Научная статья на тему 'ОИЛАДА ЁШЛАРНИ САЛОМАТЛИК МАЪНАВИЯТИ РУҲИДА ТАРБИЯЛАШНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ'

ОИЛАДА ЁШЛАРНИ САЛОМАТЛИК МАЪНАВИЯТИ РУҲИДА ТАРБИЯЛАШНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
243
48
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
маънавият / оилада саломатлик маънавияти / ижтимоий / иқтисодий жиҳатлари / тамойиллари / мафкуравий / руҳий / ҳиссий ва тиббий саломатлик / соғлом турмуш тарзи / соғлом тафаккур / маҳалла фуқаролар йиғинлари ҳамкорлиги. / духовность / духовность здоровья в семье / социальные / экономические аспекты / принципы / идеологическое / психическое / эмоциональное и медицинское здоровье / здоровый образ жизни / здоровое мышление / сотрудничество сходов граждан махалли.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Мусурманова Айниса, Рискулова Камола

Мзкур мақолада оилада ёшларнинг саломатлик маънавиятини тарбиялашнинг ўзига хос хусусиятлари, ижтимоий-педагогик тамойиллари, омиллари, устувор йўналишлари, мазмун ва моҳияти, бу борада амалга оширилаётган ишларнинг самарадорлиги илмий-назарий жиҳатдан талқин этилган. Шунингдек, саломатлик маънавиятининг педагогик жиҳатлари юзасидан муаллифлик ёндашуви асосида ота-оналар, маҳалла фуқаролар йиғинлари мутасаддиларининг таълим муассасалари билан ҳамкорлиги юзасидан хулоса ва тавсиялар ишлаб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ОСОБЕННОСТИ ВОСПИТАНИЯ В СЕМЬЕ МОЛОДЕЖИ В ДУХЕ ЗДОРОВЬЯ

В данной статье интерпретируются особенности, социально-педагогические принципы, факторы, приоритеты и сущность воспитания духовности здоровья молодежи в семье и эффективность работы, проводимой в этой сфере с научной и теоретической точек зрения. Также на основе авторского подхода к педагогическим аспектам духовного здоровья разработаны выводы и рекомендации по сотрудничеству родителей и должностных лиц сходов граждан с образовательными учреждениями.

Текст научной работы на тему «ОИЛАДА ЁШЛАРНИ САЛОМАТЛИК МАЪНАВИЯТИ РУҲИДА ТАРБИЯЛАШНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ»

Мусурманова Айниса,

Узбекистан Республикаси мах,алла ва оилани к,уллаб-к,увватлаш вазирлиги х,узуридаги "Мах,алла ва оила"илмий-тадк,ик,от институти директор уринбосари, педагогика фанлари доктори, профессор Рискулова Камола,

Узбекистон Республикаси мактабгача таълим вазирининг маслах,атчиси, педагогика фанлари доктори, профессор

ОИЛАДА ЁШЛАРНИ САЛОМАТЛИК МАЪНАВИЯТИ РУ^ИДА ТАРБИЯЛАШНИНГ УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ

УУК: 37.013.46 (09)

МУСУРМАНОВА А., РИСКУЛОВА К. ОИЛАДА ЁШЛАРНИ САЛОМАТЛИК МАЪНАВИЯТИ РУЦИДА ТАРБИЯЛАШНИНГ УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ

Мзкур маколада оилада ёшларнинг саломатлик маънавиятини тарбиялашнинг узига хос хусуси-ятлари, ижтимоий-педагогик тамойиллари, омиллари, устувор йуналишлари, мазмун ва мох,ияти, бу борада амалга оширилаётган ишларнинг самарадорлиги илмий-назарий жих,атдан талкин этил-ган. Шунингдек, саломатлик маънавиятининг педагогик жих,атлари юзасидан муаллифлик ёндашуви асосида ота-оналар, мах,алла фукаролар йиFинлари мутасаддиларининг таълим муассасалари билан х,амкорлиги юзасидан хулоса ва тавсиялар ишлаб чикилган.

Таянч суз ва тушунчаларлар: маънавият, оилада саломатлик маънавияти, ижтимоий, иктисодий жих,атлари, тамойиллари, мафкуравий, рух,ий, х,иссий ва тиббий саломатлик, соFлом турмуш тарзи, соFлом тафаккур, мах,алла фукаролар йиFинлари х,амкорлиги.

МУСУРМАНОВА А., РИСКУЛОВА К. ОСОБЕННОСТИ ВОСПИТАНИЯ В СЕМЬЕ МОЛОДЕЖИ В ДУХЕ ЗДОРОВЬЯ

В данной статье интерпретируются особенности, социально-педагогические принципы, факторы, приоритеты и сущность воспитания духовности здоровья молодежи в семье и эффективность работы, проводимой в этой сфере с научной и теоретической точек зрения. Также на основе авторского подхода к педагогическим аспектам духовного здоровья разработаны выводы и рекомендации по сотрудничеству родителей и должностных лиц сходов граждан с образовательными учреждениями.

Ключевые слова и понятия: духовность, духовность здоровья в семье, социальные, экономические аспекты, принципы, идеологическое, психическое, эмоциональное и медицинское здоровье, здоровый образ жизни, здоровое мышление, сотрудничество сходов граждан махалли.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 5 (102)

MUSURMANOVA A., RISKULOVA K. FEATURES OF UPBRINGING YOUTHS IN A FAMILY IN THE SPIRIT OF HEALTH

In the article are discussed the features, social and pedagogical principles, factors, priorities and the essence of forming in families the spirituality of health among youth and the effectiveness of the work carried out in this area from a scientific and theoretical point of view. Also, conclusions and recommendations have been drawn for the cooperation of parents and officials of mahallas with educational establishments on the basis of the authors' approach to the pedagogical aspects of the spirituality of health.

Key words and concepts: spirituality, spirituality of health in the family, social, economic aspects, principles, ideological, mental, emotional and medical health, healthy lifestyle, healthy thinking, cooperation of makhallas.

Кириш.

Мавзунинг долзарблиги. Янги Узбекистан пойдевори барпо этилаётган бир даврда ёшлар-нинг репродуктив саломатлигини саклаш, улар-нинг саломатлик маънавиятини шаклланти-риш давр талабидир. Дарх,акикат, Узбекистан Республикасининг 2019 йил 28 февралда кабул килинган "Фук,ароларнинг репродуктив саломатлигини саклаш т^рисида"ги конуни, Узбекистан Республикаси Президентининг 2020 йил 18 фев-ралдаги "Жамиятда ижтимоий-маънавий мух,итни соFломлаштириш, мах,алла институтини янада куллаб-кувватлаш х,амда оила ва хотин-кизлар билан ишлаш тизимини янги даражага олиб чикиш чора-тадбирлари туFрисида"ги ПФ-5938-сон Фармони бу борадаги ишларни янада тако-миллаштиришда мух,им ах,амиятга эгадир.

Оила жамиятнинг асосий пойдевори булиб, маънавий маданиятнинг барча кирралари оилада тарбияланади ва такомиллаштирилади. Оилада маънавий ва жисмоний соFлом шахс баркарор жамият келажаги, насл саломатлигини таъмин-ловчи миллатпарвар, ватанпарвар булиб вояга етадилар. Айникса, Хитойнинг Ухань шах,рида 2019 йил декабрь ойида пайдо булиб, бугунги кунгача бутун дунёда халк,ларни тах,ликага солиб келаётган COVID-19 коронавирус инфекцияси ва Американча штамп каби, янги инфекцияси дунё халкларини кийнаётган бир даврда саломатлик маънавиятига эга булиш ва унга амал к,илиш х,ар бир инсоннинг соFлом турмушининг гаровидир.

Жамият тараккиёти, миллат комиллиги, оила фаровонлиги ва мустах,камлиги инсонлар-нинг жисмоний ва маънавий соFломлик дара-жасига боFлик. Фукаролари маънавий ва жисмоний соFлом юртнинг келажаги порлок, дунё х,амжамиятидаги урни баркарордир. Шу боис, Узбекистан Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев таъкидлаганидек: "Халкимиз сало-

матлигини мустах,камлаш, соFлом турмуш тар-зини карор топтириш, биз учун х,аётий мух,им масаладир"1.

Шу боис, оиланинг х,ар бир аъзосида саломатлик маънавиятини шакллантириш ота-оналар, тарбиячи-педагоглар, кенг жамоатчиликнинг дол-зарб ватанпарварлик бурчи х,исобланади. Тарихга мурожаат килинса саломатлик маданияти бугун пайдо булган тарбия шакли эмас, балки у инсо-ниятнинг пайдо булиши билан пайдо булган тар-биянинг таркибий кирраси х,исобланади.

Унинг асосий мацсади - инсонларнинг ёши, жинси, ижтимоий х,олатидан катъий назар у дунёга келган кундан бошлаб ёш ва рух,ий хусуси-ятларига кура ижтимоий-гигиеник, жисмоний, тиббий-физиологик жих,атдан саломатлик бора-сида эгаллаган билим, малака ва куникмаларини уз х,аётида намоён этиб боришдан иборатдир. Натижада миллат, авлод, насл саломатлигини таъ-минлаш, ногирон фарзандлар тугилиши, миллат генофондини сак,лаш,узок, ва фаровон х,аёт кечи-ришдан иборатдир.

Мавзу буйича илмий манбаларнинг кискача тах,лили.

Илмий изланишлар шундан далолат бера-дики, профессор Д.Шарипованинг фикрларига кура "Инсон саломатлиги-бу энг аввало узок умр куриш давомида юкори суръатдаги ишчан-лик кобилияти ва ижтимоий фаоллигини, унинг психик ва физиологик сифатларини саклаш ва ривожлантириш"2 дан иборатдир.

1 Узбекистан Республикаси Президенти Шавкат Мирзи-ёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. 2018 йил 28 декабрь. - https://uza.uz/uz/posts/zbekiston-respublikasi-prezidenti-shavkat-mirziyeevning-oliasy-28-12-2018

2 Шарипова Д. ва бошкалар. Валеология асослари. -Тошкент: Низомий номидаги ТДПУ, 2007. 3-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 5 (102)

Б.М.Шапиронинг таснифига кура саломатлик-нинг "жисмоний, ижтимоий ва рухий"1 томон-лари мавжуд булиб, уларга комплекс муносабатда булингандагина инсон соFлом турмуш тарзи асо-сида хаёт кечиради. Демак, саломатлик масаласи тиббий муаммо булмасдан балки у педагогик ва психологик муаммо хамдир.

Саломатлик - саломатлик маънавиятига эга булишда "соFлом тафаккур" мухим жихат хисобланади. "СоFлом тафаккур инсонни уз саломатлигини асраш ва уз фаолиятини жамият соFломлиги сари йуналтириш, шунингдек замо-навий хаётда мавжуд булган турли тиббий, эколо-гик, ижтимоий, иктисодий тахдидлардан инсонни мухофаза килиш билими ва малакалари мавжуд-лигидан иборатдир"2.

Саломатлик маданияти-саломатлик тушунча-сининг барча таркибий к,ирраларини "соFлом тафаккур" асосида онгли равишда умумий ва шахсий гигиена талабларини маънавий-ахлокий коидаларга риоя этган холда юксак савияда хаётда намоён этиш демакдир.

Маълумки маънавий маданиятнинг бир канча шакллари мавжуд булиб, уларнинг барчаси бир-бири билан узвий алокада, комплекс равишда ёшлар онгига сингдирилган такдирдагина ота-оналар, жамият ёш авлод тарбиясида кутган натижага эришиши мукаррар. Саломатлик маъ-навияти хам маънавий маданиятнинг таркибий кирраларидан бири булиб, унинг мазмунида шахсий гигиеник коидаларга риоя этиш, физиоло-гик жихатдан юриш-туриш тартиб-коидаларига амал килиш, туFри кийиниш, овкатланиш, мехнат килиш, дам олиш, сайр килиш, жисмоний соFлом оналик ва оталикка, соFлом турмуш тарзи асосида мустакил оилавий хаётга тайёр булиш буйича тиббий-маънавий, ижтимоий-рухий билим, малака ва куникмалар билан куролланиш мужассамдир. Маънавий соFломликнинг маз-кур кирралари вазиятли, заруратли, боскичма-боскичлик, болаларнинг ёш ва психологик хусусиятларини инобатга олиш, миллий ахлок-одоб коидаларига монандлик, хаёлилик, авлод-лар насихатлари каби тамойиллар асосида ёшлар онгига сингдириб борилган. Профес-

1 Шапиро.Б.М. и др. Здоровый образ жизни: Пособие для учителя. Изд.2-ое перераб.и доп./ Б.М.Шапиро,Л.Н.Б ашмакова,Г.У.Курманова Б. - 2003. С-31.

2 Атаханова С."Ёшлар маънавияти ва соFлом турмуш тарзи". - Тошкент: "Ёшлар матбуоти", 2012. 175 б.

сор О.Жамолдинованинг фикрига кура ёшлар соFлом турмуш маданиятини шакллантиришда таълим муассасалари, оила ва жамоатчилик хамкорлигини таъминлашнинг самарали тамой-илларидан бири "узвийлик ва узлуксизлик"дир3.

Ёшларни маънавий ва жисмонан ^лом оилавий хаётга тайёрлашда оиладаги соFлом тафаккур асосида ота-оналар, махалла фукаролар йиFинлари мутасаддилари, таълим муассасалари хамкорлигида таълим-тарбиявий ишлар амалга оширилади. Тадкикотларга кура "оилада соFлом авлод таълими ва тарбиясида боболар ва буви-лар, кекса авлод колаверса оталар ва оналар асо-сий тарбиячи- мураббий хисобланган"4.

Асосий цисм.

Тарбиянинг бу шаклига алохида урFу берил-маган балки кундалик хаёт такозоси билан панд-насихат, халк кадриятлари мисолида тарбиялан-ган. Маданиятнинг оилада ёшлар ахлокига, соFлом турмуш тарзига таъмири самарадорлиги "саломатлик маънавияти" билан белгиланади.

Маънавият-маданиятнинг шахс онгига индивидуал таъсири натижасида вужудга келади-ган ижобий фазилатлар мажмуи, ички ва ташки рухий соFломликдир. Маданият эса инсонлар-нинг аклий салохияти, иктидори, ижодкорлиги ва креативлиги махсулидир. Ушбу махсулотни яра-тиш борасидаги Fоялар ва уларнинг мухокама ва мунозаралари аввало оила мухитида вужудга келади, уларнинг дунёга келиши пойдевори оила кадриятлари, оила шажарасининг маданияти ва маънавияти хисобланади. Шу боис хам ёшлар-нинг соFлом маънавий киёфасининг асосий пойдевори оилада шаклланади.

Аввало ота-она хар томонлама соFлом маърифатли-маданиятли булса фарзандлар хам маданиятли-маънавиятли булиши мукаррар. Шунинг учун ота-оналарда саломатлик маънавияти хакида мустахкам билим,малака ва куникмалар шаклланмоFи лозим.

Ота-она ва оиладаги кекса авлод вакиллари маънавиятининг юкоридаги компонентларини ёш авлод онгига ^лом тафаккур асосида ёш даврла-

3 Жамолдинова О. Ёшлар соFлом турмуш маданиятини шакллантиришда узвийлик ва узлуксизлик / Монография. - Т.: "Янги аср авлоди", 2011.193 б.

4 Narbaeva, T.K, Musurmanova, A. «Priority areas of spiritual, moral and physical education of youth in the family». Annals of the Romanian Society for Ceff Biology 25.1 (2021): 6485-6496

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 5 (102)

рига к,араб сингдириб бормасалар уларда зарарли одатлар, ноахлокий хатти-харакатларга тобелик пайдо булиб боради. Жумладан, аклдан озди-рувчи, бошга турли балоларни солувчи, инсоний-ликдан чикарувчи ичкиликбозлик, гиёхвандлик, кашандалик, терроризм, экстремизм, жинсий зуравонлик, фохишабозлик, одам савдоси, порнография, "оммавий маданият", турли синтетик дорилар истеъмол килиш ва бошка XXI асрнинг вабоси домига тушиб колиши мумкин.

Оилада ёшларнинг саломатлик маънавиятини шаклланишида турли оилавий омилларнинг таъ-сири жуда катта. Жумладан, ота-онанинг наслий соFлом никохи, уларнинг оилапарварлик дара-жаси; жамиятга ва табиатга, маданият объектла-рига муносабати; дунёк,араши; ота-она намунаси, наслнинг софлиги; сулола ва оила анъаналари, урф-одатлари, расм-русумлари; устоз-шогирд анъаналари; оила аъзоларининг китобхонлик даражаси; оила турларига ва сулолаларга ман-сублик (зиёли, ишчи-хизматчи, дех,к,он, тадбиркор, хунарманд, укитувчилар, тиббиётчилар, инже-нерлар ва б.к.); оиланинг касбий машFулотлари; оила аъзоларини ураб турган мухит (дустлари, уртоклари, мехнат жамоаси ва уларнинг дунёкараши), оиладаги ва махалладаги маъна-вий мухит, ота-она муносабатларининг софлиги ва бошка омиллар оилада саломатлик маънавиятини юкори, урта, паст, коникарсиз даражада намоён киладиган омиллардир.

Оилада ёшларнинг саломатлик маънавиятини шакллантиришнинг воситалари мавжуд булиб, улардан ота-она, махалла фукаролар йиFинлари мутасаддилари ва таълим муассасалари педаго-гик жамоаси хамкорликда фойдаланишса узининг самарали натижасини бериши табиийдир. Жумладан, оила кутубхонаси; оиладаги ижод устахо-наси; яшаш худудидаги турли маданий объектлар, хунармандчилик махсулотлари, ижод намуналари, маданий-маърифий эшиттириш ва курсатувлар юзасидан оилавий мунозара ва мусобакалар; ёшларнинг к,изик,ишларига кура тугараклар, укув курсларининг ташкил этилиши; сулолалар анъана-ларини давом эттириш мак,садида "Устоз-шогирд" анъанасини йулга куйиш кабилар мухим тарбия-вий воситалар хисобланади.

Бир пайтлар оилавий заргарлар, дурад-горлар, ганчкорлар, зардузлар, турли миллий хунармандчилик махсулотлари яратувчилар, дуппидузлар ва бошка сулолаларнинг санъат

асарлари "Эскилик саркити" сифатида эътибор-дан четда колди, маданият тарихи бой сулолаларнинг давомчилари бундай санъат асарларини яратиш билан шугулланмай куйишди. Натижада ёшларда авлод-аждодларига, оила анъаналарига, миллий кадриятларга нисбатан кизикиш кескин пасайиб кетди. Ахир оила кадриятлари - саломатлик маънавиятининг асосини ташкил этади-ку.

Янги Узбекистонда янги УЙFониш даври, яъни Учинчи Ренессанс пойдевори яратилаёт-ган бугунги кунда оила анъаналарини тиклашга булган эътибор барчанинг диккат марказида булмокда. Оила маънавиятини намоён этишнинг республика ва халк,аро мик,ёсидаги кургазмалари, курик-танловлари, фестиваллари, конференция ва симпозиумлари ташкил этилмок,да. Бу ёшлари-мизда миллий кадриятларга хурмат ва эхтиром, аждодлар меросини халк,аро майдонда к,адрини баланд кутариш ва Fурурланиш, мамлакатимизни оилавий маънавий тарихи бой диёр эканлигини келгуси авлодларга етказишда мухим ахамият касб этади.

Дархакикат, саломатлик оддий тушунча эмас. У шаклан ва мазмунан жисмоний саломатлик ва маънавий саломатликка булинади.

Жисмоний саломатлик мазмуни-инсон танаси барча аъзоларининг турли касалликлардан холи, соFлом булиши билан белгиланади.

Маънавий саломатлик эса мазмунан мураккаб ва купк,иррали булиб, жисмоний саломатлик пойдевори хисобланади. Унинг негизида шахс маънавиятининг барча мезонлари мужассам, яъни, рухий саломатлик, аклий саломатлик, ахлокий саломатлик, эътик,од саломатлиги, акидавий саломатлик, соFлом тафаккур, дунёк,араш соFломлиги ва х.к. Мазкур компонентларнинг барчаси якдил тарзда маънавий саломатликни ифода этади.

Бизнинг назаримизда "СоFлом оила-соFлом жамият" концептуал Fоясини амалга оширишда маънавий саломатлик оркали жисмоний саломатликка эътиборни кучайтириш талаб этилади. Маънавий саломатлик инсоннинг мафкуравий, рухий, хиссий ва тиббий-ижтимоий холатлари билан боFлик булиб, бу холатлар хаётда соFлом турмуш тарзи маърифати орк,али намоён булади.

СоFлом турмуш тарзи-инсонларнинг бахтли-саодатли яшашига салбий таъсир этадиган барча зарарли иллатлардан холи яшашдир. Шунингдек, соFлом турмуш тарзи - бу кундалик хаётни биологик ва ижтимоий к,онун-к,оидалар асосида таш-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 5 (102)

кил этиб, саломатликни саклаш ва мустахкамлаш демакдир. СоFлом турмуш тарзи мазмунан кенг камровли булиб, у инсоннинг маънавий хамда жисмоний соFлом яшаш йуналишлари, яшаш мухити, тиббий-маданий саводхонлиги, кизикишлари, хаёт тарзи билан безлик ходисадир.

Шунинг учун хар бир инсоннинг саломатлик маърифати, унинг соFлом турмуш тарзининг маз-муни, хамда мохияти хакидаги билим, малака ва куникмаларига боFлик. Биз илмий-назарий ва амалий тажрибаларга асосланган холда соFлом хаёт учун зарур булган соFлом турмуш тарзининг устувор йуналишларини куйидагича тасниф этдик:

- кун тартибини рационал белгилаш ва унга катъий риоя этиш;

- мунтазам жисмоний тарбия ва спорт билан шуFулланиш, харакат фаоллигини таъминлаш;

- туFри ва сервитамин овкатланиш коидаларига амал килиш;

- санитария ва шахсий гигиена (психогигиена) коидаларига амал килиш;

- экологик тахдидларга карши курашиш ва атроф- мухитнинг тоза-озодалигини саклаш (ут, сув, хаво, тупрок),

- ирсий ва юкумли касалликлар, ногирон болалар туFилишини, эрта никохнинг олдини олиш;

- турли зарарли иллатларга берилмаслик (ичкиликбозлик, гиёхвандлик, кашандалик, жин-сий зуравонлик, одам савдоси, фохишабозлик, порнография, "оммавий маданият" ва б.к.);

- хаёт хавфсизлиги коидаларига риоя этиш (турли инфекцияга карши иммунитетни тарбия-лаш, йул транспорт хавфсизлиги, жарохатланиш, захарланиш ва бошка табиий офатлардан);

- психологик ахборот хавфсизлигини таъминлаш (интернетомания, телефономания, ком-пьютеромания касаллигини олдини олиш, хар хил зарарли ахборотларга карши маълумотли булиш);

- турли бузFунчи Fоялар ва ижтимоий тахдидлардан сакланиш, соFлом маънавий иммунитетни шакллантириш (экстремизм, акидапараст ва мутаассиб окимлар, терроризм, фундаментализм, сепаратизм, одам савдоси, наркобизнес, "оммавий маданият", миссионерлик, прозелитизм ва бошкалар);

- соFлом уйку, дам олиш, мавсумий кийи-ниш коидаларига риоя этиш;

- дори воситаларидан туFри фойдаланиш ва бошкалар.

СоFлом турмуш тарзининг мазкур устувор йуналишлари борасида тиббий-маънавий маъ-рифатли булишда сомом тафаккур асосий роль уйнайди. СоFлом тафаккур-соFлом турмуш тарзи коидаларини мазмун ва мохиятан атрофлича билиш, уйлаш, мушохада этиш, хулоса чикариш демакдир. СоFлом тафаккур замирида инсонда ^лом дунёкараш, соFлом эътикод, ^лом Fоялар шаклланади. СоFлом тафаккур-бутун жамиятни тиббий ва маънавий тахдидлар таъсиридан саклаб колиш кудратига эгадир. Бунинг учун соFлом мухит яратиш, саломатлик борасида илмий-методик базанинг мавжудлиги, саломатликни тарбиялашнинг халкчил тизими мухим ахамият касб этади. СоFлом тафаккур- саломатлик маъ-рифатини тарбияловчи рухий куч хисобланади. Албатта соFлом тафаккур воситасида саломатлик маърифати оила, мактабгача таълим ташкилот-лари, умумий таълим мактаблари, касб-хунар таъ-лими, олий таълим, олий таълимдан кейинги таълим жараёнида тизимли шакллантирилади.

Хулоса.

Шундай килиб, саломатлик алифбоси соFлом оила куриш ва соFлом фарзандни дунёга келти-риш илмидан бошланади. Биз балоFат ёшидаги йигит ва кизлар билан утказган тажриба-синов ишлари натижаси асосида мустакил хаёт осто-насида улар билиши лозим булган саломатлик маърифатининг мазмун ва мохияти буйича баъзи назарий ва амалий фикр-муло^азаларни тав-сия этмокчимокчимиз:

• йигитлар узларига аввало окила, имонли, эътикодли, шарм-хаёли, имонли, жисмонан ва аклан соFлом, касб-хунарли, мехнатсевар; кизлар эса касб-хунарли, жасоратли, мард, саховатли, жисмонан ^лом, мустакил фикрига, карашларига эга, оилапарвар, ватанпарвар, инсонпарвар турмуш урток танлашга харакат килмоклари лозим;

• танлаган турмуш уртс^ининг авлод аждод-ларида турли ирсий касалликлар бор-йуклигини албатта билиш (тери-таносил, зотилжам, рухий, кандли диабет, камконлик, онкологик, туFма юрак нуксонлари) лозим. Болага ота-онадан биологик жихатдан ранг, кадди-комат тузилиши, характер, темперамент билан бир каторда баъзи ирсий касалликлар хам утади. Шунинг учун ота-онанинг саломатлиги, насл-насаби, дунёкараши, ички ва ташки дунёси, ахлок-одоби, моддий ва маънавий даражасининг мослиги, турмуш куришга рухан ва

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 5 (102)

жисмонан тайёрлиги булажак фарзанд такдирида мухим роль уйнайди;

• узларига танлаган жуфти халол хам сс^лом турмуш тарзи коидаларига тулик амал килиш малака ва куникмаларига эга булиши лозим (шах-сий гигиена коидаларига амал килиш, соFлом овкатланиш, жисмоний тарбия ва спорт билан шугулланиш, кийиниш маданиятига риоя этиш, туFри дам олиш ва мехнат килиш ва б.к.);

• соFлом фарзанд куриш учун хеч качон спиртли ичимликлар истъемол килмаслик, тамаки ва бошка зарарли моддаларни чекмаслик, наркотик моддалар истеъмол килмаслик, кайфият-нинг доимо яхши булиши, ёмон нарсалар х,ак,ида уйламаслик, тинч-осойишта турмуш кечиришга харакат килиш зарур;

• аёллар хомиладор булдими унга алохида эътибор бериш керак; хомиладор аёлнинг кай-фияти доимо аъло булиши лозим, уни хеч качон хафа килмаслик, дилига озор бермаслик, аса-бларини асраш, экологик тоза ва витаминларга бой, микронутриентли сифатли таомлар тановул к,илиши, о^р юк кутартирмаслиги, калтис харакат к,илдирмаслик, оиланинг барча о^р юмушларини эркак киши уз зиммасига олиши, хар куни тоза хавода, табиат куйнида сайр килдириш, гигие-ник талабларга риоя этиш, меъёрида ухлаши, о^р мехнат килмаслиги, туFиладиган фарзанди кела-жагини тасаввур этиб, яхши вок,еалар, гузал нарсалар хак,ида уйлаш, чиройли исмлар танлаш, теат-рларга бориши, бадиий фильмлар томоша килиш, купрок кизикарли китоблар укиш, ОАВда бери-ладиган бола тарбиясига оид к,изик,арли матери-аллар билан танишиб бориши - сорлом фарзанд туFилишида асосий урин тутади. Хомиладорлик вактида кийиниш гигиенасига риоя этишни унут-маслик керак; 1

• хомиладор аёл доимий врач назоратида булишига эътибор килиш керак;

• уз вактида ухлаб, уз вактида дам олишини таъминлаш зарур;

• хонадонни доимо тоза, озода саклаш, ётокхонани хар куни тез-тез шамоллатиб туриш зарур;

• хомиладорлик анча мураккаб жараён булиб, аёл киши инжик,, рашкчи, сержахл, кунгли нозик булиб к,олади. Йигитлар "ота" булаётганини

1 Мусурманова А. Фарзандларимга насихатлар. Монография. - Тошкент: Ёшлар нашриёт уйи, 2020. 6-26 б.

унутмай жуфти халолининг барча холатларига сабр к,илиши, уни бу холатдан чикариш учун ваз-мин, ширинсуз, эътиборли булиши, жахли чикса билдирмаслиги лозим;

• онанинг кайфияти, оиладаги сомом мухит албатта туFилажак болани соFлом туFилишга таъ-сир этади. Шунинг учун хомиладор онага эътибор-туFилажак болага эътибор эканлигини унутмас-лик керак;

• фарзанд дунёга келдими уни аввало психология, педагогика ва тиббиётга оид рисола-ларга таяниб аждодларимизнинг фарзанд тарбиясига оид ижобий тажрибаси асосида тарбия-лашга харакат к,илиш, китоб ёш ота-онанинг доимий хамрохи булиши зарур;

• фарзандни дунёга келтириш ва уни тар-биялашда ота хам она каби бирдек масъул эканлигини унутмаслик керак. Болани биргаликда уз вактида овкатлантириш, чумилтириш, ухла-тиш, сайр килдириш, жисмоний чиниктириш коидаларига амал к,илиш саломатлик гаровидир;

• носоFлом мухитда дунёга келиб тарби-яланган болаларда хиёнатга, турли ноахлокий хатти-харакатларга (ичиш, чекиш, уFрилик килиш, жиноятчилик, гиёхвандлик, турли бузFунчи Fоялар таъсирига кириб колиш ва бошкалар), рухий тан-глик холатларига мойиллик кучли булишини унутмаслик зарур.

Болани маънавий саломатлик рухида тарбия-лашда алланинг ахамиятини нихоятда каттадир. Она болани алла билан ухлатишни одатга айлан-тириш зарур. Она алласи оркали фарзандга нис-батан бутун мехр-мухаббат, орзу-истаклар, калб харорати сингдириб борилади. Алла тинглаб усган бола ота-онага нисбатан узгача мухаббат билан камол топади, кунгил ришталари мустахкам булади.

Агар оилада фарзанд туFилгандан бошлаб саломатлик маънавияти асослари тарбияла-ниб борилмаса, коронавирус инфекцияси каби саломатлик маънавиятига салбий таъсир этувчи баъзи вирусли балолар аввал оила аъзолари, сунг эса жамият ва нихоят бутун инсоният маънавий саломатлигига жуда катта хавф солади. Шундай килиб, саломатлик маънавияти-хар бир шахсни соFлом, бахтли-саодатли яшашлари учун замин-дир. Бунинг учун эса саломатлик маънавияти конун-коидаларига оFишмай амал килиш зарур.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 5 (102)

с 66 ОИЛА ПСИХОЛОГИЯСИ / ПСИХОЛОГИЯ СЕМЬИ у

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Маж-лисга Мурожаатномаси. 2018 йил 28 декабрь. - https://uza.uz/uz/posts/zbekiston-respublikasi-prezidenti-shavkat-mirziyeevning-oliasy-28-12-2018

2. Узбекистон Республикасининг 2019 йил 28 февралда кабул килинган "Фукароларнинг репродуктив саломатлигини саклаш т^рисида"ги конуни.

3. Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 18 февралдаги "Жамиятда ижтимоий-маънавий мух,итни соFломлаштириш, мах,алла институтини янада куллаб-кувватлаш х,амда оила ва хотин-кизлар билан ишлаш тизимини янги даражага олиб чикиш чора-тадбирлари туFрисида"ги ПФ-5938-сон Фармони.

4. Мусурманова О. Оила жамият таянчи: Монография. - Тошкент: "Ёшлар нашриёт уйи", 2019. - 252 б.

5. Мусурманова А. Оила маънавияти - миллий Fурур. -Тошкент: "Укитувчи", 2000. -200 б.

6. Мусурманова А. Фарзандларимга насих,атлар. Монография. Ёшлар нашриёт уйи, Тошкент: 2020.6-26 б.

7. Мусурманова О., Рискулова К., СоFлом авлод-миллат келажаги: Монография. -Тошкент: "Фан ва технологиялар" нашриёти, 2012. - 188 бет.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

8. Шапиро.Б.М.и др.Здоровый образ жизни: Пособие для учителя. Изд.2-ое пере-раб. и доп./ Б.М.Шапиро, Л.Н.Башмакова, Г.У.Курманова Б: 2003. С-31.

9. Атаханова С. "Ёшлар маънавияти ва соFлом турмуш тарзи". Тошкент, 2012. "Ёшлар матбуоти",175 б.

10. Шарипова Д., ва б.к., "Валеология асослари", Тошкент-2007, Низомий номидаги ТДПУ,3-б.

11. Narbaeva, T.K, Musurmanova, A. «Priority areas of spiritual, moral and physical education of youth in the family». Annals of the Romanian Society for Ceff Biology 25.1 (2021): 6485-6496

12. Жамолдинова О., Ёшлар соFлом турмуш маданиятини шакллантиришда узвий-лик ва узлуксизлик/Монография .- "Янги аср авлоди", 2011. 193 б.

13. Ismailova Z.K, Musurmanova A, Shomurotova N.N, Kholiqova N.A «Methods of training of teachers of technical university on advanced training courses.» Annals of the Romanian Society for Ceff Biology 25.2 (2021): 2959-2970

14. Karabaeva Z., Xamroevich R., Musurmanova A. Improving the competence of future vocational education teachers based on modular-rating education //International Journal of Engineering and Advanced Technology. - 2019. - Т. 9. - №. 1. - С. 6903-6906.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 5 (102)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.