Научная статья на тему 'МАКТАБ ЎҚУВ ДАСТУРЛАРИДА НАНОТЕХНОЛОГИК КОМПОНЕНТНИ АКС ЭТТИРИШ АМАЛИЁТИ'

МАКТАБ ЎҚУВ ДАСТУРЛАРИДА НАНОТЕХНОЛОГИК КОМПОНЕНТНИ АКС ЭТТИРИШ АМАЛИЁТИ Текст научной статьи по специальности «Прочие социальные науки»

59
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
нанотехнология / наноматериал / нанотузилма / нанофан / нанотаълим / наноэлектроника / нанокимѐ / нанооптика / наноўлчам / микрообъект / нанообъект / nanotechnology / nanomaterial / nanostructure / nanoscience / nanoformation / nanoelectronics / nanochemistry / nanooptics / nanoscale / microobject / nanoobject

Аннотация научной статьи по прочим социальным наукам, автор научной работы — Абурайхон Холиқулович Жураев, Муқаддас Абдижалил Қизи Холиқулова

Мақолада нанотехнология асосларини мактаб ўқув дастурларига кенг жорий этиш босқичлари ѐритилган. Мактабларда нанотехнология фан сифатида киритилиши ҳамда олий таълим муассасаларида нанотехнология йўналиши бўйича бакалавр ва магистратура таълим босқичларининг ташкил этилиши мазкур соҳанинг истиқболини белгилаб берувчи омиллардан бўлиши баѐн этилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по прочим социальным наукам , автор научной работы — Абурайхон Холиқулович Жураев, Муқаддас Абдижалил Қизи Холиқулова

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

This article describes the stages of establishing nanotechnology to school programs. Moreover, applying of nanotechnology as a subject to school program and the organization of bachelor’s and master’s degree courses in the field of nanotechnology in higher education institutions will be a factor that determines the prospects of this field.

Текст научной работы на тему «МАКТАБ ЎҚУВ ДАСТУРЛАРИДА НАНОТЕХНОЛОГИК КОМПОНЕНТНИ АКС ЭТТИРИШ АМАЛИЁТИ»

MAKTAE y^YB ^ACTyP^APH^A HAHOTEXHO^OrHK KOMnOHEHTHH AKC ЭTTHPHm AMA.THËTH

AßypaHXöH Xo^HKy^öBHH ^ypaeB

K,apmu MyxaHgnc^HK- H^TucoguèT HHCTHTyTH KaTTa y^HTyBHucH aburayxonj urayev75 @ gmail. com

Myrçaggac Aßgn^a^H^ ^H3H Xo^H^y^OBa

K,apmu MyxaHgnc^HK- H^TucoguèT HHCTHTyTH Tanaöacu

AННОTAЦHfl

Ma^o-raga HaHOTexHO-rorua acoc.rapHHH MaKTaô y^yB gacTyp^apura KeHr ^opuö этнm öoc^HH^apH ëpHmnraH. MaKTaö^apga HaHOTexHO-rorua $aH cu^aTuga KupuTH^Hmu x,aMga o^hh TatnuM Myaccacanapuga HaHOTexHO-rorua KyHanumu öyHHHa öaKanaBp Ba MarucTpaTypa Tat^HM öocKH^napuHUHr TamKun 3TH^umH Ma3Kyp co^aHHHr hcthköo^HHH 6e.nrH.ra6 öepyBHH OMumapgaH öy^umu 6aëH этн^гaн

Ka^HT cy3^ap: HaHOTexHO^orua, HaHOMaTepuan, HaHOTy3H^Ma, HaHO^aH, HaHOTat^HM, нaнoэ^eктpoннкa, HaHOKHMë, HaHOonTHKa, HaHoymaM, MHKpooôteKT, HaHOoôteKT.

ABSTRACT

This article describes the stages of establishing nanotechnology to school programs. Moreover, applying of nanotechnology as a subject to school program and the organization of bachelor's and master's degree courses in the field of nanotechnology in higher education institutions will be a factor that determines the prospects of this field.

Keywords: nanotechnology, nanomaterial, nanostructure, nanoscience, nanoformation, nanoelectronics, nanochemistry, nanooptics, nanoscale, microobject, nanoobject

KHPHm

MaM^aKaTHMH3 HKiucogHëTHHHHr Sap^apop^uruHH TatMHH^am ÖHPHHHH HaBÔaTga h^MHH Ba TexHO^oruK um^aHManap caMapagop.mrHHH, нннoвaцнoн H^TucoguëTra yTHm, my op^anu ro^opu TypMym gapa^acura эpнmнm HMKOHHamrapu naHgo Synumu Kyn

May, 2022

312

жихатдан таълимнинг ривожланиши билан боFлик булади. Шунинг учун хам таълимга эътибор, унга киритилаётган инвестиция келажакга киритилаётган инвестиция деб каралмокда.

ХХ аср охирларида физик олимлар томонидан яратилган нанотехнология замонавий технологияларнинг янги йуналиши булиб, максади курилма ва асбобларнинг хажмини максимал даражада кичрайтириш, OFирлигини камайтириш, ишлаши учун энергия сарфини унлаб, айрим холларда хатто юзлаб маротаба камайтиришдан иборатдир.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Кейинги ун йилликда жахон жамоатчилиги луFат бойлигига «нано» сузи кириб келди. Хуш, «нано» нима? К,иска килиб айтганда, нано миллиарддан бир кисмдир.

Нанотехнология тушунчаси учун тугал ва аник ифода йук, аммо мавжуд микротехнология асосида бу улчамларни нанометрдаги технология деб юритиш мумкин. Шунинг учун микродан нанога утиш бу моддани бошкаришдан атомни бошкаришга утиш демакдир.

Бошкача килиб айтганда, нанотехнология - бу турли илмий фанлар ва технологиялар уртасидаги чамбарчас боFлик булган янги цивилизация яратиш йулидир. Нанотехнология фундаментал тадкикотларда янги даврни очади, фан, технологияни бирлаштириб, у ёки бу тарзда таълим сохасига таъсир килади.

Нанотехнологиянинг долзарб вазифаси бу - ноёб хусусиятли наноматериаллар олиш ва уларни ишлаб чикаришга жорий килишдир. Нанотехнологиянинг фан сифатида кириб келиши фан оламида протлаш даражасига кутарилди. Нанотехнологияни жорий этишдан максад факат курилма ва асбобларнинг улчамларини кичрайтириш эмас, балки уларни жуда тез ва аник ишлашини таъминлаш, материалларни, энергияни хамда вактни тежаш хамдир [1, 2, 3].

Нанотехнологиялар атамасини биринчи булиб 1974 йилда япон олими Норио Танигучи куллаган. У олим нанотехнологияни "ута аник ишлайдиган ва хаддан зиёд кичик хажмли технология" маъносида тушунтириб утади. Х,озирги пайтда ишлаб чикарилаётган компьютерларнинг хотираси хакида гап кетганда битта элементар операцияга 1 нс вакт сарфланаётган булса уларни ишлаб чикаришда нанотузилмалар кулланилиши билан сарфланаётган вакт бир неча минг мартагача кискариши мумкин.

Мау, 2022

313

Москва давлат университети ректори, академик Садовничий Виктор Антонович "Ишонч билан айтишим мумкинки, XXI аср албатта наноматериаллар ва нанотехнологиялар асри булади. Нанотехнология келажакни белгилайдиган узгаришдир"1 деган фикрларни айтиб утган.

НАТИЖАЛАР

Уз-узидан маълумки бундай натижалар нанофан ва нанотехнологияларга киритиладиган инвестициялар микдорининг кескин усишига, йилдан -йилга кенгайиб бераётган нанотехнологиялар бозорининг жадал ривожланишига олиб келади. Бу эса, уз навбатида, нанофан ва нанотехнологиялар сохасида ишлайдиган мутахассислар тайёрлаш вазифасини долзарб килиб куймокда. Ривожланган мамлакатлар, айникса АК,Ш ва Япония саноатида нанотехнологиялар ёрдамида ишлаб чикарилаётган махсулотлар улуши йилдан йилга купайиб бормокда. Х,озирги пайтда дунё бозорида нанотехнологияни куллаш асосида 3000 дан ортик турдаги махсулотлар ишлаб чикарилмокда. Х,ар бир ривожланаётган давлатнинг нанотехнологияни ривожлантириш ва уни тезлаштириш буйича уз стратегик режаси мавжуд. Шунинг учун хам купгина ривожланган мамлакатларда нанотехнология йуналишлари буйича юкори малакали кадрларни тайёрлашга уринли эътибор берилмокда.

Бугунги кунда нанотехнологиялар сохасида кадрлар муаммоси катта ахамиятга эга булиб, айнан шу холат техник олий укув юртларида мавжудлари негизида нанотехнология йуналиши буйича тобора купрок янги мутахассисликлар очилишига туртки булмокда.

Нанотехнологияни оммалаштириш жараёнини ривожлантиришнинг зарурий шарти мактаб укувчиларини укув дастурлари оркали нанотехнологиялар билан таништиришдир.

Нанотехнология билимларини мактаб укув дастурига киритиш лозим. Масалан бошлаетич 3-4-синфлари учун "Нанотехнологиянинг сирли олами -келажак дунёси" каби курсларни танлов курси сифатида укитиш мумкин. Бу курсларда бошлаетич синф укувчиларига "Нано олам, нано улчам, нано объектлар ва нанотехнологиялар буйича дастлабки билимлар берилади ва укувчиларни нанотехнология сохаси булган кизикишларини устиришдан иборат булади [4].

Х,озирги кунда фан-техника тараккиётида нанотехнологиянинг мухим ва етакчи роли, нанообъектлар ва

www.nanometer.ru/2008/05/22/internet olimpiada 52880/PRQP.../3history.pdf 14

https://t.me/ares uz

May, 2022

Multidisciplinary Scientific Journal

улар билан боFлик ходисалар хакидаги илмий FOялар мактаб таълимига нанотехнология хакидаги билим элементларини киритишнинг илмий-методик муаммосини урганишнинг максадга мувофиклиги ва зарурлигини белгилайди.

Профиль ёндашувини татбик этиш жараёнида физика фанини урганишга ажратиладиган соатлар сонини купайтириш мумкин, бу борада мактаб укувчилари билан замонавий фан ва нанотехнологиянинг долзарб масалаларини батафсил ишлаб чикиш мумкин.

Нанотехнологияга оид мактаб дарслари когнитив фаолликни, кизикишни, укувчиларнинг кейинги билимларига ижобий мотивацияни ривожлантиришга, шунингдек, лойиха фаолиятини амалга оширишга хисса кушиши мухимдир. Шу сабабли, мактаб нанотехнологияси таълимининг зарур таркибий кисми бу куплаб ижодий вазифаларни, жумладан, кидирув ва кисман тадкикот фаолиятини, шунингдек, укув машFулотларининг ностандарт шаклларини жорий этишни уз ичига олган услубий базани ишлаб чикишдан иборатдир [5].

Нанотехнологияга оид билимларни кенгайтириш ва чукурлаштириш учун алохида мавзуларни, шунингдек, кушимча таълим тизимида ушбу фан буйича синфдан ташкари ишлар мазмунини уз ичига олган интеграл курслардан хам фойдаланиш мумкин. Ушбу курс кичик ёшдаги укувчиларнинг аклий фаолиятини фаоллаштириш, тизимлаштириш ва ривожлантиришга ёрдам беради.

Шундай килиб, мактаб укувчилари учун нанотехнология курси укув-методик материалларида "нанотехнология", "наноструктура",

"наноэлектроника", "нанооптика", "нанокимё" тушунчаларини шакллантириш кузда тутилади. Нанотехнологиялар сохасидаги материалларни такдим этишда мактаб укувчиларининг эътибори физика, биология ва кимёнинг асосий конунларига, шунингдек уларнинг нано дунёда кулланилиши чегараларига каратилади.

МУХОКАМА

Нанотехнологиялар сохасида мутахассисларга эхтиёж ошиши билан ривожланган давлатларда айникса бу йуналишда фундаментал тадкикотларга эътибор кескин кучайиб бораверади. Америка кушма штатларида нанотехнология ва наноматериалларни олиш ва уларнинг урганадиган "Миллий нанотехнология ташаббуси" номли дастур кабул килинди. Бу хужжатнинг асосий вазифаларидан бири нанотехнологиялар сохасида мактаблар укувчилари ва

хоссаларини

May, 2022

315

олий укув юртлари талабалари учун укув материаллари ишлаб чикишдан иборатдир. Бундан ташкари ушбу лойихада нанотехнологиялар сохасида техник кадрлар тайёрлаш дастури ишлаб чикилган.

Японияда эса нанотехнологиялар сохасида "Миллий дастур" кабул килинган. Бу дастур асосида мактаб укувчисидан тортиб, докторантларгача нанотехнологияларни урганиш жараёни тизимли йулга куйилган.

Россия федерациясида нанотехнология таълими ва илмий-тадкикот ишларини ривожлантириш учун 2002 йилда тасдикланган дастур кабул килинган. Нанотехнологиялар сохасини ривожлантириш учун шу сохадаги илмий-тадкикот ишларига Россияда йилига 30 млрд рубль сарфланмокда.

Хитойда мамлакатнинг турли худудларида жойлашган 100 га якин университетларда нанотаълим ва унинг технологияси буйича кадрлар тайёрланмокда [6].

Мактабларда нанотехнология фан сифатида киритилиши олий таълим муассасаларида нанотехнология йуналиши буйича бакалавр ва магистратура таълим боскичларининг хамда нанотехнология кафедраларининг ташкил этилишига олиб келади. Мамлакатимизнинг барча табиий-илмий ва олий техника укув юртларида квант механикаси укув предметини давлат таълим стандартига киритиш хам фойдадан холи эмас. Шунингдек, олий укув юртларининг физика, физика-техника, кимё факультетларида «нанотехнология» ва «наноматериаллар» таълимининг кенг йулга куйилиши юртимизда мазкур соханинг истикболини белгилаб берувчи омиллардан булиши, шубхасиз [4].

ХУЛОСА

Юкорида айтилган фикрлардан хулоса килиш мумкинки, нанотехнологиялар сохаси, наноматериаллар олиш ва уларни ишлаб чикаришга куллаш юкори салохиятни, ривожланган технологик жараёнларни бошкаришни талаб этади. Республикамизда нанотехнология сохасида Узбекистон фанлар академияси, Узбекистон миллий универсетети, Тошкент давлат техника университети ва бошка бир канча олий укув юртлари хамда илмий -тадкикот институтларининг юкори малакали профессор-укитувчилари жалб этилиши лозим. "Нанотехнология" йуналиши буйича энг асосийси Республикамизнинг айрим олий укув юртларида юкори салохиятли кадрлар тайёрлашни йулга куйиш зарур.

May, 2022

316

Бу жараённи ривожлантиришнинг зарур шарти нанотехнология асосларини мактаб ва олий укув юртларининг укув дастурларига кенг жорий этишдир. Бу сохада давом этаётган ёш мутахассислар етишмаслигини камайтиришга ёрдам беради.

REFERENCES

1. Умирзаков Б.Е., Нормуродов М.Т., Ташмухамедова Д.А., & Ташатов А.К,. Наноэпитаксиальные пленки и гетероструктуры на основе кремния. Тошкент 2012. - с. 180.

2. Драгунов В.П., Неизвестный И.Г., & Гридчин В.А. Основы наноэлектроники. Учебное пособие. -2-е изд. - М.: Логос, 2006. - с. 496

3. Балабанов, В.И. Нанотехнология. Наука будущего. - М.: ЭКСМО , 2009. -

4. Нормуродов М.Т., Жураев А.Х. Физика фани ривожида нанотехнологиялар урни. "Ta'lim, fan va innovatsiya" маънавий-маърифий, илмий-услубий журнал, 2019/3-son. - Б. 96-98.

5. Шарощенко В.С., Токарева Т.Е. Элективные курсы нанотехнологической направленности школьников. Вторая международная научно-методическая конференция "Физико-математическое и технологическое образование: проблемы и перспективы развития" - М.: МПГУ, 2016. - С. 253-254

6. Интернет материаллари. http://old.xs.uz/index.php/homepage/fan-va-talim/ http ://www.nanonewsnet.ru/

https ://nanorf. elpub.ru/j our.

с. 160

May, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.