Научная статья на тему 'БОШЛАНҒИЧ СИНФ ЎҚУВЧИЛАРИДА ПОРТЛОВЧИ КУЧ СИФАТИНИ ТЕСТЛАР ЁРДАМИДА БАҲОЛАШ МЕЗОНИ'

БОШЛАНҒИЧ СИНФ ЎҚУВЧИЛАРИДА ПОРТЛОВЧИ КУЧ СИФАТИНИ ТЕСТЛАР ЁРДАМИДА БАҲОЛАШ МЕЗОНИ Текст научной статьи по специальности «Науки о здоровье»

CC BY
103
12
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Fan-Sportga
Область наук
Ключевые слова
КООРДИНАЦИОН қОБИЛИЯТ / ЧАққОНЛИК / ЙЎНАЛИШЛАР / ҲАРАКАТ КООРДИНАЦИЯСИНИ БАҲОЛАШ / МОДИФИКАЦИЯЛАШТИРИЛГАН ТЕСТЛАР

Аннотация научной статьи по наукам о здоровье, автор научной работы — Солиева Д.А.

Мазкур мақолада ўрта умумтаълим мактабида таълим олувчи 1-4 синф ўқувчиларида координацион қобилият таркибига мансуб портловчи куч ва ўзгарувчан йўналишли ҳаракат (югуриш) тезкорлиги ва уни анъанавий машғулотлар давомида ўсиш динамикаси модификациялаштирилган баҳолаш тестлари ёрдамида таҳлил қилинган.В данной статье анализированы темпы роста взрывной силы и скорости разнонаправленных перемещений у учащихся 1-4 классов и использованием модифицированных тестов с помощью которых оценивалось развитие их координационных способности в ходе традиционных занятий .This article analyzes the growth rates of explosive strength and the speed of multidirectional movements in students of grades 1-4 and the use of modified tests that assessed the development of their coordination abilities in the course of traditional classes.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «БОШЛАНҒИЧ СИНФ ЎҚУВЧИЛАРИДА ПОРТЛОВЧИ КУЧ СИФАТИНИ ТЕСТЛАР ЁРДАМИДА БАҲОЛАШ МЕЗОНИ»

Детско-юношеский спорт

УУД (УДК, UDC): 796.012.11:015.865.14

Муаллиф билан ботланиш учун:

dilfuza.salieva.hatamova-82@mail.ru

Магистрант ДА. СОЛИЕВА1

:Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети, Чирчик шахри, Узбекистон

БОШЛАНГИЧ СИНФ УЦУВЧИЛАРИДА ПОРТЛОВЧИ КУЧ СИФАТИНИ ТЕСТЛАР ЁРДАМИДА БАДОЛАШ МЕЗОНИ

Аннотация

Annotation

В данной статье анализированы темпы роста взрывной силы и скорости разнонаправленных перемещений у учащихся 1-4 классов и использование модифицированных тестов с помощью которых оценивалось развитие их координационных способностей в ходе традиционных занятий.

Ключевые слова: координационные способности, ловкость, направления, оценка координации движений, модифицированные тесты.

Мазкур маколада урта умумтаълим мактабида таълим олувчи 1-4 синф укувчиларида коор-динацион кобилият таркибига мансуб портловчи куч ва узгарувчан йуналишли хдракат (югуриш) тезкорлиги ва уни анъанавий машгулотлар давомида усиш динамикаси модификациялаштирилган ба^олаш тестлари ёрдамида та^лил килинган.

Калит сузлар: координацион цобилият, чаццонлик, йуналишлар, царакат координациясини бацолаш, модификациялаштирилган тестлар.

This article analyzes the growth rates of explosive strength and the speed of multidirectional movements in students of grades 1 -4 and the use of modified tests that assessed the development of their coordination abilities in the course of traditional classes.

Key words: coordination abilities, dexterity, directions, assessment of coordination of movements, modified

tests.

CM О C\l

со

tO ra t о d w

с to

Мавзунинг долзарблиги. Спорт амалиётида кулланиладиган хар бир харакат, шу жумладан узгарувчан вазиятли харакатлар хам узига хос координацион мазмунга эга булади. Шундай экан, бундай харакатларга самарали ургатиш ва уларни унумли узлаштириш имконияти факат шу харакатлар коорди-нациясига мос булган ва моделлаштирилган вазиятли хамда образли уйин машклари ёрдамида жадал амал-га оширилиши мумкин. Бундан ташкари, доимо бир хил мазмунли харакатли уйинларни ёки уйин машкла-рини сурункасига куллайвериш мослашувга олиб келади, ривожланиш ва шаклланиш тухтайди. Аф-суски, хозирги кунгача бундай масалалар мохиятини очиб бериш, харакатларни, шу жумладан жисмоний сифатларни хам, янги ихтисослаштирилган уйинлар ёрдамида шакллантириш афзаллигини исботловчи тадкикотлар кулами нихоятда чегаралангандир.

Урта умумтаълим мактабларида олиб борилади-ган жисмоний тарбия дарслари ва спорт мактабла-рида утказиладиган машгулотларни кузатиш даво-мида шу нарса кузга ташланадики, болаларда турли харакатлар координациясига асосланган жисмоний сифатларни киска муддат ичида жадал ривожланти-риш ёки уларнинг жисмоний юкламаларга чидам-корлигини ошириш максадида аксарият укитувчилар югуриш, турникда тортилиш, кулларга таянган холда уларни букиб-ёзиш, шерик ёки огирликлар билан утириб-туриш ва сакраш машкларини имкон борича куллайдилар.

Тадкикотнинг максади. Х,аракат координация-сини бахолаш буйича амалга жорий этилган айрим тестларни модификациялаштириш ва уларни объек-тивлигини 1-4 синф укувчилари мисолида аниклашга багишланган.

Тадкикотни ташкил килиш услублари. Тадкикотда модификациялашган тестлар, методик

тестлар фойдаланилди: жойдан олдинга, унгга ва чап томонга хамда орка томонларга сакраш, фишкани чап ва унг томонлама айланиб 3x10 м.га югуриш.

Биз томондан харакат куникмаларига мансуб турли йуналишлар буйлаб сакраш ва югуриш эле-ментларининг шаклланиш динамикасини нафакат жорий тадкикотлар асосида ургандик, балки уларни ихтисослаштирилган динамик машклар ва иннова-цион уйин машклари ёрдамида янада жадал шакл-лантириш имкониятини 9 ойлик педагогик тажриба давомида аниклашга уриндик. Педагогик тажрибада мазкур харакатлар тезлиги ва уларнинг координаци-он хусусиятлари 1-4 синфларда кандай суръатларда шаклланиши урганилди.

Тадкикот натижаларидан маълум булдики, 1-4 синф укувчиларида турли йуналишлар буйлаб сакраш натижалари 9 ой мобайнида утказилган пе-дагогик тажриба давомида кулланилган инновацион уйин машклари юксак самарадорлик хусусиятига эга эканлигини курсатди. Чунончи, жойдан олд томонга узунликка сакраш натижаси 1-синф укувчи угил бо-лаларида тажрибадан аввал уртача 108,1±3,4 см.ни, 4-синфда 152,9±9,1 см.ни ташкил этган булса, тажри-бадан кейин ушбу курсатгичлар мувофик равишда 138,6±6,1 см ва 165,5±3,5 см.га тенг булганлиги кузатилди (1-жадвалга каранг).

1-жадвал

1-4 синф укувчиларида жойдан турли йуналишлар буйлаб сакраш натижаларининг педагогик тажриба давомида узгариш (х±а) динамикаси

Тажрибадан Тажрибадан Курсаткичлар

Методик = аввал кеиин фар^и

Т/р

тестлар * 1-синф 4- синф 1-синф 4-синф 1-синф 4-синф

Жойдан У 108,1±3,4 152,9±9,1 138,6±6,1 165,5±3,5 30,5 12,6

1. узунликка

сакраш (см) К 104,9±4,1 134,1±8,3 128,3±5,05 154,9±4,3 23,4 20,8

40

e-mail: fan_sportga@uzdjtsu.uz

№3-2021

Детско-юношеский спорт

2. Жойдан унг томонга сакраш (см) у 76,1±5,1 108,3±10,4 93,2±3,8 122,1±5,1 17,1 13,8

к 75,6±6,05 97,7±9,6 89,1±4,6 111,4±4,8 13,5 13,7

3. Жойдан чап томонга сакраш (см) у 75,9±3,05 104±9,9 91,3±2,7 117,9±5,1 15,4 13,9

к 75,4±4,9 92,5±8,9 95,5±3,4 109±4,7 20,1 16,5

4. Жойдан оркага сакраш (см) у 46,1±5,1 63,9±6,4 58,5±5,5 78,8±4,2 12,4 14,9

к 44,5±4,8 55,2±5,9 55,2±4,5 68,4±4,5 10,7 13,2

Изо^: Тажриба тадкикотларига %ар бир синф буйича 12 нафардан укувчи жалб Килинган булиб, улар тажрибадан аввал ва кейин 3 мартадан тест синовларидан утказилган (п=36) тадан.

Юкорида кайд этилган вазиятли спорт турларида аксарият харакатлар узгарувчан йуналишларда ба-жарилиши туфайли спортчиларга бошка машкларда хам сакраш ёки хатлашга тугри келади. Тажриба-дан аввал ва кейин олинган курсаткичлар фарки мувофик равишда 17,1 ва 13,8 см.га тенг булди. 1-4 синф киз болаларда эса кайд этилган курсат-кичлар мувофик равишда куйидагича куринишга эга булди: тажрибадан аввал 75,6±6,05; тажрибадан кейин 111,4±4,8 см натижа кайд этди. Ушбу курсат-гичларнинг 9 ойлик усиш фарки билан мувофик равишда 13,5 ва 13,7 см.ни ташкил этди.

Жойдан орка томонга сакраш 1-синф угил бола-ларида тажрибадан аввал 46,1±5,1 см.ни, 4-синфда 63,9±6,4 см.ни ташкил этган булса, тажрибадан кейин мазкур курсаткичлар мувофик равишда 58,5±5,5 см ва 78,8±4,2 см кайд этди. Сакраш курсаткичларининг усиш суръати 12,4 см (1-синф угил болалари), 14,9 см (4-синф угил болаларида)ни ташкил этди.

К^из болалардан ушбу курсаткичлар куйидагича куринишда кузатилди: 44,5±4,8; 55,2±5,9 (тажрибадан аввал), 55,2±4,5; 68,4±4,5 (тажрибадан кейин). Оркага сакраш курсаткичларнинг усиш фарки 10,7 см ва 13,2 см.ни ташкил этди.

Юкорида келтирилган курсаткичларнинг киёсий тахлилидан шу нарса кузатиладики, турли йуналиш-лар буйлаб сакраш натижалари 9 ойлик тажриба якунига келиб киз болаларда угил болаларга нисбатан купрок усган. Бундан ташкари угил болалардан хам, киз болаларда хам жойдан унг ва чап томонларга сакраш натижалари асимметрик фаркни ифодаловчи тенденция билан кайд этилганлиги маълум булди. Укувчиларда орка томонга сакраш ута кам натижа билан ижро этилганлиги аникланди. Бундай холат тадкикотда иштирок этган 1-4 синф укувчиларида нафакат оёк мушакларининг тезкор кучи суст ривож-ланганлигидан дарак беради, балки уларда коорди-национ кобилият хам етарли сайкал топмаганлигини тасдиклайди.

Мактаб укувчиларида узгарувчан йуналишлар буйлаб югуриш тезлиги ва унинг координацион кийматини эрта ёшликдан бошлаб шакллантириш максадли ахамият касб этади. Шунинг учун хам биз 1- ва 4-синф укувчиларида тезкорлик ва координаци-он кобилиятни бахолашга мулжалланган куйидаги тестлар асосида ургандик:

3x10 м.га фишкани чап томонлама айланиб мок-симон югуриш.

3x10 м.га фишкани унг томонлама айланиб мок-симон югуриш.

Х,аракат координациясининг генетик (наслий) хусусиятларига асосланган холда эътироф этиш мумкинки, инсон тугилишидан бошлаб унакайлик харакат функциясига ихтисослашган булса, у чап томонга енгил ва осон бурилади ёки айланади, ча-пакай харакат функциясига ихтисослашганлар эса аксинча булади. Тадкикотимизда фараз килинган эдики, фишкани чап ва унг томонлама айланиб мок-симон югуриш тезлиги уртасида юзага келадиган асимметрик фарк фишкани унг томонлама айланиб югуришда харакат координацияси сустрок булишига боглик булади.

Тадкикот натижалари шуни курсатдики, 1-синфда таълим олувчи угил болаларда 3x10 м.га фишкани чап томонлама айланиб моксимон югуриш тезлиги тажрибадан аввал 10,8±0,5 с, 4-синф угил болаларида 9,5±0,1 с.га тенг булган булса, тажрибадан кейин ушбу курсаткичлар мувофик равишда 9,9±0,05 ва 8,65±0,06 с.ни ташкил этди (2-жадвалга каранг).

2-жадвал

1-4 синф укувчиларида 3x10 м унг ва чап томонлама бурилиб моксимон тартибда югуриш натижапарининг педагоги« тажриба давомида узгариш динамикаси , \,,,

Т/р Методик тестлар Жинси Тажрибадан аввал Тажрибадан кейин Курсаткичлар фар^и

1-синф 4- синф 1-синф 4- синф 1-синф 4-синф

1. Моксимон югуриш 3x10 чап томондан кайрилиб у 10,8±0,5 9,5±0,1 9,9±0,05 8,65±0,06 0,9 0,85

к 11,2±0,55 9,8±0,3 10,2±0,03 9,05±0,1 1 0,75

2. Моксимон югуриш 3x10 унг томондан кайрилиб у 11,5±0,1 9,9±0,3 10,1±0,02 8,85±0,1 1,4 1,05

к 12,1±1,05 10,4±0,2 10,9±0,07 9,4±0,4 1,2 1

1-синф киз болаларида мазкур курсатгич тажриба бошида 11,2±0,55 с, 4-синфда 9,8±0,3 с билан ифода-ланди. Тажрибадан кейин 10,2±0,03 ва 9,05±0,1 с.га тенг булди.

3x10 фишкани унг томонлама айланиб моксимон югуриш тезлиги куйидагича натижалар билан кайд этилди: 1-синф угил болалари тажрибадан аввал-11,5±0,1; 4-синф 9,9±0,3; тажрибадан кейин мувофик равишда- 10,1±0,02; 8,85±0,1 натижа курсатди. Киз болаларда мувофик равишда: 12,1±1,05; 10,4±0,2; тажрибадан кейин 10,9±0,07; 9,4±0,4 курсаткич ифо-далади. Ушбу курсаткичларнинг киёсий тахлилидан куриниб турибдики, фишкани чап ва унг томондан айланиб моксимон югуриш тезлиги уртасида чап то-мон фойдасига яккол кузга ташланувчи асимметрик фарк кузатилди. Демак, тахмин килиш мумкинки, бундай тестларни ёки бундай машкларни куллашда югуриб-кайтиш тезлигига эътибор берилсада, лекин "кайтиш" харакатида унг ёки чап томонлама бурилиш ^ элементи хисобга олинмас экан. Ушбу харакатларда ° асимметрик фаркни юзага келгани мазкур укувчи- со ларда харакат координацияси ёки координацион ко- 2 билият нихоятда суст шаклланлигидан дарак беради. го

Хулоса. Тажриба натижаларидан аникландики, барча синфларда таълим олувчи угил болаларда хам, о киз болаларда хам урганилган курсаткичлар (турли ю томонларга узунликка сакраш, моксимон югуриш) £1 дастлаб ута суст даражада ифодаланган булса, та- ^

№3-2021 е-шаП: fan_sportga@uzdjtsu.uz 41

жриба якунига келиб барча курсаткичлар прогрессив йуналишда узгарди. Чап ва унг томонлар буйлаб сакраш, "старт-финиш" нуктасини унг ва чап томон-лама айланиб моксимон югуриш тезлиги уртасида кайд этилган асимметрик фарклар тажриба якунида максимал даражада симметриялашди. Бошкача килиб айтганда мазкур гурухга мансуб укувчиларда коор-динацион кобилият универсал тартибда шаклланган-лиги кузатилди. Лекин тажриба давомида анъанавий машгулотларда (дарсларда) шугулланишни давом эттириб борган НТда бундай прогрессив узгарган натижалар аникланмади. Демак, биз томонимиздан харакат координациясини ёки координацион тайёр-гарликни шакллантириш буйича ишлаб чикилган янги ва инновацион мазмунга эга уйин машклари

УУД (УДК, UDC): 796.015.58

Детско-юношеский спорт

ута самарали хусусиятга эга эканлиги исботланди деб хулоса килиш мумкин.

Адабиётлар:

1. Лях В.И., Теория управления двигательными действиями по Н.А. Бернштейну. // Теория и практика физической культуры, 2006, №7, С. 15-19, 290 с.

2. Назаренко Л.Д. Развитие двигательно-координационньх как фактор оздороления детей и подростков. - М.: Изд. "Теория и практика физической культуры", 2001. - 332 ., ил.

3. Писаренкова Е.П. Развитие специфических координационных способностей у школьников 7-15 лет разных типов конституция. . Автореф.: ФГОУ ВПО Вгафкс, 2010. - 20 бет.

4. Pulatov F.A. Pulatov A.A., Zamonaviy sport o'yinlarida "O'naqay" va "chapaqay" harakat funksiyalarini simmetrik tartibda rivojlantirish zaruriyati // O'zDJTI, 2017, - б. 77-85.

5. Усманходжаев Т.С., А.А. Пулатов., С.С. Тажибаев., Ф.А. Пулатов. Спорт ва харакатли уйинлар. Олий ва урта махсус таълим вазирлиги. - Т.: Чулпон номидаги НМИУ, 2018. - 328 б.

6. Шевченко Д.Ю. Методика совершенствования координационных способностей старших школьников с различной моторной асимметрией. ОМСК №1 - 2012. - с.144-151.

Педагогика фанлари буйича фалсафа доктори (PhD), доцент, Ж.М. ИШТАЕВ1,

Педагогика фанлари номзоди, доцент Н.Т. ТУХТАБОЕВ1,

Талаба

МХ. ОМУРУЛЛАЕВА1

Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети, Чирчик шахри, Узбекистон

Муаллиф билан богланиш учун:

javlon-bek@mail.ru

МАКТАБ УЦУВЧИЛАРИДА ПОРТЛАШ ЦОБИЛИЯТИНИ ТАБАКДЛАШТИРИЛГАН ДИНАМИКАСИНИ УРГАНИШ (10-11-синф мисолида)

Аннотация

Annotation

Статья посвящена изучению динамики развития взрывной способности школьников по классам. На основании экспериментальных исследований авторы подчеркнули преимущества прибора СПОРК в развитии навыков взрывных движений у школьников 10 и 11 классов.

Ключевые слова: вертикальный прыжок, школьники, взрывная способность, развитие, измерение, динамика.

Мазкур маколада мактаб укувчиларида портловчи харакат кобилиятини синфлар буйича ривожланиш динамикасини урганишга башшланган. Муаллифлар узининг экспериментал тадкикотларига асосланиб, 10-синфдан 11-синфгача булган укувчи кизлар, утил болалар ва шу ёшдаги спорт билан шутулланган укувчиларнинг портловчи хдракат кобилиятларини ривожлантиришда СПОРК мосламасини афзалли-гини ёритиб берган.

Калит сузлар: вертикал сакраш, мактаб уцувчилари, портлаш цобилият, ривожлантириш, улчаш, динамика.

This article is devoted to the study of the dynamics of the development of explosive motor skills in schoolchildren by grades. Based on their experimental research, the authors highlighted the advantages of the SPORK device in the development of explosive motor skills in girls, boys and schoolchildren of 10th and 11th grades engaged in sports of the same age.

Key words: vertical jump, schoolchildren, explosive ability, development, measurement, dynamics.

CM О CM

00

ro та t О Q. w

Долзарблиги. Юртимизда жисмоний тарбия ва оммавий спортни ривожлантиришга нихоятда катта эътибор каратилмокда. Оммавий спортни ривожлан-тириш деганда аввало мактаб ёшидаги болаларни спортга булган кизикиш ва спортга булган мухаб-батини яъни мотивациясини шакллантириш лозим. Бу борада Узбекистон Республикаси Президенти-нинг 2017 йил 3 июндаги ПК—3031-сон карорига мувофик Узбекистон Республикасида жисмоний тарбия ва оммавий спортни янада ривожлантириш чора тадбирлари тугрисидаги карорлари мамлакати-миздаги оммавий спортни янада ривожлантиришга асос булади.

Спортдаги ютукларнинг усиб бориши хар доим спортчидан жисмоний кобилиятлар ривожининг янги даражасини талаб килади. Шу билан бирга машгулот ва мусобака юкламаларини оширишнинг зарурияти тугилади. Юкламаларни енгиллаштириш максадида замонавий, кулай, самарали технология-ларни яратиш максадга мувофик. Х,ар бир спортни эгаллашда ва уни такомиллаштириш учун айни спортга тааллукли кобилиятларни ривожлантириш даркор. Кобилиятларни ривожлантириш мактаб ёшидан бошланса келажакда юкори натижаларга эришиши енгиллашади. Портловчи харакат коби-лият юкори синф укувчиларида улчаш ва уларнинг

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

42 e-mail: fan_sportga@uzdjtsu.uz №3-2021

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.