CC BY
0MAKTABGACHA TA'LIM-TARBIYA JARAYONIDA SHAXSGA YO'NALTIRILGAN YONDASHUV TUSHUNCHASI
Mingboyeva Gulbaxor Odilovna
Andijon viloyati, Baliqchi tumani 29-DMTT direktori https://doi.org/10.5281/zenodo.11295355
Annotatsiya. Ushbu maqolada maktabgacha ta'lim tashkilotlarida ta'limiy jarayonda shaxsgayo'naltirilganyondashuvlar, shaxsgayo'naltirilgan ta'lim modeli, an'anaviy va shaxsga yo'naltirilgan yondashuvlarning farqi yoritilgan.
Kalit so'zlar: shaxsga yo'naltirilgan yondashuv, ta'lim modeli, an'anaviy yondashuv, faollik markazlari.
Shaxsga yo'naltirilgan yondashuv bolalarning real shaxsiy qiziqishlari va ehtiyojlari amalga oshiriladigan, bolalar tomonidan shaxsiy tajriba va bilimlar samarali to'planadigan ta'lim muhitini yaratishni o'z ichiga oladi.
Maktabgacha ta'lim tizimi qayta qurila boshladi - avtoritar tizimdan pedagogik jarayonni qurishning shaxsga yo'naltirilgan modeliga o'tilmoqda. Ma'lumki, shaxsiyatning asosiy poydevori hayotning dastlabki yetti yilida qo'yiladi: bolaning maktabgacha yoshida shakllangan fazilatlari va fe'l-atvorlari keyinchalik o'zgarmaydi. Qisman o'zgarib, tashqi ko'rinishi o'zgaradi, xolos.
Shaxsga yo'naltirilgan yondashuv - bu pedagogning e'tiborini bolaning ajralmas shaxsiga, uning nafaqat intellektual qobiliyatlari va fuqarolik mas'uliyat hissini rivojlantirishga bo'lgan e'tiborini, balki hissiy, estetik, ijodiy moyilliklari va rivojlanish imkoniyatlariga ega bo'lgan ruhiy shaxsni rivojlantirishga qaratishdir. Ta'limning asosiy qadriyatining bunday e'tirof etilishi shaxsning o'ziga xos shakllanishidir. Biz har bir bolaga uning xususiyatlarini, hayotiy qadriyatlarini, intilishlarini aniqlash asosida o'zlarining rivojlanish yo'llarini tanlash huquqini berishimiz kerak.
Shaxsga yo'naltirilgan ta'limning maqsadi: bolani o'ziga xos shakllantirish uchun zarur bo'lgan o'zini-o'zi anglash, rivojlantirish, moslashtirish, boshqarish, himoya qilish, tarbiyalash mexanizmlarini kiritishdan iborat.
Shaxsga yo'naltirilgan ta'lim modeli - bizning ta'lim tizimimizga tanish bo'lgan bolaga ta'lim va intizomiy yondashuvni yengishga, pedagoglarni bolalar bilan hamkorlik ko'nikmalariga, shuningdek, yangi pedagogik texnologiyalarga ega bo'lishdir. Bola kattalar singari jamiyatning to'laqonli a'zosi bo'lganligi sababli uning huquqlarini tan olish, pedagogik pozitsiyani "yuqoridan" emas, balki yonma-yon va birga olishni anglatadi.
Shaxsga yo'naltirilgan ta'lim modelining ijobiy tomonlarini ko'rish uchun biz uni an'anaviy ta'lim va intizomiy yondashuv bilan taqqoslaymiz.
An 'anaviy va shaxsga yo'naltirilgan yondashuvlarning farqlari
An 'anaviy yondashuv Shaxsga yo'naltirilgan yondashuv
Bolalik - bu bolani kelajakdagi hayotga tayyorlash bosqichidir. Maktabgacha ta'limning asosiy vazifasi bolani maktabga tayyorlashdir. Maktabgacha yoshdagi bolalikni inson hayotidagi noyob davr sifatida tan olish. Maktabgacha ta'lim tashkilotining asosiy vazifasi bolaning hayoti va sog'lig'ini saqlashdir.
Bolaga manipulyativ yondashuv. Kattalarning shiori: "Sen ham shunday qil!" Bolaga hamkorlik sharoitida teng huquqli sherik sifatida qaraladi. Kattalar bolaning manfaatlaridan va uning kelajakdagi rivojlanishidan kelib chiqadi.
Dasturda berilgan muayyan bilim, ko'nikmalarni to'g'ridan-to'g'ri o'qitish, bu "maktab modelining frontal mashg'ulotlari" nusxasini anglatadi. Mehnatning ustuvor shakllari frontaldir. "Bolani bilim, ko'nikma bilan qurollantirish" bo'yicha ko'rsatma berish. Bilim va ko'nikmalarni to'g'ridan-to'g'ri ta'lim jarayonida ularni egallash va hayotda qo'llash qobiliyatini shakllantirishga o'tish. Ishning ustuvor shakllari - individual va kichik guruh. Bolaning o'z kashfiyotlari haqida ma'lumot.
Bola pedagogik tizim kuchlarini qo'llash obyekti sifatida ko'rib chiqiladi. Bolalar faoliyati tashqi tartib va rasmiy intizom evaziga bostiriladi. Bola - bu tanlab olish, faollik, tashabbuskorlik, javobgarlik bilan ajralib turadigan ta'lim jarayonining asosiy belgisi.
Rivojlanish vektori o'rnatilgan Ta'lim rivojlanish yo'nalishini aniqlamasdan, balki bu uchun barcha zarur sharoitlarni yaratadi.
Barcha uchun umumiy, yagona va majburiy psixik rivojlanish. Har bir bola o'zining rivojlanishida individualdir.
Tarbiya xatti-harakatlarini to'g'rilash yoki cheklovlar, "takliflar" orqali qoidalardan chetga chiqishning oldini olishga qaratilgan. Bolani insoniy qadriyatlar dunyosi bilan tanishtirishga yordam berish. Yaxshi xulq atvorni rag'batlantirish va salbiyni baholashni e'tiborsiz qoldirish.
Maktabgacha yoshdagi bolalarni tarbiyalashda shaxsga yo'naltirilgan yondashuv
Muloqotning ustuvor usullari: ko'rsatma, eslatma, cheklov, jazolardan iborat. O'zaro ta'sir taktikasi: diktatura va vasiylik. Muloqot usullari bolaning pozitsiyasini egallashni, uning nuqtayi nazarini hisobga olishni va uning his-tuyg'ulariga e'tibor berishni talab qiladi. O'zaro ta'sir taktikasi -hamkorlik.
Kattalar o'zi bolalar o'rtasidagi nizolarni hal qiladi: haqni qo'llab-quvvatlaydi va aybdorlarni jazolaydi. Kattalar bolalar o'rtasida yuzaga keladigan ziddiyatli vaziyatlarni muhokama qilishga va mustaqil ravishda ularni hal qilish yo'llarini izlashga undaydi.
Kattalar barcha bolalarga belgilangan bilim va ko'nikmalarni o'rgatadi. Ishonch: bola kattalarning bevosita nazorati ostida yaxshiroq va ko'proq narsani o'rganadi. Kattalar tajribasini o'rganish - rivojlanishning eng yaxshi usuli. Kattalar har bir bolaning o'z tajribasini samarali to'plashga hissa qo'shadi. Ishonch: bola tashqi dunyo bilan o'zaro munosabatlar jarayonida mustaqil ravishda o'rganadi; To'liq va o'z vaqtida rivojlanish uchun eng muhim narsa bu o'z tajribasini o'rganishdir.
Kattalar bolalarning ishlash shaklini belgilaydilar va ularga vazifani to'g'ri bajarish namunasini ko'rsatadilar. Kattalar bolalarga turli vazifalar va ish shakllarini tanlashni taklif qiladi, ularni ushbu vazifalarning yechimini mustaqil izlashga undaydi.
Kattalar bolalarning ish natijalarini baholaydi, xatolarini qayd etadi va tuzatadi. Kattalar bolalarni o'zlarining ishlari natijalarini mustaqil ravishda baholashga va xatolarni tuzatishga undaydilar.
Mashg'ulotlarni o'tkazishda hukmronlik usuli kattalarning bolaga bevosita ta'siri, o'zaro savol-javob shakli. Bevosita ta'lim - bu ta'lim faoliyatini tashkil etishning asosiy shakli emas. Ta'limning eng samarali usullaridan biri bu o'yin, tajriba o'tkazish. Har xil turdagi faoliyatlarni birlashtirish.
Ta'limda "o'rtacha" bir bolaga bilim miqdoriga mo'ljallangan didaktik materialdan foydalaniladi. Didaktik material har bir bolaning rivojlanishi va qobiliyatiga mos ravishda ishlatiladi.
Shaxsga yo'naltirilgan ta'lim faollik markazida tarbiyalanuvchining o'zi, ya'ni bolani shaxs sifatida - uning xohish-istaklari, niyatlari, maqsadlari, noyob kichik hayot tajribasi ekanligi taxmin qilinadi. Shu munosabat bilan ta'lim jarayoni ta'lim "bilimlami kattadan bolaga o'tkazish" modelidan, "bola tashabbuslari ma'qullanadigan va bola ta'lim jarayonida faol ishtirok etadigan" modelga yo'naltirilishi kerak.
REFERENCES
1. Grosheva I.V, Yevstafeva L.G, Maxmudova D.T, Nabixanova Sh.B, Pak S.V, Nazarova V.A, Isxakova M.R, Abdunazarova N.F. "Ilk qadam" davlat o'quv dasturi (takomillashtirilgan ikkinchi nashr) - T:2022
2. Fayzullaeva M.Z., Jo'raeva N. T. "Men va mening oilam" - T:2022
3. A'zamova M, M.Fayzullaeva va boshqalar. "Zumradoylar davrasi" dasturi. - T:2016
4. Kalmuratov T.N. Evaluation of the Effectiveness of Management of the Activities of NonState Pre-School Educational Organizations on the Basis of Public-Private Partnership. http://ijmmu.com editor@ijmmu.com ISSN 2364-5369 Volume 9, Issue 9 September, 2022 Pages: 336-340. 4-bet
5. Valiyeva F.R. Maktabgacha ta'lim tashkilotidagi didaktik jarayonlarda shaxsga yo'naltirilgan texnologiyalarni qo'llashning ahamiyati //Bosma// Multi disciplinary research studies and education, Kuala Lumpur, Malasiya 2021
