Научная статья на тему 'БОЛАНИНГ ҲАР ТОМОНЛАМА РИВОЖЛАНИШИДА МУСИҚИЙ ТАЪЛИМНИ ТАШКИЛ ЭТИШ МАСАЛАЛАРИ'

БОЛАНИНГ ҲАР ТОМОНЛАМА РИВОЖЛАНИШИДА МУСИҚИЙ ТАЪЛИМНИ ТАШКИЛ ЭТИШ МАСАЛАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
180
28
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
КРЕАТИВ / МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ / МУСИқА РАҲБАРИ / МАШғУЛОТ / МЕТОДИКА / МУСИқИЙ ТАРБИЯ / ЭСТИТЕК ТАРБИЯ / МУСИқИЙ ЭШИТИШ қОБИЛИЯТИ

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Мизамова Ҳ.

Ушбу мақолада мусиқий машғулотларни тўғри ташкил этиш ҳамда болаларнинг алоҳида мусиқий эшитиш қобилиятларини эрта аниқлаб ривожлантириш масалалари баён этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

QUESTIONS OF THE ORGANIZATION OF MUSIC EDUCATION IN THE CONDITIONS OF COMPREHENSIVE DEVELOPMENT OF THE CHILD

This article discusses the issues of proper organization of music lessons and early detection and development of special abilities of musical hearing in children.

Текст научной работы на тему «БОЛАНИНГ ҲАР ТОМОНЛАМА РИВОЖЛАНИШИДА МУСИҚИЙ ТАЪЛИМНИ ТАШКИЛ ЭТИШ МАСАЛАЛАРИ»

iff Таълим ва инновацион тадцицотлар (2021 йил №4) ISSN2181-1709 (P)

ER ----

БОЛАНИНГ \АР ТОМОНЛАМА РИВОЖЛАНИШИДА МУСИКИИ ТАЪЛИМНИ ТАШКИЛ ЭТИШ МАСАЛАЛАРИ

DOI: https://doi.org/ 10.53885/edinres.2021.80.84.027 Мизамова Хулкар,

Мактабгача таълим ташкилотлари директор ва мутахассисларини цайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш институти "Мактабгача ва мусиций таълим" кафедраси

катта уцитувчиси

Аннотация. Ушбу мацолада мусиций машгулотларни тугри ташкил этиш хдмда болаларнинг алохдда мусиций эшитиш цобилиятларини эрта аницлаб ривожлантириш масалалари баён этилган.

Калит сузлар: креатив, мактабгача таълим, мусица ра^бари, машгулот, методика, мусиций тарбия, эститек тарбия, мусиций эшитиш цобилияти.

ВОПРОСЫ ОРГАНИЗАЦИИ МУЗЫКАЛЬНОГО ВОСПИТАНИЯ В УСЛОВИЯХ ВСЕСТОРОННЕГО _РАЗВИТИЯ РЕБЕНКА_

Мизамова Хулкар,

старший преподователь института переподготовки и повышения квалификации руководителей и специалистов дошкольных образовательных организаций

Аннотация. В данной статье рассматриваются вопросы правильной организации музыкальных занятий и раннего выявления и развития специальных способностей музыкального слуха у детей.

Ключевые слова: творчество, дошкольное образование, музыкальный руководитель, профессия, методика, музыкальное образование, эстетическое воспитание, музыкальная аудитория.

QUESTIONS OF THE ORGANIZATION OF MUSIC EDUCATION IN THE CONDITIONS OF COMPREHENSIVE

_DEVELOPMENT OF THE CHILD_

Mizamova Khulkar,

senior lecturer at the Institute of Retraining and Advanced Training of Managers and specialists of Preschool educational organizations

Abstract: This article discusses the issues of proper organization of music lessons and early detection and development of special abilities of musical

Education and innovative research 2021 y. №4

192

-

hearing in children. Key words: creativity, preschool education, music director, profession, methodology, music education, aesthetic education, music listeners.

Сунги йилларда мамлакатимизда мактабгача таълим сохасида мисли куринмаган узгаришлар, дунё мицёсида эришилаётган ютуцларни эътироф этмасдан иложимиз йуц. Соханинг ривожланишига оид амалга оширилаётган барча ислохотлар ёш авлоднинг нурли келажаги учун бугундан цуйилаётган мустахкам пойдевордир, деб атасак янглишмаймиз. Боланинг турли сохалари буйича ривожланиш дастлабки билим ва куникмаларга эга булиши мактабгача таълим ташкилотининг асосий вазифаларидандир. Мактабгача таълим ва тарбиянинг асосий принципларида "Х,ар бир боланинг истеъдод нишоналарини, иштиёцлари ва цобилиятларини ривожлантириш учун шарт-шароитлар тенглиги" белгилаб цуйилган.

Айнан ижодий ривожланиш сохаси болани дунёга янгича куз билан боцишга, атрофдаги оламни ёрцин рангларда кашф этишга, табиатнинг турли охангларини тинглашга ургатади. Шунинг учун хам, ижодий ривожланиш сохасини мусиций чизгиларисиз тасаввур эта олмаймиз.

Бола мусица орцали хар томонлама узвийлик тамойиллари асосида ривожланади. Н.К. Крупская шахсни тарбиялашда санъатнинг ахамиятини цуйидагича тавсифлайди: «Биз санъат орцали болага унинг фикрлари ва хис-туйгуларини янада аницроц англаши, аницроц уйлаши ва чуцурроц хис цилишига ёрдам беришимиз керак ...». Ушбу цоидаларга асосланиб, мусиций таълим педагогикани ривожланиш контсепциясини белгилайди, дейишимиз мумкин.

Мусиций тарбия - мусицани бола шахсига турли йуналишларда етказиш орцали, уларнинг цизициши, эхтиёжи, цобилиятларини юзага чицариш хамда мусиций-эстетик муносабатни шакллантиришдир. Бундай холда, боланинг индивидуал хусусиятлари, ёш имкониятлари хисобга олинса, мусиций фаолиятнинг турли йуналишларини муваффациятли узлаштиради.

Мусиций ривожланиш - бу боланинг фаол мусиций фаолият жараёнида шаклланиши натижасидир. Х,ар бир боланинг индивидуал хусусиятлари инобатга олиб ёндашиш демакдир.

Боладаги ривожланиш сохаларини тухталиб утамиз:

- хиссий-эмоционал сохасида - импульсив жавоблардан энг оддий мусиций ходисаларга цадар аницроц ва хилма-хил хиссий реакцияларгача;

- сезиш, идрок етиш ва эшитиш сохасида - мусиций товушларнинг алохида фарцлашдан мусицани яхлит, онгли ва фаол идрок етишгача, баландлик, ритм, тембр, динамикасини фарцлашгача;

4'"*"'% Таълим ва инновацион тадцицотлар (2021 йил №4) ISSN 2181-1709 (P)

W*//----

-муносабатларнинг намоён булиши сохасида - бецарор хаваскорликдан то барцарор цизицишларга, эхтиёжларга, мусиций диднинг дастлабки куринишларига цадар;

-фаолиятни амалга ошириш сохасида - тацлид харакатларидан тортиб, цушиц ва мусиций-ритмик харакатдаги мустацил ижодий намойишларгача;

- мусиций таълим ва тарацциёт педагогик жараённи тугри ташкил этишни ва мацсадли тайёргарликни талаб цилади.

Мусиций таълим бериш - бу педагогнинг мусиций тажрибани туплаш, бошлангич маълумот, билим ва куникмаларни эгаллашга ёрдам берадиган таълим жараёни. Уз навбатида, бола буни фаол равишда узлаштиради.

Психолог Л.С.Виготский айтганидек, "Таълим тарацциётдан «олдинда юриши» ва уни «тортиб олиши» керак . Мусиций ривожланиш таълим ва тарбия жараёни билан узвий боглицдир. Боланинг ривожланиш даражаси мусица дарсларидаги хатти-харакатлари, мустацил фаолиятдаги ижодий намойишлари билан белгиланади. Агар бола уз ташаббуси билан бажонидил цушиц айтса, рацсга тушса, мусица ижро этса ва уни аниц ва тугри бажарадиган булса, унда мусиций ривожланишнинг етарлича юцори даражаси хацида гапиришимиз мумкин.

Мактабгача ёшдаги болаларнинг ёш хусусиятларини хисобга олган холда, мусица санъатининг узига хослиги цуйидагича тавсифлаймиз:

1. Мусицага мухаббат ва цизицишни тарбиялаш. Ушбу вазифа болага эшитган асарларининг мазмунини янада аницроц англаши учун ёрдам берадиган мусиций сезгирликни, мусиций эшитиш цобилиятини ривожлантириш орцали хал цилади. Мусицанинг тарбиявий таъсирини амалга оширади.

2. Болаларнинг мусиций таассуротларини бойитиш, уларни турли хил мусиций асарлар билан таништириш.

3. Болаларни энг содда мусиций тушунчалар билан таништириш, мусица тинглаш, цушиц куйлаш, мусиций-ритмик харакатлар, болалар мусиций чолгуларида ижро этиш куникмаларини ривожлантириш.

4. Мусиций эшитиш цобилиятини, ритм туйгусини ривожлантириш, цушиц оханги ва харакатларнинг ифодаланишини шакллантириш.

5. Мусиций асарларнинг соддалиги, табиийлиги ва ифодалилигига эришиб, дастлабки цушиц куйлаш ва харакат малакаларини ургатиш.

7. Болалар учун мавжуд булган мусиций фаолиятнинг барча турларида ижодий фаолиятни ривожлантириш: уйинларда ва жамоавий рацсларда характерли образларни узатиш; урганилган рацс харакатларидан янги, мустацил равишда топилган уйгунлашувдан фойдаланиш; кичик

-

цушицларни импровизация цилиш, цушиц куйлаш. Мустациллик, ташаббускорлик ва урганилган репертуарни кундалик хаётда цуллаш, мусица чолгуларида мусица ижро этиш, цушиц куйлаш ва рацсга тушиш истаги шаклланади.

Болани мусиций тарбиялаш вазифалари мактабгача ёшдаги барча болаларга тааллуцлидир. Х,ар бир ёш босцичида улар узгаради ва мураккаблашади.

Бола шахсининг эстетик ва ахлоций меьёрлар асосида камол топиши учун хам ацлий, хам жисмоний ривожланишининг уйгунлиги зарурий шарт хисобланади. Ушбу юксак мацсадга эришишда асосан болаларга мусиций таълимни тугри ташкил этиш ёрдам беради.

Мусица эса эстетик тарбиянинг энг ёрцин воситаларидан биридир. Ушбу мухим вазифани бажариши учун болада умумий мусиций цобилиятни ривожлантириш мухим ахамиятга эга. Болада шаклланиши керак булган умумий мусиций цобилиятнинг асосий хусусиятлари цандай?

Мусиций цобилиятнинг биринчи аломати - бу мусиций асарнинг характерини, кайфиятини хис цилиш, тинглаган оханг ва мусиций асарга нисбатан хиссий муносабат курсатиш ва мусиций образни англаш цобилиятидир.

Мусица бегубор, кичик цалб эгаси булган болажонларни хаяжонга солади, вужудида узгача туйгулар уйготади. Унга нотаниш булган хаёт ходисалари билан таништиради. Мусица орцали бажариладиган ритмик харакатларнинг болажонларга олам-олам цувонч багишлайди, касал

vy vy и vy т-l

цугирчоц хацидаги уйин-цушиц эса, аксинча, уни хафа цилади. Бу шуни англатадики, бола инсоннинг рухий холатига таъсир этадиган цушиц ёки куйнинг кайфиятини хис цила олади.

Мусиций цобилиятни аницлашнинг иккинчи белгиси - бу жонли ва тушунарли мусиций охангларни тинглаш, таццослаш, бахолаш цобилиятидир. Бу эса маълум бир ифода воситаларига йуналтирилган мусиций-эшитиш маданиятини шаклланишига замин булади.

Масалан, болалар мусиций товушларнинг энг оддий хусусиятларини (пианино ва скрипканинг баландлиги ва пастлиги, тембр овози ва бошцалар) таццослайдилар, мусица асарининг энг содда тузилишини (цушиц ва хор) асарнинг цисмларга ажратадилар. Болалар катта иштиёц билан мусицаларни тинглайдилар ва ижро этадилар. Шу зайилда уларнинг севимли асарларнинг захираси тупланиб боради ва мусиций диднинг дастлабки куртаклари намоён була бошлайди.

Мусиций цобилиятнинг учинчи белгиси - мусицага ижодий муносабатнинг намоён булишида акс этади. Бола мусицани тинглаб,

/" и и и и гр • •

бадиий ижодини цушиц, уйин, рацс орцали етказади. Турли ёшдаги хар

Таълим ва инновацион тадцицотлар (2021 йил №4) ISSN 2181-1709 (P)

----

бир бола узига хос тарзда ижод намуналарни намойиш этади. Мусиций цобилиятга эга болалар энг оддий куйларни импровизация цила оладилар.

Боланинг умумий мусиций цобилиятини ривожлантириш уларнинг мусицага нисбатан хиссий муносабати ва мусиций эшитиш цобилиятини устиришга, шу билан бирга, ижодий тасаввурини шакллантиришга хизмат цилади.

МТТ да мусица машгулотлари мактабгача ёшдаги боланинг хулц-атворининг ижобий шаклланишига таъсир цилади. Фаолият турларининг (цушиц куйлаш, мусица тинглаш, болалар мусица чолгуларига жур булиш, мусиций-ритмик харакатлар) бажариши, диццатни, ацлни, болалардан иродавий харакатларининг жадаллашишида намоён булади. Яъни цушицни ижро этишдан бошлаш ва уз вацтида тугатиш; рацсларда, уйинларда харакат цила олиш; мусицага буйсуниш, тезроц югуриш ва кимнидир цувиб утиш истагидан воз кечиш, жамоавий мухитдан ажралмасликка урганади. Масалан, цушиц куйлаганда бола импровизация цилади ва узига хос оханг яратади, сунг мана шу уз талцинидаги охангни цушиц интонацияларга мувофицлигини топишга харакат цилади.

Мусиций-ритмик харакатлар фаолиятида эса болалар катта завц билан цушиц куйлаш ва рацс харакатларини бирлаштирадилар. Рацс элементлари, фолкьлор рацси болаларнинг хаёт чизгиларини харакатларда тасвирлашга ёрдам берса, пантомима ва айницса, мусиций уйинларни сахналаштириш, тацлидий харакатлар, юз ифодалари, сузлар ёрдамида характерини тавсифлашга ундайди. Шу билан бирга, ушбу жараёнда маълум бир кетма-кетлик кузатилади: болалар мусица тинглайдилар, мавзуни мухокама циладилар, ролларни тайинлайдилар ва кейин ижро этадилар. Х,ар бир босцичда одамни уйлашга, хаёл цилишга ва яратишга мажбур циладиган янги вазифалар пайдо булади. Буларнинг барчаси боланинг иродасини тарбиялашга хизмат цилади.

Шундай цилиб, мусиций фаолият келажагимиз булган ёш авлодни маданиятли цилиб тарбиялаш билан бир цаторда, бола шахсининг ахлоций фазилатларини шакллантириш учун зарур шарт-шароитларни яратади.

Мусицани физик ходиса сифатида узганадиган булсак, эшитиш рецепторлари томонидан цабул цилинадиган мусица, бутун инсон танасининг умумий холатига таъсир цилади, цон айланишининг узгариши, нафас олиш билан боглиц реакцияларни келтириб чицаради.

В.М.Бехтерев ушбу хусусиятни таъкидлаб, шундай деб ёзади: "Агар инсон организмига таъсир механизмлари урнатилган булса, мусицанинг таъсири остида инсон рухиятида хис-хаяжонни келтириб

-

чицариши ёки сусайтириши мумкинлигини исботлайди. Мажор ва минора тарозиларининг тана холатига таъсирини урганган П.Н.Анохин эса, мусицанинг мелодик, ритмик ва бошца таркибий цисмларидан мохирона фойдаланиш одамга иш ва дам олиш пайтида ёрдам беради, деган хулосага келади.

Мусиций идрок этишнинг физиологик хусусиятлари тугрисидаги куплаб илмий маълумотлар тасцидланган.

Куйлаш жараёни вокал аппаратини ривожлантиради, овоз кордларини мустахкамлайди, шу билан бирга, болада энди шаклланаётган нутцини яхшилайди. Баъзан эса мутахассислар боланинг нутцдаги айрим нуцсонларни даволаш учун цушиц куйлашдан фойдаланадилар. Бу эса вокал-эшитиш координациясини ривожлантиришга ёрдам беради. Болаларнинг тугри куйлаш холатини шаклланиши эса, уларнинг нафас олиш билан боглиц муаммоларини тартибга солади.

Мусица ва харакат уртасидаги муносабатларга асосланган ритмик машгулотлар, боланинг жисмоний ва рухий холатини яхшилашга хизмат цилиш билан бир цаторда, физик томондан царалганда, харакатларни мувофицлаштириш, юришнинг равшанлиги ва югуриш цулайлигини ривожлантиради.

Мусица машгулотлари бола шахсиятининг умумий ривожланишига катта хисса цушади. Тарбиянинг барча жихатлари уртасидаги муносабатлар мусиций фаолиятнинг хар хил турлари ва шакллари жараёнида ривожланади. Х,иссий таъсирчанлик ва мусиций эшитиш цобилияти болаларга яхши хис-туйгуларга ва ишларга жавоб берадиган шаклларда ацлий фаолиятни фаоллаштиришга ёрдам беради ва харакатларини доимий равишда яхшилаш натижасида, мактабгача ёшдаги болаларни жисмонан ривожлантиради.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати

1.Узбекистон Республикасининг "Мактабгача таълим ва тарбия тугрисида"ги Конуни. Т-2019 й.

2. Узбекистан Республикаси Президентининг 2016 йил 29 декабрдаги ПК-2707-сон "2017-2021 йилларда мактабгача таълим тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида" ги царори

3.Ветлугина Н.А. "Методика музыкального воспитания в детском саду» Москва.1982.

4.Кодирова Д. "Узбек миллий мусицасининг эстетик хусусиятлари" Т-2010

5.Соипова Д. "Мусица уцитиш назарияси ва методикаси" Т-2009

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.