Научная статья на тему 'МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДА БОЛАЛАРДА ИЖОДИЙ ФАОЛИЯТНИ ШАКЛЛАНТИРИШ'

МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДА БОЛАЛАРДА ИЖОДИЙ ФАОЛИЯТНИ ШАКЛЛАНТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
3
1
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
ижодий фаолият / фаолият турлари / принциплари / болаларни ривожланишида дидактик ўйинлар.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Кадирова Дилдора Наджатбекова, Назарова Шахзода Мухаммадрафиқовна

Мактабгача бўлган болаларда ижодий фаолиятни шакллантириш, педагогик билим ва тажрибаларни ортириш, ижодий фаолият турлари, ижодкорлик принциплари, фаолият турлари очиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДА БОЛАЛАРДА ИЖОДИЙ ФАОЛИЯТНИ ШАКЛЛАНТИРИШ»

МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДА БОЛАЛАРДА ИЖОДИЙ ФАОЛИЯТНИ ШАКЛЛАНТИРИШ

1Кадирова Дилдора Наджатбекова, 2Назарова Шахзода Мухаммадрафиковна

^укон давлат педагогика институти укитувчиси, 2мактабгача таълим 1 -курс талабаси

https://doi.org/10.5281/zenodo.11205065

Аннотация. Мактабгача булган болаларда ижодий фаолиятни шакллантириш, педагогик билим ва тажрибаларни ортириш, ижодий фаолият турлари, ижодкорлик принциплари, фаолият турлари очиб берилган.

Калит сузлар: ижодий фаолият, фаолият турлари, принциплари, болаларни ривожланишида дидактик уйинлар.

Аннотация. У детей дошкольного возраста раскрывается формирование творческой активности, организация педагогических знаний и опыта, виды творческой деятельности, принципы креативности, виды деятельности.

Ключевые слова: творческая деятельность, виды деятельности, принципы, дидактические игры в развитии детей.

Abstract. In preschool children, the formation of creative activity, the organization of pedagogical knowledge and experiences, the types of creative activities, the principles of creativity, types of activities are revealed.

Keywords: creative activity, types of activities, principles, didactic games in the development of children.

Кириш Мактабгача булган болаларни ижодий фикрлашга факат ижодий укув вазифаларини, яъни ижодий топширикларни х,ал этиш жараёнида ургатиш мумкин. Бу укувчиларнинг укув фаолиятини алох,ида шаклда ташкил этишни талаб килади, яъни укувчининг укиш ёки урганиш жараёни, охир-окибат, тадкикий фаолиятга айланиб кетиши керак булади.

Мактабгача буйича ижодий фаолиятда педагогик тушунча, куникма ёки малакалар шаклланишидаги каби аник х,атти-х,аракатларни ёки боскичларни ажратиб курсатиш мумкин эмас. Ижодий фаолият тажрибаси тайёр педагогик билимлар ва фаолият усуллари каби узлаштирилмайди, балки болаларни шахсий (индивидуал) х,атти-х,аракати, пухта ва такрор ишлаши оркали х,осил килинади. Х,ар бир бола ижодий фаолиятни амалга ошириш жараёнида узига хос индивидуал х;атти-х;аракат тизими вужудга келади. Боланинг шахсий (индивидуал) таълим траекторияси инсониятнинг педагогик илм ва маданият ютуклари билан диалогик муносабати (огзаки ва ёзма мулокоти) жараёнида "узининг" шахсий педагогик билимлари, куникма ва малакалари ва уларнинг негизида ижодий фаолият тажрибасини вужудга келтиришга имкон беради

Ижодий фаолият тажрибаси таълимнинг мазмуни ва таянч педагогик маданиятнинг таркибий кисми сифатида богча болаларининг педагогик муаммолар ечимини излашга, педагогик вокеликни ижодий узгартиришга тайёрлигини таъминлашга даъват этилган. Ижодий фаолият тажрибасининг узига хослиги шундаки, у таълимнинг мазмунининг олдинги икки таркибий кисми билан тулик мувофиклашмайди. Акс х,олда, исталган бир тарзда педагогик билим, куникма ва малакаларни эгаллаб, х,ар бир бола ижодий фаолиятга уз-узидан тайёр булар эди. Аммо на тайёр шаклда олинган педагогик билимлар хджми, на намуналар буйича узлаштирилган педагогик куникма ва малакалар мажмуи укувчининг тугридан-тугри ижодий ривожланишини таъминлай олмайди.

- MaB3yra oид aдaбиётлaр тaхлили (Literature review). Тадкикот муаммоси буйича ривожланган хорижий мамлакатлар тажрибасини урганиш шуни курсатдики, бутун жах,онда мактабгача таълимини модернизация килишнинг янги стратегияларида ижодий фаолият тажрибаси ва уни шакллантиришга устуворлик берилган. Хусусан, Стивен Скоффхэм муаллифлиги ва тахрири остида чоп этилган " Педагогика ва ижодкорлик"], " Педагогикани ижодий укитиш", Педагогика ва математика: ижодий ёндашув" " Педагогикада сайр-томоша ва уйинлар" мактабгача таълим йуналишларида укув фани сифатида ижодий ривожлантириш мумкин.

- Тадкикот методологияси (Research Methodology). Мактабгача таълимидаги ижодкорлик принциплари: 1) ижодкорлик образли фикрлаш ёки хулк-атворни назарда тутиши; 2) ижодий фаолиятнинг максадга мувофиклиги, яъни куйилган максадга эришишга каратилганлиги; 3) бу жараёнлар кандайдир узига хос (оригинал) нарсаларни яратиши кераклиги; 4) натижа максадга нисбатан мух,им ахдмиятга эга булиши зарурлиги асослаб берилган.

"Ижод"-сузи лотинчадан олинган булиб "янгилик яратиш", "янгилик" деган маъноларни англатади. Ижодкорлик- шахснинг ички х,иссиётлари асосида номоён булади. Айникса ёш болаларда бирон нарсага кизикиши, илх,ом ва интилиш каби ижодкорлик фаолияти юкори булади. Ижодкорлик бу инсон хис туйгулари асосида мехнатга булган муносабатидир. У узининг ички тафаккури асосида янги нарсалар яратишга , яъни ижод килишга харакат килади. Бугунги кунда мактаб болаларини ижодкорлик кобилиятини ривожлантириш устида жуда куплаб тажриба ишлари олиб борилмокда. Уларни фаолиятини урганиш борасида богчаларда хам турли хил тугараклар, машк ва масалалар олиб борилмокда. Улар турли хил уйинларни уйнашлари оркали ижодий фаолиятини х,ам ривожлантиришга катта эътибор каратилмокда. Масалан: уларга турли хил уйчалар ясашлари учун махсус уйинчоклар, дизайнерлик кобилиятини шакллантириш учун турли хил рангли когозларда расмлар чизадилар. Ёки фан техниология ривожланиб бораётганлиги сабабли айрим богча ёшидаги болаларга хам ёшларига мос холда работ -техникани урганиш масаларига х,ам эътибор каратилмокда.

^расм. Фаолиятнинг мох,иятан тузилмаси

Шунингдек, х,ар кандай ижодкорликка ноаниклик, очик-ойдинлик ва сархиллик каби хусусиятлар хослиги, ижодий фаолиятда атроф-мух,итда кечаётган вокеа-х,одисалар, укувчиларнинг имконияти, кизикиши, фаоллиги, тажрибаси, яшаётган жойи ва укитувчиларнинг иш тажрибаси х,исобга олиниши хдмда глобал таълим лойихдларида иштирок этиш, видеороликлардан фойдаланиш, укувчилар учун индивидуал ижодий укув

дастурларини яратиш кабиларнинг зарурлиги ишончли далиллар билан курсатилган.

2 "раем. Фаолиятнинг асосий турларии

- Taхлил Ba нaтижaлaр (Analysis and results). Б.А. Колобова фикрича, укувчиларнинг ижодий фаолияти нафакат муаммони х,ал килишнинг янги усулини аниклашда, балки уларнинг узларига маълум булган аклий х,атти-х,аракат усулларини узаро мослаб, бир бутунлик х,осил килишда ва уларни янги вазифаларга кучиришда намоён булади. Унинг таъкидлашича, фаол ижодий фаолиятнинг шартларидан бири мактабгача булган нафакат ижодий топшириклар бериш, балки уларни укув ишларининг турли усуллари: киёслаш, сабаб-окибат алокаларини урнатиш, хулосалар чикариш ва педагогик ахборотларни тах,лил килишга ургатиш лозим.

Мактабгача булган болаларга укув фаолиятини ривожпантириш

таъсир курсатувчи

оила 6oF4a

3-расм. Мактабгача булган болаларга укув фаолиятини ривожлантириш. Таъкидлаш жоизки, мактабгача таълимида ижодий фаолият тажрибасини шакллантиришга оид илмий методик изланишларда психологик ва дидактик тадкикотлар натижаларидан кенг фойдаланилган. Машхур психолог олим Д.Левитов ижодий фаолият мезонларини куйидагича ажратиб курсатади: -тафаккурнинг мустакиллиги;

-урганилаётган материалларни узлаштирилиш имконияти ва тезлиги;

-кутилмаган вазиятлардан чикиши, аклий кобилиятни ишга солиши;

- узлаштираётган нарсалардан энг заруриятини танлай олиши;

Мактабгача булган болаларда ижодий фаолиятни шакллантиришда уларга етарлича шарт -шароит хосил килиш ва уларни ривожлантириш зарур булади.

Ижодий фаолияти тажрибасини шакллантириш муаммоси буйича А.Г. Захаров томонидан амалга оширилган тадкикотда "ижодий фаолият тажрибаси" тушунчасига куйидаги таъриф берилган: шахснинг узига ва атрофдаги оламга булган муносабати ижобий узгаришига олиб келувчи назарий билимлар (фаолиятнинг хар хил турларида амалга ошириладиган), куникмалар ва янги муаммоларни излаб топиш усуллари ва уларни амалий ^ал этиш йулларининг бирлигини назарда тутадиган маънавий махсул.

Ижодий фаолияти тажрибасини шакллантириш муаммоси буйича Т.В. Вилейто томонидан бажарилган тадкикотда муаллиф мактабгача булган ёш болалар буйича укув дастурлари мазмуни ва И.Я. Лернер ишларига таянган холда ижодий фаолият тажрибаси таркибига кирадиган бир неча куникмаларини ажратиб курсатган

Ю.В. Митрофанова янги педагогик технологиялар воситасида болаларнинг индивидуал ижодий фаолияти тажрибасини шакллантириш мавзусида амалга оширган тадкикот ишида "ижодий фаолиятнинг индивидуал тажрибаси - бу болаларга ижодий топширикларни бажаришда самарали ечимларни топишга, мотивация ва рефлексияни фаоллаштириш асосида янгини яратиш жараёнида шахсан иштирок этишга имкон берадиган куникмалар мажмуидир", деган хулосага келган.

- Xулoсa Ba тaклифлaр (Conclusion/Recommendations). Мактабгача булган болаларни ижодий фаолтятини оширишда турли хил дидактик уйинлар, оналари, бувижонлари томонидан ургатиб борилаётган турли ривоятлар, эртаклар, маколлар ва маталларни урни бекиёс. Айникса бола тарбиясида момоларимиз томонидан колдирилган буюк мерос ривоятларни урни ахамиятлидир. Эртаклар оркали болалар келгуси ривожланиш боскичларини хаёлан тассаввур киладилар ва улар уз кахромонларини ярата оладилар.

Бизнинг тадкикотимиз предмети нуктаи назаридан юкорида курсатиб утилган тадкикотлар мухим ахамият касб этадики, уларда тавсифланган "ижодий фаолият тажрибаси" тушунчасини умумлаштирилган холда укувчиларнинг "муаммоли вазиятларда самарали карорлар кабул килиш куникмаси" сифатида таърифлаш мумкин.

Юкорида кайд этилган тахлиллар асосида шундай хулоса килишимиз мумкинки индивидуал ижодий фаолият тажрибасининг мохияти, тузилмаси ва даражалари хакидаги масала хозирги кунга кадар деярли очик колмокда. Ижодий фаолият тажрибасининг факат процессуал, яъни жараёнли таркибий кисмини, аникрок килиб айтганда, шахсий ва рефлексив даражалар инобатга олинмаслигини англатади. Бундан ташкари, факат муаммоли топшириклар мезонлари аник белгиланган - бу олдин ва янги эгалланган билимлар уртасидаги зиддиятнинг мавжудлигидир.

REFERENCES

1. Абдувохид Исаков-"Таълимда ижодий уйинлар" номли маколаси.

2. ^одирова Ф.Р, Тошпулаова Ш, Каюмова Н -Мактабгача педагогика.Т2019йил.

3. ^одирова Ф.Р, ^одирова Р.М-Болалар нуткини ривожлантириш назарияси ва методикаси Т-2006 йил.

4. ^аюмова Н-Мактагача педагогика-Т-2003 йил. 5. А.Исаков-"Таълимда ижодий уйинлар"-Т-2019йил

5. Ш.Шодмонова-Мактабгача талим педагогикаси-Т-2008йил 121-128 бет

6. ^узибоева О.М., Хабубуллаева М.Н Ахмад ал-Фаргонийнинг илмий меросини география дарсларида укитилиши. Муаллим хем усликсиз билимлендириу. 5/1-сан 208-б, 2023.Нукус

7. ^узибаева О. М. География дарсларида картографик компетентлигини

8. шакллантириш. Муаллим хем усликсиз билимлендириу. 5/1-сан 208-б, 2023.Нукус

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.