Научная статья на тему 'БОШЛАНҒИЧ СИНФ ЎҚУВЧИЛАРИ ЎРТАСИДА ОДОБ-АХЛОҚ КЎНИКМАЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ БЎЙИЧА ИШ ШАКЛЛАРИ ВА УСУЛЛАРИ'

БОШЛАНҒИЧ СИНФ ЎҚУВЧИЛАРИ ЎРТАСИДА ОДОБ-АХЛОҚ КЎНИКМАЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ БЎЙИЧА ИШ ШАКЛЛАРИ ВА УСУЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
2
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
Одоб ва ахлоқ кўникмаларини баҳолаш / тенденция / когнитив суҳбатлар / тафаккур / миллий мерос / маънавий / профессионал / муносабатлар.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Дилфуза Шомаликова

Мақолада бошланғич синф ўқувчиларининг одоб ва ахлоқ кўникмаларини баҳолаш ва “Хулоса варағи” ёрдамида аниқланган ўртача балл фақат тенденцияни, синфдаги вазиятнинг умумий хусусиятларини таъкидлашга ва бутун синф ва алоҳида болалар билан билан ҳам мақсадли ишлашни таъминлаши ҳақида фикр юритилган. Муаллиф бошланғич синф ўқувчиларининг психологик ва ёшдаги таълим имкониятлари ва хусусиятларини айтиб ўтган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «БОШЛАНҒИЧ СИНФ ЎҚУВЧИЛАРИ ЎРТАСИДА ОДОБ-АХЛОҚ КЎНИКМАЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ БЎЙИЧА ИШ ШАКЛЛАРИ ВА УСУЛЛАРИ»

БОШЛАНГИЧ СИНФ УЦУВЧИЛАРИ УРТАСИДА ОДОБ-АХЛОЦ КУНИКМАЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ БУЙИЧА ИШ ШАКЛЛАРИ ВА

УСУЛЛАРИ Дилфуза Шомаликова

Н.ТДори Ниёзий номидаги УзПФИТИ мустакил тадкикотчиси https://doi.org/10.5281/zenodo.11088199

Аннотация. Мацолада бошлангич синф уцувчиларининг одоб ва ахлоц куникмаларини ба^олаш ва "Хулоса вараги" ёрдамида аницланган уртача балл фацат тенденцияни, синфдаги вазиятнинг умумий хусусиятларини таъкидлашга ва бутун синф ва ало^ида болалар билан билан уам мацсадли ишлашни таъминлаши уацида фикр юритилган. Муаллиф бошлангич синф уцувчиларининг психологик ва ёшдаги таълим имкониятлари ва хусусиятларини айтиб утган.

Калит сузлар: Одоб ва ахлоц куникмаларини ба^олаш, тенденция, когнитив суфатлар, тафаккур, миллий мерос, маънавий, профессионал, муносабатлар.

Аннотация. В статье считается, что средний балл, определяемый оценкой морально-этических качеств учащихся младших классов и «Итоговым листом», может лишь подчеркнуть тенденцию, общие особенности классной ситуации, обеспечить целенаправленную работу с весь класс и отдельные дети. Автор отметил психологические и возрастные образовательные возможности и особенности учащихся начальной школы.

Ключевые слова: Оценка морально-этических навыков, тенденций, познавательных бесед, мышления, национального наследия, духовных, профессиональных, взаимоотношений.

Abstract. In the article, it is considered that the assessment of the moral and ethical skills of elementary school students and the average score determined using the "Summary sheet" can only emphasize the trend, the general characteristics of the classroom situation, and ensure targeted work with the whole class and individual children. The author mentioned the psychological and age-related educational opportunities and features of elementary school students.

Keywords: Assessment of moral and ethical skills, trend, cognitive conversations, thinking, national heritage, spiritual, professional, relationships.

Замонавий мактабда таълим жараёни одоб-ахлок куникмалари устувор булган хар томонлама ривожланган шахсни шакллантиришга каратилган.

Психологларнинг таъкидлашича, бошлангич синф укувчилари хамма нарсани тез узлаштира оладилар, айнан шу вактда улар энг мухим аклий функцияларни шакллантирадилар. Укитувчилар учун нафакат бу кимматли вактни утказиб юбормаслик, болаларда табиий мойилликни уйгота олиш, балки улар билан умр буйи коладиган умуминсоний, одоб-ахлок кадриятлари тушунчаларини шакллантириш хам мухимдир. Бу укувчиларда жамиятда уз урнини топишга ёрдам беради.

Х,ар кандай жамиятда фаолият курсатадиган одоб-ахлок куникмалари -мехрибонлик ва рахм-шафкат, жасорат ва камтарлик, адолат ва багрикенглик каби фазилатлардан иборат. Бугунги кунда боланинг айнан шу шахсиятининг шаклланиши содир буладиган мухитни яратиш, болалар калбини майиб киладиган замонавий мухитга карши туриш жуда мухимдир.

Укитувчи шахсининг таъсири бошлангич синф укувчиларини одоб-ахлокли тарбиялаш шартларидан биридир. Укитувчига маънавий якинлик ва хурмат, унга таклид килиш истаги куплаб таркибий кисмлардан шаклланади ва хусусан, унинг малакаси даражасига, профессионаллигига, болалар билан кундалик муносабатларнинг табиатига боглик. Айникса, сузларнинг, хдтто самимий, эх,тиросли сузларнинг х,ам унинг ишларидан ажралишига йул куймаслик мух,имдир. Агар укитувчи хдётнинг баъзи меъёрларини эълон килса ва у бошка нарсаларга риоя килса, у уз сузларининг самарадорлигига ишонишга хдкли эмас ва шунинг учун у х,еч качон нуфузли устозга айланмайди.

Одоб-ахлокли тарбия воситаларига умумий ва узига хос усул ва шакллар киради. Одоб-ахлокли тарбия усуллардан бири сифатида укувчиларни одоб ва ахлок сохдсида хабардор килиш ва улар билан одоб ва ахлокий муаммоларни мух,окама килишдан иборат. Бу одоб ва ахлокий меъёрлар ва кадриятлар тугрисида билимларни шакллантиришга хизмат килади.

Одоб-ахлокли тарбиянинг яна бир усули - укувчиларни фаолиятга жалб килиш: мех,нат, ижтимоий фойдали, бадиий ва ижодий, укув ва когнитив, спорт ва дам олиш, кургазма.

Синфдан ташкари ишларда укувчиларни узаро ёрдам ва масъулиятнинг хдкикий одоб ва ахлокий муносабатлари тизимига киритиш учун айникса кулай шароитлар яратилади.

Ушбу фаолиятда индивидуал мойиллик, ижодий кобилиятлар туликрок ривожланган. Маълумки, жасорат, масъулият, фукаролик иштироки, суз ва иш бирлиги каби одоб-ахлок куникмаларини факат таълим жараёни доирасида тарбиялаш мумкин эмас. Ушбу куникмаларни шакллантириш учун масъулият, хдлоллик ва ташаббуснинг бевосита намоён булишини талаб киладиган хдётий вазиятлар зарур.

Бундай х,олатлар дарсдан ташкари машгулотларда тез-тез учрайди. Агар болалар жамоасида бир-бирлари учун хайрихох,лик ва масъулият муносабатлари урнатилган булса, агар х,ар бир бола жамоада фаровон мавкега эга булса, унинг синфдошлари билан алокалари мустах,камланади, жамоавий шараф, жамоавий бурч, масъулият х,исси кучаяди. Фаровон миссий фаровонлик, хавфсизлик х,олати жамоада шахснинг узини тулик намоён этишини рагбатлантиради, болаларнинг ижодий мойиллигини ривожлантириш учун кулай мух,ит яратади.

Биз болалар билан ишлашнинг х,ар хил турлари ва шаклларидан фойдаланамиз, лекин биз учун энг мух,ими уларнинг х,ис-туйгуларига миссий таъсир булиб колади. Болани одоб-ахлокли тарбиялаш мураккаб педагогик жараёндир. Бу одоб ва ахлокий туйгуларни ривожлантиришга асосланган. Одоб ва ахлокий туйгуларнинг ривожланиши болада оилага, энг якин одамларга — онага, отага, бувига, бобога булган муносабатлардан бошланади. Бу уни уз уйи ва якин атроф-мух,ит билан боглайдиган илдизлардир.

Мактаб микёсидаги тадбирларда иштирок этиш бошлангич синф укувчилари уртасида одоб ва ахлокий кадриятларни тарбиялашда катта ёрдам беради. Уларни тайёрлаш ва амалга ошириш куп мех,нат ва вактни талаб килади. Одоб-ахлокли тарбиянинг мух,им воситаларидан бири - бу йил давомида утказиладиган байрамлар тизимидир:

- "Хотин-кизлар куни",

- "Менинг Конституциям"

- "Она тилим - жону дилим"

- "Дунё халклари фестивали" ва х,.к.

Анъанавий узбек байрамлари укувчиларнинг одоб ва ахлокий фазилатларини тарбиялашда мухим рол уйнайди, натижада болалар уз халкининг фолклор, урф-одатлари ва анъаналари билан танишадилар. Масалан, "Х,осил байрами".

Болани тарбиялашда оиланинг ижобий тажрибаси бебаходир. Ва агар ота-оналар уз тажрибаларини бахам куришга тайёр булса ва хамкорликка очик булса, бу жуда яхши. Ота-оналар билан якин муносабатлар болаларни одоб-ахлокли тарбиялашнинг мухим шартидир.

Болаларга одоб ва ахлокий кадриятлар хакида огзаки айтиб беришнинг узи етарли эмас, хатто виртуал саёхатлар хам ота-оналар ва укитувчиларнинг шахсий намунаси, шунингдек, болаларнинг хайрли ишларда бевосита иштироки каби таъсир курсатмайди. Масалан, мактаб укувчилари учун кексалар кунини нишонлашга багишланган лойихада иштирок этиш аллакачон яхши анъанага айланиб бормокда. Масалан, "Бувим ва бобом ёнма-ён", "Фахрийларни табриклаймиз" номли тадбирлар.

Мактабда одоб-ахлокли тарбия жараёни укувчиларга педагогик таъсир воситаларининг хилма хиллиги билан тавсифланади. Ушбу ташкилотнинг энг кенг таркалган шакли - бу синф соати, у ерда одатда мехнатсеварлик, тежамкорлик, дустлик, адолат, мехрибонлик ва сезгирлик, бефаркликка муросасизлик, камтарлик ва бошкалар хакида сухбатлар утказилади. Дарс соатига куйиладиган асосий талаб - унда барча укувчиларнинг фаол иштирок этиши.

Викторина, сухбат, саёхат уйини ёки мусобака булсин, хар кандай дарс соати укувчиларнинг одоб-ахлокли тарбиясига хисса кушади. Укувчиларнинг кизикишлари ва ушбу боскичдаги таълимнинг аник вазифаларини хисобга олган холда дарс соатлари учун турли мавзулар танланади.

Когнитив сухбатлар боланинг тафаккурини, вокеани мазмунли идрок этишни ривожлантиради. Болаларда халк анъаналарига, миллий меросга одоб-ахлокли ва эстетик муносабат шаклланади ва ривожланади. Сухбат одоб-ахлокли тарбиянинг кенг таркалган шакли булиб, укувчиларни унга киритиш, саволлар бериш, фикрларни тинглаш, фактлар бериш, уз эътикодларини исботлаш имконини беради. Укитувчи укувчиларни тахлил килишга, улар томонидан кабул килинган одоб ва ахлокий ходисаларни бахолашга, уларни хатти-харакатлари билан боглашга ва одоб ва ахлокий карорларни танлашга ургатади. Шу тарзда у укувчиларнинг эътиборини одоб-ахлок куникмалари хакидаги умумий гоялардан хакикатга каратади.

Бошлангич мактабда болалар билан одоб ва ахлокий сухбатлар утказиш жуда мухимдир. Улар мактаб укувчилари орасида одоб-ахлокий гояларни ривожлантиришга имкон берадиган асосий саволларни уз ичига олиши керак. Х,ар бир укитувчи сухбат учун мавзуни узи шакллантиради. Суз ифодали булиши ва кандай харакат килишни курсатадиган коида, хулосани уз ичига олиши керак. Масалан: "Дуст изланг, лекин уни топганингизда унга гамхурлик килинг", "Гапириш осон - буни килиш кийин". Бундай сухбатларни олдиндан режалаштириш жуда кийин, чунки уларга булган эхтиёж синфдаги хаёт ва вокеалар билан бевосита боглик. Баъзида одоб ва ахлокий сухбатлар бир гурух укувчилар билан ёки алохида укувчилар билан индивидуал равишда утказилиши керак.

Мулокот ва узаро таъсир жараёнида болалар сухбатдошни куриш ва эшитишни, унинг фикрини куриб чикишни, музокара килишни, тан олишни, биргаликда дустона ишлашни, бирор нарсани бахам куришни урганадилар. Яъни улар биргаликдаги харакатлар тажрибасини олишади. Биргаликдаги тадбирлар жамоани шакллантиришга каратилган.

Санъат бошлангич синф укувчиларининг одоб ва ахлокий тажрибасининг мухим манбаи хисобланади. У хилма-хил ва доимий булиши, боланинг бутун хаётига сингиб кетиши, унинг калбини бошка одамларга хамдардлик билан туйдириши керак. Бундай алока шакллари: театрларга ташриф буюриш, бадиий кургазмалар, танлов ва фестивалларда иштирок этиш, мактаб томошалари, ансамбллар, хорлар ва бошкалар. Санъат онг ва шахсий хис-туйгулар маданиятини шакллантиришда мутлако ажралмасдир. У инсоннинг одоб ва ахлокий тажрибасини кенгайтиради, чукурлаштиради ва тартибга солади.

Мазмуннинг бойлиги ва чукурлиги, бадиий асарларни тасвирлаш воситаларининг хилма-хиллиги катта тарбиявий кучга эга. Улар ижодий тасаввурни хаяжонлантиради, болаларнинг хис-туйгуларига кучли таъсир килади. Халк ва амалий санъат хакикий дунёнинг ёркин ранг-баранг манзарасидир. Ушбу асарларни идрок этиш болаларнинг хаётий тажрибасини кенгайтиришга ёрдам беради, кизикишни, атрофдаги вокеликка кизикишни ривожлантиради.

Бошлангич синф укувчиларининг одоб-ахлок куникмаларини ривожлантиришнинг турли усуллари ва йуллари мавжуд. Бошлангич таълим методикаси учун усулларнинг куйидаги таснифи таклиф этилади:

- билимларни огзаки такдим этиш усули (укитувчининг хикояси, тушунтириш, укитувчининг хабари, сухбат);

- босма суз билан ишлаш усули (материални тушунтириш);

- визуал урганиш усули.

Бошлангич таълим жараёнида ахборот ва репродуктив усуллар минимал даражага туширилади, улардан факат укувчилар конструктив аклий фаолиятни ташкил килиш учун асосга эга булмаган холларда ёки материалнинг мураккаблиги туфайли фойдаланадилар.

Худди шу материални турли усуллар (техникалар) ва уларнинг комбинациялари билан урганиш мумкин. Замонавий мактабда асосий нарса укувчилар мустакиллигининг максимал даражада ривожланишига, укув жараёнининг диалогик хусусиятига муносабатдир. Педагогик максадга мувофиклик принципи хам хисобга олинади. Масалан, матнни дастлабки идрок этиш боскичида ифодали укиш зарур, шархлар билан укиш ишнинг мустакил равишда укиётганда укувчилар томонидан етарлича идрок этилмайдиган ва тушунилмайдиган жихатларига эътиборни жалб килишга имкон беради.

Сухбат, айникса, укилганларни такрорлабгина колмай, балки укувчиларнинг аксини, фактларни таккослашини ва хоказоларни рагбатлантирганда хам самарали булади.

Амалда бошлангич синф укувчиларини укитишнинг укиш дарсларида укувчиларнинг мустакил иши укитувчининг вазифаларига мувофик кулланилади: дастурга киритилган ва киритилмаган бадиий адабиёт матнини тахлил килиш. Пропедевтик курс буйича дарс давомида укувчилар кузатадилар, таккослайдилар, таснифлайдилар, гурухлайдилар, хулосалар чикарадилар, конуниятларни аниклайдилар ва ижодий вазифаларни бажарадилар.

Укув материаллари билан харакатлар узгарувчан булиши керак. Синфда укувчилар таклиф килинган материаллар ва вазифалар умумий кабул килинган укув дастуридан ташкарига чикадиган ва янги ва узига хос нарсаларни уз ичига оладиган шароитларни яратишлари керак.

Дарсларда доминант усуллар эвристик усуллардир: когнитив вазифаларни хал килиш, вазифаларни бажариш, муаммоларни такдим этиш, эвристик сухбат ва бошкалар. Учинчи синфда сиз болаларга тадкикот усулини ургатишингиз мумкин. Дарсларни асосан

укувчиларнинг асосий билимлари асосида уйноки тарзда утказиш максадга мувофикдир. Дарсларда тасвир, уйин-кулги ва амалий фаолиятнинг туликлигига катта эътибор берилади.

Факатгина бошлангич синф укувчиларининг психологик ва ёшдаги таълим имкониятлари ва хусусиятларини хисобга олган холда укитиш усулларини бундай танлаш асосида ушбу одоб-ахлок куникмаларини ривожлантириш муаммоларини хал килишга ёндашиш мумкин.

Бизга фаол аклий фаолият, фактларни мустакил фикрлаш, одамларнинг харакатлари ва уларни кейинчалик бахолаш керак. Шунинг учун таълим жараёни куйидаги саволларни уз ичига олади: бу адабий кахрамон урнида нима килган булардингиз? Махсус ишлаб чикилган когнитив вазифалар одоб-ахлок куникмаларини тарбиялашнинг самарали усули хисобланади. Уларни хал килиш жараёнида бошлангич синф укувчилари адабий кахрамонларнинг харакатларини куриб чикишда, уларга нисбатан шахсий муносабатини билдиришда уларга маълум булган тушунчаларни куллайдилар.

^оида тарикасида, синфда янги материални урганиш курси анъанавий равишда укитувчи оркали ташкил этилади. Бу усул урганишни осонлаштиради, лекин болаларнинг ривожланиши учун унчалик самарали эмас. Таълимнинг яна бир усули - укувчилардан шу иш талаб килинади. Бундай холда, укувчиларнинг ривожланишига факат уларнинг хиссий соха билан боглик интенсив мустакил фаолияти таъсир килади. Билиш жараёнида бундай ишлаш уларнинг изланишларини ташкил этиш ва йуналтириш, яъни укувчиларни жамоавий ижодий изланишларида етакчилик килишни англатади.

Синфда савол-жавоб бериш усули факат бошлангич синф укувчиларига мослашиш билан кабул килинади, чунки у боланинг аклий фаолиятини чеклайди. Суровни бундай ташкил этиш билан укувчилар фикрларининг мустакиллигини уйготиш учун саволлар бериш ва уларни факат хотирасини зуриктиришга мажбурламаслик керак.

Бошлангич синф укувчиларининг аклий фаолиятини фаоллаштиришга куйидагилар хам ёрдам беради:

- карама-каршиликлар тукнашадиган масалалар;

- ухшашлик ва фаркларни урнатишни талаб киладиган масалалар;

- турли хил вариантларни бир-бири билан таккослаш асосида танлов харакатлари;

- бошка одамларнинг мантикий, стилистик, фактик ва бошка хатоларини тузатишни талаб киладиган вазифалар.

Мухим услубий нукта - укувчиларни мустакил излаш, синфдан ташкари укиш учун руйхатдан турли манбалардан билимларни "олиш".

Болаларнинг ижодий ва аклий фаолиятини рагбатлантиришга каратилган куйидаги усулларни аниклаш керак:

1. Синфда кулай мухитни таъминлаш; укитувчининг хайрихохлиги, унинг болага бахо бериш ва танкид килишдан бош тортиши, бу дивергент фикрлашнинг эркин намоён булишига хисса кушиши керак;

2. Боланинг кизикишини ривожлантириш учун унинг "атроф-мухитини" у учун янги булган турли хил нарсалар ва стимуллар билан бойитиш;

3. Асл гояларни ифода этишни рагбатлантириш;

4. Амалиёт учун имкониятлар яратиш; турли хил билим сохаларида турли хил саволлардан кенг фойдаланиш;

5. Турли хил муаммоларни хал килишда ижодий ёндашувнинг шахсий мисолидан фойдаланиш;

6. Болаларга саволларни эркин бериш имкониятини бериш.

Бошлангич синф укувчиларининг ёш хусусиятларини (педагогик ва психологик) хисобга олган холда, укитувчи хабардорлик, самарадорлик ва изчилликка, шунингдек, билим кучига эътибор бериши керак. Билим репродуктив даражада, кейинчалик конструктив ва имкон кадар ва болаларнинг кобилиятига, ижодий билим даражасига эришиш керак.

Юкори даражадаги билимларга эришиш факат когнитив фаолиятнинг ахборот, эвристик ва тадкикот усулларининг тугри комбинацияси билан мумкин.

Бадиий адабиёт билан ишлаш жараёнида укитишнинг анъанавий шакллари ва замонавий мактаблар амалиётида кенг кулланилган ностандарт, янги турдаги дарслардан укиш дарсларида фойдаланиш мумкин: дарс - бирламчи манбаларни тахлил килиш; дарс -шарх; дарс - панорама; дарс - викторина; тезкор суров ва хк.

Ушбу турдаги таълим шакллари мактаб укувчиларининг аклий фаолиятини фаоллаштиради, масъулият хиссини ривожлантиради, ижодкорликни оширади, кушимча материалларни урганишни рагбатлантиради, фанлараро алокаларни ривожлантиради. Ностандарт турдаги дарслар болаларни фаол идрок этишга ургатади.

Бошлангич синф укувчиларининг ижодкорлиги уз-узини ифода этишга ёрдам беради, укитувчига укув дастуридан ташкарига чикишга имкон беради. Бундай дарсларнинг натижалари ижодий фаоллик, укувчилар ва укитувчилар уртасидаги мулокот жараёнида эришилган билим ва куникмаларнинг юкори сифати, интеллектуал мехнат маданиятини тарбиялашдир.

Одоб-ахлок куникмалари укувчининг ахлокий харакатларига рахбарлик килади, уни харакат усулининг тегишли намоён булиши хакида уйлашга ундайди. Укувчиларнинг чукур онгли, асосли хатти-харакатларига эришиш учун бошлангич синф укитувчиси мотивларни шакллантириш, уларни янада ривожлантириш буйича максадли ишларни олиб боради. Бу жараёнда укитувчи вактнинг ижтимоий талабларидан келиб чикади. Ва шунинг учун одоб-ахлок куникмалари нафакат ахлокий хулк-атворнинг асоси, балки тарбиянинг жуда аник натижасидир.

Хулоса килиб айтганда, бошлангич синф укувчиларининг одоб ва ахлок куникмаларини бахолаш шаклланди. "Хулоса вараги" ёрдамида аникланган уртача балл факат тенденцияни, синфдаги вазиятнинг умумий хусусиятларини таъкидлашга ва бутун синф ва алохида болалар билан билан хам максадли ишлашни таъминлашга ёрдам беради. Боланинг психологик ва одоб-ахлок куникмаларини тахлил килиш шахсиятни ривожлантириш жараёнини, унинг шаклланишининг динамик томонини аниклашга имкон беради. Таркиб томони, амалиёт ва харакатларнинг йуналиши инсонни, унинг одоб ва ахлокий тарбиясини тавсифлайди. Укувчиларнинг билим даражаси ва жамоадаги умумий диагностика расмига кура, укитувчи-тарбиячи таълим концепциясини бутун синфга нисбатан хам, синфда хар бир алохида болани тарбиялашга индивидуал ёндошишда хам моделлаштириши мумкин.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2022 йил 3 октябрдаги "Умумий урта таълим муассасаларида маънавий-маърифий хамда тарбиявий ишлар самарадорлигини ошириш концепциясини тасдиклаш тугрисида" карори. www.lex.uz

2. Абдулла Авлоний. Туркий гулистон ёхуд ахлок. - Т.: «Укитувчи», 1967. -23-б.

3. Амонашвили, Ш.А. Размышления о гуманной педагогике [Текст] / Ш.А. Амонашвили. - М., 1996. - 494 с.

4. Аникин, В.П. Устное народное творчество [Текст] / В.П. Аникин // Детская литература. Под ред. Е.Е.Зубаревой.- М., 1989. - С. 11-30.

5. Бабанский, Ю.К. Педагогика [Текст] / Ю.К. Бабанский. - М., 2013. - 413 с.

6. Баранов С. П. Методика обучения и воспитания младших школьников: учебник по педагогике для бакалавров / С. П. Баранов, Л. И. Бурова, А. Ж. Овчинникова. - Москва: Академия, 2015. - 375 с.

7. Бердяев Н. А. О назначении человека. Опыт парадоксальной этики /Н. А. Бердяев. -Москва: Фолио, 2003. - 704 с.

8. Бережная И. Ф. Воспитание нравственных чувств подростков в музыкальном творческом коллективе: монография / И. Ф. Бережная, О. Б. Мазкина. - Воронеж: ООО «Издательство Ритм», 2017. - 130 с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.