Научная статья на тему 'МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМНИНГ ИНСОН ҲАЁТИДАГИ АҲАМИЯТИГА ФАЛСАФИЙ ЁНДОШУВ'

МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМНИНГ ИНСОН ҲАЁТИДАГИ АҲАМИЯТИГА ФАЛСАФИЙ ЁНДОШУВ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
инсон табиати / ёш бола имконияти / тарбиядаги хатоликлар шахс шаклланиши / тарбияни тўғри ташкиллаш.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Аминова Манзура Муталибовна

Мақолада мактабгача таълимда хар томонлама баркамол шахснинг шаклланиши учун барча мезонлар мавжудлиги фалсафий нуқтаи назардан асослаб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМНИНГ ИНСОН ҲАЁТИДАГИ АҲАМИЯТИГА ФАЛСАФИЙ ЁНДОШУВ»

МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМНИНГ ИНСОН ^АЁТИДАГИ А^АМИЯТИГА ФАЛСАФИЙ ЁНДОШУВ

Аминова Манзура Муталибовна

Кандидат философских наук ,и.о.доцент кафедры Национальная идея,духовности и прававого обучения Коканский государственный педагогический институт https://doi.org/10.5281/zenodo.11193715

Аннотация. Мацолада мактабгача таълимда хар томонлама баркамол шахснинг шаклланиши учун барча мезонлар мавжудлиги фалсафий нуцтаи назардан асослаб берилган.

Калит сузлар: инсон табиати, ёш бола имконияти, тарбиядаги хатоликлар шахс шаклланиши, тарбияни тугри ташкиллаш.

Аннотация. В статье с философской точки зрения обосновывается наличие всех критериев формирования всесторонне развитой личности в дошкольном образовании.

Ключевые слова: природа человека, возможности ребенка раннего возраста, ошибки в воспитании, формирование личности, правильная организация обучения.

Abstract. From a philosophical point of view, the article substantiates the presence of all criteria for the formation of a comprehensively developed personality in preschool education.

Keywords: human nature, capabilities of a young child, errors in upbringing, personality formation, proper organization of education.

Педагогика кенг маънода инсоннинг энг яхши томонларини юзага чикаришдир. Баъзида одамнинг узи магрурлик, ёки хафагарчилик ёки узини узи кадрлашнинг асослари нима эканлигини тушунмайди. Педагогика аввало инсон учун узини ташки томондан вазиятни куриш ва фаолиятинини бахолашга ёрдам беради. Чунки хар бир инсонда нафакат ижобий хусусиятлар, балки салбий хусусиятлар хам мавжуд. Табиийки хар бир кишининг хаётида яхшиликлар хам, ёмонликлар хам юз беради. Шунингдек, кимдир ёвуз хусусият ёмонликни, кимдир яхшилик фазилатини узлаштириб олган булади. Лекин инсон рухиятида нима хукмрон булиши, унинг кандай мухитда шаклланганига, аввало оилавий хаётинининг кандай эканлигига, оила тарбияси уни кандай инсон килиб тайёрлаганигига боглик. Оила тарбияси буюк санъат булиб, ота-оналар фарзандларини усмирлик даврида хам келажакда хам шуни асосида яшашларини унутмасликлари жуда мухимдир.

Психологик ва педагогик тадкикотлар барча болалар (соглом, албатта, ривожланиш аномалиялари булмаган) хар томонлама ривожланиши учун катта имкониятларга эга эканлигини таъкидлайди. Боланинг тугма хусусиятлари, унинг танаси ва асаб тизими болалик давридан уни аклий ривожланиши ва камолотга етиши учун мухим рол уйнайди. Бирок, бу имкониятларни руёбга чикариш учун боланинг хаётининг биринчи йиллариданок тугри хаёт шароитларини яратиш, яъни тарбияни тугри ташкил этиш лозим. Тарбия максадли, болани хар томонлама ривожлантириш ва шахсни шакллантиришга йуналтирилган булиши шарт. Унинг самарадорлиги куп жихатдан боланинг фаол иштирокига боглик булиб, уларни фаолият жалб этувчи - уйин, иш, урганиш, мулокот ва б. жараёнлардан иборат булиши зарур. Шунинг учун хар хил турдаги машгулотлар мазмунини кизикарли, ижобий ва ижодий ташкил килиш, хамда уларнинг фойдали жихатларига эътибор бериш керак.

Бола хдётининг биринчи йилларида асосий шахсий фазилатлар шаклланади. Янги тугилган чакалокларда куплаб кобилиятларнинг бошланиши мавжуд. Агар болани хаётининг бошида уларнинг ривожланиши учун кулай шароитлар булмаса, кейинрок унга эришиш жуда кийин булади. Машхур психолог Буртон Уайтнинг "Х,аётнинг биринчи уч йили" китобидадан

шундай фикр бор: "Умрнинг биринчи ярмида болага эътибор ва мухдббатнинг етишмаслиги унинг тезкор ривожланишини пасайтиради, унинг х,иссий кабуллаши сохдсини заифлаштиради, унинг кизикувчанлиги сустлашади, бу эса боланинг шахсини ва узини узи англашининг шаклланишига салбий таъсир килади. [1;6]

Инсоннинг тарбияси ва шахс сифатида шаклланиши учун тугилган кунидан бошлаб уч ёшдан беш ёшгача булгунга кадар асос солинади. Шифокорлар, физиологлар ва психологларнинг фикрича, айнан шу даврда унинг характери ва шахсий хусусиятларига пойдевори куйилади ва шаклланади. Айнан шу дастлабки боскичида бу пойдевор мустах,камланади ёки йук килинади. Шундай килиб, боладан аклли шахс - homo sapiens шаклланишининг энг мух,им даври 7 ёшгача булган даврга тугри келади. Шунинг учун х,ам инсон хдётининг илк бокичи - бу унинг энг хушёрлик даври дейишимиз мумкин. Чунки бу даврда у жисмонан, аклан, нуткий, ижтимоий ва рух,ий жихдтдан тез усади. Миянинг хам хал килувчи ривожланиш боскичи асосан 6-7 ёшгача булиб, айникса 3 ёшгача бола миясининг нейрон алокалари шакилланади ёки аксинча шакилланмай колади. Кичик богча ёшидаги болаларнинг тез таъсирланувчилигининг хам сабаби шундадир. Ёмон парвариш, таъкиклар, чекловларнинг куплиги, доимий танбех,лар, эътиборсизлик ва зуравонлик болага салбий таъсир килиб, уни рух,иятини жарохдтлайди ва куп холларда бу жарохат бир умр сакланиб колади.

Айнан богча ёшидаги болалар тарбиясига тулаконли ва билимли ёндошув зарур булиб, шундагина болада уз вактида тафаккур, хотира, диккат, тасаввур, нутк каби шахсий сифатлар пайдо булади. Айнан шу сифатларнинг канчалик тугри шаклланишига караб бола мактабнинг бошлангич синфларида яхши укийди ва хаётининг кейинги боскичлари х,ам мувафаккиятли утади. Соддарок килиб айтганимизда мактабгача даврда берилган таълим инсон хдётининг охиригача таъсир килади.

Кичик ёшдаги бола х,ар томонлама ривожланиши учун катта имкониятларга эга эканлиги хдкидаги психологик-педагогик тадкикотларнинг хулосалари, олимларни х,ам, ота-оналарни х,ам бу даврдан окилона фойдаланиш йулларини излашга ундайди. Лекин айрим олимлар, баъзи холатларда бола имкониятларининг чексизлигидан янглиш фойдаланишлар х,ам пайдо булган. Илгор америкалик психолог Д.Бруннер таъкидлаганидек, агар педагогик усуллардан тугри фойдалана билинсагина, х,ар кандай ёшдаги болага х,ар кандай билимни ургатиш мумкин. "Масалан, махсус интенсив машгулотлар билан чакалокларга сузишни урганиши мумкинлиги, бир ярим ёшли чакалоклар укиш ва матн териш куникмаларини урганиши, 4-5 ёшли болалар жуда мураккаб мантикий ва математик операцияларни узлаштириши хдкида далиллар ва тажрибалар мавжуд."[2;31]

Х,озирда болаларнинг имкониятларидан окилона фойдаланиш акселерация феномени ота-оналарда узига хос интилишни келтириб чикармокда. Улар киска вакт ичида уз фарзандларидан "вундеркинд"ни тарбиялаш буйича амбицияли режаларни яртиб, мактабгача ёшдаги болаларнинг психофизик хусусиятларидан катъи назар, болага унинг тушуниши кийин булган, билим ва куникмаларни муддатидан олдин ургатиш, унга катта академик вазифаларни юклашга хдракат килмокдалар

Болалар имкониятларидан фойдаланишга бундай зарарли ёндашиш жуда хавфли булиб, болага келажагида тузатиб булмайдиган зарар етказиши мумкин. Х,ар кандай ортикча юклама ва у келтириб чикарадиган толикиш мактабгача ёшдаги боланинг соглигига, унинг жисмоний ва аклий ривожланишига салбий таъсир курсатиши мумкин. Бу зарар нафакат тугридан-тугри боланинг чарчаши, инжик булииб колишида эмас, балки х,ар доим х,ам аник ва башорат килиш мумкин булмаган боланинг узок келажагидаги салбий окибатлардир. Гап шундаки, ёш бола

ривожланишининг хар бир боскичида умуминсоний фазилатлар ва кобилиятлар маълум бир кетма-кетликда шаклланади. Шу сабабли, эрта ва жуда эрта таълим боланинг нормал ривожланишини бузиш билан хавф тугдиради. Ёш авлодни (айникса, мактабгача ёшдаги болаларни) тарбиялаш масалалари буйича жуда куп мунозаралар мавжуд. Баъзилар олимлар, ёш болаларнинг катта имкониятидан келиб чикиб, хаётининг биринчи йиллариданок, болаларни тарбиялаш суръатларини имкон кадар тезлаштириш, уларнинг таълимини жадаллаштириш ва шу тарика ёш авлодни балогатга тайёрлаш даври керак, деб хисоблайдилар. Бу даврни кискартирилиши яъни. сунъий равишда "етукликка якинлаштириш, инсоннинг жамиятга кушадиган энг катта хиссаси вактдан ютишдир" деб хисоблайдилар.

^арама-карши нуктаи назар; болаларга хозирда хаддан ортик вазифа юкланган, биз уларга "сайр килиш, эркин улгайиш" имкониятини беришимиз керак, уларнинг соглигига тахдид солувчи ташвишли юкламани болаларнинг елкасига ортиб куя олмаймиз, табиат конунига кура, шуни унутмаслигимиз керакки, " хар бир болага кискаритириб булмайдиган болаликнинг бахтли даври" тегишли деб хисоблайдилар.[3;65] Бизнинг фикримизча на биринчи, на иккинчи нуктаи назарни асосий тамойил сифатида кабул килиб булмайди. Масалан. Кичик ёшдаги болалар илк даврдан сузишга ургатилса, курукликда юришга мослашган тананинг органлари ва тизимларининг жойлашиши бузилиши мумкин. Х,али тулик ассификация килинмаган бош суяги (мияни саклаш суяги) ён томондан сикилган гайритабиий шаклни олади - сувга энг кам каршилик курсатадиган шаклга киради. Тананинг тик холатидаги юкларга мослашган суяклар тузилиши ва тос суяги артикуляциясида хам анормаллик пайдо булиши мумкин. Х,еч ким бундай турдаги экспериментлар буйича махсус узок муддатли кузатувларни утказмаган, шунинг учун келажакда, нормадан пайдо булган огишларни канчалик тузатиш мумкинлигини айтиш кийин.

Мутахассисларнинг таъкидлашича, болани ортикча жисмоний фаоллик ва боланинг организмида калций етишмаслигига олиб келиб, суякларнинг патологик юмшаши пайдо булиши мумкин. Бунинг натижасида уларнинг суяклардан минералларнинг камайиши ва суяк тукимасида Лоозер зоналари деб аталадиган бушликлар шаклланишига олиб келади. "Боланинг скелетлари тизими хам камолотга эришиш учун маълум бир режимини талаб килади. У хам автоном тарзда эмас, балки боланинг турмуш тарзи ва фаолияти билан боглик холда амалга оширилади. Ортикча жисмоний юкланиш натижасида юзага келиши мумкин булган бевосита хавф нафакат харакат органларига тахдид солади балки узок муддатли салбий окибатларга олиб келади. [4;26]

Бу фикрлар, болаларни эрта сузишга ургатиш гоясидан воз кечиш дегани эмас. Еоянинг узи илгор, лекин бунинг учун зарур шарт-шароитлар мавжуд булганда, илмий исботланган методика асосида, шифокор ва тажрибали педагог методист назорати остида амалга оширилиши керак.

Юкоридагилардан хулоса чикарганимизда мактабгача таълим унда амалга ошириладиган жараёнлар болаларни хам жисмонан хам маънавий жихатдан баркамоллигини таъминловчи тизимдан иборат булиши лозим. Мактабгача таълим унда амалга ошириладиган жараёнлар мазмуни такомиллаштиришда куйидаги жараёнларга эътибор каратиш зарур. Биринчидан, мактабгача таълим танаси хали етук булмаган, хали миянинг морфофизиологик хусусиятларининг шаклланиши тугамаган ва ишлаши хам чекланган кичик бола билан шугулланаётганини унутмаслиги керак. Шунинг учун мактабгача ёшдаги болалар нафакат интенсив машгулотлар билан кандай билим ва куникмаларни урганиши мумкинлигини, балки бу улардан кандай жисмоний ва рухий куч талаб килишини хам хисобга олиш керак.

Иккинчидан, боланинг нафакат нимани урганиши, балки у урганган нарсаларини канчалик тушуниши ва кичик ёшдаги болаларнинг умумий ривожланиши учун канчалик фойдали эканлигини хам хисобга олиш керак. Масалан, мактабгача ёшдаги боланинг бирорта даврий жадвални ёдлаб олишига ва бу хакда бошкаларга жуда аклли гапира бошлашига ишонч хосил килишингиз мумкин. Аммо хеч нарсага асосланмаган ва унинг хаётий тажрибада куллай билмайдиган бундай соф огзаки билимнинг хожати борми ва нима учун кераклиги хакида хам уйлаб куриш керак.

Болаларни у тушунмайдиган нарсалар хакида гапиртириш ёмон одатларни узлаштиришдан бошка хеч нарсага бермайди.

Мактабгача таълим педагогикаси оркалигина болада "Факат акл, ирода, хис-туйгулар, мушакларнинг соглом ва кучли булишига, натижада болага хакикий хаётий кувончининг туйгусини беради. Уйин ва мехнат, билим ва ижод, мулокот ва харакат, янгилик, ажабланиш, кизикиш, кашфиётлар - булар болаликнинг хакикий атрибутларидир. Агар бир вактнинг узида уларни севувчи ота ва она, уларни яхши курвдиган фарзанди бир-биридан ажратилмаса булди, шунда бахтли болалик хакида гапириш мумкин". [5;32]

Шундай килиб, бахтли, кувнок болаликнинг асосий маъноси, биринчи навбатда, боланинг хар томонлама ва баркамол ривожланиши учун унинг имкониятларидан окилона фойдаланишдадир. Соха олимларнинг таъкидлашича, мактабгача ёшдаги болаларни тугри тарбиялаш билан, атроф дунёни яхлит идрок этиш, визуал-мажозий фикрлаш, ижодий тасаввур, инсонларга хиссий муносабат, уларнинг эхтиёжлари ва тажрибаларига хамдардлик тезкор тарзда ривожланади. Шунинг учун хам мактабгача таълим, ота-оналарнинг фарзандига унинг тушуниши мумкин булмаган билимларни муддатидан олдин ургатишга, уларда мураккаб расмий-мантикий операцияларни шакллантиришга, мактабгача ёшдаги боладан тезда мактаб укувчисига айлантиришга харакат килишларини таъкиклайди. Болада, аввало, вокеликни синчковлик билан кузатиш, табиат ва санъатдаги гузалликни хис килиш, изланувчанлик, интизомлилик, халоллик, узининг кичик иш вазифаларига масъулият билан муносабатда булиш, бошка одамларнинг эхтиёжларига хиссиёт билан муносабатда булиш ва керак булганда уларга ёрдам бериш каби кимматли фазилатларни тарбиялашдан иборат. Мактабгача таълимни давлат стандартини таълимнинг бошка стандартларига таккослайдиган булсак, унда жорий, оралик ва якуний синовлар, шунингдек давлат аттестацияси синовлари мавжуд эмас. Аммо мактабгача таълим асосида богча болалари учун зарур булган нафакат педагогик тарбиянинг асослари, балки мустахкам дунёкараш - мафкура асослари хам киритиб борилади. Богча ёшидаги педагогик тарбия уз мазмуни ва фойдалилигига кура жуда кенг масштабни эгаллаб, болаларга нафакат маданиятни булишни ургатади балки уларни уз кадр-кимматини маданий бахолашни хам ургатади. Бу умумтаълим тизимидаги мактабгача таълимнинг, таълимни алохида бугини сифатида ахамияти ва кадрияти жихатидан жиддий ва мухим боскич эканлигини исботлайди. Педагогик таъсир услубининг бир томонлама "педагог-бола" таъсир курсатиш услуби, хозирги кунда куп киррали ва кенг хажмли тизим "бола-катталар-тенгдошлар" ёндошуви мактабгача таълимда янги психодидактик парадигмани урнатишни уз ичига олади. Мактабгача таълим буйича бу нуктаи назарни янги деб айтиш мумкин эмас, лекин уни давлат таълим стандарти даражасида ягона тугри деб эътироф этиш мактабгача таълим ташкилоти фаолиятида чукур конструктив узгаришларга олиб келади.

Мактабгача таълимни ривожлантиришнинг асосий йуналишлари бугунги кунда замонавий жамият тараккиётининг мухим стратегик манбаи сифатида каралмокда ва устувор миллий лойихалардан бири булган таълимни модернизатсия килишнинг асосий максадларига

мувофик шакллантириш, ривожлантириш амалга оширилмокда. Мактабгача таълимни хам анъанавий, хам янги шаклларда ривожлантириш давлатнинг асосий вазифаларидан биридир.

Мактабгача таълим таълимнинг биринчи боскичидир. Мактабгача таълим муассасалари болани тарбиялаш ва ривожлантириш учун шароит яратади. Юкорида айтилганидек, бу ерда инсоннинг келажакдаги хаётининг пойдевори куйилади. Мактабгача ёшдаги болаларнинг шахсий, интеллектуал, жисмоний, бадиий, эстетик ва ижодий ривожланиши таъминланади. Бу ёшда боланинг бирламчи маънавий кадриятлари, дунёкараши ва кизикишларининг кенг доираси шаклланади. Унинг шахсий маданиятини шакллантириш, маданият билан танишиш жараёнида, дунё ва ундаги нарса, ходисаларга кадрият сифатида муносабатда булиш тажрибасини шаклланади, богча эса бола учун унинг кичик ватани булган ноёб маконни англатади.

Болалар гурухида тенгдошлари билан узаро муносабатларда бебахо инсоний алокаларнинг илк тажрибасига эга булади. Шундай килиб, мактабгача таълим муассасасида бир бутун шахсни тарбиялаш, уларни хаётий позицияни, ташки дунё билан муносабатларини шакллантириш содир булади. [8].

- Мактабгача таълим сохасида куплаб муаммолар мавжуд. Бу хакида Узбекистон Республикаси Президентининг "Мактабгача таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш Концепциясини тасдиклаш тугрисида"ги П^-4312 ^арорида куйидагилар курсатиб утилган: мактабгача таълим ташкилотларининг малакали педагог кадрлар билан таъмланмаганлиги; мактабгача таълим ташкилотларида тиббий хизмат курсатиш сифати ва тиббиёт ходимларининг малакаси замон талабларига тулик жавоб бермаслиги ва мактабгача таълим ташкилотларида болаларни соглом ва баланслаштирилган озик-овкат, сифатли тиббий парвариш билан таъминлаш.

Юкоридаги йуналишлардан куриниб турибдики давлатимиз томонидан мактабгача таълимга хозирги даврда катта эътибор каратилмокда. Бу ерда асосий нарсани тушуниш керак: мактабгача таълим(3 ёшдан 6 ёшгача)ни ривожлантириш, бу келажакда давлатнинг ривожланиши ва халкнинг фаровонлигининг калитидир. ^олаверса, инсон вояга етганида сарфланган сармоя узини оклашини унутмаслигимиз керак. Бу хакида мамлакатимизда кабул килинган "Янги Узбеккистон тарккиёт стратегияси" IV йуналишида хам инсон капиталига алохида эътибор каратилган. Шундай экан, ёш болаларни тарбиялаш ва укитиш хамма учун очик ва сифатли булиши керак.

Таълим максадлари учун асосий масъулиятни уз зиммасига олган давлатимиз, хар бир бола мактабга боришдан олдин етарли даражада ривожланишига эришиши учун шароит яратган. Мактабгача таълим сифати эса ёшга мос укув дастурлари, уйин имкониятлари, китоблар ва бошка укув материаллари, ижтимоий рагбатлантириш, саломатлик, овкатланиш ва санитария холатига боглик. Шунингдек, турли даражадаги болаларга таълим бериш учун тайёрланган етарли микдордаги укитувчиларга хам эхтиёж бор.

"Илмий изланишлар шуни курсатадики, мактабгача ёшда сифатли таълим олган болалар, коида тарикасида, олий укув юртларида укишни давом эттирадилар. Улар нафакат иш топадилар, балки юкори маош хам оладилар. Шунга кура, улар жамгармаларни туплайди ва ижтимоий сугурта тизимига купрок хисса кушади. Шу сабабли, болаларнинг мактабгача таълимига гамхурлик килиш уларни келажакда кашшоклик ва жиноий хавфлардан хам химоя килади." [6;51].

Мураккаблиги аник булган, бу вазифа миллий ривожланиш лойихаларимизга хам киритилган хамда вазирлик, идоралар ва ташкилотларнинг ваколатига киради. Купгина

мамлакатларда гарчи бу муаммо энг мухим хисобланса хам, уч ёшгача булган болаларни тарбиялаш ва укитиш учун сиёсий даражада зарур чоралар курилмайди. Натижада жамиятдаги эрта ёшдаги таълимнинг пастлиги келажакда гендер тенглик муаммоларини хам келтириб чикаради. Бугунги кунда дунё "Онг борликни белгилайди" яъни инсон хакикатни тушунишдан куркади тушунчасидан, экзистенциал тушунча "Мавжудлик онгни белгилайди" деган таърифга утмокда, яъни инсон уз мавжудлигининг ривожланишнинг янги пойдевори сифатида эътироф этмокда [7;29].

Мамлакатимизда мактабгача ёшдаги болаларни тарбиялаш ва укитишга жиддий эътибор каратилмокда. Биринчидан, Узбекистоннинг хар бир фукароси хамма учун очик булган мактабгача таълимда билим олиш хукукига эга. Иккинчидан, худудий ва махаллий даражада тегишли меъёрий-хукукий хужжатлар ишлаб чикилган булиб, улар мактабгача таълимнинг турли жабхаларига тааллуклидир. Учинчидан, турли хил мактабгача таълим муассасалари тармоги мавжуд - улар боланинг умумий ривожланиши учун зарур булган турли хусусиятларига мос келади.

Мактабгача таълим тизими бугунги кунда болалар саломатлигини мустахкамлаш ва асраш омилларидан бири сифатида каралмокда. Болани болалар богчасига жойлаштирилиши ва у ерда тегишли парваришлаш, шу жумладан овкатланиш ва жисмоний тарбия нуктаи назаридан, таъминланиши кафолатланган. Таълим инсоннинг тугилишдан то умрини охиригача зарур булган ва узи учун зарур булган жараёндир. Бинобарин, инсониятнинг мавжуд булишининг асосий талаби, истеъмолчи сифатида эмас, балки таълим олувчи сифатида булиши керак. Шунингдек жамият хам истеъмолчилар жамияти эмас, таълим олувчилар жамияти булиши керак. Шунинг учун таълим ва уз-узини тарбиялаш, дунёга келган хар бир инсоннинг энг мухим вазифасидир.

Таълим - инсон тугилиши билан бирга пайдо буладиган асосий шартдир. Замонавий даврда, цивилизациялашган жамият хаётига утиш шароитида, мураккаб ижтимоий ва ахлокий муаммоларни хал килишга кодир, ижодий шахсни тарбиялаш ва ривожлантириш асоси муаммодир. Х,ар томонлама ривожланган шахсни тарбиялаш учун мустахкам асос мактабгача ёшда куйилади. Тадкикотлар шуни курсатадики, инсон узини 2,5-3 ёшидан "куришни" бошлайди. Боланинг янги билим ва куникмаларни узлаштириши, унинг кобилиятларини шакллантириш пассив идрок этиш оркали эмас, балки фаол шаклда, болалар фаолиятининг турли турлари жараёнида - кузатиш, урганиш, уйинлар, мехнат, ва бошкалар оркали амлга ошади. Таълимнинг мухим вазифаси - бу фаолиятни тугри ташкил этиш, унинг мазмунини доимий равишда бойитиб бориш, таълим муаммоларини хал килиш ва ривожлантириш учун зарур йуналишларни белгилаб боришдир.

Мактабгача ёшдаги болалик (3 ёшдан 6 ёшгача) асосий характер хусусиятлари ва шахсий фазилатлари шаклланадиган, боланинг узини узи англаши ва дунёкараши ривожланадиган даврдир. Бу жараёнлар асосан умумий психологик ривожланиш, психологик функцияларнинг янги тизимини шакллантириш билан белгиланади. Бу орада боланинг фикрлаши ва хотираси мухим урин эгаллай бошлайди, умумий тушунчалар ва фикрлар уртасидаги алокаларни урнатиш кобилияти ривожланади. Шу билан бирга, боланинг фикрлаши визуал-самаралидан визуал-мажозийга утади.

Мактабгача ёшдаги боланинг хотираси ва тафаккурининг бундай ривожланиши унга фаолиятнинг уйин, визуал, конструктив каби янги турларига утишга имкон беради. Бу даврда "вазиятдан фикрга эмас, балки фикрдан вазиятга утиш мумкин булади". Фикрлаш жараёнларининг ривожланиши билан нуткнинг ривожланиши чамбарчас боглик: болада табиат,

бошка одамлар, узи ва узининг урни хакида мулохаза юритиш зарурати пайдо булади. Шундай килиб, хотира, фикрлаш ва нуткнинг ривожланиши мактабгача ёшдаги боланинг дунёкараши ва узини узи англашининг пайдо булиши билан узвий богликдир.

Мактабгача таълим умуман ижтимоий хаётнинг, шунингдек, хар бир шахснинг шаклланишидаги зарурий таълим боскичлари занжирининг асосий бугинларидан бири булган ва шундай булиб колади.

REFERENCES

1. 1 . Лисина Л.И. Первый три года жизни. М.,Просвещение,1982, 6-с.

2. Диалоге о просвещении. М., Просвещение, 1979, 31-с.

3. Изергина К.П., Преснякова Л.С., Иншакова Т.В. Наш «взрослый» детский сад-М.: Просвещение, 1991, 65-с.

4. Диалоге о просвещении. М., Просвещение, 1979, 26-с.

5. Диалоге о просвещении. М., Просвещение, 1979, 32-с.

6. Логинова В.И., Саморукова П.Г. и др. Лабораторный практикум по дошкольной педагогике и методикам. М.: Просвещение, 1981, 51-с.

7. Шиянов Е. А., Котова И. Б. «Развитие личности в обучении». М., «Академия» 2000. 29-с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.