Научная статья на тему 'МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИ МОДЕРНИЗАЦИЯЛАШ ВА УНИ ЗАМОНАВИЙ ТАЛАБЛАР АСОСИДА БОШҚАРИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ЖИҲАТЛАРИ'

МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИ МОДЕРНИЗАЦИЯЛАШ ВА УНИ ЗАМОНАВИЙ ТАЛАБЛАР АСОСИДА БОШҚАРИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ЖИҲАТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
735
116
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
модернизациялаш / шаҳсий услуб / сифатли таълим / инновацион фаолият / ижодий тафаккур / шахс фаолияти / индивидуаллаштириш тамойили / компетенция / ижтимоийлаштириш имконияти / шаҳсий имкониятлар. / модернизация / личный стиль / качественное образование / инновационная деятельность / креативное мышление / личностная активность / принцип индивидуализации / компетентность / социализация / личностные возможности.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Хушназарова Мамура Нодировна

Ушбу мақолада таълимнинг сифатини ва унинг қулайлигини таъминлаш уни модернизациялашнинг мухим вазифаларидан эканлиги, мактабгача таълимни модернизациялаш жараёнида бошқарув кадрлари ва тарбиячиларнинг шахсий услубини фаол тарзда қайта кўриш талаб қилиниши тўғрисида фикр юритилган. Шунингдек мақолада мактабгача таълим муассасаларида болаларни сифатли таълим билан таъминлаш ниҳоятда зарурлиги, бунинг учун болани ижтимоий ҳаётга тайёрлашга хизмат қиладиган барча педагогик технологияларни уйғунлаштириш ва ўзаро мужассамлаштириш талаб этилиши масалалари хусусида фикр юритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ОСОБЕННОСТИ МОДЕРНИЗАЦИИ СИСТЕМЫ ДОШКОЛЬНОГО ОБРАЗОВАНИЯ И УПРАВЛЕНИЯ ИМ НА ОСНОВЕ СОВРЕМЕННЫХ ТРЕБОВАНИЙ

В этой статье рассматривается вопрос обеспечения качества и доступности образования, который является важной частью его модернизации; отмечается, что модернизация дошкольного образования требует активного пересмотра управленческого персонала и личного стиля воспитателей. Также обсуждается необходимость качественного образования детей в дошкольных учреждениях, что требует интеграции всех педагогических технологий для подготовки ребенка к жизни в обществе.

Текст научной работы на тему «МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИ МОДЕРНИЗАЦИЯЛАШ ВА УНИ ЗАМОНАВИЙ ТАЛАБЛАР АСОСИДА БОШҚАРИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ЖИҲАТЛАРИ»

Хушназарова Мамура Нодировна,

Мукимий номидаги К,ук,он давлат педагогика институти "Умумий педагогика ва психология" кафедраси укитувчиси

МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИ МОДЕРНИЗАЦИЯЛАШ ВА УНИ ЗАМОНАВИЙ ТАЛАБЛАР АСОСИДА ВОШ^АРИШНИНГ УЗИГА ХОС ЖИЩЛАРИ

УДК:373.2:378.091

ХУШНАЗАРОВА М.Н. МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИ МОДЕРНИЗАЦИЯЛАШ ВА УНИ ЗАМОНАВИЙ ТАЛАБЛАР АСОСИДА БОШЦАРИШНИНГ УЗИГА ХОС ЖИЦАТЛАРИ

Ушбу маколада таълимнинг сифатини ва унинг кулайлигини таъминлаш уни модерниза-циялашнинг мухим вазифаларидан эканлиги, мактабгача таълимни модернизациялаш жара-ёнида бошкарув кадрлари ва тарбиячиларнинг шахсий услубини фаол тарзда кайта куриш талаб килиниши туFрисида фикр юритилган. Шунингдек маколада мактабгача таълим муас-сасаларида болаларни сифатли таълим билан таъминлаш них,оятда зарурлиги, бунинг учун болани ижтимоий х,аётга тайёрлашга хизмат киладиган барча педагогик технологияларни уЙFунлаштириш ва узаро мужассамлаштириш талаб этилиши масалалари хусусида фикр юри-тилган.

Таянч суз ва тушунчалар: модернизациялаш, шах,сий услуб, сифатли таълим, инновацион фаолият, ижодий тафаккур, шахс фаолияти, индивидуаллаштириш тамойили, компетенция, ижтимоийлаштириш имконияти, шах,сий имкониятлар.

ХУШНАЗАРОВА М.Н. ОСОБЕННОСТИ МОДЕРНИЗАЦИИ СИСТЕМЫ ДОШКОЛЬНОГО ОБРАЗОВАНИЯ И УПРАВЛЕНИЯ ИМ НА ОСНОВЕ СОВРЕМЕННЫХ ТРЕБОВАНИЙ

В этой статье рассматривается вопрос обеспечения качества и доступности образования, который является важной частью его модернизации; отмечается, что модернизация дошкольного образования требует активного пересмотра управленческого персонала и личного стиля воспитателей. Также обсуждается необходимость качественного образования детей в дошкольных учреждениях, что требует интеграции всех педагогических технологий для подготовки ребенка к жизни в обществе.

Ключевые слова и понятия: модернизация, личный стиль, качественное образование, инновационная деятельность, креативное мышление, личностная активность, принцип индивидуализации, компетентность, социализация, личностные возможности.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 3 (88)

KHUSHNAZAROVA M.N. SPECIAL SISTEM OF THE MODERNIZATION OF PRESCHOOL STAGE AND ITS MANAGEMENT ON THE BASIS OF MODERN REQUIREMENTS

This article discusses ensuring the quality and accessibility of education, which is an important part of its modernization, and that the modernization of preschool education requires an active review of the managerial staff and personal style of educators. The article also discusses the need for quality education of children in preschool institutions, which requires the integration of all pedagogical technologies to prepare the child for public life.

Key words and concepts: modernization, personal style, high-quality education, innovative activity, creative thinking, personal activity, individualization principle, competence, socialization, personal opportunities.

Кириш.

Узбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёевнинг 2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини янада ривож-лантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Харакатлар стратегияси"нинг Ижти-моий сох,ани ривожлантиришнинг устувор йуналишларининг 4.4 бандида - Таълим ва фан сох,асини ривожлантириш буйича бир неча вазифаларни белгиланиши, жумладан узлуксиз таълим тизимини янада такомил-лаштириш, сифатли таълим хизматлари имко-ниятларини ошириш, мех,нат бозорининг замонавий эх,тиёжларига мос юк,ори мала-кали кадрлар тайёрлаш масалаларига алох,ида эътибор каратилган. Шунингдек мактабгача таълим тизимини янада такомиллаштириш, мактабгача таълим муассасалари тармоFини кенгайтириш, малакали педагог кадрлар билан таъминлаш, болаларни мактаб таъли-мига тайёрлаш даражасини тубдан яхшилаш, таълим-тарбия жараёнига замонавий таълим дастурлари ва технологияларини тадбик этиш, болаларни х,ар томонлама интеллектуал, ахлокий, эстетик, жисмоний ривожлантириш учун шарт-шароитлар яратиш масалаларига алох,ида эътибор каратилди.

Узбекистон Республкаси Президенти Шав-кат Мирзиёев томонидан болалар тарби-яси жараёнига уз ишини пухта биладиган, малакали ва х,ар бир болага индивидуал ёндаша оладиган педагог кадрларни жалб килган х,олда, уларни гудаклигидан онги ва тафаккурини туFри шакллантириб борма-сак, келажакда юксак савия, билим, маъна-виятга эга булган баркамол авлодни тар-биялаш, ёш авлод тарбиясининг биринчи ва мух,им буFини булган мактабгача таълим

тизимини ривожлантиришга алох,ида эътибор каратмокда1.

Республикамизда мактабгача таълим тизимида купгина ислох,отлар амалга оширилмокда, уларнинг барчаси тарбияла-нувчилар ва тарбиячи- педагоглар манфа-атлари йулида хизмат килиши ва мактабгача таълим сифатини тубдан яхшилашга каратилиши - давр талабидир.

Мацоланинг мацсади мактабгача таъ-лимни модернизациялаш жараёнида бошкарув кадрлари ва тарбиячиларнинг тайёрлашнинг назарий-амалий асосларини аниклашдан иборат.

Мавзунинг урганилганлик даражаси.

Таълим сифатини бошкариш муаммола-рининг узига хос хусусиятлари Р.Х.Джураев, Р.Ш.Ах,лидинов, С.Т.ТурFунов, В.Р.Веснин, И.Н.Герчикова, А.В.Глухов, В.Зигерт, М.Х.Мескон, Ф.Хедоурилар томонидан тадкик этилган.

Демократия ва инсонпарварлик прин-ципларига таянган х,олда ташкил этилади-ган мактабгача таълим жараёни нафакат боланинг ташки х,олати, балки унинг ички дунёси, майллари, интилишларини х,исобга олган х,олда ташкил этилиши билан х,ам алох,ида ах,амиятга эга. Бу жараёнда муассаса рах,барлари ва тарбиячи-педагогларнинг асо-сий вазифаси тарбияланувчиларнинг шах-сий имкониятларини руёбга чикариш, интеллектуал тараккиётларини таъминлаш воси-талари, усуллари, методлари ва йулларини излаб топишдан иборатдир. Бунинг учун эса

1 Узбекистон Республикаси Президентининг 2016 йил 29 декабрдаги "2017-2021 йилларда мактабгача таълим тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари туFрисида"ги ПК.-2707- сон карори.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 3 (88)

улар, энг аввало, болаларнинг муаммоларини тушунишлари, узлари киритган коидаларни бажаришга уларни мажбур килмасликлари лозим. Чунки усиб, ривожланиб келаётган инсонни х,ар томонлама куллаб-кувватлаш асосида ривожлантириш Fояси купгина педа-гоглар ва психологлар томонидан илгари сурилган. Жумладан, Э^озиев, А.Давлетшин, Р.Г.Сафарова, И.П.Иванов, Ш.А.Амонашвили, А.В.Мудрик ва бошкаларнинг ишлари бунга мисол була олади.Улар узлари илгари сур-ган дидактик назарияларда болаларнинг кизикишларини х,имоя килиш нуктаи наза-рига таянганлар.

Мацоланинг илмий янгилиги: Мактаб-гача таълим муассасалари бошкарув кад-рлари ва тарбиячиларнинг шахсий услубини фаол тарзда ривожлантириш.

Мацоланинг объекти: мактабгача таълим муассасалари учун бошкарув кадрларни ва тарбиячиларнинг тайёрлаш жараёни.

Кулланилган усуллар: урганиш, тах,лил, умумлаштириш, кузатиш.

Асосий цисм: 2019 йил 16 декабрда кабул килинган "Мактабгача таълим ва тар-бия туFрисида"ги Узбекистон Республикаси конунининг максади мактабгача таълим ва тарбия сох,асидаги муносабатларни тартибга солишдан иборат.

Мактабгача таълим ва тарбиянинг асосий принциплари куйидагилардан иборат:

- х,ар бир бола учун мактабгача таълим ва тарбия олиш имкониятининг мавжудлиги;

- х,ар бир боланинг истеъдоди нишо-наларини, иштиёклари ва кобилиятларини ривожлантириш учун шарт-шароитлар тен-глиги;

- мактабгача булган ёшдаги бола-ларга таълим, тарбия бериш ва уларни соFломлаштиришнинг, оила х,амда мактабгача таълим ташкилоти тарбиявий таъсирининг бирлиги;

- мактабгача булган ёшдаги болаларга таълим ва тарбия бериш уЙFунлиги;

- боланинг шахсини ривожлантиришга йуналтирилган шахсий ёндашув;

- мактабгача ва умумий урта таълим-нинг изчиллиги х,амда узлуксизлиги;

- таълим ва тарбиянинг демократик х,амда дунёвий хусусиятга эгалиги;

- таълим-тарбия жараёнининг шаффоф-лиги ва очиклиги;

- мактабгача таълим ва тарбия маз-муни, даражаси х,амда х,ажмининг мактабгача булган ёшдаги болаларнинг ривожла-ниш хусусиятларига х,амда соFлиFи х,олатига мувофиклиги1.

Таълимнинг сифатини ва унинг кулайлигини таъминлаш уни модернизация-лашнинг мух,им вазифаларидандир. Мактабгача таълимни модернизациялаш жараёнида бошкарув кадрлари ва тарбиячиларнинг шахсий услубини фаол тарзда кайта куриш талаб килинади. Бунинг учун мактабгача таълим дастурларининг таркибий тузилишини дав-латнинг таълимнинг мазкур буFини олдига куйган талаблари асосида такомиллаштириш лозим.

Жамиятдаги ривожланиш тамойил-лари бугунги болалар узларининг 10-15 йил аввалги тенгдошларига нисбатан купрок нарсани билишлари зарурлигини такозо килмокда. Бугунги кунга келиб, мактабгача таълим муассасаларида таълим олувчи-лар сони сезиларли даражада купаймокда. Шунинг учун х,ам мактабгача таълимнинг самарадорлигини таъминлаш учун боFча рах,барлари ва тарбиячилар таълим-тарбиянинг самарали усуллари ва методла-рини излаб топиш устида тинмай х,аракат килишлари керак.

Инновацион фаолиятга асосланган педа-гогик ёндашувлар ва назариялар янгили-кларни яратиш, татбик этиш ва улардан фой-даланишнинг яхлит, максадга йуналтирилган фаолиятга айланишини талаб этмокда. Педа-гогларнинг инновацион фаолияти болаларнинг мустакиллиги, кизикувчанлигини оши-риш, уларда ижодий тафаккурни ривожлантириш, мураккаб вазиятлардан чика олиш имкониятини излаб топиш куникмасини шак-ллантиришга хизмат килиши лозим. Шунда-гина педагоглар уз кучларига ишониб болаларнинг узгарувчан вазиятларда аник фао-лият курсата олишларига кумаклашадилар. Шу билан бир каторда улар болаларнинг ота-

1 2019 йил 16 декабрда кабул килинган Узбекистон Республикасининг "Мактабгача таълим ва тарбия туFрисида" УРК.-595-сон конуни.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 3 (88)

оналарини мактабгача таълим муассасаси хаётида фаол иштирок этишга жалб этадилар.

Мактабгача таълим муассасаларида бола-ларни сифатли таълим билан таъминлаш учун таълим жараёнини модернизациялаш нихоятда зарур хисобланади. Бунинг учун болани ижтимоий хаётга тайёрлашга хизмат киладиган барча педагогик технологияларни уЙFунлаштириш ва узаро мужассамлаштириш талаб этилади.

Мактабгача таълимнинг сифати таълим-нинг кейинги боскичларида болаларнинг билимларни сифатли узлаштиришларини кафолатлайди. Бунинг учун мактабгача таъ-лим муассасаларини модернизациялашга оид ягона талабларни ишлаб чикиш, ушбу тала-блар сифатли таълим ва таянч куникмаларни хосил килишни назарда тутади. Бу талаблар асосида болаларга таълим бериш эрта бола-лик давридан бошланади ва узлуксиз давом этади.

Мактабгача таълимни индивидуаллашти-риш тамойили узида бир катор талабларни мужассамлаштиради. Бу эса узига хос табиий жараён хисобланади. Жамиятнинг ривожла-ниши баробарида шахс фаолияти хам купрок даражада индивидуаллаштирилади ва унинг мавкеи узгаради. Агар мамлакат ва жамият канчалик ривожланган булса, унда х,ар бир инсон алохида кадрланади ва уз урнига эга булади.

Маълумки, мактабгача таълим тавсия характерига эга булади. Жамоатчиликнинг тасаввурида болалар боFчаси ижтимоий институт хисобланмайди. Шунинг учун хам у болаларнинг катнаши ва муайян билимларни узлаштиришлари учун кулай хисобланади. Модернизациялаш доирасида мактабгача таълимнинг сифати узлуксизлик нуктаи наза-ридан ёндашган холда тахлил килинади. Бу жараёнда барча болалар учун тенг имкони-ятга эга булган дастлабки билим ва тушунча-лар шакллантирилади. Бунинг учун мактабгача таълимни модернизациялаш нихоятда зарур хисобланади.

Мактабгача таълимнинг янги сифати ман-фаатдор тарафларнинг давлат буюртма-сига жавоби хисобланади. Бунинг учун, биринчи навбатда, мактабгача таълимнинг сифати аник намоён булиши лозим. Сифатни бахолашнинг бошка вариантлари хам мав-

жуд. Агар таълим хизматлари истеъмолчила-рида таълимнинг янги сифатига эхтиёж мав-жуд булмаса, педагоглар модернизация-лашган таълим шароитида ишлаш лаёкатига эга булмайдилар. Шунинг учун х,ам мактабгача таълимнинг янги сифатига булган эх,тиёж модернизациялашнинг ^аракатлантирувчи омили х,исобланади.

Модернизация - (фр. moderniser -янгиламок, moderne -янги, замонавий) бирор нарсани замонавий талаб ва дидга мослаб узгартиришдан иборат1.

Мактабгача таълимни модернизациялаш уни замонавий талабларга мувофик такомиллаштириш максадида хилма-хил узгартиришларни амалга оширишдан иборат ижтимоий педагогик жараённи ифодаловчи тушунча.

Модернизациялаш жараёнида асо-сий эътибор ота-оналар билан х,амкорлик килишга каратилади. Мактабгача таълимни модернизациялаш шароитида таълим муас-сасалари ходимлари олдига янги вазифа-лар куйилади, таълимнинг мазмуни узгаради. Шунга мувофик тарзда мактабгача таълим усулари, методлари, принциплари ва уни бошкаришга булган ёндашувлар х,ам янгила-нади.

Мактабгача таълимнинг янги сифа-тини нафакат унинг мазмуни таъмин-лайди, балки таълим муассасаси фаолиятини бошкарадиган педагогнинг шахсияти, ахбо-ротларга булган муносабати х,ам бу тизимда алох,ида урин тутади. Мазкур тизимда таълим мух,ити ва янги ахборот технологияларини куллаш х,ам узига хос ах,амият касб этади.

Мактабгача таълимнинг сифати таълимнинг кейинги боскичларида укувчилар томонидан укув дастурларини сифатли узлаштиришларини кафолатлайди. Бунинг учун талаблар даражасидаги ягона йуналтирувчи воситаларга зарурият сезилади.

Таълимнинг мух,им сифатларидан бири унинг барча боскичлари орасидаги узвий-лик ва узлуксизликдир. Бугунги кунга келиб таълим сифати х,акидаги тасаввурлар бир кадар узига хос ва узгарувчан характерга эга.

1 Маънавият: асосий тушунчалар изох,ли луFати - Т.: Fафур Fулом номидаги нашриёт-матбаа ижодий уйи, 2010. Б. 760

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 3 (88)

Унинг асосини узгарувчан шароитларда таъ-лим тизими олдига куйилган талаблар таш-кил этади. Таълим сифатига булган талабнинг кучайиши тасодифий характерга эга эмас. Таълим сифатини бахолашга булган янгича ёндашув, биринчи навбатда, мутахассисларда таянч компетенцияларни шакллантириш эхтиёжи билан боFлик.

Замонавий педагогик ёндашувларда компетенция уЙFунл и к характерига эга. У инсон-нинг турли мавкедаги фаолият турлари ва ижтимоий вазиятларига самарали ва фаол тарзда кушила олиш лаёкатини ифодалайди.

Компетенция (лот. competo - эришяпман, муносибман, лойикман) - педагогнинг касбий билимлари, тажрибаларини ифодалайди1. Таълимнинг янги сифати дидактик категория сифатида укув-тарбия жараёни субъ-ектларининг шароитларнинг узгарганлиги, укув жараёни ва унинг натижалари хакидаги тасаввурларини ифодалаб, мазкур тизимнинг ютукларини аниклаш имконини беради. Бу, уз навбатида, битирувчи синф укувчиларининг лаёкатларини таъминлайди. Жумладан фикримизча:

- бутун хаёт давомида узлуксиз таълим олиш;

- жамоада фаолият курсатиш;

- турли вазиятларда мустакил фик-рлаш ва харакатланиш каби куникмаларга эга булади.

Узлуксиз таълимнинг якунида эса мазкур талабларга жавоб бера оладиган, сифатли куникмаларга эга булган шахсни шакллантириш имконияти вужудга келади. Бунинг учун мактабгача таълим муассасаларидан бошлаб болаларни ижтимоийлаштириш имкониятига эга булган таълим-тарбия тизимини ташкил этиш талаб этилмокда.

Таълимнинг янги сифати манфаатдор тарафларнинг ижтимоий буюртмага жавоби хисобланади. Бунинг учун узлуксиз таълим тизими муассасалари ижтимоий талабга мувофик тарзда таълим сифатини таъминлаш учун барча имкониятлардан тулаконли фой-далана олишлари керак.

1 Узбек тилининг изох,ли луFати. - Т.: "Узбекистон мил-лий энциклопедияси" давлат илмий нашриёти, 2006. Б. 396.

Анъанавий мактабгача таълим тизимида педагогларнинг болаларга нисбатан бир хил-даги муносабати кузатилади. Мактабгача таълим тизимида асосан таълим олувчиларнинг ташки харакатларига эътибор каратилганлиги хеч кимга сир эмас. Педагогларнинг асосий вазифалари болаларнинг хатти-харакатларига ёрдам курсатишдан иборат булиб келмокда. Бундай бир ёклама ёндашув тарбияланув-чиларнинг интеллектуал ривожланишла-рига тускинлик килмокда. Бир караганда бундай педагогик ёндашув максадга мувофикдай туюлади. Гуёки, педагоглар болаларнинг саломатлиги, хаёти, тенгдошлари билан мулокотга киришишлари, эркин ривожла-нишлари ва етук инсон булишлари учун Fамхурлик килгандек булиб куринади. Улар-нинг максадлари хам аслида худди мана шун-дай, лекин бу жараёнда педагоглар бола-ларнинг интеллектуал ривожланишлари ва уларнинг фаолиятларини бошкариш учун ёрдам курсатишнинг самарали йулларини танлай олмайдилар. Педагоглар болаларни чучитмасликлари, уларга буйрук охангида эмас, балки маслахатгуй сифатида дустона муносабатда булишлари керак. Педагогларнинг куллаб-кувватлашлари натижасида эса болаларнинг интеллектуал ривожланишлари жадаллашади. Шундагина улар педагоглар ва тенгдошлари билан фаол хамкорлик килиш имкониятига эга булади.

Педагоглар билан тарбияланувчи-лар орасидаги ички зиддиятлар, болаларнинг баджахл, курс, катталарга шубха билан карайдиган булиб шаклланишларига олиб келади. Натижада болалар тарбиячилардан чучийдиган, уларга кайсарлик киладиган ёки одамови булиб коладилар, тарбиячилардан химояланиш йулларини излайдилар. Бундай болалар вазиятга мослашиш, узликларидан узоклашишга харакат киладилар. Улар узига хос тарздаги ижтимоий кулайликка эга булишни хохлайдилар.Бунинг натижасида уларда мактабгача таълим муассасасидан безиш, унга катнашни хохламаслик кайфияти вужудга келади. Шунинг учун мактабгача таълим муассасалари рахбарлари бошкарувнинг демократик усулларига утишлари, тарбиячи-педагогларни хам худди шундай фаолият усуллари билан куроллантиришлари лозим.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 3 (88)

Болаларни хар томонлама уЙFун ривож-лантириш муаммоси XXI асрнинг дастлабки 10 йиллигида педагогиканинг етакчи муаммо-ларидан бирига айланди1. Мактабгача таълим муассасаларида болаларга таълим-тарбия беришда уларни интеллектуал ривожланти-риш максади устувор урин эгаллаши керак.

Мактабгача таълим сохасини модерниза-циялаш ва уни замонавий талаблар асосида бошкаришда хам худди мана шу максадга эришишни назарда тутиш лозим. Мазкур уринда дастлаб педагоглар "Интеллект нима?" деган саволга жавоб излашлари керак.

"Педагогика" энциклопедиясида "интеллект" сузига куйидагича изох, берилган. Интеллект (лот. т1еИеСи — акл, идрок, зехн) -1. Кенг маънода; кишининг вокеа-ходиса мохиятини тулалигича билишига асосланган ва у оркали намоён буладиган фаолияти; тор маънода: инсоннинг тафаккур, фикр юритиш салохияти. 2. Инсоннинг аклий кобилияти; хаётни, атроф мухитни онгда айнан акс этти-риш ва узгартириш, фикрлаш, укиш-урганиш, дунёни билиш ва ижтимоий тажрибани кабул килиш кобилияти; турли масалаларни хал килиш, бир карорга келиш, окилона иш тутиш, вокеа-х,одисаларни олдиндан кура билиш лаёкати.

Интеллект кишиларнинг акл, идрок, зако-ват, маънавий жихатдан етуклик даражасини хам ифодалайди; тасаввур, идрок, синчковлик оркали жамланган материални билиш усул-лари (таккослаш, абстракция, тушунча, х,укм ва х,.к.) оркали асосли билимга эга булиш ёки мавжуд билимни танкидий тахлил этиш кобилиятини хам англатади. Шунинг учун хам инсоннинг бутун хаёти учун зарур булган мазкур сифат мактабгача таълим муассасала-ридан бошлаб ривожлантирилади.

Узбек тилининг изохли лугатида "интеллект" сузи куйидагича изохланган. Интеллект (лотинча in1ellec1us - акл, идрок, тасаввур) 1. Кишининг фикрлаш кобилияти, аклий ривож-ланганлик даражаси. 2. Шундай акл-идрок, зехн-фаросат эгаси.

Интеллектуал эса, (лотинча т1е11ес^ -акл-идрок, билиш; тушуниш) 1. Маънавий эхтиёжлар билан яшовчи ёки аклий фаоли-

1 Баркамол авлод - Узбекистон тараккиётининг пойде-вори. - Т.: "Шарк", 1997. Б. 46.

ятнинг энг юксак ва мураккаб турлари билан шугулланувчи шахс. 2. Интеллектга оид; аклий, маънавий2.

Маълумки, жушкин фаолият ва ижтимоий тажриба таълим олувчиларда таълим жараё-нида таркиб топтирилади. Бунда мактабгача таълим бошланFич боскич ва пойдевор булиб х,исобланади. Жумладан,"Кадрлар тайёрлаш миллий дастури"да бу х,акида куйидаги фик-рлар баён этилган: "Мактабгача таълим бола соFлом, х,ар томонлама камол топиб шак-лланишини таъминлайди, унда укишга инти-лиш ^иссини уЙFотади, уни мунтазам таълим олишга тайёрлайди"3.

Мактабгача таълим жараёнида болаларга ёрдам курсатиш ва уларни куллаб-кувватлаш узига хос долзарблик касб этади. Мазкур тушунча доирасида юкори даража-даги касбий компетенцияга эга булган педа-гогларнинг фаолияти тушунилади. Аввало улар таълим олувчиларни ривожлантиришга каратилган тезкор ёрдам курсатиш имкони-ятига эга булишлари керак. Болаларни х,ар томонлама ривожлантириш максадига эри-шиш уларнинг рух,ий, жисмоний саломатли-клари, мулокотлари, билиш фаолиятларига оид муваффакиятлари учун х,ам му^имдир. Мактабгача таълим тизимини бошкаришга оид фаолиятнинг марказида тарбияланув-чилар шахсиятини ривожлантириш максади туриши лозим.

Хулоса.

1. Бугунги кунда Узбекистон жамияти-нинг энг долзарб муаммоларидан бири -интеллектуал жих,атдан ривожланган шах-сни шакллантиришдир. Бунинг учун укув-тарбия жараёни таълим олувчиларнинг айнан узларига йуналтирилиши лозим.

2. "Хозирги узгарувчан шароитда кандай килиб болаларни ^ар томонлама уЙFун ривожлантириш мумкин?", - деган саволга назариётчилар ва амалиётчилар томони-дан бирдай жавоб изланмокда. Бунинг учун энг долзарб масала таълим олувчиларни х,ар томонлама ривожлантириш, бу жараёнда

2 Узбек тилининг изох,ли луFати. 2-жилд. - Т.: "Узбекистон миллий энциклопедияси" Давлат илмий нашриёти, 2006. Б. 216.

3 Баркамол авлод - Узбекистон тараккиётининг пойде-вори. - Т.: "Шарк", 1997. Б. 46.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 3 (88)

уларга ёрдам курсатиш ва куллаб-кувватлаш воситалари ва шаклларини излаб топишдан иборатдир.

3. Болаларнинг ривожланиши учун ёрдам курсатиш ва уларни педагогик куллаб-кувватлашни мактагача таълим жараёнидан бошлаб узлуксиз давом этти-риш лозим. Педагоглар таълим олувчилар-нинг х,ар бир х,олатини эътибордан четда колдирмасликлари керак. Улар ёрдамга мух,тож болаларни излашлари ва аниклай олишлари лозим.

Таклифлар.

1. Педагоглар томонидан таълим олув-чиларнининг муаммолари ва лаёкатларини аниклаш усулларни ишлаб чикиш ва амали-ётга тадбик этиш.

2. Мактабгача таълим муассасаларининг педагогик жамоаларини бошкаришнинг янги механизмларини яратиш ва амалиётга жорий этиш.

3. Болаларнинг шахсий муаммоларини ечишга ургатиш оркали уларнинг интеллектуал тафаккурини ривожлантириш.

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар Стратегияси туFрисида"ги ПФ-4947-сонли Фармони.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 29 декабрь 2017-2021 йилларда мактабгача таълим тизимини янада такомиллаштириш чора - тадбирлари туFрисидаги ПК-2707- сонли карори.

3. Мирзиёев Ш.М. Буюк келажагимизни мард ва олижаноб халкимиз билан бирга курамиз. - Т.: "Узбекистон", 2017. 488 бет.

4. "Илк кадам" Давлат дастури. - Т.: (нашриёт?), 2018. 60 б.

5. Аскарова М., Матчонов С. ва бошкалар. Кичик ёшдаги болалар нуткини устириш. - Тошкент: "Узбекистон", 2001. 160 б.

6. Баркамол авлод - Узбекистон тараккиётининг пойдевори. - Т.: "Шарк", 1997. 184 б.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

7. Дьяченко О.М., Лаврентьева Г.В. Психологическое развитие дошкольников. - М.: "Педагогика", 1984. стр. 127.

8. Маънавият: асосий тушунчалар изох,ли луFати. - Т.: Fафур Fулом номидаги нашриёт-матбаа ижодий уйи, 2010. 760 б.

9. Суюнов А., Ах,медова Н., Эштурдиева Г. Нутк устириш. Кичик ёшдаги болаларни мактабга тайёрлаш учун кулланма. - Т.: "ART FLEX", 2007, 32 бет.

10. Узбек тилининг изошли луFати - Т.: "Узбекистон миллий энциклопедияси" давлат илмий нашриёти, 2006. 672 б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 3 (88)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.