Научная статья на тему 'Мактабгача таълимда инновацион ёндашув'

Мактабгача таълимда инновацион ёндашув Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
2674
293
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
таълим / меъёрий ҳужжат / таълим самарадорлиги / мультимедиа технологияси / компьютерлар / услуб / арифметик амаллар / экологик таъсир / тақдимот / инновация / образование / нормативный документ / образовательная эффективность / мультимедийные технологии / компьютеры / метод / арифметические операции / воздействие на окружающую среду / презентация / инновация

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Бегматова Нодира Хакимовна

Мақолада мактабгача таълим муассасаларидаги машғулотлар жараёнида арифметик амалларни бажариш, ижобий ва салбий экологик таъсирларни ўрганиш ва кубикларни йиғишга оид мультимедиали тақдимотлардан фойдаланиш баён этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ИННОВАЦИОННЫЙ ПОДХОД В ДОШКОЛЬНОМ ОБРАЗОВАНИИ

В статье рассказывается об использовании мультимедийных технологий во время занятий в дошкольных образовательных учреждениях для изучения таких тем как арифметические операции, положительное и отрицательное воздействие на окружающую среду и сбор кубиков.

Текст научной работы на тему «Мактабгача таълимда инновацион ёндашув»

Бегматова Нодира Хакимовна,

Карши давлат университети «Информатика укитиш методикаси» кафедраси катта укитувчиси, педагогика фанлари номзоди

МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМДА ИННОВАЦИОН ЁНДАШУВ

УДК: 373:37.02

БЕГМАТОВА Н.Х. МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМДА ИННОВАЦИОН ЁНДАШУВ

Маколада мактабгача таълим муассасаларидаги машFулотлар жараёнида арифметик амал-ларни бажариш, ижобий ва салбий экологик таъсирларни урганиш ва кубикларни йиFишга оид мультимедиали такдимотлардан фойдаланиш баён этилган.

Таянч суз ва тушунчалар: таълим, меъёрий хужжат, таълим самарадорлиги, мультимедиа технологияси, компьютерлар, услуб, арифметик амаллар, экологик таъсир, такдимот, иннова-

БЕГМАТОВ Н.Х. ИННОВАЦИОННЫЙ ПОДХОД В ДОШКОЛЬНОМ ОБРАЗОВАНИИ

В статье рассказывается об использовании мультимедийных технологий во время занятий в дошкольных образовательных учреждениях для изучения таких тем как арифметические операции, положительное и отрицательное воздействие на окружающую среду и сбор кубиков.

Ключевые слова и понятия: образование, нормативный документ, образовательная эффективность, мультимедийные технологии, компьютеры, метод, арифметические операции, воздействие на окружающую среду, презентация, инновация.

BEGMATOVA N.KH. AN SOME INNOVATE APPROACHES IN PRESCHOOL EDICATION

The article describes the implementation of multimedia technology during classes in preschool educational institutions for studying such topics as arithmetic operations, positive and negative environmental impacts, and collecting cubes, which has to turn an innovative approach to organizing classes in preschool educational institutions.

Keywords: education, legislative paper, educational effectiveness, multimedia technology, computers, method, arithmetic operations, environmental impact, presentation, innovation.

Республикамизда баркамол авлод таълим-тарбиясига оид бир цатор вазифалар амалга оширилаётган булиб, бу жараён цар томонлама ривожланган интеллектуал салоциятли ёшларни тарбиялашга замин цозирламоцда. Баркамол авлодни шакллантириш дастлаб оилада, сунгра мактабгача таълим муассасасида амалга оширилади.

Узбекистон Республикасининг «Таълим т^рисида»ги Конунининг 11-моддасида: «Мактабгача таълим бола шахсини соFлом ва етук, мактабда укишга тайёрланган тарзда шакллантириш максадини кузлайди. Бу таълим олти-етти ёшгача оилада, болалар боFча-сида ва мулк шаклидан катъи назар, бошка таълим муассасаларида олиб борилади»1, дейилган.

Узбекистон Республикасининг Кадрлар тай-ёрлаш миллий дастурида мактабгача таълим -узлуксиз таълим тизимининг биринчи тури эканлиги ва мактабгача тарбияни ривожлан-тириш учун зарур булган вазифалар каторида мактабгача таълимнинг самарали психологик педагогик-услубларини излаш ва жорий этиш кераклиги белгиланган. Шунингдек, 4.9-бандида «Барча боскичдаги таълим жараён-ларини компьютерлаштириш ва ахборотлаш-тириш амалга оширилади» 2, деб таъкидлан-ган.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2016 йил 29 декабрдаги «2017-2021 йилларда мактабгача таълим тизимини янада такомил-лаштириш чора-тадбирлари туFрисида»ги ПК,-2707-сон карори билан «Мактабгача таълим тизимини янада такомиллаштириш буйича 2017-2021 йилларга мулжалланган дастур» тасдикланди ва мазкур Дастурнинг асосий максадли вазифалари ва йуналишлари каторида мактабгача таълим сифатини оши-риш, мактабгача таълим муассасаларида болаларни мактабга сифатли тайёрлашни туб-дан яхшилаш, таълим-тарбия жараёнига жах,он амалиётида кенг кулланиладиган замо-навий таълим дастурлари ва технологияла-рини жорий этиш вазифалари белгиланган.

1 Узбекистон Республикасининг «Таълим туFрисида»ги Конуни. // Баркамол авлод - Узбекистон тараккиётининг пойдевори. - Т.: «Шарк», 1998. -23-б.

2 Узбекистон Республикасининг Кадрлар тайёр-лаш миллий дастури. // Баркамол авлод - Узбекистон тараккиётининг пойдевори. - Т.: «Шарк», 1998. -57-б.

Юкорида баён килинган далиллар мактабгача таълим муассасаларининг таълим-тарбия жараёнида инновацион технологияларни татбик этиш, машFулотлар жараёнида мультимедиа воситаларидан фойдаланиш, тарбияла-нувчиларнинг компьютер саводхонлигини шакллантириш, уларни компьютердан эле-ментар тарзда фойдаланишга ургатиш ва мак-таб таълимига тайёрлаш долзарб вазифалар-дан бири эканлигини курсатади.

Республикамизда кабул килинган бир катор меъёрий хужжатларда, таълим сохасига янги инновацион технологиялардан, жумладан, мультимедиа технологиясидан фойдаланиш долзарб масала эканлиги кайд этилган. Хозирги кунда таълим сохасида мультимедиага асосланган электрон дарслик, кулланма ва турли электрон дидактик воситалар яра-тилмокда хамда улардан фойдаланиб келинмокда. Аммо мактабгача таълим муасса-салари таълим-тарбия жараёнида мультимедиа технологиясидан фойдаланиш ва шу асосда машFулотлар жараёнида инновацион услубларни татбик этиш имкониятлари етар-лича ишлаб чикилмаган. Узлуксиз таълим тизимининг биринчи тури булган мактабгача таълимда хам инновацион технологияларни излаш, ишлаб чикиш ва амалиётга татбик этиш бугунги куннинг долзарб вазифаси хисоб-ланади.

Мактабгача таълим муассасаларининг таъ-лим-тарбия жараёнига фойдаланишга мулжалланган инновацион технологияларидан бири таълимий мультимедиа технологияси хисобланади. Мультимедиа технологияси замонавий ахборот технологиясининг тез ривожланаётган йуналишларидан бири булиб, куйидаги ташкил этувчиларидан иборат: матн, жадвал, графика, мусика, безак, анимация, аудио, видео. Муаллифнинг фикрича, таълимда мультимедиа технологияси ва воситаларидан фойдаланиш услуби «мультимедиа-вий хужум» услуби деб номланди.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 2(75)

Хар бир педагогик, таълим ва бошка техно-логияларнинг уз услуби булгани каби таъли-мий мультимедиа технологиясининг хам уз услуби мавжуд. «Мультимедиавий хужум» услуби таълим жараёнида фойдаланишга мул-жалланган булиб, бу услубдан фойдаланишда таълим берувчи аввало урганиладиган мате-риалга тегишли мультимедиали интерфаол дастурий махсулот тайёрлайди. Бола миясига урганиладиган укув материали бир вактнинг узида матн, аудио, видео, графика, мусика ва анимация куринишида таъсир этилса, мате-риални кабул килиш ва хотирада сакланиши ортади. Бу «мультимедиавий хужум» услуби-нинг асосий мазмуни хисобланади.

«Мультимедиавий хужум» услубидан маш-Fулотнинг янги материални ургатиш кисмида кулланилади. «Мультимедиавий хужум» услу-бининг афзаллиги куйидагилардан иборат:

- мультимедиали дидактик восита жози-бали, таъсирчан, харакатчан (динамик холат) самара беради;

- укув материалининг мультимедиали кури-нишда такдим этилиши натижасида бола мия-сининг иккала ярим шари бир вактда ишлайди;

- мультимедиавий хужум натижасида болаларнинг диккатлари баркарорлашади, фикрлашлари ортади ва укув материаллари купрок кабул килинади;

- гурухлардаги болаларнинг фаолликлари ортади;

- мультимедиали дидакдик восита интерфаол дастурий махсулот хисобида маълум бир микдорда вакт тежалади, тежалган вакт хисобига болага кушимча маълумот бериш имконияти яратилади.

Мактабгача ёшдаги болаларга мулжаллан-ган мультимедиали технология фикримизча, анъанавий технологияларга нисбатан куйи-дагилар билан фаркланади:

• болаларнинг психологик жихатлари;

• болаларнинг ёши (6-7 ёш);

• компьютерли машFулотнинг давомий-лиги (15 дакика);

• материалнинг болаларга мослиги (мультимедиа шаклида);

• материалнинг х,ажми (30 дакикага мулжалланган);

• материалнинг мураккаблик даражаси (болалар учун содда материаллар танланади);

• уларнинг фаоллик даражалари.

Мактабгача ёшдаги болалар учун яратилган

мультимедиали компьютер технологияси вариантида технологик ёндашув куйидагича кечади: мактабгача таълим муассасалари тар-бияланувчисининг урганиладиган материални узлаштиришини кулайлаштириш ва осонлаш-тириш максадида материал бир-бири билан боFлик кисмлар, булакларга ажратилади, сунгра таълимдан мулжалланган натижа олиш учун амаллар кетма-кет бажарилиши ва лойих,алаштирилган ишлар поёнига еткази-лиши кузда тутилади. Энг мух,ими, ушбу техно-логияда урганиладиган материал мультимедиа асосида такдим этилади.

Бола миясига бундай «мультимедиавий х,ужум» натижасида боланинг узлаштириш даражаси кутарилиб, машFулот самарадор-лиги ошади. Мультимедианинг юкорида санаб утилган ташкил этувчиларини компьютерда ишлов бериш (технологик жараён) натижасида, уларнинг битта пакетда (дискда) жой-лаштирилиши мультимедиа технологиясининг мазмунини акс эттиради.

Таълимий мультимедиа технологиясида таълим жараёни «мультимедиавий хужум» методи асосида амалга оширилади, яъни бу жараёнда мактабгача таълим муассасалари-нинг тарбияланувчиларининг миясига бир вактнинг узида мультимедианинг камида учта ташкил этувчиси - аудио, видео ва анимация оркали таъсир этилишидан иборат. Шунга кура, таълимий мультимедиа технологиясини мактабгача таълим муассасаларининг таълим-тарбия жараёнида фойдаланишга мулжалланган инновацион технология деб карашимиз мумкин.

Куйида мактабгача таълим муассасаларининг мактабга тайёрлов гурухи тарбияланув-чилари учун тайёрланган мультимедиали воситага асосланган машFулотдан намуна кел-тирилган.

МашFулот давомийлиги 15 дакикадан ибо-рат.

Беш сония ичида кушиш ва айириш амал-ларини урганишга баFишланган машFулотда

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 2(75)

1-расм. Мавзуга оид мультимедиа воситасидан лавх,а.

5-2 = 3

фойдаланиш учун яратилган слайдлар 1- расмда келтирилган.

МашFулотдаги мультимедиавий самара куйидагича: арчалар ва сонлар монитор экра-нида харакатланиб, бирин-кетин намойиш этилади ва жилоланиб турадилар. Жараённи тарбиячининг овози шархлаб боради, ракам-ларнинг намойиши анимация эффектлари ёрдамида узгариб туради. Даставвал, болалар бирин-кетин чикиб келувчи арчаларни санаб борадилар. Такдимотда монитор экранидаги ракамларга хам мультимедиали эффект берил-ган булади, яъни улар хам жилоланиб туради.

Шундан кейин 1+2=3 ва 5-2=3 амаллари бошка болалар томонидан компьютерда мустакил бажартирилади. Натижада, жози-бали куриниш намойиш этилади1.

Мактабгача таълим муассасалари учун мультимедиа воситалари тайёрлашда тарбия-ланувчиларнинг ёшини хисобга олиш ва мос холда дидактик материалларни танлаш, таълим жараёнида болаларга педагогик ва психологик таъсир этиш усулларини урганиш ва релаксация боскичининг 15-20 дакика булишини инобатга олиш лозим булади.

Бундан ташкари, «Буш уринни тулдир» (2-расм) номли мультимедиали дидактик

1 Абдукодиров А.А., Бегматова Н.Х. Мактабгача таълим муассасаларида мультимедиа технологиясидан фойдаланиш услубиёти (укув-услубий кулланма). - Карши: «Насаф», 2011. -163-б.

воситадан хам фойдаланиш мумкин. Бу тур-даги мультимедиали дидактик воситага «Катакни тулдир» уйини киради.2

Ушбу таълимий компьютерли уйиннинг мазмуни буш катакни мос сон билан тулди-ришдан иборат.

Мультимедиали дидактик воситалар тар-бияланувчи таффакурини ривожлантириш, аклий фаолиятини ошириш, диккатини бар-карорлаштириш, идрокларини фаоллашти-ришга каратилгандир.

Болалар онгида табиатдаги гузалликдан завк олишни тарбиялаш, теварак-атрофни тоза ва озода саклаш, хайвон ва кушларга озор бермаслик, гуллар, ут-уланларни пайхон килмаслик, дарахт шохларини синдирмаслик, куш уялари, чумолиларнинг инини бузмаслик каби хислатларни шакллантирилиши керак.

МашFулотлар жараёнида экологик таълим-тарбия беришда материал асосан икки йуналишга булиб урганилади: болаларнинг табиат ва атроф-мухитга нисбатан ижобий ва салбий экологик таъсирлари.

Бу жараёнда болаларнинг ижобий ва салбий экологик таъсирларига доир мультимедиавий слайдлар тайёрланади. 3 ва 4-расмларда такдимот материалларидан намуналар келти-рилган.

2 Бегматова Н.Х. Методика проведения компьютерных образовательных игр в дошкольных учреждениях. // Технологии и методики в образовании, Воронеж, 2011, № 3. -С. 4.

2-расм. «Буш уринни тулдир» номли мультимедиали так,димот.

3-расм. Боланинг ижобий х,аракатлари.

4-расм. Боланинг салбий х,аракатлари.

3-расмдаги слайдда боланинг ижобий харакатларидан гулларга сув куйиши, тарби-ячи билан кучат утказиши, кафасдаги кушларга сув-дон бериши келтирилган.

4-расмдаги слайдда боланинг салбий харакатларидан дарахт шохларини синдираётгани, рогатка (палахмон) билан кушларни уриб тушираётгани, кушларнинг уяларини бузаёт-гани, гулларни паЙFон килаётгани келтирил-ган.

Адабиётларда берилган шунга ухшаш расм-лар статик характерга эга булиб, улар харакат-ланмайди. Мультимедиавий слайдлар эса динамик характерга эга булиб, монитор экра-нига матн ва тасвир элементлари бирин-кетин анимация эффектлари ёрдамида жилоланиб, харакатланиб намойиш этилади ва ушбу жара-ённи тарбиячининг овози шархлаб боради. Натижада ушбу жараён болаларга кизикарли ва жозибали самара беради. Тарбиячи слайд-

даги болаларнинг харакатларини тарбияла-нувчиларга тушунтириб боради ва машFулот якунида тарбияланувчиларга куйидаги саволни куяди: Слайддаги болаларнинг кайси бир харакатлари туFри, кайси бири нотуFри? ТуFри жавоб олингач навбатдаги слайдлар намойиш этилади.

Мактабгача таълим муассасалари тарбия-ланувчиларига экологик таълим-тарбия беришда компьютерли «саёхатдан» фойдала-ниш мумкин. Бунинг учун интернетдан усимликлар ва хайвонлар дунёси хамда турли хил кушларнинг тасвирларини топиб, компьютер хотирасига сакланади.

Маълум бир мавзуга тегишли экологик машFулотда улар намойиш этилади ва тарбиячи томонидан шархлаб тушунтириб берилади. Натижада болалар узок худудлар, китъалар ва мамлакатлардаги усимлик ва

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 2(75)

5-расм. Кубикларни йигиш мультимедиали так,димот.

хайвонот дунёси билан танишиб, бутун дунё буйлаб «саёхат»га чиккан буладилар.

Анъанавий усулда утказиладиган кубиклар-дан пирамида ясаш уйинини компьютерли усулда утказиш учун мулжалланган мультимедиали дидактик воситани (5-расм) куриб чикамиз.

Мультимедиа воситасида тарбияланувчи кубикларни йиFиш жараёнида кубикларни улчамлари буйича кетма-кет жойлаштиришни инобатга олиши лозим, яъни энг катта улчамга эга булган кубикдан кейин улчами кичикрок булган кубик, ундан кейин навбатдаги улчамга эга булган кубик ва хоказо тартибда амалга оширилиши лозим. Тарбиячи мультимедиали слайдни намойишга куйганда монитор экра-нида бирин-кетин турли улчамли кубиклар харакатланиб (анимация), битта жойда жойла-шади. Даставвал, каттаси, унинг устига кичик-роFи, сунгра учинчиси, туртинчиси, бешин-чиси жойлашади. Бешинчисининг устига конус келиб тушади. Натижада 5-расмда курсатилган минора хосил булади.

Минора хосил булишини тарбияланувчи кузатиб туради (5-расм). Уйин дастури шундай яратилганки, ясалган «Минора» яна ажратиб юборилиши мумкин. Бундан ташкари, ушбу жараёнда куйидагилар амалга оширилади:

1) кубиклар ва конусни санаш;

2) геометрик шаклларни фарклаш;

3) рангларни фарклаш (кубиклар турли рангларда булади).

Шунинг учун, уйин номи комплекс уйин деб номланган. Уйинни утказиш вакти

юкоридаги мавзулар урганилиб булинган даврга туFри келади. Бундай комплекс уйин-ларда болаларнинг билимлари синалади, такрорланади ва мустахкамланади.

Шундай килиб, мактабгача таълим муасса-саларининг таълим-тарбия жараёнида мультимедиа воситаларидан фойдаланишнинг кенг имкониятлари мавжуд булиб, бу жараёндаги асосий вазифа ривожланган давлатлар дара-жасига етиб олишдан иборатдир.

Юкорида баён этилганлардан куйидаги хулоса ва таклифларга келиш мумкин:

- мактабгача таълим узлуксиз таълим тизи-мининг биринчи тури булгани учун унинг узлуксиз таълим тизимида бошка таълим тур-лари билан узвийлигини таъминлаш;

- мактабгача таълимга тегишли узига хос ва мос мультимедиа технологиясидан фойда-ланиш, инновацион технологияларни ишлаб чикиш, яратиш ва уларнинг методикасини шакллантириш;

- компьютердан уйин воситасида эмас, балки таълим бериш воситаси сифатида фой-даланиш, турли таълимий ва ривожланти-рувчи компьютер уйинларини яратиш;

- мактабгача таълим муассасаларида ахбо-рот технологиялари, шу жумладан, мультимедиа технологиясини таълим-тарбия жараёнига татбик этишга оид илмий-тадкикот ишларига купрок жалб этиш хозирги куннинг долзарб вазифаларидан хисобланади. Бу эса баркамол авлод тарбияси хамда мактабгача таълим муассасаларининг машFулотлар жараёнида инновацион ёндашув булиб хисобланади.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 2(75)

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикасининг «Таълим туFрисида»ги Конуни // Баркамол авлод -Узбекистон тараккиётининг пойдевори. - Т.: «Шарк», 1998. -20-29-б.

2. Узбекистон Республикасининг Кадрлар тайёрлаш миллий дастури. // Баркамол авлод - Узбекистон тараккиётининг пойдевори. - Т.: «Шарк», 1998. -31-61-б.

3. «Баркамол авлод йили» Давлат дастури. - Т.: «Узбекистон», 2010. -38-б.

4. Узбекистон Республикаси Президентининг 2016 йил 29 декабрдаги «2017-2021 йилларда мактабгача таълим тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари туFрисида»ги ПК-2707-сон карори. // Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2017 й., 1-сон, 11-модда, 35-сон, 923-модда.

5. Абдукодиров А.А., Бегматова Н.Х. Мактабгача таълим муассасаларида мультимедиа технологиясидан фойдаланиш услубиёти (укув-услубий кулланма). - Карши: «Насаф», 2011. -163-б.

6. Бегматова Н.Х. Методика проведения компьютерных образовательных игр в дошкольных учреждениях. // Технологии и методики в образовании, Воронеж, 2011, № 3. -С. 4.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.