Научная статья на тему 'Мактаб ўқувчиларида салбий эмоционал ҳолатлар ва уларни бартараф этиш усуллари'

Мактаб ўқувчиларида салбий эмоционал ҳолатлар ва уларни бартараф этиш усуллари Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
483
84
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ўсмирлик даври / стресс / дистресс / монотония / ваҳима / таққослаш / подростковый возраст / стресс / дистресс / монотонность / паника / сравнение

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Комилова Зулфияхон Позилжоновна

Мақолада ўсмирлик ёшидаги ўқувчиларда учрайдиган айрим салбий эмоционал ҳолатлар, уларнинг оқибатларини бартараф этиш усуллари ҳақида сўз борган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

НЕГАТИВНЫЕ ЭМОЦИОНАЛЬНЫЕ СОСТОЯНИЯ У ШКОЛЬНИКОВ И МЕТОДЫ ИХ УСТРАНЕНИЯ

В статье рассматриваются некоторые негативные эмоциональные ситуации в подростковом возрасте и способы преодоления их последствий.

Текст научной работы на тему «Мактаб ўқувчиларида салбий эмоционал ҳолатлар ва уларни бартараф этиш усуллари»

Комилова Зулфияхон Позилжоновна,

Андижон давлат университети х,узуридаги Халк, таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва малакасини ошириш х,удудий маркази «Педагогика ва психология, таълим технологиялари» кафедраси укитувчиси

МАКТАБ ЦУВЧИЛАРИДА САЛБИЙ ЭМОЦИОНАЛ ^ОЛАТЛАР ВА УЛАРНИ БАРТАРАФ ЭТИШ УСУЛЛАРИ

КОМИЛОВА З.П. МАКТАБ УКУВЧИЛАРИДА САЛБИЙ ЭМОЦИОНАЛ ЦОЛАТЛАР ВА УЛАРНИ БАРТАРАФ ЭТИШ УСУЛЛАРИ

Маколада усмирлик ёшидаги укувчиларда учрайдиган айрим салбий эмоционал х,олатлар, уларнинг окибатларини бартараф этиш усуллари х,акида суз борган.

Таянч суз ва тушунчалар: усмирлик даври, стресс, дистресс, монотония, вах,има, таккослаш.

КОМИЛОВА З.П. НЕГАТИВНЫЕ ЭМОЦИОНАЛЬНЫЕ СОСТОЯНИЯ У ШКОЛЬНИКОВ И МЕТОДЫ ИХ УСТРАНЕНИЯ

В статье рассматриваются некоторые негативные эмоциональные ситуации в подростковом возрасте и способы преодоления их последствий.

Ключевые слова и понятия: подростковый возраст, стресс, дистресс, монотонность, паника, сравнение.

KOMILOVA Z.P. NEGATIVE EMOTIONAL STATES OF SCHOOLCHILDREN AND METHODS OF THEIR ELIMINATION

The article deals with some negative emotional situations in teenage age and ways to overcome their consequences.

Keywords: аdolescence, stress, distress, monotony, panic, comparison.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 5(78)

Кириш.

XXI аср ахборот асри. Утмишда хат ва хабар етказиш учун ойлар, хафталар талаб килинган булса, бугунги кунда сонияларда маълумотлар дунёнинг исталган жойига етказилмокда. Кун-далик хаётнинг тобора шиддатли тус олаёт-гани, инсонга булаётган ахборот хуружининг куплиги, ижтимоий муаммоларнинг хаддан зиёд зидлашуви натижасида асабларнинг таранглашиши жуда куп инсонларни стресс, фобия, депрессия, валима каби салбий эмо-ционал холатлар гирдобига дучор этмокда. Айникса, бундай салбий холатлар мактаб укувчиларида куплаб учраётгани бугунги кунда таълим тизими самарадорлигига кескин таъсир курсатаётгани долзарб масаладир. Шу уринда Президентимиз Ш.М.Мирзиёевнинг «Ёшларимизнинг мустакил фикрлайдиган, юксак интеллектуал ва маънавий салохиятга эга булиб, дунё микёсида уз тенгдошларига хеч кайси сохада буш келмайдиган инсонлар булиб камол топиши, бахтли булиши учун дав-латимиз ва жамиятимизнинг бор куч ва имко-ниятларини сафарбар этамиз»1, деган фикр-лари бугунги кунда ёш авлодни х,ар томон-лама баркамол ва комил инсонлар килиб тар-биялашнинг заруриятини курсатиб беради.

Мацсад.

Мустакиллик йилларида таълим ва тарбия жараёни тубдан ислох, этилиб, укитиш жараё-нига янги инновацион технологиялар кириб келди. Бу уз навбатида таълим-тарбия жараёни сифати ва самарадорлигига таъсир кур-сатмокда. Укувчиларимиз илм-фан ва спорт-нинг куплаб турлари буйича жахонда етакчи уринларни эгалламокдалар. Аммо айрим холатларда укувчилар ва укитувчилар урта-сида узаро зиддиятлар хам сезиларли дара-жада купаймокда. Айникса, мактаб укувчилари орасида уз жонига касд килиш, уйдан кочиб кетиш, турли хил хукукбузарликлар содир этиш хамда турли салбий таъсирларга бери-лиш каби холатларнинг кузатилиши жиддий

1 Мирзиёев Ш.М. Эркин ва фаровон, демократик Узбекистон давлатини мард ва олижаноб халкимиз билан курамиз. / Ш.Мирзиёевнинг Узбекистон Респуб-ликси Президенти лавозимига киришиш тантанали маросимига баFишланган Олий Мажлис палаталари-нинг кушма мажлисидаги нутки. 2017 йил 14 декабрь. // http:// uza.uz /oz/ politics/ erkin-va-farovon-demokratik-zbekiston-davlatini-mard-va-olizh-14-12-2016.

муаммодир. Буларни келтириб чикарувчи омиллардан бири - салбий эмоционал холат-ларга дучор булиш хамда уларнинг уз вактида бартараф этилмаслигидир.

Мактаб - давлат ва жамият тараккиётида мухим урин тутадиган таълим муассасалари-дан биридир. Мактаб укувчилари куннинг куп кисмини асосан шу таълим муассасасида утказадилар. Шу нуктаи назардан, мактаб укувчиларини ёш хусусиятларини инобатга олган холда дарс жараёни хамда буш вакт-ларини туFри ташкил килиш лозим. Бугунги кунда республикамиздаги мактаблар 7 ёшдан 17-18 ёшгача йигит-кизларни камраб олган. Мактаб укувчиларини учта ёш даврига ажра-тишимиз мумкин:

1) кичик мактаб ёши (1-4 синфлар);

2) усмирлик ёши (5-9 синфлар);

3) илк успринлик (10-11 синфлар).

Мавзунинг объекти.

Кичик мактаб ёши даври 7-11 ёшларни уз ичига олади. Кичик мактаб ёши болаларини тадкик этган олимлар турли йуналиш ва наза-риялар асосида урганишган. Хусусан, Л.С.Виготский2 ёш инкирозларини асос килиб олган ва бу даврни «7 ёш инкирози» деб ном-лайди. Олимнинг ёш даврларини табакалаш назарияси илмий-тарихий ахамиятга эга булиб, унинг ривожланишини амалга оши-рувчи инкирозларнинг роли туFрисидаги мулохазалари ва олFа сурган Fоялари хозирги куннинг талабига мосдир. Д.Б.Элконин3 эса ёш боскичларини даврлаштиришда етакчи фао-лиятга урFу беради. Етакчи фаолиятнинг инсон шахс сифатида камол топишидаги роли наза-риянинг негизини ташкил килади. Олим кичик мактаб ёшидаги болаларнинг етакчи фаолияти сифатида таълим (укиш)ни белгилайди. Таълим болани янги хаёт сари олиб кирувчи омил сифатида белгилайди. Кичик мактаб ёшидаги болаларда психик эмоционал холатлар усмирларга нисбатан тез ва изсиз утиб кетади. Бунда бошланFич таълим укитувчиларининг урни катта. Чунки бу даврда асосан маш-Fулотларни битта укитувчи олиб боради ва кун давомида укувчилар билан бирга булади.

2 Fозиев Э. Онтогенез психологияси. - Т.: «Ношир», 2010. -44-б.

3 Уша жойда, 45-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 5(78)

Укитиш жараёнида болаларга индивидуал х,олда ёндашади.

Усмирлик даври асосан 11(12)-15 ёшли йигит ва кизларни уз ичига олиб, бошка ёш даврлардан шиддатли ва узига хослиги билан ажралиб туради. Айни шу даврда усмирда жинсий балоFатга етиш ва жисмоний усиш амалга ошади. Усмир йигит-кизлар психик жих,атдан х,ам камолотга эриша бошлайди. Усмирлик даври таклидчанлиги, мух,им нуктаи назарнинг шаклланмаганлиги, х,иссиётлилиги, мардлиги, тантилиги билан кичик мактаб ёши-даги укувчилардан фаркланади. Айрим усмир укувчиларда узидан коникмаслик, узига паст бах,о бериш каби х,олатлар х,ам кузатилади. Шунинг учун улар ташки таъсирларга осон берилади х,амда шахсий ва эркин фикрга эга булмайди. Шу боисдан улар атрофдаги миш-мишларга ишонувчан булади. Бу эса усмир-ларнинг психик х,олатига турлича таъсир кур-сатади.

Психик х,олатлар деб, психик х,аёт шак-ллари, диккат, х,иссиёт, ирода жараёнларига айтилади. Психик х,олатлар хушчакчаклик, рух,ланиш, сикилиш, зийраклик, катъийлик, тиришкоклик кабилар булиб, шахсларда маъ-лум даражада баркарор булиб, уларнинг муайян хусусиятига х,ам айланиб колади1.

Мавзунинг урганиганлиги.

Психик х,олатларни изчил урганиш милод-дад 2-3 минг йил аввал Хиндистонда бошлан-ган эди. Кадимги юнон файласуфлари х,ам психик х,олатлар муаммоси билан шуFулланиб курганлар. «Холат» тушунчаси фалсафий тушунча сифатида Кант ва Гегель ишларида х,ам келтирилган2. Психик х,олатларни изчил урганиш У.Джемсдан бошланади. У психоло-гияни онг х,олатларини тавсифловчи ва урга-нувчи фан булиши керак, деган Fояни илгари сурган. Онг х,олати сифатида у сезги, хох,иш, эмоция, билиш жараёнлари, фикрлар, карор-лар ва ниятларни тушунади. Психологияда психик х,олатлар А.С.Пуни, Ф.С.Егоров, В.В.Васильев, Я.Б.Лехтман, К.М.Смирнов, В.Ф.Спиридонов, А.Н.Крестовников ва бошка-ларнинг ишларида урганилди. 1964 йилда

1 Умаров Б.М. Психология. - Т.: «Ворис-нашриёт», 2012. - 262 б.

2 Баратов Ш. Психология тарихи. Маърузалар матни. -

Т., 1996. -46-б.

Н.Д.Левитовнинг «Одамнинг психик х,олатлари х,акида» номли китоби нашр этилиши билан бу муаммони урганиш тарихида янги давр бошланди. Шундан сунг психология психик х,олатлар, хусусиятлар, жараёнлар х,акидаги фанга айланди. Кейинчалик бу муаммо билан Б.Г.Ананъев, В.Н.Мясишев, А.Г.Ковалёв, К.К.Платонов, В.С. Мерлин ва бошкалар шуFулланишган. А.О.Прохоров, Б.Г.Ананъев, Ф.Е.Василюкларнинг фикрича, инсоннинг турли хатти-^аракати ва фаолияти бир неча психик х,олатлар фонида намоён булади, фао-лиятнинг муваффакиятига ижобий ёки салбий таъсир этади.

Илмий янгилиги.

Бугунги кунда дунёда содир булаётган ижтимоий-сиёсий узгаришлар укувчилар онгига турлича таъсир курсатмокда. Рационал булмаган ахборотлар таъсирига тушиб колиш эса стресс, депрессия, валима, монотония, ёлFизлик каби психик х,олатларга олиб кел-мокда. Бундай х,олатлар, айникса, укувчи-ларнинг психик ва физиологик саломатлигига, баъзан х,аётига х,ам салбий таъсир этади.

Стресс (инг. стресс - таранглик, кучли х,аяжонланиш) - психик реакция булиб, бошка шароитга урганиш, утишни билдиради. Бу ата-мани биринчи булиб канадалик физиолог олим Г.Селе 1936 йилда киритган. Хаётдаги узгаришлар, тез олиб бориладиган ишлар одам организмида реакция келтириб чика-ради3. Стресс организмнинг тотал мобилиза-цияси х,исобланади, яъни ута оFир, мураккаб вазиятдан чикиш ёки кийин шароитга мосла-шиш. Усмирларда стресс х,олатлари асосан хафа булганда, уялганда, турли хатарларга дуч келганда пайдо булади. Стресс психологлар томонидан «организмнинг х,аётга реакцияси» сифатида эътироф этилади ва салбий ба^оланмайди. Аммо, тез-тез стрессга тушиш, уни вактида бартараф эта олмаслик дистресс х,олатига дучор килади.

Дистресс (инг. дистресс - Fам-ташвиш, укубат) - х,аёт учун хавфли булган, стресснинг энг оFир салбий куриниши. Инсон учун энг азобли ва зарарли булган стресс х,олати ^исобланиб, бу кийин а^волга тушиб колганда бирор-бир якинларидан ажраганда ёки шах-

3 Файзиев Й., Эшбоев Э. Умумий ва тиббий психология. - Т.: «Илм-зиё», 2011. -70-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 5(78)

сий томондан жуда кийин ах,волга тушганда юз беради. Бу уз навбатида усмир х,аётини хавф остида колдиради.

«Стресс кандай килиб дистрессга айла-нади?» деган саволга жавоб топиш зарур. Г.Селенинг1 фикрича, инсонлар уз фарзандла-рини ёшлигидан муаммолардан асраб-авай-лашлари боланинг умумий мослашув синдро-мининг пасайишига олиб келади. Натижада бола оддий стресс х,олатидан дистрессга осон-ликча берилиши мумкин.

Психик стресс ташкаридан гап оркали ёки турли х,аракатлар оркали келиб чикади.

Масалан, спорт мусобакасида иштирок эта-ётганда ёки каттик кучоклашиб куришганда стресс пайдо булади, лекин у зарарсиз х,исоб-ланади. Стресснинг озгина фойдали томон-лари х,ам бор, чунки бу пайтда одам муваф-факият томон интилиб колади, организмини курашишга тайёрлайди ёки ундан кочиш, х,имояланишга х,аракат килади. Шундай стресс тури х,ам борки, у доимий стресс деб аталади. Доимий стресслар масъулиятли ишни бажа-риш давомида х,амда жараёнда камчиликлар аникланганда пайдо булади.

Усмирлик даврида куйидаги доимий стресслар учрайди:

1. Уйкусизлик.

2. Кукракдаги оFрик, яъни юрак атрофи-даги оFриклар.

3. Йутал (тез-тез томокни тозалаш учун буладиган йутал).

4. Эмоционал дисбаланс, яъни кайфият-нинг тушиб кетиши.

5. Доимий толикиш.

Усмирлик даврида куп учрайдиган стресс х,олатлардан яна бири - усмир шахсининг узгалар томонидан уз вактида тан олинмасли-гидир. Шунингдек, шахс фаолиятидаги стресс-лардан бири моддий булиб, пул муаммосига такалади. Чунки бу даврда катталар ва усмирлар уртасидаги зиддиятларнинг сабаб-чиларидан бири х,ам моддий жих,атдан ота-она, бобо-бувиларига карамлигидир. Энг жиддий стресслардан бири - оиладаги ижти-моий мух,итда бефарклик ва негативизмнинг мавжудлигидир. Яъни оиладаги айрим салбий х,олатлар, йукотишлар, узаро келишмовчилик-

1 Файзиев Й., Эшбоев Э. Умумий ва тиббий психология. - Т.: «Илм-зиё», 2011. -71-б.

лар, ажрашиш, улим, низоли вазиятлар, оиладаги мух,итнинг носоFломлиги, ота-оналарнинг фарзанди кобилият ва хох,иш-истаклари билан кизикмаслиги. Масалан, ота-оналар уртасидаги низоли х,олатлар болага каттик таъсир этади. Буларнинг барчаси усмир психология-сида уз аксини топиши ва унга нисбатан усмир томонидан объектив ёндашиш стресснинг кучайишига олиб келади. Куркув, хавотирлик, пессимизм, негативизм, депрессия, фрустура-ция юкори даражадаги тажовузкорлик каби миссий х,олатлар бир вактнинг узида ^ам стресснинг окибати, х,ам стресснинг вужудга келиши учун сабаб булади.

Вадима - вас-васа - x1ис-туЙFу ва кайфият-нинг бузилиш турларидан бири. Усмирларда энг куп учрайдиган эмоционал х,олатлардан бири вах,имага тушиш ва ^ар хил хаёлларга бориш2. Окибатда утмишдаги ёмон вокеа-ларни эслаб сикилиши ёки булар-булмас нар-саларни уйлаши, ^али содир этилмаган, айтиб булмайдиган ёмон фикрларга бориб вах,имага тушади. Бу нарсалар ички х,олатни узгартириб, хотиржамликни йукотади. Бунда одамнинг фаоллиги йуколиб узини кулга ололмайди ва купинча тинимсиз йиFлайди. Бундай нарса-ларни оFрик билан тенглаштириш мумкин. Ва^имани келтириб чикарган сабаб керакли билим ва ахборотнинг етишмаслиги, дунё-карашнинг торлиги, танкидий тафаккурнинг тулаконли ривожланмаганлигидадир.

Монотония - стресснинг карама-карши ^олатидир3. Масалан, бу х,олат купрок иш, шахсий х,аётда кузатилади. Хар куни бир хил ишни кайта-кайта бажариш натижасида усмир монотония х,олатига тушиб колади. Бу х,олат инсонда зерикиш, локайдлик, х,аётга нисбатан кизикишни камайтиради, ташки киёфасида Fамгинлик, нимадандир норозилик аломат-лари, бефарклик кузатилади. Бунинг натижасида шахсда ирода, фикрлаш кобилияти суст-лашади, максадга етиш учун х,аракат камаяди. Шахсда миянинг тормозланиш натижасида теварак-атрофдан келаётган сигналларни кабул килмасдан, факат уз жонига касд килиш, боши оккан томонга кетиш кабиларни максад килиб куяди. Монотонияга чалинган шахслар устидан кузатув олиб борилганда уларда

2 https://uz.mi.wikipedia.org

3 https://www.b17.ru

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 5(78)

aлax1cиpaш, гaллюцинaциялap, xaвoтиpлaниш кузaтилгaн.

Тaк1к1ocлaш - бoлaгa oтa-oнacи, якинлapи тoмoнидaн тapбия бepиш жapaëнидa ЙУЛ куй^н кaттa xaтoлapдaн биpи. Шaxcгa тapбия бepиш жapaëнидa кaттaлap тoмoнидaн бeвo-cитa бoшкa тeнгдoшлapи, aкa-oпaлapидa ëM УЗИНИНГ ëшлигидaги aйpим xуcуcиятлapи билaн унинг xуcуcиятлapини тaкк°cлaш xoлaт-лapи учpaйди. Нaтижaдa бoлaдa уз ички ^лй-xиятлapи, кйбилиятини pивoжлaнтиpиш, инду-видуaллигини pyë6ra чикapишгa интилиш cуcaяди, yз-yзигa ишйнчи cуcaяди.

Хoзиpги aвлoд туpли-тумaн yйинлap opa^-дaн кoмпьютep yйинлapигa уч caнaлaди. Бaзaн «йддий yйин-дa» дeб 6a^o бepилaдигaн вa oтa-oнaлap тoмoнидaн лoкaйдлик билaн ^бул килинaдигaн yйинлap зaмиpидa шaфкaтcизлик, Faйpииxтиëpийлик, бeaндишaлик кaби x°лaт-лap тapFиб килинaди. Бoлa yйингa шу дapa-жaдa тoбe булиб кoлaдики, peaл xaëт билaн уйиннинг фapкини aжpaтa oлмaйди. Нaтижaдa Укувчидa caлбий эмoциoнaл x°лaтлapдaн XИмoялaниш мexaнизмлapи издaн чи^ди. Укувчидa кaйcapлик, aгpeccивлик вa aффeктив XOлaтлap pивoжлaниб бopaди. Нaтижaдa дeпpeccия, фйбия, фpуcтуpaция, шизoфpeния кaби пcиxocoмaтик кacaлликлap шaкллaнaди. Пeдaгoглap вa oтa-oнaлapдa бoлaлapнинг п^-xoгигиeник тaлaблapи мaзмун-мox1иятини билишлapи лйзим. Умумтaълим мaктaблapи Укувчилapини кузaтиш вa cуxбaтлaшиш жapa-ëнидa мaълум булдики, cтpeccнинг куйидaги бeлгилapи улapдa якк°л нaмoëн бyлaди:

• дapc жapaëнидa диккaтни жaмлaй oлмac-лик;

• xoтиpaнинг ëмoнлaшуви;

• иштaxaнинг бузилиши;

• cуpункaли чapчoк;

• тeз-тeз биp муaммo xaкидa гaпиpиш;

• cуpункaли бйш OFpИFИ.

Хулоса.

Шундaй килиб, мaxaллa, мaктaб вa уз oилacи тoмoнидaн кyпpoк кУллaб-куввaт-лaнгaн ycмиpлap pуxий зapбa билaн бoFлик кacaлликлapгa кaмpoк чaлинap экaнлap. Шу caбaбли пcиxик эмoциoнaл x^a^napra кapши куpaшиш учун шaxc yзидa пcиxoлoгик жиxaт-дaн тaшки тaъcиpлapгa ниcбaтaн йнгли мунй-caбaт (пcиxoлoгик иммунитeт)ни шaкллaнтиpa йлиши лйзим. Бундa мaктaб aмaлиëтчи пcиxo-

лйги, ^нф paxбapи вa oтa-oнaлap ycмиpлapдa ^лбий эмoциoнaл xoлaтини eнгиш учун уни кeлтиpиб чикapувчи caбaблapни aниклaши лйзим. Улapни бapтapaф этиш учун пeдaгoглap жaмoacи вa yкувчилap жaмoacи учун aлoxидa дacтуp acocидa ceминap-тpeнинг мaшFулoт-лapини мунтaзaм йлиб бopиш лйзим. Man^ Укувчилapининг буш вaктини тyFpи тaшкил килиш мaкcaдгa мувйфик.

Уcмиpдa мснстснияни кeлтиpиб чикapувчи caбaблap куйидaгилap булиши мумкин:

- Укитувчи-пeдaгoглap xaмдa oтa-oнaлapдa пcиxoлoгик билимлapнинг eтишмacлиги;

- ycмиpлap пcиxoлoгияcини билмacлиги;

- ycмиpлapдa кун тapтибининг мaвжуд эмacлиги;

- ycмиpлapдa кeлaжaк xaкидaги aник тacaввуpлapнинг йуклиги.

Шундaн кeлиб чиккaн xoлдa нeгaтив XOлaтлapни бapтapaф этишдa куйидaги тaвcиягa кeлинди.

Cтpecc xoлaтигa туш^н yкувчилapни cтpeccгa кapши куйидaги уcул вa вocитaлapни кУллaш яxши нaтижa бepaди:

• cтpecc xoлaтигa ниcбaтaн aнтиcтpecc ^й-фиятини шaкллaнтиpиш. Бундa биp кундa 3 дaкикa дaвoмидa caбaбcиз тaбaccум килиш ëки xaëтидaги энг кувйнчли xoтиpaлapни ^йз^ ^йд этиш;

• кyпpoк бaдaнтapбия, биpop cпopт туpи, жиcмoний мexнaт ëM жиcмoний мaшклap билaн шуFуллaниш, шйдйн муcикaгa paкcгa тушиш;

• му^^ тинглaш (клaccик вa мумтйз му^^ тaвcия этилaди (мacaлaн, «Мунйжйт»);

• aутoтpeнинг (уз-узини ишoнтиpиш). Бу жapaëндa мaктaб пcиxoлoги туpли тpeнинг мaшFулoтлapидaн фoйдaлaниши мaкcaдгa мувйфик;

• кузгу^ кapaб, дунëдaги энг бaxтли, энг oмaдли, энг чиpoйли инcoн э^нлигингизни йвйз чикapиб aйтиш;

• peлaкcaция (уз-узини eнгиллaштиpиш) opкaли cтpecc xoлaтигa бapxaм бepиш мумкин (Кузингизни юминг, дeнгизнинг шoвуллaши, шaмoлнинг юзингизни cилaб утиши, xaвoнинг ëкимлилиги, oлмaнинг ëкимли иcи, жaжжи бoлaжoнлapнинг кулгиcини эcлaнг. A^a-ceкинлик билaн нaфac йлиб, нaфac чикapинг). Рeлaкcaция жapaëнидa янa туpли ëкимли мaн-

ЗAMOНAВИЙ TAЪЛИM I COBPEMEHHOE OБРAЗOВAНИЕ 2019, 5(78)

зараларни куз олдимизга келтиришимиз х,ам мумкин;

• нафас олиш машки. Бунда укувчилар чукур нафас оладилар, уни бироз тутиб туриб, кейин нафас чикарадилар. Ушбу машкни энг

камида 5 маротаба такрорлаш лозим. Сунгра паст овозда «мен хотиржамман» деб 3 марта таъкидлаш зарур;

• узинггизни севинг, ардокланг х,амда ёмон х,олатлардан асранг.

Адабиётлар руйхати:

1. Мирзиёев Ш.М. Эркин ва фаровон, демократик Узбекистон давлатини мард ва олижаноб халкимиз билан курамиз. / Ш.Мирзиёевнинг Узбекистон Республикси Пре-зиденти лавозимига киришиш тантанали маросимига баFишланган Олий Мажлис пала-таларининг кушма мажлисидаги нутки. 2017 йил 14 декабрь. //Шр:// и2а.и2 /02/ politics/ erkin-va-farovon-demokratik-zbekiston-davlatini-mard-va-olizh-14-12-2016.

2. Fозиев Э. Онтогенез психологияси. - Т.: «Ношир», 2010. -44-б.

3. Умаров Б.М. Психология. - Т: «Ворис-нашриёт», 2012. -262-б

4. Баратов Ш. Психология тарихи. Маърузалар матни. - Т., 1996. -46-б.

5. Файзиев Й., Эшбоев Э.Умумий ва тиббий психология. - Т. «Илм-зиё», 2011. -70-б.

6. https://uz.m.wikipedia.org

7. https://www.b17.ru

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 5(78)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.