CC BY
0MAKTABGA TAYYORLOV GURUHI BOLALARIDA VATANPARVARLIK TUSHUNCHALARINI KOMPLEKS FAOLIYATLAR ORQALI SHAKLLANTIRISH
1Madenova Ziyada Zaitjonovna, 2Xudoyqulova Maxfirat Kucharovna
1Qoraqalpog'iston Respublikasi, Chimboy tumani, 4-DMTT direktori, 2Qashqadaryo viloyati,
Qamashi tumani, 12-DMTT direktori https://doi.org/10.5281/zenodo.11294981
Annotatsiya. Maqolada maktabgacha yoshdagi bolalarning vatan haqidagi g'oyalarini rivojlantirishning o'ziga xos xususiyatlari, Vatanparvarlik tarbiyasi bola faoliyatining barcha jabhalariga shakllantirilishi borasida fikrlar yoritilgan.
Kalit so'zlar: maktabgacha ta'lim, vatanparvarlik tushunchasi, tarbiyalash, o'qitish, tadbirlar, hamkorlik, millat.
Mamlakatimizda yosh avlodni har tomonlama yetuk inson qilib tarbiyalash va ularga innovatsion yondashuvlar asosida ta'lim va tarbiya berish dolzarb vazifalardan biri hisoblanadi. Chunki har qanday jamiyatning ravnaqi, ijtimoiy, siyosiy, iqtisodiy faravonligi fuqarolarning aqliy va axloqiy salohiyati hamda ularning ma'naviy darajada yuksak rivojlanishiga bog'liq.
Maktabgacha ta'lim tashkilotlarda vatanparvarlik tarbiyasi to'g'ridan-to'g'ri ta'lim faoliyati, madaniy tadbirlar, tanlovlar, ko'rgazmalar, munozaralar orqali amalga oshirilishi mumkin. Shu bilan birga, ota-onalar ushbu tarbiya turiga jalb qilinishi kerak, chunki ular bolalarni tarbiyalash va o'qitishda asosiy ishtirokchilardir. Bolalar ota-onalari bilan birgalikda ularning familiyasi, oilaviy daraxti, kasblari, bola yashaydigan ko'chaning nomi, shaharning diqqatga sazovor joylari va boshqa mavzular bo'yicha suhbatlashishlari mumkin. Shuningdek, vatanparvarlik tarbiyasi maktabgacha ta'lim tashkiloti salohiyati va pedagogik jarayonlarda olib boriladigan faoliyatlarning ahamiyatiga bog'liq. Maktabgacha yoshdagi bolalarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalash uchun o'z xalqlarining madaniy va tarixiy an'analari bilan tanishtirish muhim, bu pedagogik tadbirlar tizimining mantiqiy tashkil etilishi, maktabgacha ta'lim tashkilotidagi pedagogik tadbirlarni tashkil etishning quyidagilarga ahamiyat berish lozim:
- Bolalar va ularning oila a'zolarini ta'lim jarayonida faol ishtirok etish imkoniyati;
- "ota-onalar-bolalar-tarbiyachilar" birligining "hamkorlik" tamoyili bo'yicha muloqot ruhi;
- ta'limning madaniy mazmuni uzluksizligi va bir xilligi;
- o'quv yili, pedagogik jarayonlarning mazmuni, samarali faoliyatni amalga oshirish imkoniyati.
Agar vatanparvarlik tamoyillarini xalqning madaniy va tarixiy urf-odatlari bilan tanishtirish orqali amalga oshirilsa, madaniy elementlar nafaqat bola tomonidan idrok etiladi, balki u o'zini o'zi ushbu madaniyatning asoschisi sifatida tan oladi. O'zini ma'lum bir madaniy jamoada o'z o'rniga ega shaxs sifatida his etadi. Ma'lum bir madaniyatdagi shaxsning ta'lim olishi madaniy ta'lim jarayonida amalga oshirilishi mumkin, bu ma'lumotlar, vositalar, uslublar yagona tizimda -integratsiyalashgan o'quv faoliyatida amalga oshiriladi. Ta'lim sohasi nazariy g'oyalarni pedagogik voqelik holatiga olib keladi, madaniy tarkibdan foydalanish natijasida yaratilgan ta'lim faoliyati, bola shaxsiyatining rivojlanishida muhim omil bo'ladi:
1) uning hayotida muhim o'rin egallaydi;
2) bola tomonidan ijobiy qabul qilinadi, unda qiziqish, quvonch, qoniqish hosil qiladi;
3) bolaning oila a'zolari tomonidan ham tasdiqlanadi va qabul qilinadi.
Agar biz ta'lim sohasini "o'zaro bog'liq pedagogik tadbirlarning dinamik tarmog'i" deb hisoblasak, unda pedagoglar tomonidan rejalashtirilgan turli xil tadbirlar (bayramlar, o'yinlar, oilalar bilan o'zaro munosabatlarning turli shakllari, bolalar, ularning oilalari va pedagoglarning birgalikdagi faoliyati va hokazo), shuningdek, o'quv jarayonining barcha faoliyati birlashtiruvchi omilga asoslangan bo'lishi lozim.
Shu o'rinda maktabgacha ta'lim tashkiloti tarbiyachisining vatanparvarligi, bolaning unga yaqin va tushunarli bo'lgan muhit bilan faol munosabatda bo'lish istagi, qiziquvchanlik, faoliyat darajasida qiziqish namoyon bo'lishi bilan tavsiflanadi. Vatanparvarlik tarbiyasining mohiyati bolada ichki hissiy sohaga ta'sir qilishning zarur vositalaridan foydalangan holda, sezgirlik, xayoliy tasavvur, ixtirochilik va zukkolikni shakllantirishdir. Maktabga tayyorlov guruhi bolalarining vatanparvarlik tarbiyasi uning uyi, tabiati, ona yurtining madaniy merosi va boshqalar bilan hissiy munosabatda bo'lish jarayonida muvaffaqiyatli amalga oshiriladi.
Vatanparvarlik tarbiyasi bola faoliyatining barcha jabhalariga kiradi, bunda asosiy e'tibor o'z uyiga, tabiatiga, kichik vatan madaniyati va egalik hissiga, ularga mehr-muhabbat hissini kuchaytirishga qaratiladi. Vatanparvarlik tarbiyasi - bu bolalar va kattalarning birgalikdagi faoliyatining bosqichma-bosqich maqsadli jarayoni, bunda bolaning subyektiv pozitsiyasi tan olinadi, uning faoliyati quyidagi bosqichlarda rag'batlantiriladi:
- harakatlar uchun motivni shakllantirish;
- maqsadni belgilash;
- o'zgarishlarning ma'nosini qidirish;
- faoliyatning har xil turlarida yangi g'oyalarni ishlab chiqish va qo'llash;
- bolalarning erkin faoliyati;
- aks ettirish va tahlil qilish, mahsulot faoliyatini mustaqil tahlil qilish.
Maktabgacha yoshdagi bolalarda vatanparvarlikni tarbiyalashning o'ziga xos tamoyillari
quyidagilardan iborat: bolaning tashqi dunyo bilan aloqasini kengaytirish tamoyili, mintaqaviy madaniy merosning ustuvorligi tamoyili, bolaning hissiy sohasiga ishonish tamoyili.
Vatanparvarlikni tarbiyalashning pedagogik shartlari madaniy merosga bo'lgan qiziqish va milliy madaniyatning o'ziga xosligining natijalari quyidagicha ifodalandi: bolalar amaliy san'at va o'z xalqining hunarmandchiligi haqida g'oyalarga ega, ular o'zlari zavq bilan madaniyatni yaratadilar (rasm, dizayn, haykaltaroshlik va hk); xalq qo'shiqlarini kuylaydilar, raqsga tushadilar, xalq o'yinlarini o'ynaydilar; nutqda ular xalq og'zaki ijodi (maqollar, maqollar, belgilar va boshqalar) dan faol foydalanadilar, ular xalq ertaklarini va boshqa xalqlarning ertaklarini yaxshi ko'radilar; Ular xalq bayramlari, ularning xususiyatlari haqida qiziqish bilan aytib berishadi; xalq liboslari, o'yinlar, ashulalar, urf-odatlar va boshqa xalqlar madaniyati haqida fikrga ega bo'ladilar; Bolalar oddiy bir narsani angladilar: 'turli millatlar borligi, turli qo'shiqlar, o'yinlar, ertaklar va boshqalar borligi yaxshi"; bolalar har xil vazifalarni, muammolarni hal qilishda zukkolik va tezkorlikni namoyon etadilar; bolalar ziddiyatsiz, qiyin vaziyatlardan osongina chiqib ketishadi; bolalarda paydo bo'lgan qiziquvchanlik, berilgan savollarda, o'yinni afzal ko'rish, yangi narsalarni bilish va tajriba qilish istagida namoyon bo'ladi.
Hozirgi vaqtda vatanparvarlikni tarbiyalash muammosi dolzarbdir, maktabgacha yoshdagi bolalarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashning yaxlit ilmiy kontseptsiyasi bizning fikrimizcha, vatanparvarlikning zamonaviy talqini uning an'anaviy tushunchasidan atrofimizdagi dunyoga: tabiatga, insoniyatga, jamiyatga, madaniy qadriyatlarga munosabati sifatida paydo bo'lishi kerak. Biz maktabgacha yoshdagi bolalarga nisbatan vatanparvarlikni, bolaning unga yaqin va tushunarli
bo'lgan dunyo bilan faol munosabatda bo'lish zarurati, unga qiziqish va unga nisbatan mehr-muhabbatning namoyon bo'lishi sifatida tavsiflaymiz. Biz vatanparvarlik tarbiyasini ma'naviy va madaniy qadriyatlarni uzatish va idrok etishning samarali boshqariladigan pedagogik jarayon sifatida tushunamiz, maktabga tayyorlov guruhi bolalarida vatanparvarlik tarbiyasi bolada sezgirlik, xayoliy tasavvur, ixtirochilikni yuzaga keltiradi, ijtimoiy-hissiy sohaga ta'sir qilishning zarur vositalarini qo'llashda zukkolikni shakllantiradi.
Vatanparvarlik tarbiyasining xususiyatlari maktabga tayyorlov guruhi bolalarning psixologik va fiziologik xususiyatlariga, ularning rivojlanishining atrof-muhit ta'siriga, odamlar bilan muloqotga, predmet dunyosiga, bolaning dunyoqarashiga va idrokka munosabatini shakllantirishda rol o'ynaydigan faoliyatiga bog'liqdir. Vatanparvarlikni axloqiy kategoriya sifatida talqin qilish va vatanparvarlik shakllanishining psixologik xususiyatlarini ochib berish asosida biz maktabga tayyorlov guruhi bolalarida vatanparvarlik tushunchasini shakllantirish maqsadlarini quyidagi vazifalar bilan aniqladik: uyda ma'naviy-axloqiy munosabat va mulkdorlik hissini shakllantirish; madaniy merosga ma'naviy-axloqiy munosabat; o'z millatiga bo'lgan muhabbatni, hurmatni, milliy xususiyatlarni anglashni, o'z xalqining vakili sifatida o'zini hurmat qilishni va boshqa millat vakillariga (tengdoshlar va ularning ota-onalari, qo'shnilar va boshqa odamlar) nisbatan bag'rikeng munosabatni rivojlantirish, bolalarni madaniy meros bilan tanishtirish hamda ularni Ona yurtimizning tabiati bilan tanishtirish maqsadga muvofiq.
REFERENCES
1. Grosheva I.V., Mirziyoeva Sh.Sh., Yevstafeva L.G., Maxmudova D.T., Nabixanova Sh.B., Pak S.V., Nazarova V.A., Isxakova M.R., Abdunazarova N.F. O'zbekiston Respublikasi maktabgacha ta'lim tashkilotlari uchun "Ilk qadam" davlat o'quv dasturi (takomillashtirilgan ikkinchi nashr) Toshkent 2022-yil (o'zbek va rus tillarida).
2. Inomova M. Oilada bolalarni ma'naviy axloqiy tarbiyasi.T.1999 y.
3. F.Qodirova, Sh.Toshpo'latova, M.A'zamova. "Maktabgacha pedagogika".-T., "Ma'naviyat", 2013y.
4. Babayeva D.R. "Bolalar nutqini o'stirish nazariyasi va metodikasi". -T.,- "Barkamol avlod fayz". 2018y.
5. Kalmuratov T.N. Issues of Improving the Management of Family Non-Governmental Preschool Education Organizations. International Journal of Social Science Research and Review, http://ijssrr.com editor@ijssrr.com Volume 4, Issue 4 November, 2021 Pages: 135139.5 bet
6. Valiyeva F.R. To Develop Professional Training of Professional Education Specialists by Ensuring //International Journal of Trend in Scientific Research and Development (IJTSRD) Special Issue on International Research Development and Scientific Excellence in Academic Life Available Online: www.ijtsrd.com e-ISSN: 2456 - 6470 2021
7. Olimov Q.T, Li D.Ye, Mavlonov N.Sh, Technology of creation electronic textbooks on special disciplines for vocational education, J: Xalqaro ilmiy jurnal "Vestnik nauki" 2020-yil 23-fevral № 2 (23)
