a healthy child / a parent / adaptation / social environment / society / education

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Акрамова Х. С.

Ҳозирда мактабгача таълим муассаса тарбиячилари, ота-оналар учун мактабгача ёшдаги болалар таълим-тарбиясига қўйиладиган давлат талаблари яратилиб, амалиётда қўлланмоқда. Давлат мактабгача таълим муассалари, хусусийлаштирилган мактабгача таълим муассалари, мактабдан ташқари муассасалар, турли мактабга тайёрлов марказларида болаларни мактабга тайёрлаш ишлари олиб борилмоқда. Шу нуқтаи назардан, ушбу мақолада мактабгача ёшдаги боланинг ривожланиш ва дастлабки билим олиши тўғрисидаги ҳар бир оила ва жамият билиши зарур бўлган муҳим тавсиялар баён этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SOCIAL AND PEDAGOGICAL WORK ARRANGEMENT WITH THE CHILDREN OF PRESCHOOL AGE

Public and private nursery schools prepare children to school. There is arranged jobs directed to development kids and help them to get first knowledges. In the article requirements which must know every family and socium are given,

Текст научной работы на тему «Мактабгача ёшдаги болалар билан олиб бориладиган ижтимоий-педагогик фаолият»

V_/

Акрамова Х.С.,

А.К,одирий номидаги Жиззах давлат педагогика институти тадк,ик,отчиси

МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ БОЛАЛАР БИЛАН ОЛИБ БОРИЛАДИГАН ИЖТИМОИЙ-ПЕДАГОГИК ФАОЛИЯТ

АКРАМОВА Х.С. МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ БОЛАЛАР БИЛАН ОЛИБ БОРИЛАДИГАН ИЖТИМОИЙ-ПЕДАГОГИК ФАОЛИЯТ

Хозирда мактабгача таълим муассаса тарбиячилари, ота-оналар учун мактабгача ёшдаги бо-лалар таълим-тарбиясига куйиладиган давлат талаблари яратилиб, амалиётда кулланмокда. Давлат мактабгача таълим муассалари, хусусийлаштирилган мактабгача таълим муассалари, мактабдан ташкари муассасалар, турли мактабга тайёрлов марказларида болаларни мактабга тайёрлаш ишлари олиб борилмокда. Шу нуктаи назардан, ушбу маколада мактабгача ёшдаги боланинг ривожланиш ва дастлабки билим олиши туFрисидаги х,ар бир оила ва жамият билиши зарур булган мух,им тавсиялар баён этилган.

Таянч суз ва тушунчалар: соFлом бола, ота-она, адаптация, ижтимоий мух,ит, жамият, таълим, тарбия.

АКРАМОВА Х.С. СОЦИАЛЬНО-ПЕДАГОГИЧЕСКАЯ РАБОТА С ДЕТЬМИ ДОШКОЛЬНОГО ВОЗРАСТА

На сегодняшний день созданы и применяются на практике разработанные для воспитателей дошкольных образовательных учреждений и родителей требования к образованию детей дошкольного возраста. В государственных и негосударственных дошкольных образовательных учреждениях, внешкольных учреждениях, различных центрах проводится работа по подготовке детей к школе. С этих позиций, в данной статье представлены рекомендации, направленные на развитие ребёнка дошкольного возраста и получение им начального образования. Знание этих рекомендаций важно для каждой семьи и общества.

Ключевые слова и понятия: здоровый ребенок, родитель, адаптация, социальная среда, общество, образование, воспитание.

AKRAMOVA H.S. SOCIAL AND PEDAGOGICAL WORK ARRANGEMENT WITH THE CHILDREN OF PRESCHOOL AGE

Public and private nursery schools prepare children to school. There is arranged jobs directed to development kids and help them to get first knowledges. In the article requirements which must know every family and socium are given,

Keywords: a healthy child, a parent, adaptation, social environment, society, education.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 4

Республикамизда амалга оширилаётган ислоцотлардан асосий мацсад ва уларни царакатлантирувчи куч - инсон, унинг баркамол ривожланиши, янгича фикрлаши унинг ижти-моий хулци цисобланади.

Республикамиз ривожланган давлатлар каторига етиши учун барча имкониятлар яра-тилди. Жумладан, таълим-тарбия сохасида амалга оширилаётган вазифаларимизнинг барчаси усиб келаётган ёш авлодни жисмонан ва маънавий соFлом килиб тарбиялашга каратилган. Бу борада Президентимиз Ислом Каримов уз маърузаларида куйидаги фикрлар-ни илгари суради: «Биз соFлом деганда, нафакат жисмоний, балки маънавий жихатдан хам соFлом болани узимизга тасаввур этамиз. Мустакилликнинг биринчи йилларидан бош-лаб юртимизда соFлом она - соFлом бола ма-саласи давлат сиёсатининг устувор йуналишига айлангани, кенг куламли умуммиллий дастур-ларимиз доирасида амалга ошираётган улкан ишларимиз жах,он микёсида хам тан олингани сизларга яхши маълум. Айни вактда бугунги шиддатли замон, хаётнинг узи ёш авлод тар-бияси борасида олдимизга янги-янги, ута мухим ва долзарб вазифаларни куймокда»1.

Аслида «СоFлом бола» нима дегани? «СоFлом» сузи: дард-касалдан холи; соF; соFликни саклаш талабларига тула жавоб бе-радиган; беFубор, тоза, соф; зарарли таъсир-дан, салбий хислат, иллат ва шу кабилардан холи; тоза, пок; рухий жихатдан шикаст етма-ган; расо; Fоявий-мафкуравий, маънавий жихатдан тоза, пок, деган маъноларни беради2. Хуллас, лугавий маънода соFлом бола - хали ёш, вояга етмаган, беFубор, соф, зарарли таъ-сирлардан, салбий хислат, иллат ва шу кабилардан холи уFил-киз экани маълум булади.

«Бола» эса янги тугилган, хали кукракдан, она баFридан ажратилмаган гудак; чакалок; хали ёш, вояга етмаган одам; фарзанд, уFил-

1 Каримов И.А. Амалга ошираётган ислохотларимизни янада чукурлаштириш ва фукаролик жамияти ку-риш - ёруF келажагимизнинг асосий омилидир. / Узбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримов-нинг Узбекистон Республикаси Конституцияси кабул килинганининг 21 йиллигига баFишланган тантанали маросимдаги маърузаси. // «Халк сузи», 2013 йил 7 декабрь.

2 Узбек тилининг изохли луFати. 3-жилд. - Т.: «Узбекистон миллий энциклопедияси» давлат илмий нашриёти, 2007. -563-б.

киз, зурриёт; ёши катталарнинг ёшларга муро-жаат шакли3.

Миллий кадриятлармизда хам бола тарбия-сига алохида эътибор берилганлиги тарихий манбаларда тулик акс этган булиб, жумладан хадиси шарифларда соFлом бола ахли ислом-нинг муддаоси булганлиги келтирилади. Бунга мухаддислар имоми - буюк бобомиз Имом Бухорийнинг «Ал-адаб ал-муфрад» китобида далил бор. Китобнинг бир боби «Бола соFлом тугилса, Худога шукр килиш хакида», деб ата-лади. Унда: «Ойиша (р.а.) бирон оилада фарзанд тугилса, уFил ёки кизлигини сурамас эди-лар. Балки: «СоFломми?» - деб сурар, «Ха», дейилса, «Оламларнинг Парвардигори Аллохга шукр», дердилар» дейилган4.

Бундан ташкари, укув-услубий кулланмалар, мактабгача ёшдаги болалар таълим-тарбиясига куйиладиган давлат талаблари яратилиб, ама-лиётда кулланилмокда. Давлат мактабгача таълим муассасалари, хусусийлаштирилган мактабгача таълим муассасалари, мактаблар кошида мактабдан ташкари муассасалар ва хусусий турли мактаб тайёрлов марказларида болаларни мактабга тайёрлаш ишлари олиб борилмокда.

Хозирги кунда мактабгача ёшдаги болаларни мактабга тайёрлаш янги омилларни излаш, топиш, тажриба-синовлардан утказиш асосида амалга ошириш заруриятини талаб этмокда. Мактабга тайёрлашда болаларнинг рухий тайёргарлиги, жисмонан соFлом булиши, му-локотга кира олиши, суз бойлигини (захираси-ни) бойитиш, бошланFич элементар математик тушунчаларга эга булиши, ёзишга бошланFич тайёргарлик, айрим сузлар туFрисида тасав-вурларни билиши мухим роль уйнайди. Айникса 3-6 ёшли боланинг ахборотга эхтиёжи купдир. Бу борада таълим муассасаларида тар-

3 Узбек тилининг изохли луFати. 1-жилд. - Т.: «Узбекистон миллий энциклопедияси» давлат илмий нашриёти, 2006. -305-306-б.

4 Имом Бухорий. Ал-Адаб Ал-Муфрад: (Адаб дурдо-налари). / Тарж. Ш.Бобохонов, Н.Абдулмажид; Масъул мухаррир ва биографик маълумотлар, луFат муаллифи А.Самад. - Т.: «Фан», 2006. -408-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 4

бияланаётган барча болалар учун ижтимоий адаптация муаммоси мухим ахамиятга эга. Хозирги вактда боланинг куникиш имконият-ларини ошириш, унинг ижтимоий алокаларини кенгайтириш бола шахсининг шаклланиши учун нихоятда катта ахамият касб этмокда.

Адаптация (лот. adaptatio — мослашув) -организмнинг, масалан, сезги аъзоларининг атроф-мухит шароитларига мослашиши, куни-киши1. Бошкача айтганда, организмнинг ташки мухит билан адекват алокалари шаклланиши хусусиятидир.

Бола туFма юриш-туриш шаклларига эга эмас ва у ижтимоий мухитда ривожлана бориб уч асосий компонентни: худуд (нарса-пред-метлар, улардан фойдаланиш воситалари), вакт (кундалик тартиб) ва муомала шакллари-ни узлаштиради. Демак, бола туFилишданок унинг фаоллиги «бола-катталар» муносабатла-ри ичида тартибга солинади.

Ижтимоий педагог болаларнинг куникиш даражасини аниклаши учун куйидаги таснифга таяниши лозим:

1. Енгил адаптация - боланинг юриш-туриши 10-15 кун ичида меъёрий холатга кайтади. Бола МТМ (мактабгача таълим муас-саси)га катнай бошлаганидан сунг бир ой утгач, узини меъёрда тута бошлайди.

2. Урта адаптация - боланинг юриш-туриши ёки эмоционал холатидаги узгаришлар 15-30 кун ичида меъёрий холатга кайтади. Агар аввал унда озиш кузатилган булса, кейин-чалик у уз вазнини тиклаб олади. МТМга катнай бошлашидан бир ой мобайнида бир маротаба енгил касалликка чалиниши ва 7-10 кун МТМга келмаслиги мумкин.

3. О^р адаптация шунда намоён буладики, болаларда тез-тез кайтадан касал булиш куза-тилади ва у касалликлар баъзи холларда жид-дий тус олиши мумкин (бронхит, пневмония). Бу холатда адаптация бир ойдан зиёд вактга чузилади, ривожланиш ва соFлик курсаткич-ларида нохуш холатлар хам намоён булади.

Адаптациянинг нохуш холатларини макси-мал бартараф этиш учун ижтимоий педагог 9 ойликдан 1,5 ёшгача булган болалар микро-ижтимоий мухитдаги узгаришларни оFир

1 Узбек тилининг изохли луFати. 1-жилд. - Т.: «Узбекистон миллий энциклопедияси» давлат илмий нашриёти, 2006. -39-б.

утказишларини инобатга олиши лозим. Шу-нингдек, адаптация жараёнини оилавий тар-биянинг куйидаги камчиликлари хам оFир-лаштириши мумкин:

• нотуFри овкатланиш;

• болани нотуFри белаш;

• салбий одатлар;

• ёшига мос келмайдиган куникмалар.

Ижтимоий педагог фаолияти уч боскичдан

иборат булиши керак: ташхис, тайёрлов, ама-лиёт.

Мактабгача таълим муассасаларида давлат талабалари асосида мактабгача таълим муас-сасалари тарбиячи-педагоглари ва таълим муассасаси психолик врачлари томонидан ижтимоий-гигиеник жихатларга баFишланган ишларда эмизикли ва мактабгача ёшдаги болаларнинг адаптация даврида бир катор мухим параметрларни, яъни касалланиш, юриш-туриш, рухий ривожланишидаги узгаришларни эътиборга олиш кераклиги таъкидланади.

Биринчи босцич патронажи харитаси:

Ота-онаси ^ацида маълумотлар:

• отаси (Ф.И.Ш., туFилган йили, мансаби, иш жойи);

• онаси (Ф.И.Ш., тугилган йили, мансаби, иш жойи);

• онасида хомиланинг кечиши ва бола

TуFИЛИШИ.

Маиший шароитлари:

• истикомат килувчилар сони;

• яшаш жойига бахо бериш (кулай-ликлари);

• ювиниш мосламалари;

• яшаш жойи хавосининг тозалиги;

• бола билан бирга яшаётган болалар кайси муассасаларга катнаши.

Бола ^ацида маълумотлар:

• ёши;

• соFЛиги;

• болага ким Fамхурлик килади?

• боланинг кун тартиби канака?

• у алохида хона, каравотга эгами?

Бедорлик вацти:

• бола бедорлик вактини кандай утказади?

• уЙFоклик даврининг узунлиги;

• севимли уйинчоклари;

• кийиниш-ечиниш, ювиниш жараёнлари-га муносабати;

• катталарнинг болага муносабатлари;

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 4

• боланинг катталарга муносабати;

• бола билан тез-тез сайр килишадими?

Овцатланиш:

• овкатланиш тартибига амал килинадими?

• бола нима ейди?

• нима ёрдамида овкатлантиришади;

• боланинг иштахаси, фаоллиги.

Уйцу:

• болани ухлатишда узини тутиши;

• уйкудаги кийими;

• бола кандай ухлаб колади (тез, тинч)?

• кунига неча марта, канча ухлайди?

• уйку характери ва узунлиги;

• кандай уЙFонади (тинч, йиFи билан)?

• бола кундузи каерда ухлайди (каравот, хона, куча)?

• тунда кандай ухлайди?

• болани ухлатиш учун унга сУрFич берила-дими?

Тайёрлов босцичи уз ичига ижтимоий педагог томонидан муайян вазият асосида кабул килинадиган бир канча чора-тадбирларни камраб олиши керак.

Огир адаптация сабабларини аницлаш:

• туман педиатри, тиббий ходимлар, психолог, таълим муассасаси тарбиячилари билан алока ва хамкорлик урнатиш;

• болаларнинг МТМ, болалар боFчаларига киришларидан аввал соFломлаштириш чора-тадбирларини назорат килиш;

• болаларга ижтимоий-педагогик ёрдам режасини тузиш;

• боланинг таълим муассасаларида енгил адаптацияси учун оилалар билан алокалар урнатиш;

• мактабгача ёшдаги болаларнинг адаптацияси учун ижтимоий-педагогик, ижтимоий-психологик, тиббий чора-тадбирларни аник-лаш.

Амалий босцич цуйидаги тамойилларга асосланиши керак:

• оила ва таълим муассасасида болага бир хил ёндашувни шакллантириш;

• оила билан алокалар - боланинг МТМга катнай бошлаганида 3-4 кун мобайнида она-сининг иштирок этиши;

• ахборот базасининг кенгайиб боришини эътиборга олиш;

• болаларнинг рухий-эмоционал холатини куллаб-кувватлаш.

Боланинг ривожланиш ва дастлабки би-лим олиши тугрисида ^ар бир оила ва жа-мият билиши зарур булган му^им тавсия-лар:

• Хаётнинг дастлабки 8 йили, айникса дастлабки 3 йили мобайнида бола оладиган Fам-хурлик ва диккат-эътибор нихоятда мухим ахамиятга эга булиб, унинг бутун хаётига таъ-сир курсатади.

• Гудаклар хаётининг дастлабки лахзалари-дан бошлаб, урганишни бошлайдилар. Улар мехр-мухаббат, алохида диккат-эътибор ва бунга кушимча равишда туйимли овкатланиб, туFри парвариш килинсалар, тез усиб улFая-дилар ва билимларни тез узлаштирадилар.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

• Мураббийлар болалар томоша килиш-лари, эшитишлари, ушлаб куришлари ва уйнашлари учун уларга янги ва кизикарли нарсалар бериб, усиб-улFайишлари ва урга-нишларида ёрдам беришлари мумкин.

• Гудаклар ва ёш боларни узок вакт каровсиз колдириб булмайди. Бу уларнинг жисмоний ва аклий усиб-улFайишини секинлаштиради.

• Киз ва уFил болалар озик-овкат, диккат-эътибор, Fамхурликка тенг микдорда мухтож буладилар. Болалар бирор нарса килишни урганаётган ва янги сузларни айтаётганларида уларнинг хаммасини раFбатлантириш ва макташ зарур.

• Боланинг жисмоний ва аклий усиб-улFайиши коникарсиз булса, ота-оналар ши-фокорга маслахат сураб мурожаат килишлари зарур.

• Боланинг дастлаб уз она тилини ургатиб, уларнинг мушохада юритиш ва фикр-мулохаза-ларни ифода этиш кобилиятларининг камол топишига ёрдам бериш мукин. Болалар тилни кушиклар, оилавий вокеа-ходисалар, шеърлар ва турли уйинлар воситасида тез ва осон ургандилар.

• Барча болалар ривожланганлик даража-сига мувофик турли уйинчоклар уйнашлари керак. Дукондан сотиб олиган уйинчоклар билан бир каторда сув, кум, картон кутилар, туртбурчак шаклдаги ёFоч булаклари, уйинчок идишлар ва копкоклар хам яхши восита булиб хизмат килади.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 4

V_/

1-жадвал. Mактабгача ёшдаги бола ^андай pивожланади (S-6 ёш).

Бслэ килэ алиши кepaк • Kypcaтилгaн йyлдaн юpa слиши • Maънoли гaплaшиш вa кyплaб тypли cyзлapни кyллaши • K1apaмa-к1apшиликлapни тушуниши (мacaлaн, ceмиз вa сpик, узун вa киек^) • Бсшкa бoлaлap билaн yйнaши • Дсимий ëpдaмcиз кийинa слиши • C^Aa caвoллapгa жaвсб бepa слиши • 5 тaдaн 10 тaгaчa нapcaлapни caнaй слиши • булини ювa oлиши

Отa-снaлap вa мypaббийлapгa мacлaхaтлap • Бслaнинг гaп-cyзлapигa ^y^o^ тутинг • Бслa билaн тeз-тeз iviyoiv^a килинг • Дгap бслa дyдyклaнca, yнгa шсшилмacдaн дснa-дснa килиб гaпиpишни тaклиф килинг • Xиксялap укиб бepинг вa aйтиб бepинг • Бoлaни тypли yйинлapгa вa янги нapcaлapни yзлaштиpишгa paFбaтлaнтиpинг

Хaвстиpли бeлгилap • Бoлa кaндaй yйнaëтгaнигa эътибсp бepинг. А^ y ^yp^o^, жaхлдсp вa Faзaблaнгaн бyлca, бyлap pyхий мyaммслap ёки ниcбaтaн ëмсн мyнсcaбaтнинг нaтижacи булиши мумкин.

• Ёш бoлaлap тeвapaк-aтpoфдaгилapни ку-зaтиб, yлapгa тaклид килиб, ижтимoий мyoмa-лa кyникмaлapини х^ил килaдилap. Шу acнo кaндaй xyлк-aтвopлap мaкбyл, кaйcилapи нoмaкбyл экaнини билиб oлaдилap.

• Бoлaлapни тypли мaзмyнли yйинлapгa вa излaнишгa paFбaтлaнтиpиш yлapнинг жиcмo-нaн, aклaн вa хиc-тyЙFyлap бopacидa кaмoл то-пишлapи вa билим oлишлapидa кyмaклaшaди.

• Бoлaлap УЗ якинлapи вa кapиндoш-ypyFлapигa тaклид килиб, yзлapини кaндaй ту-тишни Уpгaнaдилap.

• Бapчa oтa-oнaлap вa мypaббий-тapбия-чилap бoлaнинг ycиб-yлFaйиши вa кaмoл то-пиши кyнгилдaгидeк эмacлигидaн дaлoлaт бe-pyвчи бeлгилapни яxши билишлapи зapyp (1-жaдвaл).

Юкopидaги тaвcиялapни aмaлий фaoлиятдa тapбиячи вa oтa-oнaлap хaмкopликдa aмaлгa oшиpcaлap, бoлaнинг ижтимoийлaшyви вa мaънaвий-жиcмoний pивoжлaнишигa ижoбий тaъcиp этaди. Haтижaдa узимиз opзy килгaн coFлoм бoлaлapни тapбиялaб, coFлoм жaмият кypишгa уз хиccaмизни куш^н бyлaмиз.

Aдабиëтлаp:

1. Kapимoв И.Д. Амaлгa oшиpaëтгaн иcлoхoтлapимизни янaдa чyкypлaштиpиш вa фyкapoлик жaмияти кypиш - ëpyf кeлaжaгимизнинг acocий oмилидиp. I Узбeкиcтoн Рecпyбликacи Пpeзидeнти Иcлoм Kapимoвнинг Узбeкиcтoн Рecпyбликacи Koнcтитyция-cи ^бул килингaнининг 21 йиллигигa бaFишлaнгaн тaнтaнaли мapocимдaги мaъpyзacи. II «Хaлк cyзи», 2013 йил 7 дeкaбpь.

2. Эгaмбepдиeвa Н. Ижтимoий пeдaгoгикa. Алишep Haвoий нoмидaги Узбeкиcтoн Миллий кyтyбxoнacи нaшpиëти. - T.: 2009.

3. Имoм Бyxopий. Дл-Ддaб Дл-Myфpaд: (Адaб дypдoнaлapи) I Tapж. Ш.Бoбoxoнoв, H.Абдyлмaжид; Macъyл мyхappиp вa биoгpaфик мaълyмoтлap, лyFaт мyaллифи Д.Caмaд. -T.: «^н», 2006.

4. Узбeкиcтoн Рecпyбликacи Фaнлap Дкaдeмияcи Длишep Haвoий нoмидaги тил вa aдaбиëт инcтитyти. Узбeк тилининг изoхли 5-тoмлик лyFaти. - T.: «Узбeкиcтoн миллий энциклoпeдияcи» дaвлaт миллий нaшpиëти. 1-тoм.

ЗAMOНAВИЙ TAЪЛИM / COВPEMEННOE OБPAЗOВAНИE 2016, 4

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.