Научная статья на тему 'МАКЕТЛАШ УСЛУБИ. МАКЕТЛАШ ВА МАКЕТ ҲАҚИДА ТУШУНЧА'

МАКЕТЛАШ УСЛУБИ. МАКЕТЛАШ ВА МАКЕТ ҲАҚИДА ТУШУНЧА Текст научной статьи по специальности «Строительство и архитектура»

CC BY
184
15
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
АЭРОДИНАМИК / МАКЕТ / ФАКТУРА / ФУНКЦИОНАЛ

Аннотация научной статьи по строительству и архитектуре, автор научной работы — Табибов А.Л.

Мақолада архитектуравий лойихалашда объектларни макетлаш ва моделлаштириш услуби тўғрисида маълумотлар киритилган. Лойихалашда аниқ макетларнинг функциялари, классификациялари, макетлаш операциялари, меъерига етказиш кўриб чиқилган. Хажмий фазовий моделларни бажариш учун керакли материаллар (ашёлар) ва жихозлар кўрсатилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

MAKING METHOD. MODELING AND THE CONCEPT OF MAKET

The article contains information on the technique of prototyping and modeling objects in architectural design. Specific functions of prototyping, classification, prototyping operations and compliance with regulatory rules in design are considered. The materials and equipment required for making three-dimensional models are indicated.

Текст научной работы на тему «МАКЕТЛАШ УСЛУБИ. МАКЕТЛАШ ВА МАКЕТ ҲАҚИДА ТУШУНЧА»

УДК 72

Табибов А.Л. доценти

Камолиддин Бе^зод номидаги Миллий рассомлик ва дизайн институты Узбекистан, Тошкент

МАКЕТЛАШ УСЛУБИ. МАКЕТЛАШ ВА МАКЕТ ХДКВДА

ТУШУНЧА

Аннотация. Мацолада архитектуравий лойихалашда объектларни макетлаш ва моделлаштириш услуби тузрисида маълумотлар киритилган. Лойихалашда аниц макетларнинг функциялари, классификациялари, макетлаш операциялари, меъерига етказиш куриб чицилган. Хажмий фазовий моделларни бажариш учун керакли материаллар (ашёлар) ва жихозлар курсатилган.

Калитли сузлар: аэродинамик, макет, фактура, функционал.

Tabibov A.L. associate professor Kamoliddin Behzod National Institute of Art and Design

Uzbekistan, Tashkent

MAKING METHOD. MODELING AND THE CONCEPT OF MAKET

Annotation: The article contains information on the technique of prototyping and modeling objects in architectural design. Specific functions of prototyping, classification, prototyping operations and compliance with regulatory rules in design are considered.

The materials and equipment required for making three-dimensional models are indicated.

Key words: aerodynamic, layout, texture, functional.

Кириш. Бадиий лойих,алашнинг ашёда амалга оширилиши - бу макетли лойихдлашдир, унинг натижаси ташки куриниши саноат йули билан тайёрланган буюмдан фарк килмайдиган макетдир. Чизмалар, расмлар ва бошкалардан фаркли уларок, макет яратилаётган буюм хдкдда тулик куриниш тасаввурини беради. Макетни хдр хил томонга буриш ёки кузатувчи туриш жойини узгартириш оркали турли томонлама куриш мумкин. Макетни худди реал буюмга ухшаш булакларга ажратиш ва яна кайта йигиш мумкин.

Макетнинг энг асосий устунлиги лойих,алашни текис тасвирлар оркали эмас, балки ташки тасаввурга кулай булган х,ажмли шаклларда

курсатиш имконини беради. Буюмнинг айрим кисмларини узаро мослаштириш билан боглик булган хатолар ва камчиликларни уни ишлаб чикаришга беришдан олдин бартараф этиш мумкин.

Буюм айрим кисмларнинг узаро жойлашиши, унинг эргономик талабларга мос келиши ва бошкалар хакидаги маълумотларни макет яккол курсатади, лойихавий ва технологик масалаларни тежамли хамда максадга мувофик холда ечиш имконини беради[1-5]. Макетлаш янги буюм яратиш жараёнини чизмали лойихалашга караганда анча кискартиради - ишлаб чикариш муддати деярли икки баробар камаяди ва лойиха сифати анча яхшиланади.

Макет ишлаб чикилган лойихани амалиётга тадбик этишнинг самарадорлигини таъминлайди, чунки макетда реал материаллардан тайёрланган буюмнинг тажриба учун ишланган намуналаридагига караганда камчиликларни бартараф этиш учун сарф килинадиган мехнат ва вакт солиштириб булмас даражада камаяди. Макет ишчилар ва мутахассисларга келажакда ишлаб чикариладиган объектни унинг тажриба учун ишланган намунаси тайёр булишидан анча олдин, лойихалаш жараёнида урганиб чикиш имконини беради.

Шундай килиб, лойихалаш харакатларини амалга оширишга (гояни шакллантириш ва амалга ошириш, техник топширик ва стандарт талабларини бажариш, вариантларни аниклаш ва бошкалар) ва шу билан бир вактда унинг натижаларини тадбик этиш (гоя ва таклифларнинг амалга ошириш мумкинлигини аниклаш, мутахассислар таклифларини хисобга олиш ва бошкалар) имконини беради [6-12].

Х,ар кандай гоя, хар кандай таклиф биринчи карашда канчалик кизикарли булмасин, унинг макетини ишламасдан олдин ишлаб чикаришга куйиб булмайди.

Макетларнинг бу устунликлари кадимдан маълум булган. Куп асрлар давомида ихтирочилар уз гояларини курсатишнинг макетдан бошка шаклини билмаганлар. Ихтирочи уз гоясидан нима хосил булишини макет ишламасдан туриб билиши кийин. Макетнинг синовдан мувоффакиятли утиши ишчи чизмаларини чикаришга асос булади. Шу билан бир каторда макет буюм ишлаб чикариш технологиясини янада аниклаштириш имконини беради.

Кул хунармандчилиги ишлаб чикариши даврида макетлаш буюмларни лойихалаш билан боглик усул сифатида камдан-кам ишлатилган[13-18].

Факат XVIII- XIX асрларга келиб ишлаб чикариш куламини ошириш ва уларни тайёрлаш муддатини кискартириш зарурати лойиха ишларининг бошкача, хозирги кулланилаётган тартибини жорий этишни таказо этади.

Даставвал буюмнинг конструктив жойлаштириш чизмаси ишланган ва унинг асосий улчамлари аналитик йул билан аникланган, сунгра ишчи чизмалари тайёрланган. Макетлар хусусий масалаларни, масалан,

буюмларнинг аэродиномик сифатларини текшириш, аналитик хисоблаш кийин булган конструкцияларини ишлаш ва тадкик этиш максадида тайёрланган.

Яратилаётган буюмнинг макети камдан-кам, у хам булса тайёр ишчи чизмалари асосида ишланган. Бундай макет конструкторлик ишларининг айрим камчиликларини аниклаш, чизмаларга айрим узгартиришлар киритиш имконини берган, лекин буюмнинг истеъмол сифатига таъсир курсатилмаган.

Бундай тартиб макет ишининг унутилишига сабаб булган, макетнинг амалий фойдасига ишончсизлик тугдирган.

Бадиий конструкциялаш лойихалаш фаолиятининг тури сифатида юзага келиши билан макетлаш унинг ажралмас кисмига, макет эса тугалланган лойиханинг таркибий кисмига айланди.

Асосий кисм. Макет - италянча "шассИШа^' -хомаки лойиха маъносини билдиради. У меъморликда лойихаланаётган ёки мавжуд иншоот, ансамбль, меъморий мажмуанинг кичрайтирилган хажмда тайёрланган нусхаси. Макетлар гипс, ёгоч, пластмасса, картон каби махсулотлардан асл куринишларига ухшатиб тайёрланади. Макетлар меъморлик лойихаларини текшириш, такомиллаштиришга хизмат килади. Шунингдек, меъморий музейлар кургазмасининг асосий мухим кисми хисобланади.

Макетларни ясаш, улардан фойдаланиш даври асосан бинолар, катта хажмга эга булган иншоотлар - саройлар, ибодатхоналар, сайр учун боглар курила бошланганида кенг ривожланган[19].

Макетлаш - буюмлар, уларнинг кисмлари ва деталларини хажмий лойихалаш услуби ва жараёнидир. Макетлаш дизайнер - конструкторга яратилаётган буюм хакида кургазмали маълумот беради, лойихалаш жараёни, унинг оралик ва якуний натижаларининг лойиха топширигига мос келиши хакида хулоса чикариш имконини беради. Макетлаш лойиха-изланиши билан боглик моделлаштиришнинг шаклидир. У яратилаётган предмет хакида кушимча билим олишга, лойихалашни унинг натижаси куйиладиган талабларга энг юкори даражада мос келадиган равишда олиб бориш имконини беради.

Макет - лойихаланаётган буюмнинг узига хос томонлари (хажмий-фазовий тузилиши, юзаларининг тури ва фактураси, улчамлари ва мутаносиблиги ва бошкалар) хакида маьлумот берувчи хажмий ва моддий тасвирдир. Макет кисман ёки бутунлай махсус ашёлардан тайёрланади. Макетлар реал буюмга якинлик даражаси, нисбати (масштаб), фойдаланилган материалларга караб фаркланадилар. Саноат буюмининг ташки куриниши ва унинг айрим функционал сифатларини энг куп даражада ифодалайдиган (имитация) макетни мухандислик ва дизайнер-конструкторлик амалиётида купинча модел деб аташади. Модел тушунчаси лойихалаш сохасида ва ундан ташкарида хам кенг маънога эга (буюмнинг

график тасвирини, унга куйиладиган талабларни хам модел дейилади)[20 -21]. Шу сабабли лойихалашда ишлатиладиган барча хажмли, моддий тасвирларни макет, деб аташ максадга мувофикдир. Лойихалар топширигининг шартларига мувофик макет саноат буюмининг у ёки бу сифатини моделлаштириши мумкин.

Бадиий конструкциялаш жараёнида яратилаётган буюм хакида бирламчи тасаввур берадиган изланиш макетидан бошлаб, лойихалаш натижаси булган намойиш макетигача булган турли хиллари тайёрланади. Шундай килиб, макетлар бадиий конструкциялаш жараёнини, унинг оралик ва якуний натижаларини кайд этади, лойиха гоясидан бошлаб саноат намунасигача булган харакатларнинг узига хослигини ифодалайди.

Макет ёрдамида ижодий (гояни шакллантириш ва ривожлантириш) ва тадкикот (аэродинамик, мустахкамликни текшириш ва бошка) каби турли масалаларни хал этиш мумкин. Макетни тайёрлаш жараёнида уни саноат буюмига якинлаштиришни таъминлайдиган хисоблаш ва меьёрий маьлумотлардан фойдаланилади[22]. Макетнинг куримлилигини таъминлаш учун лойиха жамоаси ишига турли йуналишлар мутахассисларини: эргономистлар, ашёшунослар, конструкторлар, технологлар, иктисодчилар ва бошкаларни жалб этилади. Бошка лойиха материалларига караганда турли узгаришлар киритиш имконияти бор, шу сабабли мутахассисларнинг хар кандай таклифлари лойихалаш жараёнида тезда текшириб курилиши ва хисобга олиниши мумкин.

Макетлаш бадиий конструкциялашнинг барча касбий воситалари билан узвий боглангандир. Шу сабабли бадиий конструкциялаш буйича ишланган услубий кулланмаларда макетлаш ва графика биргаликда курилади[23-24].

Графика кулланилаётган воситаларнинг соддалиги билан ажралиб туради ва шу билан бир вактда лойиха изланишларининг тезлигини таъминлайди, бир гоядан иккинчисига тез утиш имконини беради, энг асосийси лойиха гояси рассом - конструктор онгида кандай шаклланган булса, шу тарзда ифодаланади. Турли омиллар таъсирида график усулда фантазия килиш, лойиха гоясини узгартириш мумкин. График макетлар турлича: хомаки чизмалар, эскизлар, изланиш чизмалари, намойиш чизмалари, бадиий конструкторлик чизмалари куринишида булиши мумкин. Лекин макет ишларининг максади ва вазифаларига лойихалаш гоясининг асосий томонларини ифодаловчи, топилган ечимининг тугрилиги ва самарадорлигига ишонч хосил килиш имконини берадиган изланиш рассомларга купрок якиндир. 1-расмда Тошкентдаги Ислом цивилизация маркази биносининг макети.

Бундай макетлар учун энг кулай материаллар - пластилиндир. Танланган масштаб ва материал макет тайёрлаш учун сарфланадиган мехнатни камайтириш, ишини тез бажаришини, хамда киска муддатда

солиштирма тахлил учун макетларнинг бир неча вариантларини ишлаш имконини беради. (Расм 2)

Расм 1 Расм 2.

Пластилиндан фаркли уларок, когоздан унинг сифатлари металл лист хоссаларини ифодалаш имконини берадиган масштабда макет ишлаш тавсия этилади.(З-расм). Макетлашда пластилиндан ташкари когоз, фомикс, паспорту, финский картон ашёлари хам кулланилади.

3-расм Расм 4.

Расм 4. Когоздан ишланган макетлар.

Дизайнер - конструктор турли максадларга мулжалланган макетларни тайёрлашда мутахассислар ва истеъмолчилар фикрлашини ва харакатларини моделлаштиради, уз гоясига кушимча асослар топади. Макет аник куринадиган маьлумотларни беради, расмларда муаллифнинг узигагина тушунарли булган, унинг ижодий услубини ифодаловчи график шартликларнинг булиши мукаррардир. Макетлар дизайнер-конструкторга реал шароитда булган буюмни график тарзда ишлаш, нисбатларини, перспектива ва ёритилишни аник саклаш имконини беради. Макетларга караб расм чизиш зарурдир, чунки бадиий конструкторлашда архитектурадаги каби перспектива чизмаларини бажарилмайди. Бундай тасвирлар объектни энг яхши куринадиган томондан ифодалаши мумкин. Бадиий конструкторлаш объектларни нисбатан катта эмас, шу сабабли турли нукталардан уни бемалол куриш мумкин.

Шунга карамасдан лойихалашда бадиий жихатдан тулаконли натижаларга эришиш эътиборни узлуксиз макетдан график ишларга каратилишни таказо этади.

Хулоса. Макетлашда режалаш, хажмий ечим, каватлар буйича режалар ва киркимлар, фасадлар, интерьерлар ва х.к.ларни ишлаб чикилади, худудий ва иклим шароитлари талабларига мос келувчи курилиш материаллари ва конструктив тизимларининг куланилиши белгиланади. Функционал ва техник-иктисодий вазифалар билан бир вактда ва уларга мос холда эстетик (бадиий - образли) вазифалар хам хал этилади.

Архитектор ва мухандисларнинг лойихада асосида килинган макетлари ва ифода этилган гоялари курилиш жараёнида амалга тадбик этилади. Макет сифати бино ва иншоотлардан фойдаланишда намоён булади. Хрзирги вактда лойихавий хужжатлар асосан автоматлаштирилган лойихалаш тизимлари (компьютер ва махсус компьютер дастурлари, жумладан, Autodesk AutoCAD ёки Graphisoft ArchiCAD дастурлари) ёрдамида ишлаб чикилади. Компьтерли лойихалаш икки улчов (2D) ва уч улчовли (3D) графика воситаларини такдим этади. Виртуал бино концепцияси булажак объектнинг хам ташки киёфаси тугрисида, хам ички фазоси тугрисида бевосита дисплейда ёки проектор ёрдамида тасаввур хосил килиш имконини беради.

Хрзирги замон лойихалаштиришларида ва макетлашда янги компьютер технологияларининг жорий килинишида келадиган фойда мутахассислардан мураккаб дастурий мухитлардан фойдаланган холда ишлаш куникмасини талаб этади, бунинг учун эса вакт ва кушимча куникмалар зарур булади.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Abdalimovich A. B. APPLICATION OF PLASTIC PRODUCTS IN CONSTRUCTION AND DESIGN //Web of Scientist: International Scientific Research Journal. - 2021. - Т. 2. - №. 07. - С. 126-130.

2. Akhunova N. K. K. Possibilities of using virtual reality technologies in education //Asian Journal of Multidimensional Research (AJMR). - 2021. - T. 10. - №. 3. - C. 549-555.

3. Badirovna I. M. The specificities of creating and developing modern campuses. - 2021.

4. Mannopova N., Mannapov A. Influence of "Thematic Parks" to the development of tourism in Uzbekistan //ASIAN JOURNAL OF MULTIDIMENSIONAL RESEARCH. - 2021. - T. 10. - №. 4. - C. 696-704.

5. Mannopova N. R., Kamolkhodjaeva M. B. Features of designing interiors of restaurant establishments //ASIAN JOURNAL OF MULTIDIMENSIONAL RESEARCH. - 2021. - T. 10. - №. 4. - C. 711-715.

6. Marufovich M. Y. Some Features Of The Connection Between The Interior And The Environment //International Journal of Progressive Sciences and Technologies. - 2021. - T. 26. - №. 1. - C. 97-101.

7. Makhmudova M. T. Features of a country house in hot countries //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. - 2021. - T. 11. - №. 3. - C. 2167-2173.

8. Makhmudova M. T. A masterpiece of the avant-garde era in Russia-melnikov's house //ASIAN JOURNAL OF MULTIDIMENSIONAL RESEARCH. - 2021. - T. 10. - №. 4. - C. 642-647.

9. Takhirovna M. M. ART NOUVEAU MASTERPIECE-RYABUSHINSKY MANSION //ResearchJet Journal of Analysis and Inventions. - 2021. - T. 2. -№. 05. - C. 133-139.

10. Sh, Saipova D. "Modern museums cultural heritage for future youth." ASIAN JOURNAL OF MULTIDIMENSIONAL RESEARCH 10.4 (2021): 733-737.

11. Tursunova S. F. Light in the modern world //ASIAN JOURNAL OF MULTIDIMENSIONAL RESEARCH. - 2021. - T. 10. - №. 4. - C. 750-756.

12. Roziqberdiev M. I. The time has come to move from stereotypes to creativity: In the example of mosques //Asian Journal of Multidimensional Research (AJMR). - 2021. - T. 10. - №. 3. - C. 564-571.

13. Latifovich T. A. Large-span structures and architectural form //ACADEMICIA: AN INTERNATIONAL MULTIDISCIPLINARY RESEARCH JOURNAL. - 2021. - T. 11. - №. 1. - C. 397-401.

14. Tursunova, Sh F. "HISTORY OF ADVERTISING IN UZBEKISTAN." International Engineering Journal For Research & Development 5.9 (2020): 1010.

15. Sultanova, Muhayyo. "Use of Cultural Plants in Desert Cities in Creating the Landscape of Recreation Zones in Uzbekistan." International Journal on Orange Technologies, vol. 2, no. 10, 20 Oct. 2020, pp. 102-104, doi: 10.31149 / ijot.v2i10.738.

16. Qizi, A. N. X., & Nazokatkhon, A. (2020). Factors influencing the creation of a comfortable microclimate and environmental control of zone by landscape

design. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 10(5), 2040-2049.

17. Razikberdiev, M. I. (2020). Southern mesopotamia in the first half of the 3rd millennium bc. Asian Journal of Multidimensional Research (AJMR), 9(5), 211216.

18. MANNAPOVA N. R. et al. Organization And Basic Requirements For Restaurant Design Interior //International Journal of Innovations in Engineering Research and Technology. - 2020. - Т. 7. - №. 05. - С. 5-12.

19. Mukaddas Isakova.(2020).Influence Of Colors On Children's Mentality In Children's Institutions, Research And Analysis Of Psychologists And Designers. International Journal of Scientific & Technology Research, 9(2), 5549-5551.

20. Nazokatkhon A. INNOVATIVE TECHNOLOGIES TO REDUCE CLIMATIC EFFECTS IN HOT AND DRY CLIMATIC TERRITORIES //Архитектурада инновациялар журнали. - 2020. - Т. 1. - №. 1.

21. КАСЫМОВ О. С. МОСТ ДВУХ БЕРЕГОВ //Поколение будущего: взгляд молодых ученых. - 2016. - С. 34-37.

22. Kasimov O. S. Formation of Landscape Design in Japan //European Journal of Business and Social Sciences. - 2018. - Т. 6. - №. 12. - С. 30-35.

23. Saipova D. S. et al. Problems and Solutions in Studying the Modern Design of Museum Interiors //JournalNX. - С. 241-245.

24. Isakova M. B., Olimova F. J. Principles of formation of children's rehabilitation centers in Uzbekistan //ASIAN JOURNAL OF MULTIDIMENSIONAL RESEARCH. - 2021. - Т. 10. - №. 5. - С. 620-626.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.