Научная статья на тему 'МАКТАБ ЁШИДАГИ ҚИЗЛАРНИНГ ПОРТЛАШ ҚОБИЛИЯТ КЎРСАТКИЧЛАРИ ВА УЛАРНИНГ ТАҲЛИЛИ (1-11 СИНФЛАР МИСОЛИДА)'

МАКТАБ ЁШИДАГИ ҚИЗЛАРНИНГ ПОРТЛАШ ҚОБИЛИЯТ КЎРСАТКИЧЛАРИ ВА УЛАРНИНГ ТАҲЛИЛИ (1-11 СИНФЛАР МИСОЛИДА) Текст научной статьи по специальности «Науки о здоровье»

CC BY
53
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Fan-Sportga
Область наук
Ключевые слова
МАКТАБ / ЎқУВЧИ қИЗЛАР / ВЕРТИКАЛ САКРАШ / ПОРТЛАШ қОБИЛИЯТ / РИВОЖЛАНТИРИШ / ЎЛЧАШ

Аннотация научной статьи по наукам о здоровье, автор научной работы — Иштаев Ж.М.

Мазкур мақолада мактаб ёшидаги спорт билан шуғулланмайдиган ўқувчиларида портлаш қобилиятини «СПОРК» мосламаси ёрдамида ривожлантириш ва ёш кўрсаткичлари бўйича меъёрлар ишлаб чиқишни тажрибада асосланган.В основу данной статьи положено экспериментальное развитие взрывных способностей у школьников, не занимающихся спортом, с помощью прибора «СПОРК» и разработка нормативов возрастных показателей.This article is based experimentally on the development of explosive ability in school age students who are not involved in sports with the help of the SPORK device and the development of standards for age indicators.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МАКТАБ ЁШИДАГИ ҚИЗЛАРНИНГ ПОРТЛАШ ҚОБИЛИЯТ КЎРСАТКИЧЛАРИ ВА УЛАРНИНГ ТАҲЛИЛИ (1-11 СИНФЛАР МИСОЛИДА)»

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

нисбатан маълум даражада харакат фаолияти такомил-лашмаганлиги аникланди. Юкоридаги кузатувларга кура, синалувчининг унг ва чап томонлари харакат-ланишида 3,3% фаркли тавофут мавжуд.

Юришнинг детерминантларининг вазифаси та-нанинг вертикал ва латерал харакатларини, оралик фаркни камайтириш ва шу билан энергия сарфини тежаш ва юришни самаралирок килишдир. Олтита детерминант (ораликдаги фарклар) мавжуд:

1) тоснинг латерал эгилиши (тос суягининг фрон-тал текисликда тушиши);

2) куллаб-кувватлаш боскичида тиззанинг эгилиши;

3) тиззаларнинг узаро таъсири;

4) тупикнинг узаро таъсири;

5) тос суягининг кундаланг текисликда айланиши;

6) тиззанинг ташки томонга физиологик валгус бурилиши.

Детерминантларни куриб чикиш тартиби уларнинг функциясига мос келади ва уларнинг юриш циклидаги тартиби билан богликдир.

Хулоса. Таянч харакат аппарати шикастланган талабаларда гавда харакатланганда, координацион кобилияти етишмовчилиги сабабли талаба юриши, харакатланиши вактида унинг оёклари орасидаги фарклар худди эндигина юра бошлаган болалар ва кексаларда кузатиладиган холатга ухшайди. Ёшларда катталарникига караганда юкори огирлик марказига

эга ва баркарорликни саклаш учун кенгрок оралик фарк керак. Одатда, катталарда оралик фарк тахминан 8,89 см ни ташкил килади ва унинг узгарувчанлиги 2,5 дан 12,70 см.га тугри келади.

Тадкикотлар натижасига кура таянч харакатланиш аппарати шикастланган талаба-спортчининг маълум вакт давомида узининг мувозанатини ушлаб тура олиши ва ундан сунг бу фаолият сунишини хисобга олган холда спортчига харакат фаоллиги такомил-лаштириш учун махсус машклар мажмуаси берилди. Укув-машгулотлари давомида таянч-харакат аппарати шикастланган талабаларнинг орттирилган ва тугма нуксони булган уларнинг нозологиясини хисобга олиб дастур асосида машгулот ишланмалари ишлаб чикилди. Мазкур машклар мажмуи ва тавсиялар кел-гусида таянч харакат аппаратида шикастланиши бор талабаларни харакат фаолиятини 15% яхшилашга хизмат килади.

Адабиётлар:

1. Нематов Э.М. Сабинин С.Л. "Основы биомеханика движения тела". Москва-2012 г -475 с

2. Миржамолов М.Х. Адаптив жисмоний тарбия ва спорт (укув кул-ланма) Тошкент, 2020-196 б.

3. Лях В.И. Координационные способности: диагностика и развитие М: ТВТ Дивизион,2006- 97с

4. Шелков О.М. Коротков К.Г. Презентация российской спортивной науки. // Адаптивная физическая культура. №4 (44) 2010. с 55-56.

5. Матвеев Л.П. "Теория и методика физической культурыГ Москва 1991.

Педагогика фанлари буйича фалсафа доктори (PhD), доцент

Ж.М. ИШТАЕВ1,

Узбекистан давлат жисмоний тарбия ва спорт университети, Чирчик шахри, Узбекистан

Муаллиф билан богланиш учун:

javlon-bek@mail.ru

МАКТАБ ЁШИДАГИ ^ИЗЛАРНИНГ ПОРТЛАШ ЦОБИЛИЯТ КУРСАТКИЧЛАРИ ВА УЛАРНИНГ

ТАХДИЛИ (1-11 СИНФЛАР МИСОЛИДА)

Аннотация

Annotation

В основу данной статьи положено экспериментальное развитие взрывных способностей у школьников, не занимающихся спортом, с помощью прибора «СПОРК» и разработка нормативов возрастных показателей.

Ключевые слова: школа, школьницы, вертикальный прыжок, взрывная способность, развитие, измерение, динамика.

Мазкур маколада мактаб ёшидаги спорт билан шугулланмайдиган укувчиларида портлаш кобилиятини «СПОРК» мосламаси ёрдамида ривожлантириш ва ёш курсаткичлари буйича меъёрлар ишлаб чикишни тажрибада асосланган.

Калит сузлар: мактаб, уцувчи цизлар, вертикал сакраш, портлаш цобилият, ривожлантириш, улчаш, динамика.

This article is based experimentally on the development of explosive ability in school-age students who are not involved in sports with the help of the SPORK device and the development of standards for age indicators.

Keywords: school, schoolgirls, vertical jump, explosive ability, development, measurement, dynamics.

CM CM О CM

та t

0 d w

1

с to

Долзарблиги. Ёш тоифалари буйича спорт меъёр-ларини ишлаб чикиш муаммосининг урганилганли-ги, кобилият ва спорт назариялари каби масалалари хозирги кунда долзарб ахамият касб этади. Дунё микёсида бир катор олимлар замонавий адабиётларда мактаб укувчиларининг жисмоний кобилиятларини ривожлантиришга хамда жисмоний тайёргарлик меъёрларини ишлаб чикишга каратилган илмий тадкикот ишларини олиб борган. [2;4;6;]. Европа ва гарб олимлари эса [5] мактаб ёшидаги болаларнинг

портлаш кобилиятини 6-12 ёшдан бошлаб ривожлантириш юкори самара беришини ва бошлангич мактаб ёшидаги укувчиларнинг жисмоний кобилиятининг ривожланиш динамикаси тадкик килган. Республи-камиз олимлари бу борада Р.С.Саламов Т.С.Усмонху-жайев, П.Ходжаев, Гаппаров З., О.В.Гончаровалар ва бошкалар болаларнинг жисмоний ривожланишини, уларнинг фаоллигига узаро богликлигини илмий асосларини, укувчиларнинг жисмоний сифатларини ривожлантиришни, болаларнинг тана тузилиши ва

46

www.fansports.uz

№1-2022

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

ривожланиши хар хиллигини, мактаб ёшидаги угил болаларга юкламаларни меъёрлаштиришни, куч, тезлик, чакконлик, чидамлилик, эгилувчанлик коби-лиятларини ривожлантириш восита ва услубларини тавсифлашган[1;3;7; 8;9;].

Педагогик тадкикотни ташкил этилиши. Тошкент шахар ва Тошкент вилоятида жойлашган 5 та умумталим мактабларда спорт билан шугуллан-майдиган (1200 нафар) укувчи кизларнинг синфлар кесимида портлаш кобилият курсаткичлари олинди ва тахлил этилди. Тадкикот натижаларидан маълум булдики, портлаш кобилият курсаткичлари синф-дан-синфга ортиб бориши ва бир хил ёш тоифалари орасидаги вариативлиги юкори эканлиги кайд этилди. Тадкикотда 1-синфдан 11-синфгача булган мактаб укувчиларининг портлаш кобилият курсаткичлари олинди. Тадкикотдан олинган натижалар куйидаги жадвалларда акс этган.

1-жадвал

Спорт билан шугулланмайдиган 1-синф укувчи кизларида портлаш кобилиятнинг индивидуал курсаткичлари

Т/Р «СПОРК» мосламасида олинган натижалар

Уринишлар сони

1 2 жами

1 Ма.-Л. 17 18 17 18 23 18,6

2 Му.-З 15 16 17 17 19 16,8

3 Ис.-А 18 16 17 15 18 16,8

4 Ра. М 12 10 10 12 10,4

5 Ум.-Г 15 16 17 18 19 17

6 Чо.-М 20 22 22 23 24 22,2

7 Ам.-Ф 14 16 17 17 18 16,4

8 Хо.-Ф 18 19 19 18 20 18,8

9 Аб.-Р 13 14 17 14 14 14,4

10 Аб.-Х 17 18 17 21 20 18,6

11 Во-Ч 13 16 17 18 19 16,6

12 Ма.-Д. 18 19 17 18 20 18,4

13 Ба.-Я 12 14 11 12 13 12,4

14 Га.-М 18 19 17 18 21 18,6

15 Де.- М 16 16 17 18 20 17,4

16 Да.-Р 21 19 20 21 22 20,6

17 Йе-Г. 18 19 20 23 24 20,8

18 Ё-М. 10 10 12 14 10,8

19 Жа.-Ж. 17 19 17 18 19 18

20 Жа.-М. 15 15 16 15 17 15,6

Уртача 16,96

Ушбу жадвалдан куриниб турибдики спорт билан шугулланмайдиган 1-синф яъни 6-7 ёшдаги укувчила-рининг индивидуал портлаш кобилият курсаткичлари ифодаланган. Портлаш кобилият курсаткичлари хар бир киздан 5 маротаба олинган ва уларнинг уртача кийматлари индивидуал тарзда ифодаланган. 20 на-фар кизларнинг индивидуал курсаткичларига назар солсак, энг яхши курсаткич Чо.-Мга тегишли унинг натижаси 22,2 сантиметрни ташкил этди. Энг паст натижа эса Ра. М.га унинг натижаси 10,4 сантиметр эканлигини куришимиз мумкин. Битта синфнинг умумий курсаткичларини тахлил киладиган булсак уртача 16,96 сантиметр вертикал сакраганлигини куришимиз мумкин. Умумий уртача курсаткичнинг сигмаси эса 3,08 см, варияция коэффициенти эса 18,19% эканлигини математик статистик хисоблан-ганлигини куришимиз мумкин.

Худди шундай курсаткичлар барча 1-11 синфлар-

дан яни тадкикотга жалб этилган барча мактаблардан олинди. Тадкикотга жалб этилган барча респондент-ларнинг умумий уртача портлаш кобилият курсат-кичларини 2- жадвалдан куриш мумкин.

2- жадвал

Спорт билан шугулланмайдиган мактаб ёшидаги кизларнинг (1-11синф) умумий уртача портлаш кобилият курсаткичлари динамикаси

Т/р «СПОРК» мосламасида олинган вертикал сакрашнинг уртача курсаткичлар

синфлар 1 2 3 4 5 7 8 9 10 11

17 19 22 23 24 24,5 25,8 27,2 29,02 30,3 32

6 3,1 4,2 4,3 5,2 4,6 3,7 3,9 3,8 3,4 3,2 3,5

В 18,2 22,1 19,5 22,6 19,2 15,1 15,1 14,0 11,7 10,6 10,9

2-жадвалда спорт билан шугулланмайдиган мактаб ёшидаги укувчиларнинг портлаш кобилият курсаткичлари динамикаси ифодаланган. Жадвалнинг 2- каторида 1-синфдан 11-синфгача булган тартиб ракамлари акс этган. Учинчи каторда «СПОРК» мосламасида олинган портлаш кобилият 1- синфда17 сантиметр ёши ошган сари портлаш кобилият дина-микаси хам 32 см.гача кутарилганлиги яъни вертикал сакраш катталигининг курсаткичлари кайд этилган. Туртинчи каторда умумий уртача вертикал сакраш натижаларининг уртачадан огиши сигма натижалари ифодаланган. Эътиборли жихати портлаш кобилият курсаткичларининг синфлар кесимида сигма курсат-кичлари минимал 3,1 см ва максимал 5,2 см оралигда жойлашганлигини куришимиз мумкин. Жадвалнинг охириги каторида вариация коэффициенти хар бир синфларда фоизларда ёзилган. Вариация коэффициенти минимал 10,6 фоизда максимал 22,6 фоизгача так-симланганлигини куриш мумкин. Юкорида айтилган натижаларни куйидаги 1-расмдан яккол келтирилган.

1-Расм. Спорт билан шугулланмайдиган мактаб ёшидаги кизларнинг портлаш кобилият курсаткичлари динамикаси (1-11синф).

1-Расмда мактаб ёшидаги спорт билан шугуллан-майдиган кизларнинг портлаш кобилият курсаткичла-ри ифодаланган ушбу расмдаги кизил рангда портлаш кобилиятнинг «СПОРК» да олинган натижалари акс этган. Ушбу натижалар синфлар ошиб бориши билан вертисал сакраш катталиги хам ортиб боришини куриш мумкин. Яшил рангда эса сигма натижалари яни уртачадан огиши хар бир синфники алохида келтирилган. Сиёх ранг билан ифодаланган курсат-кич булса синфар буйича вариация коэффициенти фоизларда ифодаланган.

Хулоса ва тавсиялар.

Мактаб ёшидаги спорт билан шугулланмайдиган кизларнинг портлаш кобилияти курсаткичлари хар

см см о см

го га

0 ^

ю

1

с го

№1-2022

www.fansports.uz

47

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

бир киздан 5- маротаба олинган ва уларнинг уртача кийматлари индивидуал тарзда ифодаланган. 1200 нафар кизларнинг умумий уртача курсаткичлари синфлар буйича 17 сантиметрдан 32 сантиметргача эканлиги аникланди. 1-синфдан 11- синфгача портлаш кобилият курсаткичларининг динамикаси тулкинси-мон шаклда ривожланаётганлиги аникланди демак 1 синф билан 11- синф укувчилари орасида анъанавий машгулотлар жараёнида 15 см усиши кузатилди.

"Жисмоний тайёргарлик даражаси"ни аниклаш учун ишлаб чикилган мезонларни кайта куриб чикиш хамда табакалаштирилган меъёр курсаткичларини амалиётга жорий этиш лозим.

Катта спортга асосий замин бу мактаб хисобла-нишини инобатга олган холда, портлаш кобилиятни ёшлик чогидан ривожлантиришни жорий этилса, спорт турларини эгаллаш вакти кискарар экан.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Мактаб ёшидаги укувчиларнинг спорт турларига саралашда, селекция ишларида «СПОРК» мосламаси-дан фойдаланиш спорт кобилиятларини ривожланти-риш ва базавий техник харакатларини такомиллашти-ришда ижобий натижа беради.

Болалар портловчи харакат кобилиятини шакл-лантириш нафакат жисмоний тарбия дастурини узлаштиришга, балки муайян спорт турларини эгал-лашга ижобий таъсир этади. "«СПОРК»" мосламасида сакраш нафакат жисмоний тарбия давлат стандарт-ларини муваффаккиятли топшириш билан чекланиб

колмай балки мусобакалашув воситаси сифатида хам куллаш мумкин. Чунки "«СПОРК»"да мусобакалашув жараёнида укувчилар мутлок жарохат олмайди. Мусобакалашув шароити болаларнинг портловчи харакат кобилиятини устиришга каратилган мотивациясини хам кучайтиради. Бу эса портловчи харакат кобилиятни оммавий тарзда ривожланишига олиб келади.

Адабиётлар:

1. Ачилов А.М.Акрамов Ж.А. Гончарова О.В.Болаларнинг жисмоний сифатларини тарбиялаш Лидер пресс нашриёти, тошкент 2009йил. 198 бет.

2. Аршинник, С. П., Лысенко, В. В., Амбарцумян, Н. А., Фаддеева, А. Д., & Фаддеева, С. В. (2020). Актуализatsiя нормативов физической подготовленности обучающихся в соответствии с требованиями комплекса ГТО. Физическая культура, спорт-наука и практика, (2), 9-16.;

3. Gapparov, Z. &Ishtayev, J. M., (2022). Development of explosive ability in schoolchildren (on the example of 10-11 grades). Eurasian Journal of Law, Finance and Applied Sciences, 2(2), 56-59.;

4. Ибрагимов, А. К. (2018). Основа физкультурного образования школьников-знания по физической культуре. Рекомендовано к изданию Советом по качеству УралГУФК Протокол, (8), 128.;

5. Petrova, M., & Tarnichkova, M. Dynamics of the development of the physical ability of pupils of primary school age. In Proceeding book. International Scientific Congress „Applied Sports Sciences ", NSA Press, Sofia (2021. pp. 405-412).

6. Самохвалов Д.И. Особенности развития силовых качеств у старших школьников на уроках физической культуры Волгоград, 2016г.

7. Salamov R.S.jismoniy tarbiya nazariyasi va uslubiyati. Darslik. T.: "ITA-PRESS",2015. 296 bet.;

8. Усманходжаев Т.С. Научно-педагогические основы физического совершенствования детей в связи с их двигательной активностью Автореферат диссертatsiи док.пед.наук. ташкент,1995-50ст.;

9. Ходжаев П. Развитие двигательных качеств учащихся 6-7 классов школ Узбекистана. Дис..,канн.пед.наук.-Т.,1993, 50ст.;

Педагогика фанлари буйича фалсафа доктори (PhD), доцент А.А. АРТЩОВ1

Узбекистан давлат жисмоний тарбия ва спорт университети, Чирчи^ шахри, Узбекистан

Муаллиф билан богланиш учун:

artiqov.80@mail.ru

ФУТБОЛ СПОРТ ТУРИДА ДАРВОЗАГА ЗАРБА БЕРИШ АНЩЛИГИНИ БАДОЛАШ УСЛУБИЯТИ

Аннотация

Annotation

eg eg о eg

m та ■с

0 d.

со

1

Работа посвящена одной из самых актуальных проблем современного футбола - точность ударов по воротам. В нем представлена методология оценки эффективности определение очков в футболе. Результаты тестирования 74 юных игроков представлены с использованием этим методики, которая сопоставима с другими методами оценки эффективности подсчета очков. В исследовании использовались анализ и обобщение специальной литературы, педагогическое наблюдение, тестирование юных игроков на точность зачетных ударов, экспертная оценка.

Ключевые слова: удар по воротам, разные методы, молодые игроки, контрольный балл, завершающие удары.

Хозирги кунда замонавий футболнинг энг долзарб муаммоларидан бири - дарвозага зарба бериш аниклигига багишланган. Футболда дарвозага зарба бериш самарадорлигини бахолаш методологиясини такдим этади хам 74 нафар ёш футболчини синовдан утказиш натижалари муаллиф методологиясидан фойдаланган холда такдим этилган ва у дарвоза зарба бериш самарадорлигини бахолашнинг бошка усуллари билан таккосланади. Тадкикотда махсус адабиётларни тахлил килиш ва умумлаштириш, педагогик кузатиш, ёш футболчиларни гол буйича зарбалар аниклиги буйича синовдан утказиш, эксперт бахолашдан фойдаланилган.

Калит сузлар: дарвозага зарба бериш, турли усуллар, ёш футболчилар, тест курсаткичи, якуний зарбалар.

The work is devoted to one of the most pressing problems of modern football - the accuracy of shots on goal. It presents a methodology for evaluating the effectiveness of determining points in football. The test results of 74 young players are presented using this technique, which is comparable with other methods of evaluating the effectiveness of scoring. The study used the analysis and generalization of special literature, pedagogical supervision, testing of young players for the accuracy of scoring strokes, expert evaluation.

Key words: goal kick, different methods, young players, control score, final shots.

Долзарблиги. Радиб жамоасининг хужуми охири-да фойдали голли вазиятларни амалга ошира олмаслик замонавий футболнинг асосий камчиликларидан бири булиб ^олмовда [1,2,3]. Уйин давомида футболда гол уриш самарадорлигига эришиш ^да мухим, чунки

битта анщ зарба ^ийин ва кескин уйин тавдирини хал ^илади. Шу муносабат билан, дарвозага зарба бериш анщлигини бахолаш услубияти хозирги кунда катта ^изщиш мутахассислар томонидан уйготади.

Бу масала ихтисослаштирилган дарсликлар, у^ув

48

www.fansports.uz

№1-2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.