CC BY
0SHAXSGA YO'NALTIRILGAN TA'LIM-TARBIYA JARAYONINI TASHKIL ETISH
Mingesheva Maxsuda Ismatovna
Qashqadaryo viloyati, Shaxrisabz shahri, 33-DMTT direktori https://doi.org/10.5281/zenodo.11273014
Annotatsiya. Ushbu maqolada maktabgacha ta'lim tashkilotlarida ta'limiy jarayonni tashkil etishda pedagogning faoliyati hamda shaxsga yo'naltirilgan yondashuv tamoyillari keltirilgan.
Kalit so'zlar: shaxsga yo'naltirilgan ta'lim, maktabgacha ta'lim, tamoyil, indivtidullaik tamoyili.
Shaxsga yo'naltirilgan ta'lim-tarbiya jarayonini tashkil etishda pedagog e'tiborga olishi kerak bo'lgan omillar
Shaxsga yo'naltirilgan yondashuvni amalga oshirishda ta'lim jarayonida bolaning bir vaqtning o'zida o'ynashi, rivojlanishi va o'rganishi uchun imkoniyat yaratish kerak.
Maktabgacha yoshdagi bolalar va pedagog o'rtasidagi o'zaro munosabatlarning asosiy shakli ularning birgalikdagi faoliyati hisoblanadi.
Birgalikdagi faoliyat - bu bolaning subyektiv pozitsiyasini egallash shartidir, jarayon davomida bolaning qiziqishlari, moyilligi, ehtiyojlari, istaklari qondiriladi, ijodiy salohiyati rivojlanadi, shaxsiy fazilatlari (faoliyati, tashabbusi, mustaqilligi, ijodkorlik) shakllanadi.
Birgalikdagi faoliyat quyidagicha tashkil etiladi:
• bolalarni qiziqtirgan muammolarni birgalikda aniqlash;
• bolalar faoliyatining maqsadini birgalikda aniqlash;
• bolalar faoliyatini birgalikda rejalashtirish, taxminlar, muammolarni hal qilishda vosita va materiallarni, usullarini tanlash;
• bolalarning mustaqil faoliyati, tarbiyachining individual yordami;
• birgalikdagi faoliyat natijasini muhokama qilish, yutuqlarni muhokama qilish, muvaffaqiyatsizliklarni aniqlash.
Bolalar bilan o'zaro munosabatlarni rivojlantirish jarayonida yo'naltirilgan shaxsiy rivojlanishni yaratish kerak: muvaffaqiyat holatlari, bolaning shaxsiy tajribasi bilan bog'liq vaziyatlar, faoliyat, vaziyatni tanlash, asbob-uskunalar, faoliyat sherigi va bolaga o'zini shaxs sifatida anglash imkoniyatini berish.
Pedagogning bolalar bilan o'zaro munosabati uchun shaxsga yo'naltirilgan yondashuvda ishlatiladigan muloqot uslublari:
Vaziyatli-shaxsiy aloqa turi 2-3 yoshli bolalarga xosdir. Ular uchun pedagog mehribon va yordam berishga, himoya qilishga tayyor bo 'lishi juda muhimdir. Shu sababli, bu yoshdagi bolani quchoqlash, yonida o'tirish kerak. Pedagog va bola o 'rtasidagi "yoqimli munosabatlar" almashinuvi ishonch va iliqlik, dam olish va tinchlik muhitini yaratadi. Vaziyatli-shaxsiy aloqa turi bu har bir bola bilan individual ravishda aloqa o'rnatishdir.
S Vaziyatli-ishbilarmon muloqot 3-4 yoshli bolalar bilan ishlashda qo'llaniladi. Chunki ular uchun pedagog turli faoliyatlarda yaxshi sherik bo'lishi juda muhimdir. Bu yerda pedagogning rahbarligi ostida emas, teng sharoitda ishlash kerak. Ushbu bosqichning vazifasi bolalar ko'zi oldida "mohir odam" obro'sini qozonishdir.
O'zini namoyon qilish tamoyili. Har bir bolada o'zining intellektual, kommunikativ, badiiy va jismoniy qobiliyatlarini namoyon qilish ehtiyoji bor. Bolaning tabiiy va ijtimoiy qobiliyatlarini namoyon etish va rivojlantirish istagini rag'batlantirish va qo'llab-quvvatlash juda muhimdir.
Individuallik tamoyili. Bola shaxsiyatining individual shakllanishi uchun sharoit yaratish ta'lim tashkilotining asosiy vazifasidir. Nafaqat bolaning individual xususiyatlarini hisobga olish, balki uning kelgusi rivojlanishiga har tomonlama hissa qo'shish demakdir.
Subyektivlik tamoyili. Individuallik faqat subyektiv kuchlarga ega bo'lgan va ulardan faoliyat, aloqa va munosabatlarni qurish uchun mohirona foydalanadigan kishilarga xosdir. Bolaga guruh hayotidagi haqiqiy subyektiga aylanishiga, shaxsiy tajribasini shakllantirish va boyitishga hissa qo'shish kerak.
Tanlash tamoyili. Tanlovsiz bolaning individual xususiyatlari va subyektivlikni rivojlantirish, qobiliyatlarini namoyon qilish mumkin emas. Bola doimiy ravishda tanlashi, ta'lim jarayonini tashkil etishning maqsadi, mazmuni, shakllari va usullarini tanlashda subyektiv vakolatlarga ega sharoitda yashashi va tarbiyalanishi pedagogik jihatdan ma'quldir. Aynan buning uchun maktabgacha yoshdagi guruhlarda ochiq rivojlantiruvchi muhit (rivojlantirish markazlari) zarur.
Faoliyat, ijodkorlik va muvaffaqiyat tamoyili. Bolani muvaffaqiyatga undash kerak. Bu bolaning faol hayotiy pozitsiyasini rag'batlantirish maqsadida o'yin faoliyatiga kiritishdir. Bolaning o'yinida va samarali faoliyatida ijodkorlikka maksimal darajada yo'naltirish, o'z ijodiy faoliyatda tajribaga ega bo'lishi nihoyatda muhimdir. Shaxsiy va jamoaviy ij odiy faoliyat bolaning individual xususiyatlarini aniqlash va rivojlantirishga imkon beradi. Ijodkorlik tufayli bola o'z qobiliyatlarini ochib beradi, o'z shaxsiyatining "kuchli tomonlarini" bilib oladi. Faoliyatning muayyan turida muvaffaqiyatga erishish bola shaxsiyatining ijobiy tomonlarini, "Men" konsepsiyasini shakllantirishga yordam beradi.
Ishonch va qo'llab-quvvatlash tamoyili. Pedagogik faoliyatni insonparvarlik, shaxsga yo'naltirilgan ta'lim va tarbiya texnologiyalari bilan boyitish muhimdir. Bolaga ishonch, o'zini-o'zi anglash va o'zini "men"ligiga bo'lgan intilishlarini qo'llab-quvvatlash, ortiqcha talablar va haddan tashqari nazorat o'rnatmaslik kerak. Tashqi ta'sirlar emas, balki ichki motivatsiya bolani o'qitish va tarbiyalashning muvaffaqiyatini belgilaydi.
Farqli yondashuv tamoyili - tarbiyalanuvchilarning shaxsiyatini takomillashtirishda samarali pedagogik yordam vazifalari hal qiladi, tarbiyalanuvchilarning psixofizik, shaxsiy qobiliyatlari va imkoniyatlarini ochishga yordam beradigan maxsus pedagogik vaziyatlarni yaratishga yordam beradi. Bolaning tabiatiga, uning sog'lig'iga, aqliy va jismoniy tuzilishiga, qobiliyat va moyilliklariga, idrokiga qarab rivojlanishidir.
Ushbu tamoyillarni amalga oshirish umumiy psixologik makonni yaratishni, ta'lim jarayonini o'yin orqali va bolalar bilan ishlashning shakli sifatida, munozaralarni, suhbatlarni, qo'shma kuzatuvlar va eksperimentlarni tashkil qilishni o'z ichiga oladi. Tarbiyachining oldiga qo'yilgan vazifasi samarali muloqot tamoyillaridan foydalanishdan iborat.
Shaxsga yo'naltirilgan yondashuv texnologiyalarning turlari
Shaxsga yo'naltirilgan texnologiyalar har bir bolaning individual xususiyatlariga mos keladigan ta'lim va tarbiya usul va vositalarini aniqlaydi. Shu bilan birga, bolalarning munosabatini va faoliyati tashkil etilishini o'zgartiradi, turli o'quv qo'llanmalardan foydalanadi:
• tadqiqot (muammolarni izlash, kashfiyot orqali o'rganish, tajriba);
• kommunikativ (munozara, nutqni rivojlantirish, fantaziya, notiqlik);
• o'yin (o'yin orqali o'rganish, ertak, vaziyat, sahnalashtirish - fantaziyaga kirish);
• psixologik (o'z taqdirini o'zi belgilash - bolani tanlashga o'rgatish, o'zini-o'zi boshqarish, o'zini-o'zi himoya qilish, o'z-o'zini tarbiyalash);
• faoliyat (bola bilimlarni tayyor holda emas, balki ta'lim-tarbiya jara-yonida o'zi o'rganadi. Ta'lim-tarbiyani tuzilishi faol qadamlar tizimini o'z ichiga oladi);
• refleksiya (individuallikni saqlash, ijodiy yaratuvchanlik, shaxsiylikni har qanday faoliyatda shaxs sifatida saqlab qolish, o'zini-o'zi aniqlash vositasi).
REFERENCES
1. Grosheva I.V., Evstafyeva L.G., Maxmudova D.T., Nabixanova Sh.B., Pak S.V., Nazarova V.A., Isxakova M.R., Abdunazarova N.F. "O'zbekiston Respublikasi maktabgacha ta'lim tashkilotlari uchun "Ilk qadam" davlat o'quv dasturi /takomillashtirilgan ikkinchi nashr/". Toshkent, 2022-y.
2. O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2019-yil 13-maydagi "Maktabgacha ta'lim tashkilotlari faoliyatini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to'g'risida" 391-sonli qarori.
3. Maktabgacha ta'lim vazirining 2021-yil 12-iyuldagi "Maktabgacha ta'lim tizimida uzluksiz metodik xizmat ko'rsatish ishlarini yanada rivojlantirish to'g'risida" 128-sonli buyrug'i
4. Valiyeva F.R. Maktabgacha ta'lim tashkilotidagi didaktik jarayonlarda shaxsga yo'naltirilgan texnologiyalarni qo'llashning ahamiyati // Multi disciplinary research studies and education, Kuala Lumpur, Malasiya 2021
5. Kalmuratov T.N. Xorijiy davlatlarda maktabgacha ta'lim sifatini boshqarishning o'ziga xos jihatlari. Ilim hâm jâmiyet. №4.2021. Bet 30-33. 3-bet
