Научная статья на тему 'МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ ТАШКИЛОТЛАРИ ТАРБИЯЧИЛАРИДА БОЛАЛАРНИНГ ЁШ ВА МУЛОҚОТ ХУСУСИЯТЛАРИНИ БИЛИШ ЖАРАЁНИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ШАРТ-ШАРОИТЛАРИ'

МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ ТАШКИЛОТЛАРИ ТАРБИЯЧИЛАРИДА БОЛАЛАРНИНГ ЁШ ВА МУЛОҚОТ ХУСУСИЯТЛАРИНИ БИЛИШ ЖАРАЁНИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ШАРТ-ШАРОИТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
мулоқот хусусиятлари / билиш жараёни / жамият / глобаллашув / касбий компетентлик / ижтимоий компетентлик. / characteristics of communication / cognitive process / society / globalization / professional competence / social competence.

Аннотация научной статьи по Гуманитарные науки, автор научной работы — Хужамқулова И.Ф.

Мактабгача таълим ташкилотлари тарбиячиларида болаларнинг ёш ва мулоқот хусусиятларини билиш жараёни ҳақида сўз юритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CONDITIONS OF THE DEVELOPMENT OF THE PROCESS OF KNOWLEDGE OF CHILDREN'S AGE AND COMMUNICATION CHARACTERISTICS IN THE TEACHERS OF SCHOOL EDUCATIONAL ORGANIZATIONS

The process of studying the age and communicative characteristics of children in preschool educational organizations is considered.

Текст научной работы на тему «МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ ТАШКИЛОТЛАРИ ТАРБИЯЧИЛАРИДА БОЛАЛАРНИНГ ЁШ ВА МУЛОҚОТ ХУСУСИЯТЛАРИНИ БИЛИШ ЖАРАЁНИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ШАРТ-ШАРОИТЛАРИ»

Хужамкулова И.Ф.

Термиз иктисодиёт ва сервис университеты укитувчиси

МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ ТАШКИЛОТЛАРИ ТАРБИЯЧИЛАРИДА БОЛАЛАРНИНГ ЁШ ВА МУЛОЦОТ ХУСУСИЯТЛАРИНИ БИЛИШ ЖАРАЁНИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ШАРТ-ШАРОИТЛАРИ

Aннотация. Мактабгача таълим ташкилотлари тарбиячиларида болаларнинг ёш ва мулоцот хусусиятларини билиш жараёни уацида суз юритилган.

Калит суз: мулоцот хусусиятлари, билиш жараёни, жамият, глобаллашув, касбий компетентлик, ижтимоий компетентлик.

Khujamkulova I.F.

teacher

Termiz University of Economics and Service

CONDITIONS OF THE DEVELOPMENT OF THE PROCESS OF KNOWLEDGE OF CHILDREN'S AGE AND COMMUNICATION CHARACTERISTICS IN THE TEACHERS OF SCHOOL EDUCATIONAL ORGANIZATIONS

Abstract. The process of studying the age and communicative characteristics of children in preschool educational organizations is considered.

Key words: characteristics of communication, cognitive process, society, globalization, professional competence, social competence.

Жахонда юз бераётган глобаллашув жараёнлари жамиятда инсонлар хаётида туб бурилишларга сабаб булаётган узгаришлар, таълим-тарбия жараёнидаги камчиликлар ёшларнинг дунёкараши ва хулк-атворининг шаклланишига жиддий хавф солмокда. Узбекистонда мактабгача таълим тизимини янада такомиллаштириш, моддий-техника базасини мустахкамлаш, мактабгача таълим ташкилотлари тармогини кенгайтиришга йуналтирилган стратегик вазифалар белгиланиб, зарур меъёрий асослари яратилди: «Боланинг келгусида узини узи муваффакиятли намоён килиши учун асос сифатида ижтимоий-эмоционал куникмаларни ривожлантириш, мактабгача ёшдаги болаларни эрта ривожлантириш сохасига оид илмий тадкикотлар олиб бориш» 154 мухим вазифалар сифатида белгиланган.

Тезкор ривожланаётган даврда таълимни инсонпарварлаштириш педагог ва тарбиячилар олдига улкан вазифаларни юклайди, яъни улар

154 Узбекистон Республикаси мактабгача таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш Концепцияси.Крнун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 10.05.2019 й., 07/19/4312/3106-сон; 09.10.2020 й., 07/20/4857/1357-сон.

ахлокий-маънавий жихатдан етук, ижтимоий фаол, ижодий фаолиятга мойиллик янгича касбий дунёкараш шунингдек, узгараётган замон талабларига мослаша олиш кобилиятига эга булишлари талаб этилади. Ушбу вазифаларни амалга оширишда узлуксиз таълимнинг илк бугини булган мактабгача таълим ташкилотларида фаолият юритаётган тарбиячиларга улкан масъулият юкланади. Бугунги кун тарбиячиси болаларга таълим-тарбия беришнинг энг самарали йулларини танлай олиш махоратига эга булиши керак.

Тарбия бериш жараёнида болаларда нафакат коида ва хулк-атвор меъёрлари, балки барча ижобий фазилатлар шакллантирилади. Бунинг учун тарбиячида педагогик махорат шаклланган булиши лозим. Педагогик махорат инсон тарбиясини амалга оширувчи укув-тарбия ишларининг самарали булишига таъсир этувчи мухим омиллардан.

Шарк ва гарбий Европанинг купгина мамлакатларида фаолият олиб бораётган мутахассислар бола ривожланиши жараёнидаги дастлабки мулокот бир киши билан - одатда онаси билан буладиган мулокотни гудакнинг тулаконли ривожланиши учун идеал деб хисоблашади. Ушбу фикрларни тасдиги сифатида профессор В.М.Каримованинг "Дастлабки мулокот ва мехрли муносабат бола шахси шаклланишига хизмат килувчи асосий омил" деган концептуал фикрларини келтиришимиз мумкин. Бундай мулокот мехрга тулалиги, уйинлар ва интерактив диалогларга бойлиги билан ажралиб туради. Ушбу муаммо доирасида олиб борилган тадкикот ва изланишлар натижалари болалик давридаги жисмоний, биологик хамда психологик эркинлик боланинг шахс сифатида тугри шаклланишига хизмат киладиган асосий омиллар эканлигини курсатмокда.

Бундан ташкари, болаларнинг катталар билан кечадиган дастлабки мулокоти бошка куплаб бувиси, буваси, опа-сингил каби кенг доирадаги мулокотларнинг хам шаклланиши ва ривожланишига асос булиб хизмат килади. Бола ривожланишининг дастлабки даврларида унга атрофдагиларнинг гамхурлиги жуда зарур. Шу билан бирга, бу муносабатлар канчалик мулокотга бой булса, бола шунчалик соглом ва узига ишонч билан вояга етади. Бола бир ёшга тулгунга кадар булган давр новербал (сузсиз) мулокот даври булиб, ундаги барча узгаришлар якинлари, айникса, онаси билан эмоционал, бевосита муносабатларнинг натижаси сифатида бора-бора муомалага тил хамда товушлар билан боглик белгилар кириб кела бошлайди.

Касбий компетентлик мутахассис томонидан алохида билим, малакаларнинг эгалланишини эмас, балки хар бир мустакил йуналиш буйича интегратив билимлар ва харакатларнинг узлаштирилишини назарда тутади. Шунингдек, компетенция мутахассислик билимларини доимо бойитиб боришни, янги ахборотларни урганишни, мухим ижтимоий талабларни англай олишни, янги маълумотларни излаб топиш, уларни кайта ишлаш ва уз фаолиятида куллай билишни такозо этади.

Куйидаги касбий компетентлик негизида акс этувчи сифатларнинг мохияти кискача ёритилади.

Ижтимоий компетентлик - ижтимоий муносабатларда фаоллик курсатиш куникма, малакаларига эгалик, касбий фаолиятда субъектлар билан мулокотга кириша олиш.

Махсус компетентлик - касбий-педагогик фаолиятни ташкил этишга тайёрланиш, касбий-педагогик вазифаларни окилона хал килиш, фаолияти натижаларини реал бахолаш, ушбу компетентлик негизида психологик, методик, информацион, креатив, инновацион ва коммуникатив компетентлик кузга ташланади.

Улар узида куйидаги мазмунни ифодалайди:

психологик компетентлик - педагогик жараёнда соглом психологик мухитни ярата олиш, талабалар ва таълим жараёнининг бошка иштирокчилари билан ижобий мулокотни ташкил этиш, турли салбий психологик зиддиятларни уз вактида англай олиш ва бартараф эта олиш;

методик компетентлик - педагогик жарайонни методик жищатдан окилона ташкил этиш, таълим йоки тарбиявий фаолият шаклларини тугри белгилаш, метод ва воситаларни максадга мувофик танлай олиш, методларни самарали куллай олиш, воситаларни муваффакиятли куллаш;

информацион компетентлик - ахборот мухитида зарур, мухим, керакли, фойдали маълумотларни излаш, йигиш, саралаш, кайта ишлаш ва улардан максадли, уринли, самарали фойдаланиш;

креатив компетентлик - педагогик фаолиятга нисбатан танкидий ва ижодий ёндашиш, узининг ижодкорлик малакаларига эгалигини намойиш эта олиш;

инновацион компетентлик - педагогик жараённи такомиллаштириш, таълим сифатини яхшилаш, тарбия жарайонининг самарадорлигини оширишга доир янги гояларни илгари суриш, уларни амалийотга муваффакиятли татбик этиш;

коммуникатив компетентлик - таълим жараёнининг барча иштирокчилари, жумладан, талабалар билан самимий мулокотда булиш, уларни тинглай билиш, уларга ижобий таъсир курсата олиш.

Мактабгача таълим ташкилоти тарбиячисининг болалар мулокотива шахси шаклланишига педагогик-психологик таъсири, мулокот жараёнида мактабгача ёшдаги болалар шахсининг шаклланишига таъсир этувчи педагогик ва психологик омилларни аниклаш; - мактабгача ёш давридаги болалар мулокотининг ёш ва жинсга хос жихатлари шаклланишида тарбиячининг ролинихамда мазкур жараёнининг шахс шаклланишига таъсирини тахлил килиш; - мулокот жараёнининг ифодаланиши ва намоён булишига кура мактабгача ёшдаги болаларда шахс хусусиятларини ривожлантириш имкониятларини, ота-оналар ва тарбиячиларнинг болага муносабатини аниклаш; - мактабгача таълим ташкилотларидаболаларнинг ёш ва мулокот хусусиятларига тарбиявий таъсир жараёни оркали шахс

хусусиятларини ривожлантиришнинг педагогик-психологик самарали усуллари ва воситаларини ишлаб чикиш, илмий-психологик тавсиялар яратиш вазифалари белгилаб олинди.

Юкоридаги каби муаммоларни хал этишда психологик усул ва воситаларни куллаш муаммони уз вактида бартараф этиш имконини беради. Тадкикотимизда деструктив хулк-атворни бартараф этишда индивидуал ва гурухий психотерапияни куллашнинг афзалликларини тадкик этишга жазм килдик.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Meyliyevna B. M. Thedevelopment of cognitive interests in older Preschoolers in the process of getting acquainted With nature //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. -2022. -Т. 12. -No. 4. -С. 121128.

2. Meyliyevna B. M. The development of cognitive interests in older preschoolers in the process of getting acquainted with nature.

3. Meyliyevna B. M. The quality of preschool education at the present stage //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. -2021. -Т. 11. -No. 10. -С. 2267-2271.

4. Berdiyeva M., Bo'Ranova S. Maktabgacha va boshlang'ich ta'limda nutq o'stirish mashg'ulotlari orqalibolalarning mustaqil fikrlash qobiliyatlarini shakllantirishning samarali usullari //Science and Education. -2021. -Т. 2. -No.

4. -С. 425-429.

5. Бердиева М. М. Проектирование предметно-пространственной развивающей среды дошкольных организаций //Педагогика и психология в современном мире: теоретические и практические исследования. -2018. -С. 156-159.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.