CC BY
5оригинален научен труд УДК: 159.922:177.61
МАJЧИНСТВОТО КАКО ПАРАДИГМА ЗА БЕЗГРАНИЧНА
ЛУБОВ
Ласмииа Мо^иева-Гушева
Институт за македонска литература, Скоп)е, Македонка
Keywords: motherhood, unconditional love, mother instinct, mother's pain, mother's sacrifice
Summary: This article deals with a specific form of love, namely motherhood, defined as pure, unconditional, instinctive, painful and self-sacrificing. The cultural studies view advances from ancient mythology, prehistoric cave art, Neolithic figurines, onto medieval images, elongated gothic representations, and proportional Renaissance images, all the way to contemporary emancipatory forms, found in the modern literary, art and psychological interpretations of motherhood.
Клучни зборови: ма]чинство, безусловна лубов, ма]чински инстинкт, ма]чинска болка, ма]чинска жртва
Резиме: Трудот се занимава со специфичната форма на лубов како што е ма]чинството, кое е дефинирано како чисто, безусловно, инстинктивно, болно и саможртвувачко. Културолошкиот поглед кон него се движи од древната митологща, пештерското сликарство, неолитските фигурини; преку сплоснати-те средновековни слики, издолжените готски скулптури, складните ренесансни претстави; се до современите еманципаторски форми, кои ги срекаваме во новите книжевни, уметнички и психолошки толкувааа за ма]чинството.
„Марата ]а создала лубовта на Зем]ата."
Харанкурт
Можноста за евентуално ма]чинство, како што забележува Жак Лакан во статщата „Enkore" е запишана во биолошката судбина на жената преку не]зините секундарни полови карактеристики. Физио-логща на жената се карактеризира со исполуваае на неразделното единство на сексуалниот и на ма]чинскиот порив од кои произлегуваат и не]зините функции. Во зависност од историската епоха и двете функции, кои се поврзани со лубовта, биле посебно нагласувани и вреднувани. Првичните информации по ова прашаае доагаат од
пештерските слики во jyжнa Францща1 и северна Шпанща (од стaтyите од предисториското време кои го прикaжyвaaт женското тело со големи гради и несразмерно широки колкови, високо истакнати стомаци и ]асни знаци на полните делови), во кои, очигледно, се истaкнyвaaт не само сексyaлните туку и ма]чинските способности на жената. Исто така, и долноавстриската Ева е прикажана како дебела жена со големи млечни жлезди и особено испакнат стомак, полни колкови и бутови, но веке не со таква изразена стеотопигща. Целата фигура покажува дека не]зиниот ва]ар се трудел да ги истакне само оние делови што им служат на плодноста, додека сето останато го занемарил. Симболичките релации на фигурините и божествата, кои се ]авувале како нивен продукт во неолитските ископини од Говрлево и во Курбиново (Македонща), ja претставуваат божицата-ма_|ка во повеке варщанти: во соскуба на гравидност, во актот на рагааето, како родилка во сво_|от фитоморфен идеограм во вид на буквата „Ж". Во митските претстави, идентификацщата на сликата на билката или дрвото и жената-родилка, како што нагласува Касирер (Kasirer, 1985:182), е очигледна. Во религщата на примитивните народи, божицата-ма]ка се замислувала како „жива целина на сета природа" (Меа, 1999:52). Не]зиниот симбол е океанот, откаде што потекнува и мислеаето дека светот настанал од вода. Таа е родилка на сиот универзум, на боговите и на лугето.
Во средниот век, Ева е, исто така, широка и спласната, биде^и уште е под влщание на римскиот идеал на убавината. Во времето на готиката, таа станува претерано витка, со вампирски страшни очи и театрални движеаа. Во Ренесансата, жената набрекнува од сопстве-ната сила, што се огледа во не]зината иконографща со високо подиг-нати цврсти гради и складно градено торзо, премногу рафинирано за да може да ja извршува сво]ата ма]чинска мисща.
Со еманципацщата на жената, во современото општество, еротиз-мот го има приматот пред ма]чинската функцща. Ваквиот однос произ-легува од повеке фактори: од зголемената желба за уживаае, од рушеаето на бариерите создадени со воспитувааето, од смалувааето на моралните норми, како и зголемените сексуални желби поради експанзщата на порнографската култура. Засилениот посесивен нагон на современиот човек, исто така, е една од причините. Токму желбата за поседуваае на саканото суштество е она што сеща сексуална лубов ja разликува од чистата човечка лубов ко]а го сака суштеството
1 Француските научници, секава]ки се на Венера Милоска - вредниот експонат од Лувр со ефемистичка иронща, на сите слични статуетки им го дале името Венус.
72
одделено од сво]от об]ект. Тaков модел га лубов нyдaт единствено родителите коишто овозможуваат постоеае нa слободно суштество кое ке гради одделен живот од нив. Лубовта га родителите кон своите дега е безусловга, без нaстоjyвafte да влaдeaт со нив или да ги апсорбираат. Taa лубов подразбира и жртвуваае на родителите за своите дега, roja современиот родител сè помалку е способен да ja даде. Сепак родителството постои отсекогаш и за вечни времиаа, затоа што е инстинктивно. Тоа потекнува од желбата за бесмртност и грижата да се продолжи да се живее и опстане. Опиеноста со континуитетот ja совладува мислата и стравот од смртта. Во тоа се гледа длабоката смисла и на еротизмот, како што обjaснyвa Бaтaj, но и га родителството, би додале ние. Лубовниот немир нè исполнува со домигантни чувства, пред кои мислата за смртта пага во заборав. Потоа, независно од опиеноста, дадена ни е мок смртта да ja погледнеме в очи, да го препознаеме во неа несфатливото и со помош га лубовта да го оствариме континуитетот. Tajнaтa на смртга единствено лубовта ja открива. Родителската лубов го продолжува патот кон смртга, додека смртта го отвора патот кон одрекнува^ето на индивидуалното траеае. Во тоj интеракциски однос, родителскиот инстинкт се надоврзува на идejaтa за континуитет, коja успешно срочена ja срекаваме и во отзовите на Артур Рембо: „Ja нajдовмe повторно./Кого?/Па вечноста зaгyбeнa./Tоa се мориаата што се paздвижyвaaт од огнот сончев" (Bataj,1972:21).
„Поезщата, roja се обидуваме да ja толкуваме, нè води до истата точка како и еротизмот"- истакнува Бaтaj - „кон единството или мегусебното продираае на посебните предмети. Taa ж води кон смртта и преку смртта, кон континуитетот и вечносга" (Bataj,1972:21). Немирот и задоволството во повторното препрочитува^е на сижо-вите, според констaтaциjaтa на Барт (Bart, 1975:36), го para истото задоволство какво што го дава лубовта. Заедничката цел и га пишувааето и на разните типови лубов е избавувааето од зaбоpaвот и продолжувааето на континуитетот. Во одржувааето на видот, како што тврди Шопeнxayep (Evola, 1990:24), се состои суштинската цел на лубовта. Ова посебно се однесува га мajчинскaтa лубов, токму затоа што таа е и нajпpиpоднaтa и нajблaгоpоднaтa.
Како и сите универзални феномени, така и мajчинството може да се толкува амбивалентно. Тоа зависи од културната средина во roja се воспоставуваат различни релации и односи подложни на видоиз-менуваае. Рaзвоjот во еден тexнолошки, институционален систем се
]авува како основа за сопствени симболички вредности2. Во денешната култура, raja го содржи предзнакот на машкост, целата симболизацща се поставува во то] контекст (Tomic, 2001). Ма]чинството, кое по самата природа на нештата е благотворна работа, се надополнува со негативни аспекти. Ваквото толкуваае на]веро]атно произлегува од воспоставува^ето на новата идеологща во raja доминираат машки богови кои потекнуваат од „неолитската револуцща". Старите сменети божици, новата духовна власт на патрщархатот ке ги претвори во демони придодава]ки им негативни атрибути. Со тоа се активира сфакааето за грешноста на жената и се развива агресивност во однос на маната, што веке има сво]а традицща, во придодавааето фантаз-магорични, чудовишни и прогонителски улоги на божицата ма_|ка. Ваква улога има митската претстава за Лилит (Брил, 1993:174) или темната ма]ка, raja се доведува во врска со разочараноста во ма]чинството и поседувааето на атрибутите: грабателка и ]адачка на децата. Посочениот однос на биполарна еквиваленцща мегу маната и демонот и служи само на машката инстанца.
Женското присуство во машкиот (културен) универзум низ веко-вите секогаш е осудувано. Излегувааето од кругот на фамилщата и денес ja легитимира жената како „монструм", биде]ки се сфака како закана на постоечкиот машки симболички поредок. Светот на симбо-лизацщата, ко] го создава мажот, го постулира архетипот на маната наспроти архетипот на блудницата, тргнува]ки од христщанскиот женски стереотип што ja претставува жената во двоен модалитет како Ева (лоша) и Марща (добра) жена. Некои толкувачи, како на пример контроверзниот Ва_|нингер, одат дотаму што сметаат дека ма]чинската лубов е неморална, затоа што „не се темели на уважуваае на другиот, на неговата индивидуалност, туку претставува потреба да се срасне со об]ектот на лубовта, щ дури не е ни избран по сопствена желба" (Vajninger,1986:304). Се разбира, ваквите екстремни ставови се негира-ни од некои научници, на пример Бахофен, кои сметаат дека лубовта на маната кон сво]от пород е на]чиста и на]благородна, биде]ки е безгранична, безусловна и инстинктивна.
2 Улогата на полноста како и нивното влщание врз структуирааето на светот на културата добива фундаментално значеае уште во првите митски претстави за човековиот искон и неговото потекло.
Безусловна лубов
„За œraja лубов човек мора да се бори и да ja заслужи. Само мajчинскaтa лубов се добива без борба и без заслуги."
Аyepбax
Лубовта на мajкaтa кон своjот пород е инстинктивна и силна. Таа го прифака своето дете онакво какво што е, со сите мани и слабости. Никогаш не му го свртува грбот, ниту пак му го зема за зло недоличното однесуваае. Во нejзинaтa наклонетост кон сопствената рожба не играат никаква улога обjeктивнитe надворешни проценки. Токму затоа, разбирливо е тврдеаето дека лубовта на Jyдинaтa мajкa не е помала од лубовта на Марща за Исус. И едната и другата страдаат заради делата на своите деца, обременети од нераскинливата врска, roja постои мегу нив.
Мajкaтa и детето се чувствуваат како една целина. Во двоjниот однос на соединувааето на детето со мajкaтa, секогаш е нагласувана положбата на детето. Но, TOj однос нужно подразбира дека и другиот член - мajкaтa, треба да се зема предвид, иако, таа секогаш е готова да ги подреди своите интереси на детето. Тоа е премногу важно за неа (како што се нагласува во псиxоaнaлитичкитe истражувааа) бидejки таквиот однос се вклопува во нajинстинктивнaтa форма на нejзиното постоеае како жена. Таа мегусебна симбиоза е нераскинлива, а нивниот однос е неделив. Токму тука се наогаат корените на безус-ловната мajчинскa лубов. Таа е поразлична од œroj друг тип лубов, коj мора да се заслужи.
Единствено мajчинскaтa лубов е тpajнa и непроменлива. Мajкaтa е заштитничка на своjот пород и во таа своja фyнкциja таа е непоколеблива без какво и да е влщание однадвор. Мислеаето на околината не влиjae врз нejзинaтa лубов, дури ни кога самата е свесна за неговата обjeктивност. Таа секогаш е на страната на своите деца покaжyвajки неизмерна благост и наклонетост кон нив. Еднакво силна е лубовта на мajкaтa од романот на Перл Бак (Bak,1965:207) кон своите два различни сина. Со иста благост таа се однесува кон постариот син, raj го одбира општествено прифатливиот пaтpиjapxaлeн живот, како и кон помладиот, raj, незадоволен од сиромаштщата во raja живее, своjот живот го положува на комунистичката идеологща. За средината од raja потекнува и за неуката мajкa ваквата определба е рамна на paзбоjнички чин. Сепак, таа и натаму ке го заштитува своjот одметнат син, ке постапува со него благо и нежно, обвинyвajки се себеси за неговата несрекна судбина, коja и причинува нajголeмa болка во староста.
Дури и во староста таа врска мегу детето и маната е нераскинлива. Оттаму е потребата и тежнееаето за нивно спо]уваае во случа] на насилно разделуваае. Таа потреба ]а срекаваме од целото семе]ство, но со наколем интензитет ]а чувствува маната. Таа е иницщатор за спо]уваае на семе]ството како во расказот „Мада Мендука" на Луан Старова (Старова,1995:124). Единствена желба, ща ]а одржуваше во живот намачената старица на ща и беше конфискуван сиот имот од сталинистичкиот режим, и беше да ги види сво]ата керка и внуците од другата страна на границата. Таа ги поднесуваше сите репресии на режимот храбро употребува]ки ги сите средства за да ]а оствари сво]ата исконска потреба.
Некое внатрешно чувство ]а прави маната способна за на]воз-вишена великодушност и самопожртвуваност. Како инаку да се об]асни откажувааето од себеси, на маната ща е готова да го даде сво]от живот за сопствените деца. Ка] маната нема дилеми, нема ниту криза во не]зиниот хероизам, нема ни двоумеае во сещ аспект на не]зината посветеност. Таа, само на не]зин, сво]ствен начин, секогаш е подготвена, без разлика дали детето е добро или лошо, да се жртвува, никогаш не смета]ки дека не]зината жртва е бескорисна и безвредна. Тоа не е разголен, налудничав хероизам, ко] не служи ниту за натрупуваае пари, кои се главна општествена вредност; ниту за стекнуваае на каква било привилегща ща денеска го обележува севкупниот начин на живееае. Ма]чинската жртва е безусловна и таа останува константа низ целиот познат историски тек како витална вистина. Марата е таква затоа што чувствува и верува дека она што го прави за своите деца е природно и правилно.
Ма]чински инстинкт
„Од сите шубови што ги познавам, ма]чинската шубов е на]голема"
Лафонтен
Ма]чинството претпоставува постоеае на инстинктивна грижа за сво]от пород. Ниедна мада не може да го дозволи ниту пак мирно да го гледа уништувааето на сво]ата рожба. Парадигматична ситуацща за ова тврдеае е познатата Соломонова пресуда. Кавгата мегу двете жени за единственото преживеано новороденче, мудриот крал ]а решава со заповедта: „Расечете го живото дете на две и да]те и ]а едната половина на едната жена, а останатата на другата жена" (В1Ыуа,1983:273). Кога ]а слушнала пресудата, вистинската мада се откажала моле]ки да не го убиваат детето. Тоа било знак дека таа е вистинската мада.
Ма]чинскиот инстинкт не и дозволил да му наштети на детето. За неа единствено важен бил животот на своето дете.
Но, постсуат и мислеаа дека ваквиот инстинкт не постои, кои, пак, се потпираат врз фактите за применувааето на абортусите. Ним им пpeтxодeл обича_|от применуван од богатите класи во 17 и 18 век, да се даваат новороденчиаата на доилки што, во суштина, е маскирано напуштаае на децата. Така, во романите се формираат ликовите на доилки, кои ги заменуваат вистинските ма_|ки и често се многу поблиски со своите штитеници покажува]ки повеке разбираае за нивните проблеми отколку вистинските ма_|ки. Такви се ликовите на понекогаш безимените доилки, на пример на Шекспировата Jyлиja, на познатата дадилка Арина Родионовна, raja е драг спомен од Пушкиновото детство. Во истиот контекст е и коментарот на Андре] Бели кога некогаш како четиригодишно дете останал без дадилка: „Без никаква заштита сум, ми ja нема дадилката, тука се родителите, но тие ме раскинуваат на пола, преполн сум со страв и страдаае" (Еткинд, 1999:104). Дадилките секогаш се избираат со големо внимание. Нужно е да бидат здрави и душевно и телесно, како што об]аснува Жан Жак Русо (Русо, 1950:37), зашто тие, покра] своето млеко, треба да му даваат на доенчето и нега, raja бара трпение, благост и чистота. Навистина, културните обичаи можат да доведат до отстапуваае од инстинктивното однесуваае. Сепак, неоспорно е дека ма]чинскиот инстинкт постои. Експериментите што ги вршела xyмaнaтa етологща врз младите ма_|ки, кои секогаш го препознавале своето дете без разлика колку и да биле оневозможувани, говорят во прилог на инстинктивното однесуваае. Марата го препознава своето дете кога е тоа измешано со многу други деца намерно преоблечено за да предизвика забуна. Во ситуациите на препознаваае на сопствените деца лежи разврската на многу книжевни дела.
Исто така, неоспорен и признат е фактот за постоеае на сублимацщата на ма]чинскиот нагон raj бездетни жени, ко] влщае врз изборот на определени професии. Тие на]често се срекаваат во улога на учителки, негувателки, болничарки, педщатри. Гувернантите во книжевните романи обично се млади дево_|ки или пак бездетни стари моми. Гувернантата Це_|н Ejp од истоимениот роман на Шарлота Бронте (Бронте, 1967) и не]зината приврзаност кон сво]ата штитеничка Адела Воренс е вистински пример за сублимирано ма]чинско чувство. За разлика од неа, гувернантата од романот на Хенри Це]мс (Dzejms, 1963) „Свртувааето на завртката" во ко], заради постоеаето на повеке гледни точки, не е ]асно дали таа поседува потиснат сексуален инстинкт кон сво]от ученик, дали Ма]лс е невротичен случа] или пак
духовите Питер Квинт и госпогицата Цесел имаат хомосексуални намери кон децата Флора и Ма]лс. Во секо] случа], ка] Це]мсовата учителка се срекаваме со искривоколчено ма]чинско чувство.
Во прилог на постоеаето на ма]чинскиот инстинкт е и играаето со кукли, познато уште од предисториските времиаа, со тоа што играта се смета за обучуваае на идните ма]ки. Ова само по себе говори дека ово] инстинкт не е само вроден, туку се негува и преку социолошките воспитно-образовни форми.
Тешко е да се оддели ма]чинската функцща и она што е биолошко, од инстинктот. Обидува]ки се да направат дистинкцща мегу овие две нешта етолозите дошле до заклучок дека по]авата на инстинктот во почетокот на ма]чинството е докажно. По то] период, то] зависи од социокултурниот процес и од местото што го имаат маната и детето во општеството. Исто така, постсуат и девщации на ма]чинскиот инстинкт. Посто]ат студени ма]ки, кои не чувствуваат никаков ма]чински инстинкт. Од ваквите личности и од нивните постапки обично се згрозуваме. Достоевски во сво]от дневник наведува еден таков драстичен пример на злоставуваае на сопствените деца, за ко] бил воден и судски спор познат како процесот на Цунковски. Осомни-чените се оправдуваат и се ослободуваат, што само по себе говори на неправедноста на правдата. Таа е само ордаз на болното руско општество, кое ja оправдува мрзеливоста и егоизмот на родителите. Лугето што го искалуваат сво]от бес врз децата се само егоисти, без срце, кои ги зафатила апатщата и мрзеливост. Главниот судща убаво го елаборира тоа во сво]от завршен говор, во ко], како да говори од името на целото општество: „Не сакам и не смеам да речам дека сте родители без срце. Да ги мразиш своите деца - тоа е речиси неприродна работа и затоа е невозможна. Да ги мразиш толку малите деца - тоа е бесмислена и дури смешна работа. Но, мрзеливоста и себичноста е виновна за одвиката од вршеаето на првичната природна и на]висока граганска обврска каква е воспитувааето на децата што навистина може да роди дури и нелубов кон нив, речиси омраза, дури и чувство на некаква лична одмазда кон нив, особено со текот на нивното растеае и на порастот на нивните природни барааа" (Достоевски, 1998:113). Сето она што се обидуваат да го постигнат со котек мрзеливите и нетрпеливи родители, вистинските родители го постигнуваат со лубов, со раз]аснуваае, со сугестща, со трпение, со пример. Малтрерирааето на децата, заклучува ово] судща, потекнува само од егоизмот на родителите.
Од митовите и старогрчките трагедии познати се оние ма]ки-чудовишта, кои, во сопствениот бес, ги прогонуваат своите деца, ги
мачат или извршуваат самоубиство заедно со нив. Такви ма]ки се Еврипидовата Агава, raja во бaxaновото дивееае заедно со другите жени го растргнува сопствениот син Панку, или Меде]а, во raja лубовта минува во осветувачко беснило што е вперено кон на]длабокиот ма]чински инстинкт. Ваквото дивееае во „^axra" се потпира врз религискиот фанатизам на празноверието и неговите страшни последици, додека во „Меде]а" страста е победник над разумот. Во овие трагедии никаде не се негира ма]чинскиот инстинкт, туку се истакнува човековата слабост пред необичната страст. Овие две ма]ки, како што истакнува Милош Гурик (ЪуриЙ, 1951:327), не се морално лоши, туку слаби и страсни. Агаве е обземена од религиозната страст, додека Меде]а и се препушта на лубомората и на осветата. Нивната дyxовнa слабост е причина за запоставувааето на ма]чинството и сторените гревови.
Ваквите последни примери се само девщации од вистинската ма]чинска лубов. Ако навистина постои нещ инстинкт raj човекот или животните, тоа е лубовта на родителите кон сво]от пород. Ово] инстинкт, Монте (Монку,1953:17), во своите „Огледи за воспитувааето" го определува како втор по значеае, веднаш по инстинктот за самоодржуваае и за избегнуваае на невол]ите. Своето тврдеае то] го поткрепува со фактот дека тоа е природен закон што го потпомага развитокот и напредокот на низа генерации.
Маjчинската болка
„Човечката душа самата себеси се навредува ако дозволи да ja совлада болката."
Марко Аурелщ
Загубата на сопственото дете е на]длабока ма]чинска болка. Болката и тагата raj ма]ката многукратно се зголемуваат ако несреката на детето заради незнаеае или по случа]ност е предизвикана од ма]ката. Во грчката митологща е опишана големата болка на Аедона, raja, по грешка го убива сво]от син-единец, наместо на_|стариот син на сво]ата соперничка Ниоба, на raja и завидувала заради многудетноста. Не]зината неизмерна болка ке предизвика сожалуваае raj боговите кои ке ja претворят Аедона (Сpejовиñ,1979:9) во слaвej, raj го оплакува синот-единец со тажна песна сeкоja пролет.
Една од нajтeшкитe проклетства и казни за мajкитe, коja ja изречуваат боговите, е погубувааето на нивните деца. Ваквата казна ja снаога Ниоба (Сpejовиñ,1979:290), жената што се фалела дека родила повеке деца од божицата Лета. Заради оваа своja дрскост била казнета од Аполон и Артемида, кои ги погубиле нejзинитe 12 деца. Ниту
молбата да и остават барем едно дете, не била услишана. Додека стоела осамена мегу труповите на своите деца, страшната болка ja скаменува несрекната мajкa. Силниот ветер ja пренесува скаменетата Ниоба во неjзиниот роден крaj на ридот Сипил.
Majките што ги губат своите деца избезумени се од силна болка и гнев. Своjaтa болка тие некогаш ja смируваат и канализираат со проjaвyвaftе сочувство и разбираае за болките на другите мajки, не прaвеjки разлика дали се тоа мajки на непрщателските воjници; бидеjки за нив не постсуат непрщатели, постоjaт само ожалостени мajки. За Мурадбеговикевата Фатима од драмата „Majra", „солзите на германските мajки се исто така солени како и неjзините, и тие сега некаде плачат за своите убиени синови како и таа" (Muradbegovic, 1944:51-52). Ликот на мajкaтa од оваа антивоена драма не признава никакви национални ниту патриотски идеали. За неа воjнaтa е погубна, ja водат нечесни луге и секогаш во прашаае се туги интереси. Хероjството е лага, а jyнaштвото „крваво разбеснето оро". И покрaj своите упорни настсуувааа да ги заштити своjот сопруг и син од воjнaтa стиxиja, на крajот од драмата, сепак останува без нив во длабока болка.
Исто толку колку што е голема болката на мajкaтa по изгубеното чедо, голема е и тагата на децата по мajкaтa. Светот на децата, кои ja губат своjaтa мajкa е обвиткан со превезот на нajдлaбокaтa тага. Доколку тие самите се причина за смртта на мajкaтa, како во народната песна „Majчиното срце", бoлкaтa е неизмерна. Нajострa болка очигледно е каеаето за сторениот грев. За него не може да биде оправдуваае ниту наивноста на синот. Според Щеркегор (Kjerkegor, 1984:101), колку што е наивноста поголема, толку е и тагата подлабока. Тагата што го обзема jyнaкот го има следниот редослед. Настапува со желби и напори за вракаае на изгубеното. Минува преку апатща и дезорганизираност, а завршува со тенденции на суицидност, кои се jaвyвaaт како израз на немок да се реши проблемот. Jyнaкот го завршува своjот живот со зборовите: „Кога ja нема моjaтa мила мajкa,/Некa ме нема ни мене ]унакот! " (Продановип, 1925:157).
Болката на синот овде е толку длабока, особено кога ке сфати што сторил. Majкоyбиството е проклетство кое во старите трагедии ги доведува jyнaците до изгубеност. Ваквиот грев е еден од нajтешките поради нераскинливата врска што постои мегу мajкaтa и неjзиниот пород и не може да избледнее или да се избрише со текот на времето.
Врската мегу мajкaтa и детето не мора секогаш да биде раскината поради смрт. Постсуат, исто така, и други форми, кои им нанесуваат заемно страдаае на родителите и децата. Болката на мajкaтa, поради
разделеноста од сво]от пород, исто така е голема. Тоа е она што на]многу ja погодува Ана Каренина, raja со закон е лишена на правото да се гледа со сво]от син. Губеаето на врската со синот, таа потешко го преживува отколку горчливото разочаруваае во Вронски. Губеаето на врската со синот ja наведува да мисли дека ги изгубила сите врски со животот. ,Дас ja сакам лубовта, а неа ja нема - мисли Ана. Значи сé е свршено"...„Зошто не ja згаснам свеката кога нема зошто повеке да гледам" (Толсто], 1971:138). Ана сама ja затемнува свеката на своjот живот фрла]ки се под воз. Така ги прекратува сложените противречни душевни доживувааа, кои упатуваат на трагичниот расцеп во нejзинaтa душа. Нejзинитe страдала и болка, своjствeни за сеща жена и мajкa коja е разделена од своjот пород, не се ништо помали отколку на мajкитe, кои ги губат своите деца.
Раскинувааето на невидливата врска што ги сплотува мajкитe и децата секогаш е поврзано со болка. Колку што е таа врска поблагородна и поквалитативна, толку е и болката поголема, затоа што губеаето на нешто убаво што носи задоволство, исто како и креирааето на нешто вредно, секогаш е поврзано со болката. Овие два глагола губете и креирате, околу кои се врти животот, кои господарат со светот, секогаш се поврзани со болката. Човекот и сиот негов живот е создаден за болка. Нejзиното избегнуваае е неизбежно иако не постои никаква поважна работа за мajкaтa од тоа да ja надмине болката создава]ки услови за зачувуваае на тajнaтa врска што постои мегу неа и нejзинaтa рожба.
Маjчинската жртва
„Во своите постапки во животот научи се да правиш тajни жртви."
Масимо Д'aseлjо
Мajкaтa и мajчинството, гледано симболично, има возвишено место, затоа што треба да ja одигра улогата на самосвесна света жртва. На олтарот на детето, raja единствено таа го разбира, треба да се принесе себеси како жртва. Жртвувааето на мajкaтa, raja не само што му дава живот на своето дете, туку и му го спасува животот во многyбpоjни трагични ситуации, е претставено во многу уметнички и книжевни творби. Силата што ja тера мajкaтa, од една арапска народна приказна (Арапски приказни, 1964), да го жртвува сопствениот живот потонува]ки во брановите за да го спаси своето дете е карактеристична само за возвишените карактери. Нejзинaтa саможртва, неразбирлива за другите, единствено може да се протолкува преку синтагмата „мajчинскa лубов". Мajчинското предаваае на себеси ja издигнува до
степен на света маченица досто]на за почит. Таква е Цанкаровата ма_|ка, raja напорно работи за да го школува сво]от син и да го избави од сиромаштщата, како и маната на македонскиот преродбеник Григор Прличев (Прличев, 1995:40). Ваквиот однос се ]авува како последица на безграничната ма]чинска лубов, raja преминува во посветеност на своите деца. Слична судбина избира и ма]ката Мета од расказот на Ворaнц „Самоникнати". Таа ja жртвува сета срека не саодки да се одрече од она, како што самата вели „што е мое" - од сво_|от лубен и од своите деца. И покра] големите неправди, кои и биле нанесувани, таа никогаш не се жалела на маченичкиот живот. Секогаш умеела со гордост да ja носи тежината и да ги кали децата со зборовите: „Погледнете ги моите рада кои од огнот, измачувааата и работата така испукале што не се способни за нежни милувааа, моето срце толку пресушило што не чувствува никакви други желби освен лубовта кон вас, кон сво]ата крв" (Voranc,1964:37). Единствено таа лубов и давала сила да продолжи по врвиците на горката животна судбина на ма]ка-жртва.
Во митот за посветената ма]ка, во песните што ja воспеваат ма]чината лубов, гледаме една сурова конзервативна лицемерна идеологща, raja ja отсликува состо]бата на жената-ма]ка низ вековите, но и во денешното општество, биде_|ки се уште ма]ката е таа raja го совладува сиот товар во подигааето на децата. Не]зината поставеност во општеството иронично се прикрива зад митот за ма_|ката-жртва граден од машките погледи на нештата. Хуфеланд во „Дневникот на еден неженет" ке ja застапува тезата дека целта на жената не е да живее за себе, туку за другите. Таа треба да биде жртва за сво]ата фамилща и во нивната срека треба да ja прона]де сопствената срека, биде^и само така може да ja изрази лубовта, raja е нагонска карактеристика на неjзиното женско битие. Токму заради тоа толку е нагласувана таа безгранична лубов, што звучи многу саркастично во идеологиите како што е фашизмот, raj, во своите прогласи, ja слави Ма]ката и фамилщата како свои нajголеми божества.
Но, исто така, не треба да се заборават и природните предис-позиции на жената и на мajкaтa, за жртвуваае, инстинктот, raj ja води мajкaтa да ги заштитува своите деца. Дури се споменува и огромното задоволство и уживаае што го чувствуваат тие грижеjки се за своjот пород. Тие можат да се одречат од сите свои интереси ако е потребно тоа, за одгледувааето на детето. Но, во сето тоа, не треба да се претерува, бидеjки секое човечко битие, ro^aj лубовта и алтруизмот во себе, го носи и самолубието.
Литература:
Арапске народне ба]'ке. 1964. MajKa. Народна каига. Београд. Bak, Perl. 1965. Mati. Rad - Matica Srpska.Beograd. Bart, Rolan. 1975. Zadovoljstvo u tekstu. Gradina. Nis. Bataj, Zorz. 1972. Erotizam, suze erosove. Vuk Karadic. Beograd. Biblija. 1983. Krscanska Sadasnjost. Zagreb.
Брил, Жак. 1993. Лилит или Мрачна ма]'ка. Издавачка каижарница Зорана
Степановича, Сремски Карловци, Нови Сад. Бронте, Шарлота. 1967. Це]н Ejp. Народна каига. Београд. Vajninger, Oto. 1986. Pol i karakter. Knjizevne novine. Beograd. Voranc, Prezihov.1964. Samonikli. Rad. Beograd
Достоевски, Фрдор, Миха]ловиК. 1998. Двевникот на писателот. Табернакул. Скопле.
ЪуриЪ, Милош. 1951. Историка хеленске кпижевности. Научна каига. Београд.
Evola, Julius. 1990. Metafizika seksa. Alef. Gradac.
Еткинд, Александар. 1999. Ерос немогукег. Zepter Book World. Београд. Kasirer, Ernst. 1985. Filolzofija simbolickih oblika. Vtor del. Mitsko misljenje. Novi Sad.
Меа, Александар. 1999. Изворирелигщ'е. Zepter Book World, Београд. Монтер Мишел. 1953. Огледи о васпитапу. Педагошко друштво Србще. Београд.
Muradbegovic, Ahmed. 1944. Moja drama ''Majka''. 4/ 4. Hrvatska pozornica. Zagreb.
Прличев, Григор. 1995. Автобиографщ'а. Детска радост. Скоп|е.
ПродановиЙ, Jаша. 1925. Женске песме. Београд.
Русо, Жан, Жак. 1950. Емил или о васпитапу. Знаае. Београд.
СрервиЪ Драгослав, ЦермановиЙ Александрина. 1979. Речник грчке и римска
митологи]'е. Српска каижевна задруга. Београд. Старова Луан. 1995. Балкански клуч. Мисла. Скоще. Толсто], Лав Николаевик. 1971. Ана Каренина. Мaкедонска книга. Скоп|е. Tomic, Zorica. 2001. Muski svet. Zepter Book World. Beograd. Dzejms, Henri, 1963. Okretajzavrtnje. Rad. Beograd.
