Научная статья на тему 'МОДУЛЛИ МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ ЛАБОРАТОРИЯСИ ВА АДАБИЙ ТАЪЛИМ'

МОДУЛЛИ МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ ЛАБОРАТОРИЯСИ ВА АДАБИЙ ТАЪЛИМ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

179
13
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
модул / мактабгача иаълим / лаборатория / педагогни таълим инновацион кластери / адабий таълим

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Шаҳло Исамиддиновна Ботирова

Педагогик таълим инновацион кластери доирасида Чирчиқ давлат педагогика институти мактабгача таълим муассасалари фаолиятини ичдан ўрганиш, у ердаги мавжуд камчиликларни бартараф этиш мақсадида ―Модулли мактабгача таълим лаборатория‖ инновацион тажриба майдончалари фаолияти йўлга қўйилди. Мақолада модулли мактабгача таълим лабораторияси лоҳияси кенг ѐритиб берилган ҳамда унда адабий таълимнинг аҳамияти муҳокама қилинган. Модулли мактабгача таълим лабораториясида адабий таълим машғулотларини педагогик таълим кластери воситасида ташкил қилиш объект (тарбияланувчилар) учун кенг имкониятларни яратиши таҳлил қилинган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МОДУЛЛИ МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ ЛАБОРАТОРИЯСИ ВА АДАБИЙ ТАЪЛИМ»

МОДУЛЛИ МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ ЛАБОРАТОРИЯСИ ВА АДАБИЙ

ТАЪЛИМ

Ша^ло Исамиддиновна Ботирова

Тошкент вилояти Чирчик давлат педагогика институти профессори, педагогика фанлар доктори (DSc)

АННОТАЦИЯ

Педагогик таълим инновацион кластери доирасида Чирчик давлат педагогика институти мактабгача таълим муассасалари фаолиятини ичдан урганиш, у ердаги мавжуд камчиликларни бартараф этиш максадида "Модулли мактабгача таълим лаборатория" инновацион тажриба майдончалари фаолияти йулга куйилди. Маколада модулли мактабгача таълим лабораторияси лохияси кенг ёритиб берилган хамда унда адабий таълимнинг ахамияти мухокама килинган. Модулли мактабгача таълим лабораториясида адабий таълим машFулотларини педагогик таълим кластери воситасида ташкил килиш объект (тарбияланувчилар) учун кенг имкониятларни яратиши тахлил килинган.

Калит сузлар: модул, мактабгача иаълим, лаборатория, педагогни таълим инновацион кластери, адабий таълим.

КИРИШ

Таълим тизимида мактабгача таълим боскичи энг мухим буFинлардан бири хисобланади. Аммо йиллар давомида ушбу таълим боскичини ислох килиш, мактабгача таълим муассасаларига камровни ошириш, уларнинг моддий-техник базасини замон талабларига мослаштириш масаласига кам эътибор каратилди. 2017 йил 30 сентябрдаги ПК,-3305-сон "Узбекистон Республикаси мактабгача таълим вазирлигини ташкил этиш туFрисида" Президент К,ароридан кейин таълим тизимининг куйи буFинига эътибор кучайди. Бунинг натижасида фарзандларимизни мактабгача таълим билан камраб олиш даражаси кескин ошмокда.

Педагогикага тегишли адабиётларда кобилият инсоннинг шахсий салохияти, имкониятлари эканлиги айтилади. Дархакикат, кобилият билимдан кескин фаркланади: билим мутолаа натижаси хисобланади, кобилият эса шахснинг психологик ва физиологик тузилишининг хусусияти саналади. К,обилият инсон томонидан куникма ва малакаларнинг эгалланиши жараёнида такомиллашиб боради.

March, 2022

197

Х,ар кандай кобилият тури шахсга тегишли мураккаб психологик тушунчадан ташкил топган булиб, у фаолиятнинг талабларига мутаносиб хусусиятлар тизимини уз ичига олади. Шу боис кобилият деганда бирорта хусусиятнинг узини эмас, балки шахс фаолиятининг талабларига жавоб бера оладиган ва шу фаолиятда юкори курсаткичларга эришишни таъминлашга имконият берадиган хусусиятлар синтезини тушунмок лозим.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Педагогик таълим инновацион кластери доирасида Чирчик давлат педагогика институти мактабгача таълим муассасалари фаолиятини ичдан урганиш, у ердаги мавжуд камчиликларни бартараф этиш максадида "Модулли мактабгача таълим лаборатория" инновацион тажриба майдончалари фаолияти йулга куйилди. Бундай тажриба майдончалари институтнинг профессор -укитувчилари талабалар билан биргаликда муайян муаммонинг ечимига каратилган илмий лойих,алар устида иш олиб бориш имкониятини беради. "Модулли мактабгача таълим лаборатория"ларида институтнинг илмий салохдяти ва мактабгача таълим муассасалари тарбиячи-педагогларининг тажрибасини бирлаштириш оркали натижага эришиш назарда тутилган.

Педагогик таълим инновацион кластери амалий лойихд доирасида таълим турларининг узаро хдмкорлиги ва интеграциясини таъминлаш билан боFлик илмий тадкикот йуналишларини белгилаб олиш максадга мувофик. Хусусан, тадкикотимиз натижаларига кура "Модулли мактабгача таълим лабораторияси" лойихдси доирасида куйидаги йуналишларда тадкикотлар олиб борилиши максадга мувофик деб топилди:

1. Мактабгача таълим йуналишида дуал таълимнинг илмий-педагогик асосларини яратиш.

2. Мактабгача таълим ёшидаги болалар психологияси ва кобилиятларини аниклаш.

3. Тарбияланувчиларнинг жисмоний ва аклий усиш динамикаси мониторинги.

4. Мактабгача таълим тизимида мавжуд муаммоларнинг ечимига доир илмий-амалий лойих,аларни тажриба-синовдан утказиш.

Мактабгача таълим узига хос ёндашувни талаб килади. Катта ёшдагилар цийинчилик билан урганадиган нарсаларни, болалар уйнаб илзаб олишади. Ушбу жараённинг асоси айнан таълимни уз вацтида бера бошлашдадир. Сунгги

March, 2022

198

тадцицотларда инсон миясининг имкониятлари нщоятда кенглиги, таълим ва тарбия болага цанчалик эрта берилса, у шунчалик узининг ижобий самарасини бериши исботланмоцда.

"Модулли мактабгача таълим лаборатория"ларда амалга оширилаётган лойихалар бола рухияти ва имкониятлари билан боFлик юкоридаги тадкикотлар самарасига бизни якинлаштиради, масалани бевосита кузатиш жараёнида тадкик этиш имкониятини беради.

Педагогик таълимнинг жамият баркарор ривожланишидаги юкори ижтимоий ахамияти билан боFлик замонавий талаблар, тизимдаги муаммолар ва уларни хал килишда таълим, фан ва ишлаб чикариш бyFинлари уртасидаги узаро якдилликнинг етишмаслиги бугунги кунда узлуксиз педагогик таълимни кластер ривожланиш моделига утказиш заруратини такозо этмокда. Педагогик таълим инновацион кластери муайян географик худуднинг ракобатбардош педагог кадрларга булган эхтиёжларини кондириш максадида бир-бири билан узвий алокадаги тенг хукукли алохида таълим субъектларининг, технологияларнинг ва инсон ресурсларининг интеграциялашувини кучайтирувчи механизм булиб, у инновация ва интеграция жараёнлари билан бевосита боFлик.

Модулли мактабгача таълим лабораторияси Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 8 майдаги ПК,-4312-сонли карори билан тасдикланган "Узбекистон Республикаси мактабгача таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепцияси" хамда мамлакатимизда амалга оширилаётган ёшларга оид давлат сиёсатининг устувор йуналишлари ва асосий принциплари асосида ишлаб чикилган булиб, хозирги мураккаб глобаллашув шароитида мактабгача таълим муассасалари фаолияти самарадорлигини ошириш билан боFлик долзарб вазифалар хамда уларни хал этишнинг усул ва йулларини илмий нуктаи назардан тадкик этиш, сохага инновацион технологияларни жалб килиш ва таълим турлари уртасидаги муносабатларни педагогик таълим кластер методи асосида ривожлантириш максадларини кузлайди.

Педагогик таълим инновацион кластери бир гурух таълим субъектларининг инновацион махсулотни яратишга ва унинг ракобатбардошлигини оширишга имкон берадиган янги тизим булиб, у соханинг миллий ва минтакавий даражада ривожланиши учун кучли раFбат беради. Шунга кура кластер ёндашуви фан ва таълимни, пировардида, амалиётда жамиятни

March, 2022

199

ривожлантириш учун янги имкониятларни излаш ва уларни амалиётга татбик этиш имкониятини беради. Кластер доирасида бир нечта субъектларни узаро интеграциялаш жараёни мураккаб, куп тармокли илмий-амалий жараёндир. Узаро боFлик бир нечта фаолият турларини умумий максад атрофида бирлаштириш аник хисоб-китобларни ва илмий ечимларни, натижаси кафолатланган лойихаларни талаб килади ва шундагина кластер субъектларининг ишончини козонади. Шундай экан, педагогик таълим инновацион кластери доирасидаги илмий-педагогик лойихаларни амалда синаб куриш муайян тажриба-майдончалари булишини талаб этади. Мактабгача таълим модулли лабораториси бу борада асосий буFинлардан бири хисобланади.

Лойиханинг долзарблиги ва илмий янгилиги. Мамлакатимиз мактабгача таълим тизимида мавжуд камчиликлар, мактабгача ёшдаги болаларни камраб олиш курсаткичларининг пастлиги ва муассасаларда таълим ва тарбия жараёни сифатининг пастлиги бугунги кунда мактабгача таълим муассасалари фаолиятини тубдан такомиллаштиришни такозо килмокда. Узок йиллар давомида мазкур сохага кам эътибор каратилиши натижасида сохани илмий тадкик этиш борасида хам турFунлик даври кузатилди. Мактабгача таълим муассасалари учун тарбиячи-педагогларни тайёрлаш масаласи бу борадаги алохида муаммолардан бири хисобланади. Дуал таълим асосида талабаларнинг эгаллаган назарий билимларининг амалиётга татбикини бевосита кузатиш, сохада мавжуд муаммоларни олий таълимнинг илмий салохияти ва мактабгача таълим муассасаларининг тажрибаси асосида ечимини топишнинг зарурати мазкур лойиханинг долзарблигини белгилайди.

"Модулли мактабгача таълим лабораторияси" миллий педагогикамизда янги тушунча. Бу лойиха талабаларга боFчалардаги таълим ва тарбия жараёнини бевосита кузатиш хамда мактабгача таълим педагогикаси ва боFча ёшидаги болалар психологияси билан боFлик илмий-амалий лойихалар, тадкикотларнинг тажриба-синов ишларини олиб бориш имконини беради. Бу жараён нафакат талабалар учун, балки илмий тадкикотчилар, ота-оналар, профессор-укитувчилар, амалиётчилар учун хам инновацион тажриба майдончаси вазифасини бажаради. Бу эса лойиханинг илмий янгилигини асослайди.

Мазкур янги лойихани илмий-назарий жихатдан асослаш, фаолиятини йулга куйиш билан боFлик ташкилий ва амалий ишларни тартибга солиш максадида тадкикот иши

March, 2022

200

доирасида "Модулли мактабгача таълим лаборатория Концепцияси" ишлаб чикилди (2-илова).

Модулли мактабгача таълим лаборатория концепцияси Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 8 майдаги ПК,-4312-сонли карори билан тасдикланган "Узбекистон Республикаси мактабгача таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепцияси" хамда мамлакатимизда амалга оширилаётган ёшларга оид давлат сиёсатининг устувор йуналишлари ва асосий принциплари асосида ишлаб чикилган булиб, хозирги мураккаб глобаллашув шароитида мактабгача таълим муассасалари фаолияти самарадорлигини ошириш билан боFлик долзарб вазифалар хамда уларни хал этишнинг усул ва йулларини илмий нуктаи назардан тадкик этиш, сохага инновацион технологияларни жалб килиш ва таълим турлари уртасидаги муносабатларни педагогик таълим кластер методи асосида ривожлантириш максадларини кузлайди.

Концепция мактабгача таълим муассасаларида ёшларни жисмонан ва маънан соFлом килиб тарбиялаш, сохага педагогиканинг замонавий ютукларини жалб килиш, мактабгача таълимнинг ривожланиш тенденцияларини белгилаш, мактабгача таълим муассасалари фаолиятига тааллукли инновацион илмий лойихаларни тажриба-синовдан утказиш, ёш авлод таълим-тарбиясига яхлит тизим сифатида караш, Узбекистон Республикасини 2017-2021 йилларда ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси талаблари асосида миллий ва жахондаги илFор тажрибалар, бугунги Узбекистон хаётидаги реал ижтимоий-сиёсий узгаришлар билан уЙFун равишда такомиллаштириш масаласига алохида эътибор каратилгани билан ахамиятлидир.

НАТИЖАЛАР

Модулли мактабгача таълим лаборатория лойихаси Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 30 сентабрдаги "Мактабгача таълимни бошкаришни такомиллаштириш чора-тадбирлари тyFрисида"ги ПК-3955 сонли карорида белгиланган вазифалар ижросини таъминлаш максадида ишлаб чикилган булиб, 2030 йилгача мобил типда курилган Модулли мактабгача таълим лабораториясини ривожлантириш буйича комплекс чора -тадбирларни уз ичига олади.

Концепция институтда мактабгача таълим йуналишини ривожлантиришнинг максадлари, вазифалари, устувор

March, 2022

201

йуналишларини белгилайди хамда педагогик таълим инновацион кластери асосида мактабгача таълим сохасини ривожлантиришга йуналтирилган дастурлар ва комплекс-чора тадбирларни ишлаб чикиш учун асос булади.

Модулли мактабгача таълим лабораториянинг ма^сади мактабгача таълимда харакатли уйинларни укитиш назарияси ва методикаси, педиатрия ва болалар спорти, болалар психологияси, нейропедагогика, табиат билан таништириш назарияси ва методикаси, тасвирий фаолият, мусикий куникмаларни ривожлантириш, болалар нуткини устириш, болалар педагогикаси, тилга ургатиш, элементар математик куникмаларни шакллантириш, болаларда сахналаштириш ва ижодий фаолиятни ривожлантириш, адабий таълим, Мария Монтессори методикаси фанларидан амалий фаолиятларни ташкил этишнинг механизмларини ишлаб чикишнинг инновацион шаклларини ишлаб чикиш, тадкик килиш ва тажриба-синовдан утказишдан иборат. Хусусан, адабий таълим мисолида боFча тарбияланувчиларининг нуткини ривожлантириш, бадиий адабиётга хавасни шакллантириш, яхшилик, эзгулик, ростгуйлик, оила, Ватан каби тушунчалар борасидаги тасаввурларини кенгайтириш хамда ушбу фаолият турини ривожлантиришнинг илмий-педагогик асослари, услубияти, шакл ва воситалари буйича муайян илмий-амалий лойихаларни тажриба-синовдан утказиш модулли мактабгача таълим лабораториясининг адабий таълимдан кузланган максадини белгилайди.

Модулли мактабгача таълим лабораториясининг асосий вазифалари сифатида куйидагиларни белгилаш максадга мувофик деб топилди:

- мактабгача таълим тизимида жорий килинган "Илк кадам" давлат дастурида белгиланган вазифалар ижросини таъминлаш;

- педагогик таълим инновацион кластерини амалиётга самарали татбик этиш;

- мактабгача таълим муассасалари фаолиятига ривожланган хорижий мамлакатларда тажрибадан утган лойихаларни олиб кириш;

- мактабгача таълим йуналишида замонавий илмий тадкикотларни амалга ошириш ва унинг амалий ахамиятини тавсифлаш;

- институтнинг мактабгача таълим йуналишида назария ва амалиёт уЙFунлигига эришиш максадида дуал таълимни жорий килиш;

- булажак ёш мутахассисларнинг касбий мослашиш даврини кискартириш;

March, 2022

202

мактабгача таълим муассасалари тарбияланувчиларининг комплекс ривожланиш эволюциясини кузатиш ва тадкик килиш; мактабгача таълим тизимига замонавий технологияларни олиб кириш; мактабгача таълим тизимига малакали замонавий кадрларни тайёрлаш. мактабгача таълим муассасалари фаолиятига тааллукли инновацион илмий лойихаларни тажриба-синовдан утказиш;

мактабгача таълим йуналишининг укув-меъёрий хужжатларига мазкур концепциядан келиб чиккан холда узгартириш ва кушимчалар киритиш; илFор хорижий тажрибалар асосида тарбия жараёнини ташкил килишга куйиладиган амалдаги Давлат талабларини кайтадан куриб чикиш; мактабгача таълим муассасаларининг моддий ресурслари, озик-овкат таъминоти, дори-дармон воситалари ва тиббиёт буюмлари билан таъминлаш нормативларини ишлаб чкиши ва тасдиклаш; Модулли мактабгача таълим лаборатория фаолияти Низоми ва бошка тартибга солувчи меъёрий-хукукий хужжатларни ишлаб чикиш ва тасдиклаш;

мактабгача таълим тизимида инновацион педагогик фаолиятнинг янги усул ва воситаларини ишлаб чикиш ва уларни амалиётга татбик этишнинг тажриба-синов ишларини олиб бориш;

мактабгача таълим муассасалари учун укув -методик, дидактик материаллар ва бадиий адабиётларни танлаб олиш тизимини тартибга солиш;

мактабгача таълим муассасаларининг мукобил шакллари учун янги укув методик материалларни ишлаб чикиш ва амалиётга жорий этиш; мактабгача таълим мутахассислик фанларини ривожлантирувчи мухитнинг инновацион технологиялари ва модулларини ишлаб чикиш, таълим изчиллигининг мазмун ва процессуал компонентларини оптималлаштириш;

мактабгача таълим йуналиши талабаларининг бадиий эстетик ва мусикий тарбия хамда таълим даражасини ошириш, эрта ёшдан бошлаб STEAM укитиш асосларини жорий этиш;

мактабгача таълим йуналиши талабаларининг келгусида уз -узининг муваффакиятларини намоён килишлари учун асос сифатида ижтимоий-эмоционал куникмаларини ривожлантириш.

March, 2022

203

Тадкикот иши давомида модулли мактабгача таълим лабораториясининг моддий-техник, ахборот ва методик таъминоти борасида куйидаги илмий тухтамга келинди:

Модулли мактабгача таълим лабораторияси фаолияти Чирчик давлат педагогика институти маблаFлари хисобидан Узбекистон Республикаси Мактабгача таълим вазирлиги билан келишилган холда енгил курулиш конструкциялари ва замонавий энергия самарадор материаллар ва техналогиялардан фойдаланган холда, шинамлик ва экологик хавфсизлик талабларига мувофик курилган 50 уринли бинода йулга куйилади.

Модулли мактабгача таълим лабораториясида:

- бинода мусикий бадиий гимнастика ва жисмоний тарбия машFулотлари учун мулжалланган зал мавжуд булиши;

- бинода мутахассис ходимлар учун махсус хоналар ажратилиши;

- бино марказида профессор-укитувчилар, тадкикотчилар ва талабалар учун 20 уринли лаборатория кузатув хонаси жойлаштириши;

- худудда тарбияланувчилар учун уйингохлар барпо этилиб, талабаларнинг амалий малака ва куникмаларини ривожлантириш максадини кузловчи зарурий шароитлар яратилиши назарда тутилган (1-расм).

Модулли мактабгача таълим лабораторияси ахборот ва методик таъминоти Узбекистон Республикаси Мактабгача таълим вазирлиги билан келишилган холда Чирчик давлат педагогика институти томонидан амалга оширилади.

Модулли мактабгача таълим лаборатория ишини ташкил килиш ва мониторингини олиб бориш куйидаги тартибда амалга оширилади:

1. Модулли мактабгача таълим лаборатория иши институтнинг асосий стратегик илмий тадкикот йуналиши булган педагогик таълим инновацион кластери тамойилларига мувофик ташкил килинади.

2. Модулли мактабгача таълим лабораториясига институт ректори томонидан тайинланган мудир рахбарлик килади.

3. Модулли мактабгача таълим лабораторияси мудири институт кенгаши хузурида хисобдор саналади.

4. Модулли мактабгача таълим лабораториясида илмий лойихалар ва ишланмаларнинг тажриба-синов ишларига Узбекистон Республикаси Мактабгача таълим вазирлиги билан келишилган холда

институт кенгаши томонидан тасдиклангандан сунг рухсат берилади.

March, 2022

204

5. Модулли мактабгача таълим лабораторияси тасдикланган Низом ва институт кенгаши томонидан тасдикланган йиллик иш режа асосида фаолият олиб боради.

6. Модулли мактабгача таълим лабораторияси фаолиятини мониторинг килиш ва мувофиклаштириш педагогик таълим инновацион кластери маркази томонидан олиб борилади.

1-расм. Модулли мактабгача таълим лаборатория биноси

МУХОКАМА

Модулли мактабгача таълим лабораториясининг субъекти соха профессор-укитувчилари, тадкикотчилар ва талабалар, объекти эса муассаса тарбияланувчилари хисобланади.

Модулли мактабгача таълим лабораторияси лойихаси мактабгача таълим муассасаларида таълим-тарбия беришда

March, 2022

205

компетенциявий ёндашувни татбик этиш оркали усиб келаётган бола шахсини хаётга тайёрлаш, унда хаётий мухим масалаларни хал килиш учун зарур булган, ахлокий меъёр ва кадриятларни узлаштириш, бошка инсонлар билан мулокот килиш, "мен" образини шакллантиришга алокадор булган фаолият усулларини шакллантириш билан боFлик лойихаларни тажриба-синовдан утказишни назарда тутади. Мактабгача ёшдаги болаларда куйидаги компетенцияларни шакллантириш максадга мувофик деб каралади:

Боланинг умумий мухим компетенциялари. Боланинг ривожланиш сохалари компетенциялари. Уз навбатида ушбу компетенциялар яна куйидаги турларга булинади: 1. Боланинг умумий мухим компетенциялари: а) коммуникатив компетенция; б) уйин компетенцияси; в) ижтимоий компетенция; г) билиш компетенцияси. 2. Боланинг ривожланиш сохалари компетенциялари: а) "жисмоний

ривожланиш ва компетенциялари; компетенциялари; компетенциялари;

COFЛOM турмуш тарзини б) "ижтимоий-хиссий в) нутк, мулокот, укиш ва г) "билиш жараёнининг

шакллантириш" сохаси

ривожланиш" сохаси

ёзиш малакалари" сохаси

ривожланиши" сохаси

компетенциялари; д) "ижодий ривожланиш" сохаси компетенциялари.

Умумий мухим компетенциялари тавсифи:

1. Коммуникатив компетенция - мулокот воситаларидан турли вазиятларда фойдалана билиш куникмаси.

2. Уйин компетенцияси - боланинг уйин жараёни ва уни ташкил килишда тажриба, билим ва куникмалардан ижодий фойдаланиши. Укув-тарбиявий фаолият учун асос хисобланади.

3. Ижтимоий компетенция - хаётий вазиятларда катталар ва тенгдошлар билан мулокотда ахлок коидалари ва меъёрларига риоя килган холда узини тутиш махорати.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

4. Билиш компетенцияси - атрофдаги оламни онгли равишда идрок килиш ва олинган билим, куникма, малака ва кадриятлардан укув ва амалий вазифаларни хал килиш учун фойдаланиш.

Ривожланиш сохалари компетенциялари тавсифи:

1. "Жисмоний ривожланиш ва соFлом турмуш тарзини шакллантириш" сохаси компетенциялари.

"Жисмоний ривожланиш ва соFлом турмуш тарзининг шаклланиши" сохасидаги укув-тарбиявий фаолият якунланганидан сунг 6-7 ёшли бола:

March, 2022

206

уз имкониятлари ва ёши билан боFлик жисмоний ривожланиш меъёрларига мос равишда жисмоний фаоллик курсатади;

турли харакатчанлик фаоллигини уЙFун равишда ва максадли бажаришни билади;

турли хаётий ва укув вазиятларида майда моторика куникмаларидан фойдаланади;

уз харакатларини хиссиёт ва сезги органлари ёрдамида бошкаради; шахсий гигиена малакаларини куллайди; соFлом турмуш тарзи ва овкатланиш асосларини билади; хавфсиз хаётий фаолият асослари коидаларига риоя килади.

2. "Ижтимоий-эмоционал ривожланиш" сохаси компетенциялари "Ижтимоий-эмоционал ривожланиш" сохасидаги укув-тарбиявий

фаолият якунига етганидан сунг 6-7 ёшли бола:

уз "мен"и ва бошка инсонларнинг хаётий фаолият мухитидаги роли туFрисида тасаввурга эга булади;

уз хиссиётларини бошкаради ва уларни вазиятга мос равишда ифодалайди;

узгаларнинг хиссиётларини фарклайди ва уларга мос равишда жавоб беради;

катталар ва тенгдошлар билан вазиятга мос равишда мулокот килади; мураккаб вазиятлардан конструктив чикиш йулларини топади.

3. "Нущ, мулокот, укиш ва ёзиш малакалари" сохаси компетенциялари

"Нутк, мулокот, укиш ва ёзиш малакалари" сохасидаги укув-тарбиявий фаолият якунига етганидан сунг 6-7 ёшли бола: нуткни эшитади ва тушунади;

уз нуткида туFри талаффуз, кулай грамматик шакллар ва хилма-хил гап конструкцияларидан фойдаланади;

иккинчи тилни урганишга кизикиш намоён килади;

иккинчи тилни эгаллаш буйича дастлабки билимларини курсатади;

бадиий адабиёт асарларига кизикиш намоён килади;

сузнинг луFавий, буFинли ва фонетик тузилиши туFрисида тасаввурга эга булади;

турли маъно шаклларини мустакил равишда тузиш ва сузлаб беришни билади;

March, 2022

207

ёзишнинг дастлабки малакалари ва воситаларидан фойдаланишни билади.

4. "Билиш жараёнининг ривожланиши" сохаси компетенциялари

Билиш жараёнининг ривожланиши сохасидаги укув-тарбиявий фаолият якунига етганидан сунг 6-7 ёшли бола:

билим олишга фаол кизикишни намоён этади;

укув ва хаётий фаолият учун ахборотни мустакил равишда топади ва ундан фойдаланади;

предметлар, вокеалар ва куринишлар уртасидаги оддий алокаларни тушунади ва уларни яхлит бир бутунлик сифатида идрок килади; ракамлар, хисоб-китобни билади ва уларни хаётда куллайди; макон, шакл ва вактга мос равишда иш тутади; элементар математик хисоблашларни амалга оширади; атроф-мухитдаги вокеа-ходисалар ва куринишларни кузатади хамда тадкик килади;

атроф-мухитга нисбатан эхтиёткорона ва Fамхур муносабатни намоён

этади.

5. "Ижодий ривожланиш" сохаси компетенциялари

"Ижодкорлик" сохасидаги (укув) таълим -тарбиявий фаолият якунига етганидан сунг 6-7 ёшли бола:

санъат ва маданиятга кизикиш намоён килади;

миллий анъаналарни кадрлайди ва уларни кундалик хаётнинг бир кисми сифатида идрок этади;

санъатнинг муайян турини афзал куришини мустакил равишда ифодалайди;

олинган билим ва куникмалардан турли хаётий вазиятларда уз ижодий режаларини тузиш ва татбик килиш учун фойдаланади;

инсоннинг дунёни узгартиришдаги яратувчанлик ролини тушунади. Модулли мактабгача таълим лабораториясида адабий таълим машFулотлари субъектлар (талабалар, магистрлар, профессор-укитувчи ва тадкикотчилар) учун куйидаги имкониятларни яратади: Талабалар ва магистрлар учун:

- адабий таълимда назария ва амалиёт уЙFунлигида сифатли таълим олиш;

- адабий таълим буйича эгалланган билим ва малакаларни амалиётда куллай олиш куникмасини шакллантириш;

- касбий фаолиятга мослашувчанлик;

March, 2022

208

- мактабгача таълим адабий таълим машFулотларида янги инновацион лойихалар ва ишланмалар билан танишиш;

- мактабгача таълим муассасаси тарбияланувчиларида адабий таълим машFулотларини ташкил килиш методикасини узлаштириш.

Профессор-у^итувчи ва тад^и^отчилар учун:

- адабий таълим методикасини такомиллаштириш буйича илмий -назарий ишланмаларни амалиётга татбик этиш;

- адабий таълимни такомиллаштиришга оид илмий-амалий лойихаларни замонавий шароитларга эга тажриба майдончасида синовдан утказиш;

- амалга оширилаётган лойихаларнинг тажриба-синов ишларини бевосита кузатиш;

- лойихани тажриба-синов ишлари жараёнида соха мутахасислари билан мухокама килиш имконияти;

- тадкикотларда аникланган камчилик ва нуксонларни тезкорлик билан тузатиш имконияти.

Модулли мактабгача таълим лабораториясида адабий таълим машFулотларини педагогик таълим кластери воситасида ташкил килиш объект (тарбияланувчилар) учун куйидаги имкониятларни яратади:

Тарбияланувчилар учун:

- замонавий шароитларга эга мактабгача таълим муассасасида миллий кадриятлар ва адабий эстетик тарбияланиш имконияти;

- жисмоний ривожланиш ва соFлом турмуш тарзи шаклланиши (уйинга асосланган технологиялар воситасида);

- ижтимоий-хиссий ривожланиш;

- нуткий мулокот, укиш ва ёзиш малакаларини эгаллаш;

- билиш жараёнининг ривожланиши;

- ижодий ривожланиш.

Мактабгача таълим муассасаларида адабий таълим машFулотлари шеърий ва кичик насрий асарларни ифодали укиш, тинглаш, ёд олиш ва сахналаштириш каби шаклларда олиб борилади. Болалар учун ёзилган хар кандай бадиий асар уларнинг ёш хусусиятларига, савиясига мос булиши, болаларнинг калбида чукур уй-фикрлар уЙFOтиши, ёркин образлар ва юксан FOяларга бой булиши уларнинг улкан ва порлок ишларига илхомлантириши зарур. Энг мухими, бадиий асар тушунарли, содда ва кизикарли тилда ёзилиши лозим. Ёркин образли, аник, равон ва содда услубда ёзилган

March, 2022

209

бадиий асар ёзувчининг максад ва фикрларини укувчиларга тез ва осон етказади.

Болалар учун яратилган бадиий асарларда уларнинг беFубор дунёси, кизикишлари, уйин ва уйинчоклари, ота-онага, Ватанига мухаббатлари, йил фасллари, усимликлар ва жонзотлар олами каби мавзулар акс эттирилган. Бундай асарлар болаларнинг хис туЙFуларининг шаклланишида, маънавий -ахлокий, бадиий-эстетик тарбиясида алохида ахамиятга эга. Бизнингча, болаларга бадиий асарларни, хусусан, шеърий асарларни такдим этишнинг энг мукобил йули - бу шеър рухини англаган холда ифодали ва жозибали тарзда укишдан иборат. Ички хаяжон ва асар рухига мос холда ифодали укилган шеър бола рухиятига чукур таъсир этади: уни хаяжонлантиради, калбига шодлик ва кувонч баFишлайди. Демак, тарбиячи асарни болаларга укиб беришдан олдин узи урганиб чикиб, ундаги охангдорлик, мусикийликни вижудга келтирувчи ритм ва кофияларни, бадиий усул ва воситаларини тушуниши, хис килиши максадга мувофик булади. Чунки юксак махорат билан ёзилган шеърий асарларда кулланилган турли бадий усул ва воситалар мавзуни яънада таъсирчанрок теранрок ва аникрок ифодалашга шеърий мисралардаги жозибадорликни таъминлашда мухим рол уйнайди, шеърий асарнинг эмоционал таъсир кучини орттиради.

Болалар табиатига хос булган характерли хусусият уларнинг теварак-атрофдаги хамма нарсани жонли ва характерли харакатда деб уйлашларидир. Болалар шеърлари кичкинтойлардаги ана шу хусусиятларга асосланиб, уларга таниш булган нарсаларни жонлантириш усули оркали уларнинг бадиийлашган образини гавдалантиради. Болалар учун ёзилган бундай шеърий асарларда куп истифода этиладиган ухшатиш, жонлантириш, сифатлаш каби бадиий тасвир воситалари шеърий образларни укувчи куз унгида жонли тарзда намоён булишига хизмат килади. Шундай экан, ифодали укиш жараёнида тарбиячи уларни таъкидлаб, мимик ва пантомимик харакатлар воситасида курсатиши унинг таъсир кучини оширади. Шеърда кулланилаётган ухшатиш ва жонлантиришлар оркали тасвирланаётган бадиий детал янада ойдинлашади.

Келтирилган парчадан куриниб турибдики, шоир сувда окиб кетаётган олмани оддий баликка эмас, балки олтин баликка ухшатаяпти. Тасаввур килинг, агар шоир уз шеърида окиб кетаётган олмани шунчаки оддий баликка ухшатганида, бола факат туткич бермай окиб кетаётган олманинг кандай рангда эканлиги

March, 2022

210

хакида уйлаб хам курмасди. Шоирнинг олмани олтин баликка ухшатиши натижада бола куз унгида сувда олтин баликдай чиройли рангларда товланиб, туткич бермай уйнаклаб окиб кетаётган олма яккол гавдаланишига эришилган ва айни пайтда бу ухшатиш шеърга шухчан рух олиб кирган. Бундан куриб турибмизки, болалар асар таъсирида хосил булган фикрларини хотираларида саклаб колишга, кейинги босикичда уни OFзаки нуткида акс эттира бошлайдики, бу адабий таълимнинг нуткий мулокот компетенциясини шакллантириш билан боFлик максадига мувофик келади.

Мактабгача таълим муассасалари таълим -тарбия дастурида ёд олдириш лозим булган шеърларнинг руйхати берилган. Бу шеърлар болалар хаётидан олинган булиб, улар кувнок уйинлар, уйинчоклар, уй хайвонлари, табиат тyFрисидаги шеърлардир. Тарбиячи шеърий асарни ёд олдириш жараёнида куйидаги вазифаларни бажариши адабий таълимни укитишдан кузланган максадга мувофик келади:

1. Укилган шеърни хамма болалар эсда саклаб колишларига эришиши.

2. Болаларда шеърга нисбатан кизикиш yЙFOтиш ва мустахкамлаш.

3. Шеър мазмунини ва ундаги айрим кийин сузларнинг маъносини тушуниб олишларига ёрдам бериш.

4. Тингловчилар олдида шеърни ифодали айтиб беришга ургатиш.

ХУЛОСА

Модулли мактабгача таълим лабораториясида адабий таълим машFулотларини талабалар, тадкикотчилар ва профессор -укитувчилар томонидан бевосита кузатилиши субъектлар уртасида тезкор кайта алокани таъминлайди ва жараённи лойихадан кузланган максадга тезда мослаштириш имкониятини беради. Адабий таълим машFулотларини такомиллаштиришга каратилган лойихалар "Нутк, мулокот, укиш ва ёзиш малакалари сохаси компетенциялари" ва "Ижодий ривожланиш сохаси компетенциялари"ни шакллантиришга каратилиши лозим. Хусусан, адабий таълим тарбияланувчиларда санъат ва маданиятга кизикиш намоён булиши, миллий анъаналарни кадрлаш ва уларни кундалик хаётнинг бир кисми сифатида идрок этиш, санъатнинг муайян турини афзал куришини мустакил равишда ифодалаш, инсоннинг дунёни узгартиришдаги яратувчанлик ролини тушуниш, шунингдек, нуткни эшитиш ва тушуниш, уз нуткида тyFри талаффуз, кулай грамматик шакллар ва хилма -хил гап конструкцияларидан фойдаланиш, бадиий адабиёт

March, 2022

211

асарларига кизикиш намоён килиш, сузнинг луFавий, бyFинли ва фонетик тузилиши тyFрисида тасаввурга эга булиш, турли маъно шаклларини мустакил равишда тузиш ва сузлаб бериш каби адабий-лингвистик компетенцияларни шакллантиришга каратилади.

REFERENCES

1. Mukhamedov, G. I. (2019). Innovative cluster of pedagogical education: need, necessity, result. People" s Word newspaper.

2. Ходжамкулов У.Н. Педагогик таълим инновацион кластерининг илмий-назарий асослари. Пед. фан. б. фан доктори (DSc) дисс. Чирчик. 2021.; Тоштемирова С.А. Кластер ёндашуви асосида умумий урта таълим мактабларида таълим сифатини ошириш. Пед. фан. б. фал. док. дисс. Чирчик. 2021.

3. Никитин М.В. Модернизация управления развитием образовательных организаций: монография. — М., 2001.

4. Пискунова Е.В., Кондракова И.Э., Соловейкина М.П. и др. Технологии социального партнерства в сфере образования: Учебно-методический комплекс. -СПб.: Изд-во РГПУ им. А.И. Герцена, 2008.

5. Реморенко И.М. «Социальное партнерство» в образовании: понятие и деятельность// Новый город: образование для изменения качества жизни. - М.; СПб.: Югорск, 2003.

6. Porter М. Competitive Strategy: Techniques for Analyzing Industries and Competitors, -Cambridge: 1980.

7. Khodjamkulov, U. (2021). Cluster as innovative approach to pedagogical education. Mental Enlightenment Scientific-Methodological Journal, 2021(02), 36-54.

8. Mukhamedov, G., Khodjamkulov, U., & Toshtemirova, S. (2020). Innovative cluster of pedagogical education. Monograph,-T.: University.

9. Botirova, S. (2021). INTEGRATION AND CLUSTER RELATIONS IN LITERARY EDUCATION. Mental Enlightenment Scientific-Methodological Journal, 2021(02), 2335.

10. Ботирова, Ш. И. (2020). Педагогик таълим инновацион кластери янги устувор йуналиш сифатида. Academic research in educational sciences, (3), 487-494.

11. Botirova, S. I. (2020). FORMING PATRIOTIC SPIRIT WITHIN PEDAGOGICAL EDUCATION CLUSTER. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences, 5(10), 200-205.

® О

©

О

March, 20221 Multidisciplinary Scientific Journal^

212

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.