Научная статья на тему 'ЭШИТИШИДА НУҚСОНИ БЎЛГАН БОЛАЛАРНИ ГЎДАКЛИК, ИЛК ВА МАКТАБГАЧА ЁШДА ОИЛАДА ТАРБИЯЛАШ ВА РИВОЖЛАНТИРИШ МУАММО ВА ЕЧИМЛАРИ'

ЭШИТИШИДА НУҚСОНИ БЎЛГАН БОЛАЛАРНИ ГЎДАКЛИК, ИЛК ВА МАКТАБГАЧА ЁШДА ОИЛАДА ТАРБИЯЛАШ ВА РИВОЖЛАНТИРИШ МУАММО ВА ЕЧИМЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

2467
136
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
сурдопедагог / тарбия / психология / бола / мактабгача таълим / upbringing / psychology / child / preschool education

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — М. У. Хамидова

Ушбу мақола эшитишида нуқсони бўлган болаларнинг хулқи псэхологияси ва тарбиясининг тўғрилаш усуллари ҳақида бўлиб, у ўз ичига асосан мактабгача таьлим яни боғча ва ундан кичик ѐшдаги болаларда турли хил машғулотлар ўтказиш ва ѐш боланинг онги улғайган боланинг онгидан яхшироқ ишлаши ҳақидаги маьлумотларни қамраб олган. Бундан ташқари, боладаги умумривожлантурувчи ва коррэксион йўлларнинг афзаллик томонлари ҳақида ҳам сўз борган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CHALLENGES AND SOLUTIONS OF FAMILY EDUCATION AND DEVELOPMENT OF CHILDREN WITH HEARING DISABILITIES IN CHILDHOOD, EARLY AND PRESCHOOL AGE

This article is about the psychology and behavior of children with hearing impairments and includes information on pre-school education, kindergarten and younger children, and how a child's mind works better than an adult's. There was also talk of the advantages of general developmental and correctional pathways in the child.

Текст научной работы на тему «ЭШИТИШИДА НУҚСОНИ БЎЛГАН БОЛАЛАРНИ ГЎДАКЛИК, ИЛК ВА МАКТАБГАЧА ЁШДА ОИЛАДА ТАРБИЯЛАШ ВА РИВОЖЛАНТИРИШ МУАММО ВА ЕЧИМЛАРИ»

ЭШИТИШИДА НУЦСОНИ БУЛГАН БОЛАЛАРНИ ГУДАКЛИК, ИЛК ВА МАКТАБГАЧА ЁШДА ОИЛАДА ТАРБИЯЛАШ ВА РИВОЖЛАНТИРИШ МУАММО ВА ЕЧИМЛАРИ

М. У. Хамидова

Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университети в.б. доценти

mxamidova@gmail .com

АННОТАЦИЯ

Ушбу макола эшитишида нуксони булган болаларнинг хулки псэхологияси ва тарбиясининг тугрилаш усуллари хакида булиб, у уз ичига асосан мактабгача таьлим яни богча ва ундан кичик ёшдаги болаларда турли хил машгулотлар утказиш ва ёш боланинг онги улгайган боланинг онгидан яхширок ишлаши хакидаги маьлумотларни камраб олган. Бундан ташкари, боладаги умумривожлантурувчи ва коррэксион йулларнинг афзаллик томонлари хакида хам суз борган.

Калит сузлар: супдопедагог, тарбия, психология, бола, мактабгача таълим.

CHALLENGES AND SOLUTIONS OF FAMILY EDUCATION AND DEVELOPMENT OF CHILDREN WITH HEARING DISABILITIES IN CHILDHOOD, EARLY AND PRESCHOOL AGE

ABSTRACT

This article is about the psychology and behavior of children with hearing impairments and includes information on pre-school education, kindergarten and younger children, and how a child's mind works better than an adult's. There was also talk of the advantages of general developmental and correctional pathways in the child.

Keywords: upbringing, psychology, child, preschool education.

КИРИШ

Одатда, гудаклар ва икки - уч ёшгача булган болалар оилада тарбияланади ва ота - оналар фарзанди ривожланиши учун жуда куп нарса килишлари мумкин.

Умумривожлантирувчи ва коррекция ишлари канчалик эрта

бошланса, унинг натижалари шунча яхши булади. Эшитишида нуксони булган боланинг илк ёшдаги ривожланишининг асосий шарти эшитишни протезлаш саналади. Ота-оналарга тугри танланган эшитиш аппаратларининг афзалликларини тушунтириш зарур: атроф оламдаги товушларни идрок этиш имконияти предмет ва ходисаларнинг хоссаларини билиш; бола хулкини бошкариш учун жуда зарур. Эрта протезлаш нуткни куриб -эшитиб идрок килишнинг ривожланиши учун (бунинг самарадорлиги куриб идрок этишга караганда анча юкори); эшитиш идроки, уз нуткини назорат килиш учун алохида ахамиятга эга.

АДАБИЁТЛАР ТАХДИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Ота-оналарга, аппаратдан фойдаланиш коидаларини: индивидуал эслатмаларнинг мавжудлиги, аппарат иш режимини тугри танланиши, ундан фойдаланиш ва унга тугри карашнинг мухимлигини тушунтириш зарур. Эшитиш идрокини ривожлантириш буйича узок муддатли иш натижасидагина юкори самарадорликка эришиш мумкин.

Нутк куп сузли булмаслиги: бир хил вазиятларда айнан бир хил иборалардан фойдаланиш керак, шунда бола уларни тушунишга тезрок урганади.

Эшитмайдиган бола билан мулокотда айрим махсус холатларни хисобга олиш керак. Кичкинтой хамиша гапираётган кишининг юзини куриб туриши, унинг эътиборини лаблар харакатига каратиш керак. Болада эшитиш аппарати булса, у билан 1 метргача масофадан туриб мулокот килиш керак, бунда бола нуткни куриш- эшитиш асосида идрок этади. Баъзан сузнинг, масалан, уйинчок номининг жаранглашини аниклаштириш учун уни бир неча бор такроран талаффуз килиш, шунингдек уни эшитиш учун такдим килиш, юзни кул билан тусиш, сузни боланинг ёнида ё оркасида туриб талаффуз килиш (токи бола сузловчининг лабларини курмасин) максадга мувофик. Бола билан уйда, кучада мулокот килиш жараёнида унинг эътиборини жаранг сочадиган предметларга каратиш, товушга такдлидни кайтариш, жаранг сочадиган предметларни айтиш (кучукча вовуллайди: Вов-вов; машина визиллайди: виз-виз) керак.Бола суз ёки товушларни кайтаришга уринганда катта одам уларни куллаб-кувватлайди, кайтаради, боланинг харакатларини маъкуллайди, у билан бирга кувонади.

Боланинг амалда бутун фаолияти катталар томонидан ташкил этилиши ва болага педагогик таъсир билан богликлигига карамай, болалар билан

мунтазам машгулотлар утказиш керак, уларнинг мазмуни умумий ривожлантириш иши, нуткни, эшитиш идрокини ривожлантиришга оид махсус уйин ва машклардан иборат булади. Машгулотлар давомийлиги ва микдори боланинг ёши, психофизиологик холатига боглик. Машгулотлар кун давомида бир неча марта утказилади. Мутахассислар бир ёшгача булган болалар билан бир кунда учта 3-5 дакикалик; икки ёшгача болалар билан икки-учта 10 дакикалик; икки ёшдан беш ёшгача болалар билан 15 -20 дакикалик машгулот утказишни тавсия килади. Машгулотлар, одатда, куннинг биринчи ярмида ва кундузги уйкудан кейин утказилади. Турли йуналишдаги машгулотлар узаро алмаштириб борилади. Машгулот утказиш жойларини: гиламда, уйин бурчагида, стол атрофида аниклаш керак. Машгулотларга тайёргарлик: хар бир машгулот максадини уйлаб олиш, унинг режасини ишлаш, турли хил дидактик материални танлаш катта ахамиятга эга. Ота-оналарга эшитмайдиган бола билан оилада машгулотлар утказиш юзасидан батафсил маслахатни, одатда ота-оналарга педагогик ёрдам курсатадиган супдопедагог бериши лозим.

МУХ,ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Болани умумий ривожлантириш буйича ишлар, бир томондан, боланинг билиши ривожланишини рагбатлайди, фаолият турлари ривожланишига кумаклашади, бу мулокотнинг ривожланиши ва нуткий ривожланиш омиллари шаклланиши учун мухим. Иккинчи томондан, бу ишларни амалга ошириш жараёнида катта хажмдаги нуткий материалдан фойдаланиладики, буни бола аста-секинлик билан узлаштира боради.

Нутк ва эшитишни ривложлантириш буйича ишларни амалга оширишнинг асосий шартларидан бири эшитиш нутк мухитини ташкил этиш саналади. У эшитиш аппаратларидан фойдаланилгани холда бола билан доимий нуткий мулокотни кузда тутади.

Нуткни шакллантириш куп киррали жараён саналади. Унинг турли шаклларини, аввало мулокот асосини ташкил этадиган огзаки нуткни ривожлантириш зарур. Машгулотларни эрта бошлаш - шубхасиз, муваффакият омили. Бола хали узига хос мулокот шаклларидан бирортасини узлаштириб, узининг камчилигини, хамма каби эмаслигини тушуниб, хис килиб улгурмаган.

Эшитиб идрок этишни ривожлантириш боланинг билиш фаолияти, нутк ва талаффузни идрок этиш механизмлари шаклланиши учун катта

ахамиятга эга. Колдикли эшитишни ривожлантириш буйича ишларни эрта бошлаш алохида мухим ахамият касб этади, шу сабабли эшитиш функциясини ривожлантириш бола хаётининг биринчи йилларида тобора сензитив даврда амалга оширилади, бунда эшитиш анализатори физиологик жихатдан етилади, бу педагогик ишсамарадорлигини таъминлайди.

Эшитиш идрокини ривожлантиришга каратилган махсус машклар билан бир пайтда болаларни реакция килиш ва турли маиший шовкинлар, табиий товушлар, транспорт сигналларини тушунишга ургатилади. Аудиоёзувларни эшитиш хам эшитиш идрокининг ривожланишига кумаклашади. Катта ёшли киши бола билан бирга мусика тактига мос харакат килади, боланинг узини ракс харакатларини бажаришга ундайди.

Ота-она учун асосий ва энг мураккаб вазифа - машгулотларда тугри тон (оханг), бола билан муомаланинг тугри шаклини топа билиш. Она (гарчи бола билан доимий шугулланиш керак булса-да) укитувчи эмас, аввало она булиши керак. Машгулотлар хаёт билан табиий тарзда уйгунлашиб кетганидагина бунга эришиш мумкин булади. Ота-оналар боласи билан имкон кадар кам вактини стол атрофида утказишлари тавсия килинади.

Бирок ота-она кийинчиликларга тайёр туриши лозим. зеро карликнинг куркинчли тусигини енгиб утиш учун ота-онадан узок ва машаккаатли мехнат талаб килинади. Колаверса, кийинчиликларни кай тарзда енгиб утиш хаммага ва хамма вакт хам тушунарли булавермайди.

Мактабгача ёш даври - инсон хаётида мухим, айтиш мумкинки, хал килувчи палла. Бу даврда асосий одатлар, куникмалар шаклланади, характер белгиланади, яъни бутун кейинги хаёт асослари курилади, барпо этиладиган хар кандай иморат учун пойдевор нима эканини жуда яхши биламиз...

Мактабгача ёшдаги болалар билан илк ёшда бошланган ишлар давом эттирилади. Ота-оналар боланинг ривожланишидаги ютукларини тугри бахолашлари лозим. Уларга ортикча бахо бериш педагогок буш куйилганлик, тенгдошларидан ортда колиш куринишидаги салбий окибатларга эга булиши мумкин. Ота-оналарнинг бола тарбияси ва таълими буйича фаолияти самараси кам булса, махсус мактабгача муассасада тарбиялашни бошлаш керак. Ота - оналар мунтазам равишда сурдопедагог консультациясини олишлари лозим. У боланинг ривожланиши ва таълимдаги натижаларини назорат килади, ота-оналар учун мураккаб булган иш йуналишларини аниклайди, бола билан коррекцион педагогик ишни

давом эттириш буйича аник маслахатлар беради. Агар имкони булса, уйда тарбия олаётган болалар ота-оналар хузурида сурдопедагог машгулот утказадиган, уйда шугулланиш юзасидан маслахат берадиган киска муддатли гурухларга ташриф буюриши керак.

Тарбияни эрта бошлашнинг ахамияти хакида куплаб файласуф ва олимлар фикр билдирган. Психологлар тадкикотлари хам хаётининг илк кунларидан максадга йуналтирилган, яъни махсус ташкил этилган тарбия инсоннинг ривожланиши учун катта ахамият касб этишини исботламокда.

Мамлакатимизда мактабгача тарбиянинг бола тугилганидан бошлаб то мактабга кабул килингунига кадар даврни камраб олган ягона тизими, эшитишида нуксони булган болалар учун эса махсус мактабгача тарбия муассасалари жорий этилган. Кар ва заиф эшитувчи бола учун мактабгача тарбия алохида ахамият касб этади, чунки илк даврида, тахминан бир ёшгача, хали боланинг тили чиккунига кадар эшитадиган ва кар болалар уртасидаги тафовут у кадар кузга ташланмайди. Эшитишида муаммоси булган болани нуткка ургатишни канчалик эрта бошласангиз, унинг ривожланишида эшитадиган бола билан фарк шунчалик кам ва кейинги таълим имкониятлари шунчалик куп булади. Болалар богчасида сурдопедагог ва тарбиячилар уни шу ёшдаги эшитадиган болани хамма нарсага: расм солиш, ёпиштириш, куриш, сана шва хатто ракс тушишга ургатишади. Хдмма болалар каби уни хам мехнатга, озодаликка, мулойимликка ургатишади. Бунда меники-бизники, мумкин-мумкин эмас, рост-ёлгон каби куплаб хаётий мухим, илк ёшда шакллантириладиган ва бевосита тарбия натижаси саналмиш тушунча ва куникмалар шакллантирила бошлайди.

Эшитишида муаммоси булган мактабгача таълим ташкилотида, болаларни гапириш ва нуткни тушунишга ургатишади, унинг колдикли эшитишини ривожлантирилади.

Таълимни кечиктириб булмайди. Чунки бу давр ичида эшитадиган бола эшитиб ва эслаб колган хар бир суз билан кар бола хамда эшитадиган бола уртасидаги фарк ортиб бораверади.

Ота-оналар кар болаларнинг мактабгача тарбиясидаги учта мухим дастлабки коидани билишлари керак.

Биринчиси. Соглом кар боланинг аклий ривожланиш имкониятлари эшитадиган боланикидан асло кам эмас. Юкори даражада талабчанлик ва малакали таълим билан уйгунлашган мухаббат - шу имкониятларни реализациялаш имконини берадиган шарт-шароит шундан иборат.

Муваффакиятга ишониш, шу ишончни болада тарбиялаш олиш - кар болани бахтли килиш ва уз нуксонини хис килмаслик, хеч булмаганда ундан азият чекмасликка ёрдам беришнинг мухим омили.

Иккинчиси. Тарбиянинг умумий масалалари, унинг хиссиёти, хулкини тарбиялаш махсус тарбияга Караганда иккинчи даражали эмас, балки махсус тарбиянинг асосини ташкил килади. зеро фарзанд, аввало фарзанд, кейин эса кар. Буни унутмаслик лозим. унинг маънавий киёфаси, унинг шахсини тарбиялаш - махсус укитишнинг хар бир вазиятини белгилайдиган асосий жихат шу. Бунда кар бола хулкини тарбиялашга унинг эшитадиган тенгдошининг хулкини тарбиялашга каби ёндашиш зарур.

Учинчиси. Болани соковликдан асраб колиш, атрофдагилар билан мулокотга ургатиш учун барча воситалардан фойдаланиш керак. Кар болани укитишнинг (ота-оналар учун) тобора самарали ва кулай воситалардан бири дактил (бармоклар) нутки саналади. кичик ёшдаги кар болаларни укитишда ундан кенг фойдаланилади.

Дактил нутк - кар болаларни укитишнинг кудратли воситаси, у лугат бойлиги ва наткни узлаштириш сифатини, шунингдек кар болаларнинг умумий ривожланиш даражасини бир неча баробар ошириши мумкин. Кар болаларнинг мактабгача ва мактаб таълимида дактил нуткдан фойдаланилади. Дактил нутк -огзаки нуткнинг бир куриниши. Ундан фойдаланиш - сузларнинг маъносини тушуниш, тилнинг грамматик курилишини эгаллаш демак. Бу нуткни хам огзаки хам ёзма шаклда эгаллашга кумаклашади.

Дактил белгини нафакт идрок этиш, балки товушга караганда кайта яратиш хам анча осон. Хатто икки ярим ёшли бола хам дактил алифбони узлаштира олади. Уч ёшли болалар уни 15-30 кунда узлаштиради. Бу жуда мухим, чунки бу тарзда болага суз ёрдамида мурожаат килиш, эшитадиган болага каби исталган предметни айтиш мумкин. Буни сузни овоз чикарибгина эмас, балки бармоклар ёрдамида хам «талаффуз килиш» керак. Бунда бола хар бир сузнинг харф таркиби ва грамматик курилишини аник идрок этади. Шу тарика уни нуткка ва мулокотга ургатиш бошланади. Бунда худди эшитадиган боладагига ухшаш жараён кечади. Вакт утиши билан, товушларни талаффуз килишга урганган бола бармоклари ёрдамида «айта оладиган» сузларини ва ибораларини огзаки шаклда хам куллайди.

Ота-оналар олдида иккита вазифа туради: хар бир белгини тугри курсатиш ва у алифбодаги кайси харфни англатишини билиш.

Унутмаслик керакки, белгиларни мохирлик билан курсата олиш

(дактиллаш) биринчи дастлабки шарт. Бунинг учун айрим коидаларни билиш керак: унг кул билан «сузлаш» керак. Кулни кукрак кафаси даражасида тутилади. Унг тирсак унг ёнга сикилган. Кул билан «гаплашганда», асосан, бармоклар харакатланиши лозим. Бунда ёзиш ва укишдаги жараён билан маълум умумийлик кузга ташланади: сузларни дактиллаб, ёзув жараёни узига хос тарза такрорланади, уни идрок килаётган бола эса укиш жараёнини такрорлайди.

Бир пайтнинг узида гапирилса ва дактилланса, бунинг учун дактиллаш техникаси жуда яхши ривожланган булиши талаб килинади, талаффуз бироз секинлаштирилади, бирок бугинлаб талаффуз килинмайди, акс холда бу боланинг огзаки нуткида, унинг лабдан укишида ва талаффузида салбий окибатларга олиб келиши мумкин.

Укишга ургатиш мактабгача ёшда катта ахамият касб этади. Бугинлб укиш методикасидан фойдаланилади, у киркма алифбо билан ишлаш, боланинг босма харфлар билан ёзуви хисобига тулдирилади. Укишни шакллантириш учун дастлаб фаолоият турлари жараёнида босма харфлар билан ёзилган сузлар, жумлалар акс эттирилган табличкалдардан фойдаланилади. Бола уларни дастлаб яхлит, кейинрок бугинлаб идрок эта бошлайди. Укиган жумла ва сузларини тугри тушунишини аниклаш жуда мухим. Бу максадда бола укиб булгач, предметни курсатади, харакатни бажаради, тушунганини расмда, аппликацияда акс эттиради. Англаб укиш куникмаларини шакллантириш учун бола хаётидаги ходисаларни акс эттирадиган кулбола китобчаларни тайёрлаш ва укиш тавсии килинади. Китобчадаги расмларни дастлаб катталар боланинг иштирокида, кейинрок боланинг узи бажаради. Кул бола китобчалар тайёрлаш ва укиш боланинг укишга кизикишини куллаб-кувватлайди.

Диккат, тасаввурни ривожлантиришнинг мухим воситаларидан бири хикоя килиш саналади. Бунда катта ёшли киши болага кичик хикояларни айтиб беради, кургазмалиликни таъминлаш учун уйинчоклар, катнашчиларни акс эттирадиган фигурачалар, расмлардан фойдаланилади. Болани катта одамнинг эмоцилонал хикоясини кузатишга ургатилади. Айнан бир хил хикояларни кайта-кайта айтиб бериш боланинг узи дастлаб хикоя кисмларини, кейинрок бутун хикояларни айтиб беришига олиб келади. Х,икоя килиш жараёнида катта мактабгача ёшдаги болаларда ижодкорлик: хикоянинг давомини уйлаб топиш, уларни мустакил укиш ривожланиши мумкин.

Суз структурасини мустахкамлаш учун аввал сузларни табличкалардан кучириш ва ёд олиш, кейин суз ва жумлаларни хотирадан ёзиш кабилдардан фойдаланилади. Ёзувга кизикишни шакллантириш учун турли методик усуллардан фойдаланилади: расмлар остига ёзиш, хат-топширик, хат-илтимоснома, куриш-эшитиш ва эшитишга оид диктантлар. Катта мактабгача ёшдаги болалар килган ишлари, бошкаларнинг килаётган ишлари юзасидан хисобот ёзишни, сюжетли расмни тавсифлаш, дам олиш кунлари хакида бир неча богланишли гап ёзишни билиши керак.

Бола нуткининг ривожланиши, талаффузни эгаллаш нуткий эшитиш, атроф оламдаги товушлар хакидаги тасаввурларнинг кенгайиши билан чамбарчас боглик. Мактабгача ёш даврида нуткни эшитиб идрок этишни ривожлантириш боскичли тарзда давом эттирилади. Болаларни таниш овозни фарклаш ва таниш нуткий материални (эшитиб) таниб олишга ургатилади. Бу боталарда акустик образларнинг узок муддатли эшитиш хотираси, нуткни идрок этиш жараёнида улар билан операциялашга кумаклашади.

Параллел равишда янги суз, суз бирикмалари, жумлаларни фарклаш буйича ишлар олиб борилади. Болага нотаниш сузлар эшитиш учун такдим этилади, бу эшитиш идрокини ривожлантириш ишлари изчиллигига боглик тарзда амалга оширилади. Махсус машгулотлар, кундалик фаолиятда тупланадиган эшитиш лугати бу материални тулаконли узлаштиришнинг шарти булиб, турли типдаги суз ва жумлаларнинг мазмун ва талаффуз томони шаклланишини таъминлайди. Эшитиб идрок этишнги ривожлантириш талаффуз устида ишлаш билан узвий боглик. Зеро таклиф этилган материални бола огзаки тарзда кайта яратади ва акустик образларни аниклаштириш жараёнида сузнинг товуш-бугин ва ритмик-интонацион характеристикасини фарклаш ва аниклаштириш амалга оширилади. Эшитиш идрокини ривожлантириш жараёнида бола нуткий материални идрок этиш масофаси орттириб борилади. Кар болаларни нормал баландликдаги, заиф эшитувчиларни эса, шивирлаб гапирилганни идрок этишга ургатилади.

Агар бирор сабабга кура болангизни эшитишида нуксони булган болалар учун махсус муассасага топшириш имконига эга булмасангиз, болангиз тарбиясини уйда ташкил килинг.

Бунинг учун:

1) боланинг яхши жасмоний ривожланишива тетик, хаётдан кувониш холатининг устун булишини таъминлаш;

2) тафаккур ва нутк, диккат ва хотирасини ривожлантириш;

3) болада атрофдагилар билан мулокот эхтиёжини тарбиялаш;

4) ирода, хакикатгуйлик, мардлик, уртоклик хиссини тарбиялаш;

5) болага элементар гигиеник-маданий куникмаларни сингдириш ва уз-узига хизмат курсатишга ургатиш зарур.

ХУЛОСА

Энг аввало, болангизнинг маиший турмушини ташкил килинг. Унинг ёшига мос келадиган тартиб урнатинг. Фарзандингиз уз вактида (болалар поликлиникаси шифокори курсатмасига мувофик) ухлаши, овкатланиши, уйнашига, тоза хавода имкон кадар куп булишини назорат килинг.

REFERENCES

1. Психология глухих детей. /Под ред. Соловьев И.М., Шиф Ж.И., Розановой Т.В., Яшковой Н.В. -М., 1991.

2. Махсус педагогика М.У. Хамидова. -Тошкент 2018

3. Pedagogik- psixologik diagnostika D.A.Nurkeldieva Toshkent "VNESHINVESTPROM", 2019 y.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.