Научная статья на тему 'МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ ТАШКИЛОТЛАРИ ТАРБИЯЧИСИНИНГ МАЪНАВИЯТНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ АСОСИЙ МЕЗОНЛАРИ'

МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ ТАШКИЛОТЛАРИ ТАРБИЯЧИСИНИНГ МАЪНАВИЯТНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ АСОСИЙ МЕЗОНЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
маънавият / мактабгача таълим / мезон / фазилат / ижодкорлик / шарқона урф-одат / қадрият / билим / малака / маҳорат / ирода.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Холбой Ибрагимович Ибраимов

Мақолада мактабгача таълим ташкилотлари тарбиячи-педагогларининг маънавиятини ривожлантириш масалаларига бағишланган. Шунингдек муаллиф, тарбиячи-педагогларнинг маънавиятини ривожлантиришнинг асосий мезонлари бўйича ўз фикр ва мулоҳазалари билан ўртоқлашган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ ТАШКИЛОТЛАРИ ТАРБИЯЧИСИНИНГ МАЪНАВИЯТНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ АСОСИЙ МЕЗОНЛАРИ»

МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ ТАШКИЛОТЛАРИ ТАРБИЯЧИСИНИНГ МАЪНАВИЯТНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ АСОСИЙ МЕЗОНЛАРИ

Холбой Ибрагимович Ибраимов

Т.НДори Ниёзий номидаги Узбекистан педагогика фанлари илмий-тадкикот институти директори, педагогика фанлари доктори, академик https://doi.org/10.5281/zenodo.11206250

Аннотация. Мацолада мактабгача таълим ташкилотлари тарбиячи-педагогларининг маънавиятини ривожлантириш масалаларига багишланган. Шунингдек муаллиф, тарбиячи-педагогларнинг маънавиятини ривожлантиришнинг асосий мезонлари буйича уз фикр ва муло^азалари билан уртоцлашган.

Калит сузлар: маънавият, мактабгача таълим, мезон, фазилат, ижодкорлик, шарцона урф-одат, цадрият, билим, малака, майорат, ирода.

Тарбиячи касби дунёдаги энг кадимги касблардан биридир. Унинг ижтимоий ахдмияти х,еч кайси даврда камаймаган ва сунмаган. Чунки, илм инсонни юксаклик сари олиб боради. Бунда тарбиячининг билими, мах,орати бекиёсдир. Тарбиячининг билим даражаси, шаркона фикр юрита билиши, иш билан хдракатининг бирлиги ёшларда уз-узини идора ва назорат килиш куникмаларини шакллантириш, уларда ижодий фазилатларни ривожлантиришда мух,им урин тутади.

Тарбиячи-педагогларнинг умуминсоний кадриятлар, халкимизнинг бой маданияти билан таништириш, уларда билимларни эгаллаш куникма ва малакаларни оширишга булган талабларни шакллантириш, эстетик тушунчаларни камол топтириш, ижодкорлиги, иктидорини юзага чикариш, уларни куллаб-кувватлаш учун шарт-шароит яратиш тарбиячи фаолиятида чукур урин эгаллаши лозим. Шу боис, халкимизнинг "Дунёда илмдан бошка нажот йук ва булмагай", - деган наклини тарбияланувчилар калбига сингдириш масъулияти тарбиячига топширилган.

Тарбиячилик касбига хос билими куйидагилар билан белгиланади: таълим ва тарбия жараёни мох,ияти билан унинг максад ва вазифаларини тушуниши; психология асослари, бола психологияси ва педагогик психология асосларини билиши; этнопсихологик билимларни эгаллаш; х,озирги замон педагогикаси асосларини билиши; х,озирги замон педагогикасининг методологик асосларини эгаллаганлиги; мактабгача ёшдаги болаларнинг психологик-педагогик хусусиятларини тушуниши; уларга тарбиявий таъсир этишнинг самарадорлигини билиши; ота-оналар ва жамоатчилик билан олиб бориладиган тарбиявий ишлариинг мазмунини билиши кабилар.

Тарбиячилик касбига хос хислатлари сифатида мустакил давлат мафкурасини тушуниши; мактабгача таълим ташкилотларида олиб бориладиган укув-тарбия жараёнида умуминсоний бойликлар, миллий анъаналар ва урф-одатларнинг ахдмиятини тушуниши; тарбиячининг кузатувчанлиги; уз диккат-эътиборини таксимлай олиши; педагогик фантазия (хаёл)нинг ривожланиши; узига танкидий муносабатда булиши; узини кулга ола билиши, узини тута олиши; педагогик такт; нуткнинг эмоционал ифодаланиши кабилар эътироф этилади.

Тарбиячи юксак маънавий-ахлокий сифатларга эга булиши; ижтимоий хдётда фаол булиши, фаол ижтимоий муносабатга эга булиши, мустах,кам соглик, барчага намуна

булиши, давлат конунларини хурмат килиши, соглом турмуш тарзига риоя этиши, инсонпарварлик, маънавий-маърифий, зиёлилик даражасининг етуклиги, уз хатти-харакатларига нисбатан танкидга ёндаша билиши керак.

Маънавият тушунчасининг илмий, фалсафий, адабий ёки оддий тилда ифодаланадиган куплаб таърифларини келтириш мумкин. Умуман, узида жуда чукур ва кенг камровли маъно-мазмунни мужассам этган бу тушунчага хар кайси маърифатли инсон узининг фалсафий ёндашуви, сиёсий карашлари ва эътикоди, онгу тафаккуридан келиб чиккан холда турлича таъриф ва тавсифлар бериши табиий. Шунинг учун хам бу масала буйича илмий адабиётларда, кундалик матбуотда бир-биридан фарк киладиган фикр-мулохазаларни учратганда бундан таажжубланмасдан, уларни хар кайси муаллифнинг узига хос дунёкараши, мушохада тарзи ифодаси сифатида кабул килиш уринлидир.

Шу нуктаи назардан караганда, кейинги йилларда бу мавзуда олимларимиз томонидан тайёрланган илмий рисолалар, укув кулланмаларида узига хос таърифлар берилаётганини кузатиш мумкин. Шу фикрни мантикий давом эттириб, маънавият -инсонни рухан покланиш, калбан улгайишга чорлайдиган, одамнинг ички дунёси, иродасини бакувват, иймон-эътикодини бутун киладиган, виждонини уйготадиган бекиёс куч, унинг барча карашларининг мезонидир, десак, тарихимиз ва бугунги хаётимизда хар томонлама уз тасдигини топиб бораётган хакикатни яккол ифода этган буламиз.

Х,аммамизга маълумки, мукаддас китобларимиз ва кадриятларимиз, буюк мутафаккир аждодларимиз мероси бизни доимо халол мехнат билан яшашга, мардлик, саховат ва камтарликка чакиради, лекин, шу билан бирга, хаётда бу каби даъватларга амал килишга интиладиган одам купинча турли кийинчиликлар, хатто азобу укубатларга дуч келишини кузатиш кийин эмас. Тан олиш керакки, юксак маънавий тушунчалар билан яшашга харакат киладиган одамнинг бугун хам куп машаккатларни, огир синов ва тусиклар, муаммоларни енгиб утишига тугри келади.

Маънавиятнинг яна бир мухим жихати одамнинг ички дунёси ва иродасини бакувват, иймон-эътикодини бутун килишида ёркин намоён булади.

Жамият хаётида адолат ва хакикат, мехр-шафкат, инсофу диёнат каби тушунчаларни карор топтиришда айнан мана шу омилнинг урни ва таъсири бекиёсдир. Виждони уйгок педагог ён-атрофида булаётган вокеаларга, ёрдам ва кумакка мухтож инсонларнинг муаммоларига, адолатнинг топталишига бефарк карай олмайди.

Бундай эзгу максадларга эса, тарбиячиларимиз факат юксак маънавият, узлуксиз маънавий тарбия оркалигина эришиш мумкин. Маънавият инсоннинг кон-кони, суяк-суягига йиллар давомида она сути, оила тарбияси, аждодлар угити, Ватан туйгуси, бу хаётнинг баъзида аччик, баъзида кувончли сабоклари билан катра-катра булиб сингиб боради.

Биз тарбиячи-педагогларимизнинг маънавиятни хар томонлама юксалтириш масаласини уз олдимизга асосий вазифа килиб куяр эканмиз, бугунги кунда маънавиятимизни шакллантирадиган ва унга таъсир утказадиган барча омил ва мезонларни чукур тахлил килиб, уларнинг бу борада кандай урин тутишини яхши англаб олишимиз максадга мувофик булади.

Албатта, хар кайси халк ёки миллатнинг маънавиятини унинг тарихи, узига хос урф-одат ва анъаналари, хаётий кадриятларидан айри холда

тасаввур этиб булмайди. Бу борада, табиийки, маънавий мерос, маданий бойликлар, кухна тарихий ёдгорликлар энг мухим омиллардан бири булиб хизмат килади.

Эндиликда таълим тизими олдида турган энг мухим вазифа - ана шу юксак тушунчалар билан бирга миллий гоямизнинг узвий таркибий кисмларини ташкил киладиган комил инсон, ижтимоий хамкорлик, миллатлараро тотувлик, динлараро багрикенглик каби тамойилларнинг маъно-мохиятини бугунги кунда мамлакатимизда олиб борилаётган маънавий-маърифий, таълим-тарбия ишларининг марказига куйиш, уларни янги боскичга кутариш, ёш авлодимизни хар томонлама мустакил фикрлай-диган етук дунёкараш эгалари килиб тарбиялашдан иборат.

Шу боисдан хам, уз хак-хукукини танийдиган, уз кучи ва имкониятларига таянадиган, ён-атрофида содир булаётган вокеа-ходисаларга мустакил ёндаша оладиган, айни замонда шахсий манфаатларини мамлакат ва халк манфаатлари билан уйгун холда курадиган, хар жихатдан баркамол инсонларни тарбиялаш вазифаси истиклол йилларида биз учун хал килувчи масалага айланди.

Шуни айтиш лозимки, Тарбиячиларимиз маънавиятини юксалтиришда миллий урф-одатларимиз ва уларнинг замирида мужассам булган мехр-окибат, инсонни улуглаш, тинч ва осойишта хаёт, дустлик ва тотувликни кадрлаш, турли муаммоларни биргалашиб хал килиш каби ибратли кад-риятлар тобора мухим ахамият касб этмокда. Х,ар кандай ислохотнинг энг мухим самараси аввало халкнинг маънавий-рухий карашларидаги янгиланиш жараёнлари, унинг онгу тафаккурининг юксалиши, мамлакатда юз бераетган узгаришлар унинг хаётига, такдирига дахлдор булганини чукур хис килиши ва шундан хулоса чикариши билан белгиланади. Биз амалга оширилаётган ислохотларимизда ана шундай натижаларга эришиш учун барча узгариш ва янгиланишларнинг марказига шахс ва унинг манфаатларини куйдик.

Х,ар кайси инсон ва жамиятнинг маънавий дунёсига айнан шундай куз билан караш, одамни онгли яшашга, етукликка чорлайдиган бундай бекиёс кудрат манбаининг хаётимиздаги урни ва ахамиятини чукур ва атрофлича тахлил килиш мухим бир хакикатни, яъни юксак маънавият — енгилмас куч эканини англатади ва тасдиклайди.

Маънавият хакида хар канча даъватлар, мухим назарий фикрлар билдирилмасин, агар уларни жамият онгига сингдириш учун доимий иш олиб бормасак, бу борадаги фаолиятимизни хар томонлама пухта уйланган тизимли равишда ташкил этмасак, табиийки, биз кузланган максадга эришолмаймиз, яъни, инсон калбига йул тополмаймиз.

Шунинг учун хам биз бугунги кунда таълим-тарбия сохасидан бошлаб, матбуот, телевидение, Интернет ва бошка оммавий ахборот воситалари, театр, кино, адабиёт, мусика, рассомлик ва хайкалтарошлик санъатигача, бир суз билан айтганда, инсоннинг калби ва тафаккурига бевосита таъсир утказадиган барча сохалардаги фаолиятимизни халкнинг маънавий эхтиёжлари, замон талаблари асосида янада кучайтиришимиз, янги боскичга кутаришимиз зарур.

Бу хакида гапирганда, шуни таъкидлаш жоизки, ана шу соха вакиллари, яъни тарбиячи ва мураббийлар, ёзувчи ва журналистлар, кино ва театр ахли, мусикачилар ва рассомлар, умуман, зиёлиларимиз халкимиз учун янгича вокелик булмиш бозор иктисодиётига утиш даврида жамият олдидаги маънавий бурчини чукур хис этган ходда, уз истеъдод ва махоратини аямасдан астойдил мехнат килмокда.

Барчамизга аёнки, инсон калбига йул аввало таълим-тарбиядан бошланади. Шунинг учун качонки бу хакда гап кетса, аждодларимиз колдирган бебахо меросни эслаш билан бирга, ота-оналаримиз катори биз учун энг якин булган яна бир буюк зот - Тарбиячи ва мураббийларнинг олижаноб мехнатини хурмат билан тилга оламиз. Биз юртимизда янги

авлод, янги тафаккур сохибларини тарбиялашдек масъулиятли вазифани адо этишда биринчи галда ана шу машаккатли касб эгаларига суянамиз ва таянамиз, эртага урни-мизга келадиган ёшларнинг маънавий дунёсини шакллантиришда уларнинг хизмати накадар бе-киёс эканини узимизга яхши тасаввур киламиз. Бу ёруг оламда хар бир одам узининг мехри-бон ота-онасига, устоз ва муаллимларга нисба-тан хамиша миннатдорлик туйгуси билан яшайди. Инсон уз умри давомида кандай ютук ва на-тижаларга эришмасин, каерда, кандай лавозимда ишламасин, мактаб даргохида олган таълим-тар-бияси унинг етук шахс ва малакали мутахассис булиб шаклланишида улкан ахамиятга эга экани шубхасиз.

Маънавият котиб колган акидалар йигиндиси эмас, доимий харакатдаги узлуксиз жараён булиб, тараккиёт давом этар экан, унинг шиддатли юриши туфайли маънавий хаёт олдига куйиладиган талаблар хам муттасил пайдо булаверади.

Бугунги кунда маънавият дунёсига нисбатан мавжуд булган хавф-хатарлардан албатта куз юмиб булмайди, лекин бизнинг ишончимиз комилки, халкимиз тарихнинг мураккаб жараёнларида иродаси чиникиб, хар кандай хужум ва тазйикларга карамасдан маънавий олами кучайиб ва юксалиб бораётгани, бизни куролмайдиган кучлар хам бу хакикатни тан олаётганини мамнуният билан кайд этамиз.

Чунки халк бамисоли улуг ва шарафли йулдан илгарилаб бораётган улкан карвон. Уни йулдан чалгитишга урунувчилар, пайт пойлаб оркасидан хамла килувчилар хамиша булган, бундан кейин хам булиши мумкин. Карвон бехатар булмас, деган гап бежиз айтилмаган. Аммо халк карвонини хеч кандай куч ортга кайтаролмайди. Нега деганда, халкнинг калбида не-не аждодлардан мерос енгилмас куч - маънавият бор.

REFERENCES

1. Мирзиёев Ш.М. Буюк келажагимизни мард ва олийжаноб халкимиз билан бирга курамиз. - Тошкент - 2017.

2. Ибраимов Х., ^уронов М., Умумий педагогика [Матн]. дарслик Х.Иброимов, МДуронов. - Т., "Шафффоф", 2022. 415-бет.

3. Ибраимов Х., ^уронов М., Ибрагимова Ф. Педагогика тарихи ва назарияси [Матн]. дарслик И Х.Ибраимов, МДуронов, Ф.Ибрагимова. - Т., "Шаффоф"", 2023.392-бет.

4. Ибраимов Х., ва бошкалар Ота-она - мураббий [Матн]. Услубий кулланма - Тошкент: Гафур Гулом номидаги нашриёт-матбаа ижодий уйи.2024.-220 -бет.

5. Эркаев А. Маънавият - миллат нишони. - Тошкент. Маънавият, 1997.

6. Имомназаров М. Маънавиятимизнинг такомил боскичлари. - Тошкент: Шарк, 1996.

7. Махмудов Т. Мустакиллик ва маънавият.- Тошкент: Шарк, 2001.

8. Абдулла Авлоний. Туркий гулистон ёхуд ахлок. - Тошкент, "Укитувчи", 1992.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.