Научная статья на тему 'МАКТАБ ЎҚУВЧИЛАРИДА ЭМОЦИОНАЛ ЗЎРИҚИШЛАР НАМОЁН БЎЛИШИНИНГ ПСИХОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ'

МАКТАБ ЎҚУВЧИЛАРИДА ЭМОЦИОНАЛ ЗЎРИҚИШЛАР НАМОЁН БЎЛИШИНИНГ ПСИХОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Психологические науки»

98
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МАКТАБ ЎҚУВЧИЛАРИДА ЭМОЦИОНАЛ ЗЎРИҚИШЛАР НАМОЁН БЎЛИШИНИНГ ПСИХОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ»

МАКТАБ УКУВЧИЛАРИДА ЭМОЦИОНАЛ ЗУРЩИШЛАР НАМОЁН БУЛИШИНИНГ ПСИХОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ

Усмонали Мустафоевич Бобоназаров

Сергели тумани 264-мактаб укитувчиси

Маълумки, мамлакатимизда таълим сохасини кайта ислох килиш, таълим муассасаларини замонавий ахборот технологиялари ва илгор инновацион технологиялар билан таъминлаш борасида эътиборга молик ишлар оли борилмокда. Дунёнинг купгина олий укув юртларининг филиаллари, замонавий лицей ва коллежлар барпо этилмокда. Асосий максад, жахон талабларига мос кадрларни етиштириш, ракобатбардош бозор иктисодиёти шароитида, соха мутахассисларини тайёрлаш, уларни келажак хаётга мос хар томонлама етук килиб тарбиялашдан иборатдир. Бундай ишларнинг амалий исботи сифатида, академик лицей ва махсус мактаблар фаолиятини мисол килиш мумкин.

Психологияда "иктидорлилик" ва интеллектуал кобилиятларнинг намоён булиши, эмоционал соха имкониятлари билан чамбарчас боглик; саналиб, унда юзага келган номувофикликлар иктидорли укувчиларнинг укув фаолиятига ва етакчилик сифатларига салбий таъсир этиши мумкин. Куйида мактаб укувчилари фаолиятида намоён булувчи эмоционал зурикишлар ва уларнинг психологик масалаларига тухталиб утамиз.

Мохиятан, эмоционал зурикиш тушунчаси "рухий таранглик" холати булиб, укув фаолиятида у ортикча вазифаларнинг куплиги, янги шароитга мослашишдаги кийинчиликлар, мураккаб иштимоий шароит, ота-оналардан узокда яшаш, узига ишонмаслик ва уз-узига берилган паст бахо, усмирлик ёшидаги инкироз кабилар оркали келиб чикиши таъкидланади[1,78]. Чунки, ушбу жараён айни усмирлик ёши билан узвий боглик саналади. Усмирлик ёшида уз-узига бахо бериш, атрофдагилар билан алокалар урнатиш, янги шериклар ва тенгдошларни танлаш масаласида узига хос кийинчиликлар юзага келади. Бу бир томондан организмдаги узгаришлар ва хулк-атвордаги интенсивликдан келиб чикади.

Тадикикотчи Л.Г.Дикаяга кура, "эмоционал зурикишлар" инсон организмида манфий функционал холатларнинг юзага келишига сабаб булади ва иктидорли укувчиларнинг муваффаккиятли фаолиятини издан чикарадаи деб таъкидлайди [2,140-148].

I_May 21

Republican Scientific and Practical Conference

Е.П.Варламованинг сузларига кура, ихтисослашаган макбат укувчиларида эмоционал зурикишларга сабаб булувчи омиллар сифатида куйидагиларни ажратиш мумкин [3,37-50]:

- Янги укув мухити;

- Янги жамоа, турли фан сохаларидаги укитувчилар гурухи;

- Вазифа ва топширикларнинг хаддан ортик куплиги;

- Муваффаккиятсизликка учраб колишдан куркиш;

- Янги дустлар орттиришдаги кийинчиликлар;

- Ота-онасининг ишончини оклай олмасликдан куркиш;

- Узини узи назорат килишдаги камчиликлар ва хоказо.

Юкорида кайд этилган эмоционал зурикишларни келтириб чикарувчи омиллар, айни 12-14 ёшга тугри келиб, бу давр, усмирлик инкирозлари билан кечувчи жараён саналади.

Психолог Р.Алимаскиннинг таъкидлашича, усмир ёшдаги укувчиларда узини узи назорат килишнинг кучайиши ёки сусайиши, шахсда ёркин эмоционал сохадаги муаммоларнинг келиб чикишига сабаб булади. Эмоционал реакцияларнинг жадал тараккиёти узини узи назорат килишнинг кучсизлиги билан кечади. Эмоционал холатларда ихтисослашган мактаб укувчиларининг узини узи назорат кила олмаслиги кейинчалик, хулк-атвордаги айрим огишларни келиб чикишига сабаб булади [4,78].

Укувчи укув фаолиятида муайян кийинчиликларга дуч келиб, шу сабабли унда топширикни тугри бажарганига ишончсизлик уйгонса, узини узи назорат килиш жараёни яна ёйик ва англанган шаклга киради. Бу хакда В.Г.Афанасьев куйидагича ёзади: "... агар инсон онгида рационаллик кучли булса, узига, шахсий камчилик ва ютукларига окилона назар ташлай олса, у узини узи назорат кила олади ёки бунинг аксинча, инсонда эмоциялар, аффект, хиссиётлар ва узини узи севиш каби холатлар устунлик килса, бунда укувчи узини узи бошкара олмайди" [5,44].

Юкоридагилардан ташкари укув фаолиятида хам узгаришлар кузатилади яъни, узлаштириш самарадорлиги пасаяди, чарчокнинг купаяди, харакатларни мувофиклаштириш ёмонлашади, фан топширикларини бажаришдаги талаб килинадиган мезонларнинг мутаносиблиги издан чикади.

Бизнингча, мактаб укувчиларида эмоционал зурикишларнинг пайдо булишига шахслараро муносабатлардаги узилишлар хам сабаб булади. Яъни ихтисослашган таълим муассасаларига кабул килинган укувчилар ота-оналаридан узоклашгани,

МауТГ

https://ares.uz/ Republican Scientific and Practical Conference

дустлари ва якинлари мулокотидан чекланганлиги боис, хиссий сохасида узгаришлар кечади. Яъни инсоннинг мулокот пайтида сезгирлик пасаяди, турли хил ассоциал хатти-харакатлар пайдо булади хамда инсоннинг уз ташки куринишига умуман эътибори йуколади. Шу боис, укитувчилар ва синф рахбарлар иктидорли укувчилар гурухида шахслараро муносабатларни уз вактида яхшилашга эътибор беришлари мухим хисобланади.

Хулоса килиб айтганда, мактаб укувчилари укув фаолиятида юзага келувчи эмоционал зурикишларни олдини олишнинг, психологик чора -тадбирлари сифтида куйидагиларни амалга ошириб бориш, максадга мувофик саналади.

- Мактаб укувчиларининг когнитив имкониятларинигина эмас балки, ахлокий, ижодий, жисмоний имкониятларини хам ривожлантириш;

- Фаол синф рахбарларини танлаб олиш, уларнинг фаолиятини куллаб-кувватлаш, синф кенгаши ишини ташкил этиш;

- Синфда кулай психологик мухитни яратишга каратилган тадбирларни ташкил этиш ва утказиш;

- Таълим сохасида мактаблар, оилалар, болалар ташкилотлари ва бошка ижтимоий шерикларнинг узаро хамкорлиги механизмларини ишлаб чикиш;

- Таълим мухитида салбий ходисаларнинг олдини олиш учун, идоралараро узаро хамкорликнинг янги шаклларини ишлаб чикиш ва амалга ошириш;

- Шахснинг лидерлик, ташкилотчилик, муваффаккиятлилик, оптимизм, инновацион фикрлаш кобилияти, шахслараро муносабатларга булган кобилияти, узи-узига ишонч хисси, узини узи субъектив назорат кила олиш каби шахслилик хусусиятларини шаклантирувчи турли психологик уйинлар ва тренингларни ташкил этиб бориш;

- Эмоционал сохасида муаммо кузатилаётган, ёлгизликка мойил, тортинчок, уятчан укувчилар билан алохида сухбатлар ва психологик маслахатлар ташкил этиш ва хоказо.

Агарда, юкорида эътиборга олинган ва мактаб укувчиларининг эмоционал сохасида зурикишларга сабаб булувчи омилларнинг тадкикига оид, кенгрок психологик тадкикотлар олиб борилса ва уларнинг олдини олиш буйича таклиф хамда хулосалар ишлаб чикилса, унда иктидорли укувчиларнинг укув фаолиятида юзага келаётган, турли муаммоаларнинг олди олиниши эхтимолдан холи эмас.

I_May 21

Republican Scientific and Practical Conference

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-02-187-190

REFERENCES

1. Якобсон П.М. Эмоциональная жизнь школьника. М., ВЛАДОС, вт. изд. 2011.

2. Дикая Л.Г., Махнач А.В. Отношение человека к неблагоприятным жизненным событиям и факторы его формирования // Психол. журнал. 1996.№

3.Т.17.С. 140-148.

3. Варламова Е.П. Жизненный путь как творческая активность. Психологические проблемы самореализации / Е.П. Варламова, Ю.Н. Михайлова // под ред. Л.А. Головей, Л.М. Коростылевой. - Спб., 1999. - С.37-

4. Алемаскин М.А. Воспитательнаяработа с подростками / М.А. Алемаскин. -М.: Знание, 2009. - 211 С.

5. Афанасьев В. Г. Социальная информация / В.Г. Афанасьев. - М.: Наука, 2016.

291 с.

50.

208 c

Щ_May 21

Republican Scientific and Practical Conference

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.