CC BY
0MAKTABGACHA TA'LIM TIZIMIDA O'YIN BOLA FAOLIYATINING ASOSIY TURI SIFATIDA
Tuychiyeva Laylo Raxmatilla qizi
Namangan viloyati Norin tumani 52-sonli davlat maktabgacha ta'lim tashkiloti direktori
https://doi.org/10.5281/zenodo.11198672 Annotatsiya. Ushbu maqolada biz maktabgacha ta 'limda o 'yinning ko 'p qirrali afzalliklarini ko'rib chiqamiz, uning yosh bolalarning kognitiv, ijtimoiy, hissiy va jismoniy rivojlanishi uchun katalizator sifatidagi ahamiyatini o 'rganamiz.
Kalit so'zlar: ta'lim-tarbiya, hamkorlik, muloqot, aqliy rivojlantirish, jismoniy rivojlanish.
Maktabgacha ta'lim tizimida o'yinni bola faoliyatining asosiy turi sifatida qabul qilish quvnoq, interaktiv va maqsadli jalb qilish orqali butun bolani - aqli, tanasi va ruhini tarbiyalashga chuqur intilishni anglatadi. Bolalarning o'yin orqali kashf qilish, tasavvur qilish va yaratishga bo'lgan tug'ma istagini hurmat qilish orqali o'qituvchilar ta'lim va muvaffaqiyat uchun mustahkam poydevor qo'yadigan o'zgaruvchan ta'lim tajribasi uchun zamin yaratadilar.Maktabgacha ta'lim davridagi ta'lim sohasida o'yin yosh bolalar uchun asosiy ta'lim usuli sifatida ustunlik qiladi.[5;40]
Maktabgacha ta'lim tizimida o'yin bolalarning kognitiv, ijtimoiy, hissiy va jismoniy sohalarda har tomonlama rivojlanishini ta'minlovchi muhim poydevor bo'lib xizmat qiladi. Ko'p sonli ijodiy va interaktiv faoliyatlar orqali o'yin bolalarga ularning tug'ma qiziqishi va tasavvurini nishonlaydigan dinamik va jozibali muhitda kashf qilish, tajriba qilish va o'rganish imkonini beradi.O'yin kognitiv o'sish uchun eshik bo'lib xizmat qiladi va bolalarga kashfiyotlar orqali dunyo haqidagi tushunchalarini kengaytirish imkoniyatini beradi. Tasavvurli rolli o'yinlar, muammoni hal qilish faoliyati orqali boshqotirmalar yoki qurilish bloklari bilan tajriba o'tkazishdan qat'i nazar, bolalar tanqidiy fikrlash qobiliyatlarini rivojlantiradilar, fazoviy tushunchalarini oshiradilar va tushunchalar o'rtasida aloqa o'rnatish qobiliyatini rivojlantiradilar. O'yinga asoslangan mashg'ulotlar bilan shug'ullanish orqali bolalar nafaqat bilim oladi, balki kelajakdagi akademik muvaffaqiyatga yo'l ochadigan o'rganishga bo'lgan muhabbatni rivojl anti radi.[1;62]
O'yin bolalar o'rtasida hamkorlik, muloqot va empatiyani rivojlantiruvchi ijtimoiy katalizatordir. Maktabgacha ta'lim tizimida o'yin bolalar uchun o'z tengdoshlari bilan muloqot qilish, rollarni muhokama qilish va qo'llab-quvvatlovchi va inklyuziv muhitda ijtimoiy dinamikani boshqarish uchun platforma yaratadi. Kooperativ o'yinlar, dramatik o'yin stsenariylari va guruh faoliyati orqali bolalar jamoada ishlash, nizolarni hal qilish va boshqalarning nuqtai nazarini hurmat qilish bo'yicha qimmatli saboqlarni o'rganadilar. Ushbu ijtimoiy ko'nikmalar ijobiy munosabatlar, samarali muloqot va sinfdan uzoqqa cho'zilgan kuchli hamjamiyat hissi uchun asos yaratadi.O'yin hissiyotlarni ifodalash, o'zini o'zi boshqarish va shaxsiy o'sish uchun kuchli vositadir. O'yin bola shaxsini tarbiyalashning asosiy vositasidir. O'yin orqali bolalar kattalarning mehnat tajribasini, bilim, malaka va ko'nikmalari harakat usullarini, axloq normalari va qoidalarini, mulohaza va muhokamalarini egallab oladilar. O'yinda bolaning o'z tengdoshlari va kattalar bilan bo'ladigan munosabat usullari shakllanadi, his va didlari tarbiyalanadi.Bolalarning o'yinda birlashishlari bir necha bosqichga bo'linadi. Birinchi bosqich bolalarning "yonma-yon" o'yinining shakllanib borishidir. Bu ilk yoshli va kichik guruh bolalariga xosdir.[3;84]
Bunday o'yinda bolalar o'rtog'ining o'yiniga qiziqish bilan qaraydilar, birga o'ynab, "yonma-yon" o'tirganlaridan xursand bo'ladilar. Bu yoshdagi bolalarning o'yini kattalar
rahbarligida ularning xulqiga ta'sir etish orqali tashkil etiladi. Ikkinchi bosqichda bolalar o'yin orqali mexanik ravishda birlasha boshlaydilar. Bunday birlashishlar qisqa muddatli bо'ladi. Bu davrga kelib bolalardan kimning qaysi o'yinga qiziqishi aniq bo'la boshlaydi, bir xil bolalar didaktik o'yinga qiziqsalar, ikkinchilari harakatli o'yinni yoqtiradilar, uchinchilariga ijodiy o'yinlar ma'qulroq bo'ladi va h.k. Tarbiyachining vazifasi bolalarni u yoki bu o'yin bilan uzoqroq o'ynashga o'rgatishdir. Uchinchi bosqichda o'ynovchi bolalar guruhi bir-biriga do'stona munosabat va o'zaro yoqtirish orqali birlashadilar. Birga o'ynovchilar soni ko'p bovlmasa-da, bolalar qiziqib o'ynaydilar. Bu davrga kelib bir-birlariga baho berish umumiy talabi yuzaga keladi. Bu bosqichda tarbiyachi bolalarning o'yinda birlashishlarining axloqiy asosini yuzaga keltirishi, ularda o'zaro yordam, o'rtoqlik, do'stlik munosabatlarini shakllantirishi lozim. Maktabgacha ta'lim muassasasida o'yin bolalarga o'z his-tuyg'ularini o'rganish va qayta ishlash, o'ziga ishonch hissini rivojlantirish va qiyinchiliklarga chidamlilikni rivojlantirish imkonini beradi. Ijodiy o'yin bilan shug'ullanish bolalarga o'zlarini haqiqiy ifoda etish, turli rollar va o'ziga xosliklar bilan tajriba o'tkazish va xavfsiz va tarbiyali muhitda murakkab his-tuyg'ularni boshqarishni o'rganish imkonini beradi. Emotsional intellekt va o'z-o'zini anglashni rivojlantirish orqali o'yin bolalarga sog'lom munosabatlar o'rnatish, stressni engish va hayotlari davomida ularga yaxshi xizmat qiladigan ijobiy o'zini o'zi imidjini rivojlantirishga yordam beradi.[4;21]
O'yin jismoniy faollikni, motorli ko'nikmalarni rivojlantirishga, yosh bolalarning umumiy salomatligi va farovonligiga yordam beradi. Yugurish, sakrash, toqqa chiqish va raqsga tushish kabi faol o'yin tajribalari orqali bolalar mushaklarini mustahkamlaydi, muvofiqlashtirishni yaxshilaydi va umr bo'yi jismoniy tayyorgarlik uchun poydevor yaratadi. Ochiq o'yinlar, sensorli faoliyat va qo'pol motorli o'yinlar bilan shug'ullanish nafaqat bolalarning jismoniy qobiliyatini oshiradi, balki ularda hissiy kashfiyot, fazoni anglash va kinestetik o'rganishni rivojlantiradi. Pedagoglar o'yinga asoslangan jismoniy mashg'ulotlarga ustuvor ahamiyat berish orqali bolalarda sog'lom odatlarni shakllantirishga, faol hayot tarzini o'zlashtirishga va ularning tanasi bilan ijobiy munosabatda bo'lishga yordam beradi.[2;37]
Bolalar uchun o'yin mazmunining hech bir chegarasi yo'q. Maktabgacha yoshdagi bolalar kattalar hayotini hamma tomonlarini o'z o'yinlarida aks ettira oladilar. O'yinning ahamiyati bola shaxsining o'sib kamolotga yetishiga ta'sir ko'rsatishdin iboratdir. O'yin har bir yosh bosqichda bolaning tevarak atrofdagi dunyoni va kishilar o'rtasidagi munosabatlarni bilib olishni ifodalaydi. Bolaning moddiy dunyoga, kishilarga, o'z-o'ziga munosabati o'zgarayotgan o'yinda namoyon bo'ladi. Bolalarning ehtiyojlari, istak, qiziqish (havas)lari bevosita o'yinda ifodalanadi. O'yin bolalarning xayolparastligi tufayli narsalar va kishilar dunyosini ular uchun ma'qul tomonga "o'zgartirish" imkoniyatini beradigan faoliyatdir. Ma'lumki, bolalarning asosiy vaqti o'yin bilan o'tadi. O'yin maktabgacha yoshdagi bolalarni har tomonlama rivojlanishining muhim vositasi, ularning asosiy faoliyati bo'lib hisoblanadi. O'yin jarayonida bola shaxsi faoliyat sub'ekti sifatid a shakllana boshlaydi. Xulosa:
Xulosa qilib aytganda, o'yin maktabgacha ta'lim tizimining yuragi va ruhi bo'lib, yosh o'quvchilarning ongi, qalbi va tanasini chuqur va ta'sirli shakllarda shakllantiradi. Maktabgacha ta'lim muassasalarida o'yinni bolalar faoliyatining asosiy turi sifatida qabul qilib, tarbiyachilar o'yin orqali bolalarning o'rganishga bo'lgan tabiiy moyilligini hurmat qiladigan jonli va tarbiyali muhit yaratadilar. O'yin orqali bolalar kashfiyot, ijodkorlik va o'sish sayohatiga ega bo'ladilar, bu ularning o'rganishga bo'lgan muhabbatini kuchaytiradi, ularning turli sohalarda rivojlanishiga yordam beradi va yorqin va istiqbolli kelajak uchun zamin yaratadi.
REFERENCES
1. Qodirova R.M. Qodirova F.R. Bolalar nutqini rivojlantirish. O'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta- maxsus ta'lim muassasalari uchun darslik. - T.:, Istiqlol, 2006[1;61]
2. Xasanboeva O.U. va boshq. Maktabgacha ta'lim pedagogikasi. - T.: Ilm ziyo. 2006.[2;37]
3. Shodiyeva Q. "Maktabgacha yoshdagi bolalarni to'g'ri talaffuzga o'rgatish". -T .: O'qituvchi, 1990[3;84]
4. Nishanova Z.T., Alimbayeva Sh., Atabayeva N.B., Baykunusova G.Yu. O'quvchilarda milliy xususiyatlarni tadqiq etishning ilmiy-uslubiy asoslari. - T.: Adabiyot uchqunlari. 2018. -125 b[4;21]
5. Xasanboyva O.U. Barkamol ablod madaniyati.- T.: TDPU. 2010.-52 b.[5;40]
