CC BY
0MAKTABGACHA TA'LIM TASHKILOTLARIDA PULLIK QO'SHIMCHA TA'LIM TARBIYA XIZMATLARINI TASHKIL
ETISH
Amanova Dilorom Faxritdin qizi
Xalqaro Nordik Universiteti magistranti https://doi.org/10.5281/zenodo.11242395
Annotatsiya. Maqolada maktabgacha ta'lim tashkilotlari faoliyatiga pullik qo'shimcha ta'lim tarbiya xizmatlarni joriy etish jarayonini tashkil etish va samaradorligini baholash tahlili keltirilgan. Tahlil uchun dastlabki ma'lumotlar ushbu mavzuning qisqacha nazariy sharhi va muallif tomonidan bolalar bog'chasi faoliyatiga pullik xizmatlarni joriy etishning dolzarbligi bo'yicha olib borilgan tadqiqotdir. Tadqiqotning maqsadi maktabgacha ta'lim muassasasida qo'shimcha xizmatlarni tashkil etish jarayonini o'rganishdir. Tadqiqot mavzusi maktabgacha ta'lim muassasasida qo'shimcha pullik xizmatlarni tashkil etish uchun sharoit va imkoniyatlardir. Tadqiqot gipotezasi shundan iboratki, maktabgacha ta'lim muassasasi ishida qo'shimcha pullik xizmatlarni tashkil etish davlat tomonidan qo'yilgan mavjudme'yoriy talablar asosida mumkin.
Kalit so'zlar: maktabgacha ta'limtashkiloti; pullik xizmatlar; o'rganish; so'rov; ota-onalar; logoped; nutq nuqsonlari.
Tadqiqotning metodologik asosi Tadqiqotning metodologik asosini nazariy usullar tashkil etadi: tahlil va sintez, modellashtirish, umumlashtirish, analogiya; empirik - maktabgacha ta'lim muassasasi ishida qo'shimcha pullik xizmatlarni tashkil etish tajribasini o'rganish va umumlashtirish. Mualliflar tomonidan davlat maktabgacha ta'lim muassasasida qo'shimcha pullik xizmatlarni tashkil etish imkoniyati va samaradorligini isbotlashga bag'ishlangan xulosa va tavsiyalar taqdim etildi. Tadqiqotning amaliy ahamiyati maktabgacha ta'lim muassasasiga qo'shimcha pullik xizmatlarni joriy etishning original va qo'llaniladigan usullari bilan belgilanadi. Mualliflar ota-onalar o'rtasida qo'shimcha xizmatlarga ehtiyoj, assortiment, narxlar, taqdim etish muddati va vaqti haqida so'rov o'tkazdilar. Maqolada keltirilgan tadqiqot natijalari maktabgacha ta'lim muassasalarida pullik xizmatlar banki tizimini qurishda foydalanish mumkin. Mavzuni yanada rivojlantirish sifatida qishloq joylarda sinov loyihasi doirasida maktabgacha ta'lim muassasasi tomonidan ko'rsatilayotgan pullik ta'lim xizmatlarining dolzarbligini baholash kutilmoqda.
Kirish
Hozirgi vaqtda ota-onalar bolaning individual qobiliyatlarini erta yoshdan rivojlantirishga ko'proq e'tibor qaratmoqda va shu bilan qo'shimcha ta'lim xizmatlarini rivojlantirishga bo'lgan talabni rag'batlantirmoqda. Mazkur masalani o'rganish maktabgacha ta'lim muassasalarida qo'shimcha pullik ta'lim-tarbiya xizmatlarning joriy etilishi yangi hodisa emasligini ko'rsatdi. Ammo ko'pgina maktabgacha ta'lim tashkilotlari ushbu xizmatlarni taqdim etishni tashkil qilmaydi . Qo'shimcha pullik xizmatlarni rivojlantirishning dolzarbligi, birinchi navbatda, O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 30-sentyabrdagi PQ-3955-sonli qaroriga muvofiq ishlab chiqilgan O'zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta'lim vazirligining 2018-yil 13-dekabrdagi 3-mh-sonli buyrug'i hamda, O'zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta'lim vazirining 2019 yil 28-yanvardagi 14-son buyrug'i , "Davlat maktabgacha ta'lim tashkilotlarida qo'shimcha qo'shimcha ta'lim-tarbiya xizmatlari ko'rsatish faoliyatini tashkil etish tartibi to'g'risidagi" nizomga, va o'z ustaviga muvofiq amalga oshiradi . Ishning dolzarbligi 2019 yil 28-
yanvardagi 14-son buyrug'i , "Davlat maktabgacha ta'lim tashkilotlarida qo'shimcha qo'shimcha ta'lim-tarbiya xizmatlari ko'rsatish faoliyatini tashkil etish tartibi to'g'risidagi" nizomini qabul qilinishi bilan davlat xizmatlarining ta'lim sifatida birgalikda mavjudligi muammosi paydo bo'lganligi bilan ta'kidlanadi. Ushbu yo'nalishda maktabgacha ta'lim tashkilotda qo'shimcha xizmatlar rivojlana boshladi. Ushbu sohani o'rganish ko'p qirrali deb aytish mumkin emas, tadqiqotning maqsadi maktabgacha ta'lim tashkilotlarida qo'shimcha xizmatlarni tashkil etish jarayonini o'rganishdir. Maqsadga muvofiq quyidagi tadqiqot vazifalari shakllantirildi:
1. Maktabgacha ta'lim tizimida qo'shimcha pullik ta'lim- tarbiya xizmatlarni joriy etish jarayonining nazariy asoslarini o'rganish.
2. Ota-onalarning qo'shimcha pullik ta'lim -tarbiya xizmatlarga bo'lgan munosabatini aniqlash.
Tadqiqotning metodologik asosini nazariy usullar tashkil etadi: tahlil va sintez, modellashtirish, umumlashtirish, analogiya; empirik - maktabgacha ta'lim muassasasi ishida qo'shimcha pullik xizmatlarni tashkil etish tajribasini o'rganish va umumlashtirish.
So'nggi yillarda O'zbekiston Respublikasining maktabgacha ta'lim muassasalarida pullik qo'shimcha ta'lim tarbiya xizmatlar ko'rsatildi va hatto ularning rivojlanish tendentsiyasi kuzatildi, ammo shunga qaramay, aksariyat maktabgacha ta'lim tashkilotlari uchun qo'shimcha pullik ta'lim-tarbiyani tashkil etish yangi faoliyat hisoblanadi. Shuning uchun maktabgacha ta'limda qo'shimcha ta'limni rivojlantirish muammosi eng dolzarb hisoblanadi.
Maktabgacha ta'lim tizimida qo'shimcha pullik ta'lim-tarbiya xizmatlarni muvaffaqiyatli amalga oshirish raqobatbardosh bo'lishi kerak. Lekin amalda, ayniqsa, chekka hududlarda ular bu yangiliklarning ahamiyati va zarurligini tushunmaydilar.Maktabgacha ta'lim tizimidagi mavjud ob'ektiv sharoitlar hamma joyda qo'shimcha pullik xizmatlarni joriy etishni nazarda tutadi. Ammo davlat maktabgacha ta'lim tashkiloti (DMTT) raqobatbardosh bo'lishi uchun quyidagi shartlar zarur:
• innovatsiyalarni doimiy ravishda joriy etish;
• ta'lim faoliyatining yangi shakllarini izlash;
• kadrlarni doimiy ravishda tayyorlash va qayta tayyorlash;
• ehtiyojlarni o'rganish uchun marketing tadqiqotlarini o'tkazish
•mijoz;
• raqobatchilarni tahlil qilish;
• korporativ madaniyatni rivojlantirish.
Yuqorida aytilganlardan kelib chiqqan holda, maktabgacha ta'limni boshqarish boshqaruvning tashkiliy jihatini modernizatsiya qilish zarurati bilan bog'liq keskin muammoga duch kelmoqda, bu esa maktabgacha ta'limning butun jarayonini qayta ko'rib chiqishga va ta'lim xizmatlarining yangi sifat darajasiga o'tishga olib keladi. ijtimoiy tartib. Maktabgacha ta'lim tizimida pullik qo'shimcha ta'lim -tarbiya xizmatlarning joriy etilishi boshqaruv tizimi va pedagoglar faoliyatida o'zgarishlarga olib keldi. Zamonaviy talablar maktabgacha ta'limni innovatsion faoliyatga yo'naltirdi. Shunday qilib, qo'shimcha xizmatlarning joriy etilishi maktabgacha ta'lim faoliyatini yangilash, maktabgacha ta'lim muassasalarida xizmatlar ko'rsatishning yangi, yuqori sifatli darajasiga ko'tarilish strategiyasini ishlab chiqishga olib keldi.
Pullik qo'shimcha ta'lim tarbiya xizmatlar maktabgacha ta'lim tashkilotlarining soliqdan tashqari daromadlari va byudjetdan tashqari mablag'larni jalb qilishning eng qulay usullaridan biridir. Qo'shimcha pullik ta'lim -tarbiya xizmatlar ko'rsatishning mohiyati xizmat ko'rsatuvchi iste'molchilarning talablarini qondirishdan iborat. Maktabgacha ta'limda bu iste'molchilar
tarbiyalanuvchilarning ota-onalari hisoblanadi. Keling, maktabgacha ta'lim tashkilotlarida pullik qo'shimcha ta'lim -tarbiya xizmatlarni tashkil etishning asosiy yondashuvlarini va ularni ko'rsatish algoritmini ko'rib chiqaylik. Pullik qo'shimcha ta'lim -tarbiya xizmatlarga
• ta'lim xizmatlari;
• rivojlanish xizmatlari;
• dam olish faoliyati;
• tashkiliy xizmatlar.
Qo'shimcha pullik ta'lim-tarbiya xizmatlarning mazmuni xilma-xildir.
1-jadvalda qo'shimcha pullik ta'lim -tarbiya xizmatlarning taxminiy ro'yxati keltirilgan.
Maktabgacha ta'lim muassasalarida qo'shimcha pullik ta'lim-tarbiya xizmatlarning taxminiy ro'yxati
1. Ta'lim xizmatlari - maktabga tayyorlash uchun turli kurslar; - chet tillarini o'rganish bo'yicha to'garaklar; -logoped mashg'ulotlari.
2. Rivojlanish xizmatlari - cholg'u asboblarida chalishni o'rganish; - bolalarni jahon madaniyati, xalq hunarmandchiligi va boshqalar haqidagi bilimlar bilan tanishtirish uchun turli studiyalar yaratish; - bolalarni bolalar bog'chasiga moslashtirish uchun guruhlarni yaratish.
3. Sog'liqni saqlash faoliyati - rivojlanishida nuqsoni bo'lgan bolalar uchun turli guruhlarni yaratish, ularda ruhiy salomatlikni tuzatish bo'yicha ishlar olib borilmoqda va hokazo; - turli xil sog'lomlashtirish guruhlarini tashkil etish.
4. Tashkiliy xizmatlar - tarbiyalanuvchilarning bo'sh vaqtini tashkil etish; - profilaktika va davolash tadbirlarini, jismoniy rivojlanishni korreksiya qilish guruhlarini tashkil etish (gimnastika, massaj va boshqalar);
Maktabgacha ta'lim tashkilotlari negizida qo'shimcha pullik ta'lim - tarbiya xizmatlarni joriy etishning tashkiliy jihatlarini o'rganib chiqib, ularni amalga oshirishning birinchi bosqichi tarbiyalanuvchilarning ota-onalari fikrini to'liq va keng qamrovli monitoringini o'tkazishdan iborat degan xulosaga keldim. Faqat olingan monitoring ma'lumotlari asosida pullik ta'lim-tarbiya xizmatlarni joriy etish haqida gapirish mumkin. Bundan tashqari, ushbu xizmat ota-onalar tomonidan ixtiyoriy ravishda ko'rsatilishi kerakligini hisobga olish kerak. Agar ota-ona ushbu xizmat zarurligiga rozi bo'lmasa, u rad etishga haqli.
Qo'shimcha pullik ta'lim -tarbiya xizmatni joriy etishning ikkinchi bosqichi menejerning tashkiliy ishi hisoblanadi. Bu tashkilot Ustavini o'zgartirish bo'yicha barcha ishlarni o'z ichiga olishi mumkin, xodimlarni izlash, binolarni tanlash va moddiy-texnika bazasi bilan jihozlash, qo'shimcha ta'lim -tarbiya xizmatini ko'rsatish rejasi va mazmunini tuzish va boshqalar. muassasa
- maktabgacha ta'lim muassasasining tashkiliy hujjatlariga o'zgartirishlar kiritishga olib keladigan qo'shimcha xizmatni amalga oshirishni huquqiy va me'yoriy ro'yxatga olish.
O'rganilayotgan maktabgacha ta'lim tashkilotida "Ilk qadam " davlat o'quv dasturi har bir yosh davridagi bolalar faoliyatining barcha turlarini hisobga olgan holda, bolalarning hayotiy faoliyatining barcha asosiy jihatlarini qamrab oladi. Ta'limva tarbiyaning maqsad va vazifalari pedagogik faoliyatni, ota-onalarning ehtiyojlarini va maktabgacha ta'lim tashkiloti joylashgan jamiyatni monitoring qilish asosida belgilanadi. Maktabgacha ta'limning ta'lim dasturining mazmuni bolalarning yosh va individual xususiyatlarini asosiy yo'nalishlarda - jismoniy, ijtimoiy-shaxsiy, kognitiv-nutq va badiiy-estetikda hisobga olgan holda, ularning har tomonlama rivojlanishini ta'minlaydigan ta'lim yo'nalishlari majmuasini o'z ichiga oladi. 2024 yil yanvar oyida Quyichirchiq tumani 22-sonli DMTT va kuzatuv kengashi maktabgacha ta'lim tashkiloti negizida qo'shimcha ta'lim-tarbiya xizmatlarni tashkil etish zarur degan xulosaga keldi. Buning asosi tarbiyalanuvchilarning ota-onalarining xohish va istaklarini kuzatish edi. Monitoring natijalari shuni ko'rsatdiki, tarbiyalanuvchilarning ota-onalari pullik qo'shimcha ta'lim-tarbioya xizmatlarni joriy etish zarur deb hisoblaydilar. Monitoring ota-onalar so'rovi shaklida o'tkazildi. So'rovda 70 kishi ishtirok etdi. Maktabgacha ta'lim tashkilotlarida ko'rsatilayotgan ta'lim sifatini baholash shuni ko'rsatdiki, ota-onalarning 87,1 foizi berilayotgan ta'limdan to'liq, 12,9 foizi esa qisman qoniqish hosil qiladi (1-rasm).
"Ta'lim jarayonida sizga nima mos kelmaydi?" Respondentlarning 96,8 foizi maktabgacha ta'lim tashkilotlarida mutaxassis pedagoglar (logoped, psixolog, musiqa raxbari,xoreograf, xorijiy til o'qituvchisi) yo'qligini ko'rsatdi (2-rasm).
"Bolalar bog'chasida qo'shimcha ta'lim-tarbiya xizmatlari kerakmi?" Ota-onalarning 100% ijobiy javob berdi. "Birinchi navbatda qanday qo'shimcha xizmatlarni ko'rishni xohlaysiz?" degan savolga. Respondentlarning 83,9 foizi logoped xizmatlarini tanlagan, qolgan 16,1 foizi gimnastika bo'yicha instruktor, o'qituvchi-xoreograf va ijodiy faoliyatni tashkil etuvchi o'qituvchi xizmatlari o'rtasida deyarli teng nisbatda taqsimlangan.
Maktabgacha ta'lim tashkilotlarida mutaxassislarga bo'lgan ehtiyojni tushunish uchun savol berildi: "Siz bolangizda nutq rivojlanishining qanday buzilishlarini kuzatasiz?" Natijalar shuni ko'rsatdiki, respondentlarning 74,2 foizi ba'zi tovushlarning nuqsonli talaffuzini, 16,1 foizi duduqlanishni ko'rsatdi (3-rasm). Olingan bunday natijalar bilan biz maktabgacha ta'lim muassasasida mutaxassis - logopedga bo'lgan ehtiyoj haqida ishonch bilan gapirishimiz mumkin.
Natijalar
00
■ Kb. 1 To'liq qoniqish
ii
Siz bolangizda nutq rivojlanishining qanday buzilishlarini
kuzatasiz?"
m
■ Kb. 1 Ba'zi tovushlarning nuqsonli talaffuzi
■ Kb. 2 Duduqlanish
■ Kb. 3 Umuman gapirmaydi
■ Kb. 4 Ritm , intonatsiya va ovoz tembridagi nuqsonlar
■ Rinolaliya
"Farzandingiz nutqini rivojlantirish bilan bog'liq muammolarni qanday hal qilasiz?" 67,7% javob berdi - mustaqil darslardan, 16,1% - poliklinikadagi logoped bilan mashg'ulotlar yordamidan , 16,1% - pullik asosda logoped xizmatidan foydalanadi (4-rasm).So'rov natijalari ko'pchilik ota-onalar bu muammo bilan yolg'iz qolgan degan xulosaga kelishimizga imkon beradi.
"Farzandingiz nutqini rivojlantirish bilan bog'liq muammolarni
qanday hal qilasiz?"
■ Kb. 1 Mustaqil darslardan foydalanish
■ Kb. 2 Poliklinikadagi logoped mashg'ulotlaridan foydalanish
■ Kb. 3 Pullik asosda logoped xizmatidan foydalanish
"Sizning fikringizcha, sizning farzandingiz bolalar bog'chasida logopedning yordamiga muhtojmi?" barcha ota-onalar bir ovozdan javob berishdi - ha. Monitoring natijasida tarbiyalanuvchilarning ota-onalariga qo'shimcha ta'lim-tarbiya xizmatlari uchun haq to'lash masalasi ham so'ralgan. "Bolalar bog'chasida logoped bilan qo'shimcha darslar uchun pul to'lashga tayyormisiz?" Degan savolga. barcha ota-onalar ijobiy javob berishdi. "Qo'shimcha xizmatlar ko'rsatish uchun qanday to'lovni maqbul deb hisoblaysiz?" ko'pchilikda (87,1%) ota-onalar 20 000 -30 000 so'mgacha bo'lgan miqdorni nomladilar (5-rasm).
. "Bolalar bog'chasida logoped bilan qo'shimcha pullik darslar uchun pul to'lashga tayyormisiz va qancha ?"
W1
■ Kb. 20 000-30 000 so'm ■ Kb. 40 000-50 000 so'm ■ Kb. 60 000-70 000 so'm
Qo'shimcha mashg'ulotlarning chastotasiga kelsak, ota-onalarning 77,4 foizi haftasiga 3 marta, 19,4 foizi - haftada 2 marta ,6.2 foizi haftada 1-marta degan javobni belgilagan (6-rasm).
■ Kb. 1 Haftasiga 3 marta Kb. 2 Haftasiga 2 marta
■ Kb. 3 Haftasiga 1 marta
"Qo'shimcha mashg'ulotlar qaysi vaqtda o'tkazilishi kerak?" Degan savolga. Ota-onalarning 80,6 foizi bolaning maktabgacha ta'lim muassasasida bo'lish davrida, 19,4 foizi - soat 18.00 dan keyin ekanligini ta'kidladi. Darslarning davomiyligiga kelsak, 45,2% 15 dan 30 daqiqagacha, 45,2% - 30 dan 60 daqiqagacha, 9,7% - bir yarim soatdan boshlab, shunday xulosaga kelish mumkinki, tarbiyalanuvchilarning ota-onalari qo'shimcha pullik ta'lim -tarbiya xizmatlarni joriy etish zarur deb hisoblaydi. Aksariyat ota-onalar logopedning mashg'ulotlarini ustuvor deb bilishadi, chunki ko'pchilik bolalar nutq terapiyasi mashg'ulotlariga muhtoj. Ota-onalar ushbu qo'shimcha guruhlar uchun pul to'lashga tayyor va ular uchun maqbul miqdor Quyichirchiq tumani Paxtachi MFY hududida 20 000 -30 000 so'm bo'lgan miqdorga aylandi.
Xulosa
Shunday qilib, yuqorida keltirilgan natijalarga asoslanib, maktabgacha ta'lim tashkilotlari negizida logoped to'garagini tashkil etish samarali va foydali ekanligini da'vo qilishimiz mumkin. Kelajakda ushbu nutq terapiyasi klubining rivojlanishi 3-5 kishilik guruhlarda kichik maktabgacha yoshdagi bolalar bilan mashg'ulotlar, kichik maktabgacha yoshdagi bolalar bilan individual ishlashni o'z ichiga oladi. Ko'rinib turibdiki, bu ta'sir to'g'ridan-to'g'ri emas, balki bilvosita bo'lsa ham, pirovard natijada tashkilotning iqtisodiy ko'rsatkichlariga ta'sir qiladi va o'zini to'liq qoplaydi. Ushbu maktabgacha ta'lim muassasasida keyingi ishlarni rivojlantirish istiqboli sifatida men nafaqat bitta nutq terapiyasi guruhini tashkil qilishni, balki boshqa yo'nalishlarni ham olishni tavsiya qilaman. Maktabgacha ta'lim tashkilotlarida qo'shimcha ta'lim -tarbiya xizmatlarni to'lashga rozi bo'lgan ota-onalarga logoped xizmatlari ahamiyatsiz bo'lsa, o'z farzandlarini boshqa
sohalarga jalb qilishlari mumkin. Shu bois qo'shimcha pullik ta'lim -tarbiya xizmatlarni joriy etish
bo'yicha yangi ish yo'nalishlarini ko'rib chiqish zarur, deb hisoblayman.
REFERENCES
1. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 30-sentyabrdagi PQ-3955-sonli qarori.
2. O'zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta'lim vazirligining 2018-yil 13-dekabrdagi 3-mh-sonli buyrug'i va unga ilova "Davlat maktabgacha ta'lim tashkilotlarida qo'shimcha qo'shimcha ta'lim-tarbiya xizmatlari ko'rsatish faoliyatini tashkil etish tartibi to'g'risidagi" nizom.
3. O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 5 fevraldagi 54-son qarori.
4. Serbina, L.F. Maktabgacha ta'lim: muammolar, izlanish, tajriba: ilmiy va uslubiy materiallar to'plami / L.F. Serbina, T.N. Taranova
5. Petrovskiy, V.A. Maktabgacha ta'lim muassasasida rivojlanish muhitini qurish / V.A. Petrovskiy, J IM. Klarina, JI.A. Smyvina, L.P. Strelkova. - M .: Sfera. - 2016 yil.
6. Shchetinskaya, A.I. Bolalar uchun qo'shimcha ta'lim muassasalari o'quvchilarini ijtimoiylashtirish - Orenburg, 2008.
7. Kalmuratov T.N. Issues of Improving the Management of Family Non-Governmental Preschool Education Organizations. International Journal of Social Science Research and Review, http://ijssrr.com editor@ijssrr.com Volume 4, Issue 4 November, 2021 Pages: 135139.5 bet
8. Valiyeva F.R. To Develop Professional Training of Professional Education Specialists by Ensuring //International Journal of Trend in Scientific Research and Development (IJTSRD) Special Issue on International Research Development and Scientific Excellence in Academic Life Available Online: www.ijtsrd.com e-ISSN: 2456 - 6470 2021
9. Olimov Q.T, Li D.Ye, Mavlonov N.Sh, Technology of creation electronic textbooks on special disciplines for vocational education, J: Xalqaro ilmiy jurnal "Vestnik nauki" 2020-yil 23-fevral № 2 (23)
