Научная статья на тему 'МАКТАБ ЎҚУВЧИЛАРИДА ЎҚУВ МОТИВАЦИЯСИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ МУАММО СИФАТИДА'

МАКТАБ ЎҚУВЧИЛАРИДА ЎҚУВ МОТИВАЦИЯСИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ МУАММО СИФАТИДА Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

218
63
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
мотивация / ўқув мотиви / когнитив мотив / ижтимоий мотив / объектив / субъектив таъсир / рағбат / ҳиссий боғлиқлик / motivation / educational motive / cognitive motive / social motive / objective / subjective influence / motivation / emotional connection

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Д. Ш. Норқўзиева

Ушбу мақолада мактаб ўқувчиларининг ўқув предметларни ўзлаштиришдаги қийинчиликларни келтириб чиқарувчи асосий омили сифатида ўқув мотивациясини тўғри йўналтира олмаслик эканлиги ҳақидаги айрим масалалар ѐритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

This article discusses some of the issues related to the inability of schoolchildren to correctly direct their learning motivation as the main factor in learning difficulties.

Текст научной работы на тему «МАКТАБ ЎҚУВЧИЛАРИДА ЎҚУВ МОТИВАЦИЯСИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ МУАММО СИФАТИДА»

МАКТАБ УЦУВЧИЛАРИДА УКУВ МОТИВАЦИЯСИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ МУАММО СИФАТИДА

Д. Ш. Норкузиева

Кукон давлат педагогика институти тадкикотчиси

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада мактаб укувчиларининг укув предметларни узлаштиришдаги кийинчиликларни келтириб чикарувчи асосий омили сифатида укув мотивациясини тугри йуналтира олмаслик эканлиги хакидаги айрим масалалар ёритилган.

Калит сузлар: мотивация, укув мотиви, когнитив мотив, ижтимоий мотив, объектив, субъектив таъсир, рагбат, хиссий богликдик.

ABSTRACT

This article discusses some of the issues related to the inability of schoolchildren to correctly direct their learning motivation as the main factor in learning difficulties.

Keywords: motivation, educational motive, cognitive motive, social motive, objective, subjective influence, motivation, emotional connection.

Мактаб таълими бугунги кунда шахс тарбиясининг энг мухим боскичини ифодалаб, у шахснинг индивидуал муваффакияти, шунингдек, бутун мамлакатнинг узок муддатли ривожланиши учун хам хал килувчи омиллардан биридир.

Инчунин, таълим муассасаларини кийнаб келаётган муаммоларнинг асосини укувчиларнинг муайян кисмида булсада, укув фаолиятига нисбатан мотивларнинг бошка бир кондирилмаган эхтиёжлар, кизикишлар натижасида юзага келган, укув фаолиятидан узокдашган мотивларга алмашинаётгани хеч кимга сир эмас. Бунга асосий сабаб сифатида келтириш мумкинки, таълим жараёнида педагоглар томонидан укувчиларни укув фаолиятига тугри йуналтира олинмаётганлиги, шунингдек, укувчиларнинг уз олдига аник максадларни куйишга нисбатан интилишларни етарли даражада шаклланмаганлиги билан тавсифланади. Айникса, бу укитувчиларнинг таълим-тарбия жараёнини тугри ва окилона бошкаришда камчиликларга йул куйишида юзага чикади.

April, 2022

851

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-851-855

Укув мотивациясини шакллантириш педагогик жараённинг муаммоли

табиатини аниклаш ва уни амалга ошириш технологиясини куллаш билан тавсифланади. Ушбу муаммо нафакат илмий тушунчаларда мазмунан тулик тахлили ёритилмаганлиги, балки умумий таълим муассасаларида ижобий баркарор укув мотивацияни шакллантиришга ёрдам берадиган моделлар ва дастурларнинг етарли даражада ишлаб чикилмагани билан хам характерлидир.

Укув мотивациясини асосини факатгина укувчининг таълим жарёнини бошкариши эмас, балки укувчи шахсини шаклланишини уйгун холда камраб олишга каратилганлиги билан характерланади. Жумладан, укувчиларда укув мотивини шакллантириш факат фанларга нисбатан иштиёк, кизикиш ва интилишни ривожлантириш билан чегараланмасдан, балки улар онгида жамиятимизда кабул килинган меъёр хамда кадриятларни тарбиялаш кабиларни шакллантиришни хам камраб олади.

Психология сохасида мотивация хакида гап борганда, таълим тизими билан боглик булган муайян мотивлар турига алохида назар ташланади.Таълим тизимида укув фаолиятини бошкариш билан бирга укувчи шахсида уз-узини назорат килиш ва англаш кабиларни хам яхлит шакллантиришни камраб олади.

Шунга кура, укув мотивларнинг иккита катта гурухини ажратиш одатий холдир:

1) таълим фаолияти мазмуни ва уни узлаштириш жараёни билан боглик булган когнитив мотивлар;

2) укувчининг бошка шахслар билан турли шахслараро муносабатларини камраб олувчи ижтимоий мотивлар. Ушбу мотивлар гурухи психологик адабиётларда кенг камровли тасвирланган [2, b. 12].

Уз навбатида биринчи катта мотивлар гурухини бир нечта кичик гурухларга булиш мумкин:

1) мактаб укувчиларини янги билимларни узлаштиришга йуналтиришдан иборат кенг камровли когнитив мотивлар. Улар даражалари буйича хам фаркланади [4, b. 97]. Бу даражалар билимга кизикиш чукурлиги билан белгиланади. Бу янги кизикарли мабааларга, ходисаларга кизикиш ёки ходисаларнинг мухим хусусиятларига, яъни дедуктив хулосалар чикаришга ёки укув материалидаги хилма-хилликка , назарий тамойилларга, асосий гояларга ва хоказоларга кизикиш булиши мумкин;

2) мактаб укувчиларини билим олиш усулларини узлаштиришга йуналтиришдан иборат булган укув мотивлар:

April, 2022

билимларни мустакил эгаллаш, илмий билиш, укув ишларида уз-узини тартибга солишга интилиш;

3) мактаб укувчиларини билим олиш усулларини мустакил равишда такомиллаштиришга йуналтиришдан иборат булган уз-узини тарбиялаш мотивлари.

Бу когнитив мотивларларнинг барчаси мактаб укувчиларининг узи билан узи курашини, муваффакиятга эришиш истаги ва таълим-тарбия ишларидаги кийинчиликларини енгиб утишни таъминлайди, укув фаоллиги хамда ташаббусини келтириб чикаради, натижада шахснинг малакали булишга интилиши шаклланади.

Шу уринда укувчи шахсининг камол топишида кайси мотивларнинг урни мухимлиги хакида фикр тугилади. Бизнингча, хар иккала мотивлар хам бола хаёти учун ижтимоий ахамиятга эгалиги, жамиятда уз урнини топишида асосий туртки вазифасини бажаришлигини биламиз. Шуни таъкидлаш керакки, шахснинг баркамол ривожланиши учун хар иккала мотив йуналишлари хам комбинация тарзда шаклланмоги зарурдир. Лекин, айрим когнитив ва ижтимоий йуналишлардаги мотивлар ички субъектив, хамда ташки объектив таъсирлар натижасида жамоавийликка, тор индивидуалликка (факат узим тарзида) ёки эгоистликка йуналганлигини курамиз. Тадкикотимизнинг асосий мохиятидан бири ана шу уз манфаатини бошкалардан устун куйишга интилган укувчиларни педагогик-психологик таъсир воситаларини куллаш оркали уларни максади йулида бошкаларни хам куллаб-кувватловчи характер сифатларини шакллантиришдан иборат.

Бу борада психолог И. А Осипова томонидан келтирилган тушунчаларда куйидаги карашлар мавжуд. Мотивация - бу одамнинг ташки куринишларида, унинг атрофидаги дунёга, турли хил фаолият турларига нисбатан уз ифодасини топадиган инсоннинг ички психологик хусусиятидир. Мотивсиз ёки заиф мотивли фаолият ё умуман амалга оширилмайди ёки ута бекарор булиб чикади. Бунда укувчи-ёшларнинг маълум бир вазиятда узини кандай хис килиши, шунингдек, укув жараёнини узлаштиришдаги харакатларини намоён булиши билан чамбарчас боглик [3].

Мактаб укувчилари орасида узини-узи бахолаш ва узлаштириши жихатдан кучсиз укувчиларни хам учратамизки, албатта уларда, муваффакиятга эришиш учун мотивация даражасининг пастлигини курамиз. Айнан шундай укувчилар билан ишлаш давомида укитувчилардан педагогик махорат ва компетенция талаб

April, 2022

853

этилади. Бу борада фикр юритган Ф.Н. Алипханова ва З.А. Арскиевалар педагогларнинг касбий сифатларидан бири ва асоси булган укувчилар билан узаро шахслараро муносабатларда уларга нисбатан кизикиш, эмпатия хамда оптимистик муносабатда булиш зарурият эканлиги, бу эса уз навбатида укувчиларда ижобий хис-тугуларнинг ривожланишига, узига хурмат, ишонч хиссини ривожлантиришга ёрдам беришликни таъкидлаб утади. Ушбу хусусиятларнинг ривожланиши укувчи шахсида муваффакиятга интилиш мотивини шакллантириб, натижада когнитив мотивларга йуналтирилган фаолиятни яратиб беради [1, b.45-47].

Зеро, укувчининг укув мотивациясини хусусиятлари синф жамоасидаги психологик холатига бевосита боглик булиб, айнан муваффакиятга интилиш мотивларини ривожлантиришда педагогларнинг укувчиларга нисбатан хиссий богликдиги билан характерланади. Укитувчи томонидан амалга оширилган гамхурлик ва мактовлар хар кандай укувчида узини-узи ва бошкаларни кадрлаш туйгусини шакллантиради. Бу шуниси билан изохланадики, укувчи томонидан узини кадрланиб бориши узига нисбатан ишончнинг ошишига ва мустакил харакат килишга йуналтиради.

Шунингдек, укувчи мотивацияни катталар томонидан бериладиган кайсидир рагбатлар таъсирида хам олади. Бизнингча, ушбу рагбатлар куйидагилардан иборат булиши мумкин:

- укувчи шахснинг хакикий ютукларига мувофик натижаларни уз вактида ва тизимли бахолаш;

- узок максадларни амалга оширишга ишонтириш;

- уртача мураккабликдаги вазифаларни куйиш, уларни хал килиш укувчи учун энг юкори завк багишлайди;

- бошланган ишни охирига етказиш истагини ривожлантириш узига ва кобилиятига ишонч, бажарилган иш учун масъулиятни шакллантириб боради.

Юкоридаги фикр ва мулохазалардан келиб чиккан холда мактаб укувчиларининг мотивацион сохасига фаол муносабат оркали таъсир этиш усулини куллаш уларнинг мотивацион фаолиятини ривожланишига омил булади.

REFERENCES

1. Алипханова Ф.Н., Арскиева З.А. Педагогический оптимизм как психолого-педагогическая проблема / Ф.Н. Алипханова,

April, 2022

854

З.А. Арскиева // Мир науки культуры и образования. - Горно-Алтайск. - 2016. -№ 6(61). - С. 45-47.

2. Маркова А.К. Формирование мотивации учения в школьном возрасте. Пособие для учителя / А.К. Маркова. - М: Просвещение, 1999. С. 12

3. Осипова И. А. Формирование учебной мотивации школьников / И.А. Осипова //Лучшие страницы педагогической прессы. - 2004.

4. Щукина Г. И. Активизация познавательной деятельности учащихся в учебном процессе. М., 1979, с. 97

5. Мухамеджанова, Лалихон Ашуралиевна (2019) «РОЛЬ НРАВСТВЕННОСТИ В ОБЩЕСТВЕННОМ СОЗНАНИИ», Научный вестник Наманганского государственного университета: Вып. 1: Вып. 9, статья 17.

6. Мамаюсупова И. К. О ПСИХОЛОГИЧЕСКИХ КРИТЕРИЯХ И ФАКТОРАХ ВОЗНИКНОВЕНИЯ КОНФЛИКТОВ, ВОЗНИКАЮЩИХ МЕЖДУ МОЛОДЫМИ ЛЮДЬМИ / / Теоретическая и прикладная наука. - 2020. - №. 2. - С. 630-633.

7. Исмоилова, Гульбаксор Азамовна (2019) "ПЕДАГОГИЧЕСКОЕ ЗНАЧЕНИЕ РАЗВИТИЯ ЭКОКУЛЬТУРЫ СТУДЕНТОВ"., Научный вестник Наманганского государственного университета: Том : Исс. 3 , Статья71. Доступнопоадресу: https://uziournals.edu.uz/namdu/vol 1/1883/71

8. Мухамеджанова Л.А. (2022) ОТРАЖЕНИЕ КОНЦЕПЦИИ ЧЕЛОВЕКА В УЧЕНИИ ДРЕВНОСТИ. ИЛМ САРЧАШМАЛАРИ (2), 47-51

• О

April, 20221 International Scientific Conference1

©

ф'

©

855

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.