МАХСУСИЯТҲОИ ТАТБИҚИ ҚОИДАҲО ВА МЕЪЁРҲОИ АХЛОҚИ КАСБӢ ДАР ОИТ “ВАРОРӮД” Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

(10.01.10) МЕДИАКОММУНИКАЦИИ И ЖУРНАЛИСТИКА 5.9.9. МЕДИАКОММУНИКАТСИЯХО ВА РУЗНОМАНИГОРЙ 5.9.9. MEDIACOMMUNICATIONS AND JOURNALISM

УДК 070

DOI 10.24412/2413-2004-2023-2-136-141

МАХСУСИЯТХ,ОИ ТАТБИЦИ Бобоцонова Мутриба Султоновна, н.и филол, К,ОИДАХ,ОВА МЕЪЁРХ^ОИ дотсент, мудири кафедраи иттилоот ва АХЛОЦИ КАСБЙ ДАР ОИТ технологиями робитавии МДТ "ДДХ ба номи "ВАРОРУД" академик Б. Гафуров " (Хуцанд, Тоцикистон)

ОСОБЕННОСТИ Бободжонова Мутриба Султоновна, канд. ПРИМЕНЕНИЯ ПРАВИЛ И филол.наук, доцент, заведующий кафедрой НОРМ ПРОФЕССИОНАЛЬНОЙ информации и коммуникационных технологий ГОУ ЭТИКИ В ИАА «ВАРОРУД.» "ХГУ имени академика Б. Гафурова

(Худжанд, Таджикистан)

THE FEATURES OF Bobojonova Mutriba Sultonovna, candidate of APPLICATION OF philological sciences, Associate Professor, the head of PROFESSIONAL ETHICS R ULES the Department of information and communication AND NORMS IN IAA "VARORUD" technologies, SEI «Khujand State University named

after academician Bobozhan Gafurov " (Khujand, Tajikistan) e-mail: [email protected]

Масъалаи цабули меъёруои этикаи касбй дар журналистикаи минтаца, ки дар фаъолияти журналисты уадафи саривацтй ба шумор меравад ва як цузъи зарурии цомеаи демократы маусуб меёбад, баррасы мешавад. Таъкид карда мешавад, ки меъёруои этикаи касбии журналисты хоси цомеаи демократы аст. Цомеа ва иттщодияуои журналистии Тоцикистон баури уимояи субъектуои иттилооты, уимояи манфиатуои истеъмолгарони иттилоот ва нигоу доштани обру ва эътибори кории журналистон зарурати цабули меъёруои этикаи касбиро ба миён гузоштанд. Изуори ацида шудааст, оцонсии иттилоотии "Вароруд" аввалин расонаи иттилоотии кишвар аст, ки уануз соли 2003 "Цоидщо ва меъёруои ахлоции рафтор дар фаъолияти касбии рузноманигори ОИТ "Вароруд"-ро цабул намуд, ки ин кушиши дар цолаби муайян ба танзим даровардани фаъолияти одоби касбии кормандони оцонсы, нашрияуои "Вароруд" ва "Х,амсощо" буд. Хулоса мешавад, ки цабули меъёруои этикаи касбы барои баланд бардоштани маданияти касбии журналисты ва фаъолияти воситщои ахбори омма дар мавриди риояи меъёруо ва принсищои ахлоци касбы нацши муассир мебозад.

Калидвожахо: ВАО, журналист, меъёруои ахлоцы, этикаи касбии журналист, рисолати журналист, эутимоли бегуноуы, вицдон, асардузды, мщкумнамоы

Рассматривается вопрос о принятии норм профессиональной этики в региональной журналистике, что является своевременной целью в журналистской деятельности и считается необходимой принадлежностью демократического общества. Подчеркивается, что нормы журналистской профессиональной этики характерны для демократического общества. Общество и журналистские сообщества Таджикистана поставили вопрос о необходимости принятия норм профессиональной этики в целях защиты субъектов информации, интересов потребителей информации и поддержки репутации журналистов. Представлено мнение, что ИАА «Вароруд» является первым информационным СМИ страны, принявшим «Правила и этические нормы поведения в

профессиональной деятельности журналистов ИАА «Вароруд» в 2003 году, что является попыткой урегулирования деятельности сотрудников агентства «Вароруд» и издания «Хамсояхо» благодаря профессиональной этике. Делается вывод, что принятие соответствующих положений в части соблюдения норм и принципов профессиональной этики играет эффективную роль в повышении профессиональной культуры журналистов и в деятельности СМИ.

Ключевые слова: СМИ, журналист, этические нормы, профессиональная этика журналиста, журналистская миссия, презумпция невиновности, совесть, плагиат, обвинение

The article deals with the issue of application of professional ethics norms in regional journalism, which is a necessary and timely goal in journalistic activity and considered a necessary part of a democratic society. It is emphasized that the norms of journalistic professional ethics are characteristic of a democratic society. The society and the Journalists Union of Tajikistan have raised the issue of the need to adopt professional ethics norms in order to protect the subjects of information, protect the interests of consumers of information, and maintain the reputation of journalists. According to the author, IAA "Varorud" is the first information media in the country that adopted the "Rules and ethical standards of conduct in " IAA "Varorud" journalists professional activities" in 2003, which is an s tep to regulate the activities of employees of "Varorud" agency and the "Khamsoyakho" publication in terms of professional ethics. It is concluded that the adoption of professional ethics in terms of compliance with the norms and principles of professional ethics plays an effective role in improving the professional culture of journalism and mass media activities.

Key words: media, journalist, ethical standards, professional ethics of a journalist, journalistic mission, presumption of innocence, conscience, preliminary judging, condemnation

Тах;и; ва баррасии масъалахои этикаи касбй, хамчунин равишхои муносибат ба меъёрхои ахло;й яке аз мавзуъхои мухимми назария ва амалияи журналистика дар замони муосир ба хисоб рафта риояи он дар фаъолияти журналист барои густариши сатху сифати касбият ва мухиммияти маводи журналистй ахаммияти хосаро касб мекунад. Амалй намудани меъёрхри ахло;иву касбй дар фаъолияти журналистй, бахусус, дар шароити чахонишавй яке аз чузъхои зарурии чомеаи демократй ба шумор рафта, бо таъмини интихоби дурусти мавзуъ ва тахлили во;еии руйдодхои чомеа барои мардум ва дарёфти ха;и;ати аслии омилу сабабхои ин авзоъ имкониятхои васеъ мухайё менамояд. Аз ин лихоз, тах;и;и масъалахои этикй дар омузишу муайян намудани тамоюлу падидахои журналистика мухим буда, руй овардан ба омузиш ва тах;и;и илмии масъалахои этикй дар журналистикаи кишвар, хамзамон минта;а аз хадафхои зарурй ва сарива;тй мебошад. Зеро барои муайян ва хал намудани нуктахои норавшану бахсангез таъсири мусбат дорад.

Муха;;и;они соха дар танзими фаъолияти воситахои ахбори омма нисбат ба ;онунхои амалкунандаи ВАО ба меъёрхои ахло;й бартарият додаанд. Аз он чумла, муха;;и;и рус В. Ворошилов иброз медорад, ки «Яке аз сабабхои тахия намудани кодексхои этикаи касбй ин кушиши, аз як тараф, пур кардани холигй дар сохтори ;онунгузорихои мавчуда аст" [2,354].

Профессор И. К. Усмонов бар он андеша аст, ки «Агар ;онун ;абул шавад, ичрои онро ма;омоти расмй талаб мекунанд. Пас, хоставу нахоста ВАО ба чорчубаи махдудият гирифтор мешаванд, хатто дар сурате, ки сензура мавчуд набошад. Барои меъёрхои ахло;й бошад масъулияти судй муайян карда намешавад, зеро барои масъалаи ахло; чазои судй муайян нашудаанд. Махсусан, ки ин ахло; ба касб тааллу; дошта бошад, зеро меъёрхои ахло;й аз

чониби xy^ журналистон ва чомеаи шaxрвaндй назорат шyдaни воcитaxои акбори оммаро дар назар дорад, аз ин л^оз, чунин назоратро бо мaфxyми xyдтaнзимкyнй ифода мекунанд» [7,5].

Риояи меъëрxои этикаи касбй аз чaxонбинй, касбият, шaxcияти ичтимой, меъëрxои завку саликаи касбй, мyноcибaти журналист ба манбаъ, ycyлxои кор, услу6и забон, корбасти жaнрxои журналистй аз чониби журналист, мyxaррирй ва муносибати y бо аудитория вобаста аст. Мaрxилaи ташаккули этикаи журналистй xaмчyн иcтилоxи илмии эътирофшуда ба нимаи дуюми асри Х1Х ва аввали асри XX рост меояд.

Яке аз caбaбxои тaxияи як силсила меъëрxо дар журналистикаи муосир, ин, пеш аз xaмa, ба вучуд омадани низоми масъулияти ичтимой мебошад. Итт^одия ва федератсия^и журналистй кодекcxо ва меъëрxои axлок;иеро тaxия карданд, ки xaр журналист xaнгоми фаъолияти касбй xaмчyн роxнaмо истифода намояд. Аз чумла дар матбуоти мaxaллии точик, бaxycyc, журналистикаи вилояти Сугд, дар тaxияи чунин санади мyxим корxои назаррас ва муфид анчом дода шудаанд. Бори аввал очонсии иттилоотй ва тaxлилии «Baрорyд» 11 марти соли 2003 санади идоравй бо унвони «K;оидaxо ва меъëрxои axлок;ии рафтор дар фаъолияти касбии рyзномaнигори ОИТ «Baрорyд»[5], ки 14 бандро ташкил мед^ад кабул намуд. Риояи талаботи санади мазкур барои кормандони очонсй ва нaшрияxои он - «Baрорyд» ва «X,aмcояxо» xaтмй ба мерафт. Аз чониби xanbaiH эчодй риояи ин меъëрxо талаботи бaндxои якум ва дуюми санад буда, бандаои дигари он ба самт^и мyxимми фаъолияти журналистй вобастагй дорад:

- тартиботи дастрасй ба маълумот ва риояи он;

- боэътимодии мaнбaъxо;

- ycyлxои конунии дастрасй ба иттилоот;

- роx надодан ба cоxтaкории xyччaтxо;

- пинxон доштани маълумот;

- роx надодан ба каллобй ва тaxдид;

- бaрxyрди манфиатщ порaдиxй:

- роx надодан ба асардуздй (плагиат);

- таъмин намудани тавозуни aндешaxо,

- иcлоxи галату норacоиxои мавод;

- гузоштани xyny^ аник байни дaлелxо, aндешaxо, тaшреx ва тaxмин;

- риояи вокеият ва caxеxият дар маводи моxияти чиноидошта;

- тафтиш намудани маводи дар суд барасишаванда

- эxтиром гузоштан ва дaxлнопaзирй ба xaëra шaxcй;

- напазируфтани мукофот ва xaR^ калам ба aндешaxои моxияти гуногундошта;

- риоя намудани xyEy^ муаллиф;

- узви xизби сиесй набудан.

Бо назардошти моxият ва мyxтaво «Kоидaxо ва меъëрxои axлокии рафтор дар фаъолияти касбии рyзномaнигори ОИТ «Baрорyд»-ро метавон ба се гyрyx таксимбандй намоем:

Аввал, риcолaтxои аслй, ба монанди иззату эxтиром ва арчгузорй ба xaëти шaxcии инсон;

Дуюм, меъëрxои мамнуъ, мисли cоxтaкории xyччaтxо, гирифтани маълумот бо роxи каллобй, сиркат, тaxдид ва порaдиxй;

Сеюм, арзиши мавод, аз чумла caxеxият, айният, вокеият ва гуногунандешй.

Дар санади мазкур xaнгоми гирифтани маълумот истифода аз мукаррароти конунй, роx надодан ба асардуздй, дaxлнопaзирй ва эxтироми xaëти шaxcй, гирифтани маълумот аз caрчaшмaxои боэътимод, риояи тавозуни aндешaxо ва дигар мacъaлaxои axлокии

1Э8

фаъолияти журналиста ишорахо шудаанд. Бино ба иттилои И. Ч,амолов (директори хамонвактаи ОИТ «Вароруд»), тахияи коидахо ва меъёрхои фаъолияти касбии кормандони ОИТ «Вароруд» бо пешниходи бевоситаи коршиноси сохаи журналистикаи байналхалкй Андрей Лож сурат гирифтааст. И. Чдмолов таькид менамояд, ки дар яке аз нишастхои касбй Андрей Лож меъёрхои ахлоки касбии кормандони Ассосиатсияи британии Рейтер ва Очонсии амрикоии Associated Press-ро мисол оварда, зарурати ба талаботи журналистикаи фаромиллй мутоби; намудани фаъолияти ОИТ «Вароруд»-ро иброз доштааст. Махз ин хамкорй ва муаррифй ба он мусоидат намудааст, ки санади идоравии "Коидахо ва меъёрхои фаъолияти касбии кормандони ОИТ «Вароруд» тахия шавад. Аз он сабаб, ки ОИТ «Вароруд» низ кушиши фаъолият дар сатхи байналхалкй дошт, тахия ва цабули чунин меъёрхоро барои расидан ба ин максад мувофи; донистанд.

Яке аз мархилахои мухим чихати таъмини фаъолияти босамари корй ин хангоми ичрои вазифаи касбй риоя намудани коидахо ва меъёрхои зикршуда ба хисоб меравад, ки дар фаъолияти корй чандон осон набуда, амалигардонии онхо аз якчанд омилхои дигар вобастагй дорад. Аз он чумла, омилхои хукукй журналистро водор менамояд, ки дорои маърифати баланди хукукй бошад ва донад, ки маводи истифодашуда дар кадом холат асардуздй ба хисоб меравад, кадом маводи журналиста моликияти зехнй ба шумор меравад, дар кадом холат журналист хукуки муаллифй пайдо менамояд, кадом чанбахои хаёти инсон ба хаёти шахсй тааллук дорад ва чаро пахлухои мазкур дахлнопазир мебошанд?

Масъулияти ичтимоии журналист дар назди истеъмолгари иттилоот ва чомеа низ мухимтарин омили дигар ба хисоб меравад, зеро амалй шудани коида ва меъёрхои ахлоки касбии идора ба масъулияти ичтимоии хар як журналист вобастагй дорад. Дар ин маврид бояд маводи журналист ба манфиати чомеа равона шуда бошад ва журналист ба маводи дарчкардаи худ на танхо дар назди ВАО, балки дар назди чомеа - оммаи васеъ чавобгар мебошад. Масъулияти ичтимоии журналист водор месозад, ки у дар хама холат аз руи шуури маънавиаш фаъолият барад ва дар рафти ичрои вазифа масъулият дошта бошад. Ичрои ин масъулият ва риояи он, аз вазъи таъминоти моддии журналист вобастагй дошта, журналисте, ки аз маоши мукарраркардаи идора каноатманд аст, аз чихати моддй таъмин мебошад ва ин холат ба татбики самараноки ин масъулият кумак мекунад. Хдрчанд барои ин холатро ба дарачаи мувофи; расонидан мушкилихои зиёдеро пеш меояд.

Тахкикот маълум намуд, ки дар солхои 2003-2005 маоши рузноманигорони Очонсии иттилоотй ва тахлилии "Вароруд" аз 80 то 100 доллари амрикой ташкил дода, дар баробари ин барои омода намудани мавод аз чониби идора хакки калам пардохт карда мешуд. Идора кормандонро бо компютер ва телефону интернети ройгон таъмин менамуд. Дар давраи тахкик тахлилу тавзехи маводи ОИТ "Вароруд" ва нашрияи он "Вароруд" аз руйи мазмуну мухтаво, услуби баён, асоснокии факту далел, воситахои ифода аз расонахо ва нашрияхои дигар бартарият дошт. "Очонсии номбурда дар баробари нашрияи худ -"Вароруд", дар асоси шартномаи тарафайн Очонсихои иттилоотии "Озодй" ва "ВВС" -ро низ бо маводи иттилоотй таъмин менамояд. Нашрияи "Вароруд" аз соли 2005 мустакил гардид ва бо забони точикй ба нашр шуруъ намуд. Аудиторияи худро кисман аз даст дод ва ин боис гардид, ки теъдоди нашрия, ки ба 10 хазор нусха расида буд, кам шавад"[1, 48].

Омузиш ва тахлили сарчашмахои вобаста ба амалишавии "Коидахо ва меъёрхои фаъолияти касбии кормандони ОИТ «Вароруд» маълум намуд, ки самаранокй ва фаъолнокй дар ин самт то соли 2005 ба назар мерасад. Ба назари мо, заиф гардидани риояи коида ва меъёрхои ахлокй аз чониби журналистони идора ба ду омили асосй вобастагй

дорад. Омили аслй, пеш аз хама, ба кори дигар гузаштани И. Самолов - директори Очонсии иттилотй ва тахлилии «Вароруд» аст, ки яке аз менечерони бехтарин махсуб меёфт. Мусаллам аст, ки риоя ва густариши низоми хар як идораву ширкатхои вобаста ба воситахои ахбори омма аз фаъолияти огохона ва касбии рохбар вобастагии бевосита дорад. Омили дигар дар фаъолияти мустакили нашрия ва паст шудани сифати маводи он аст, ба ин васила як кисми хонандагони худро аз даст дод, ки ин холат ба вазъи молии нашрия таъсири манфй расонид. Аз ин лихоз, ракобати вокей байни кормандон ва нашрияхои онхо бештар бо воситаи ба рох мондани хангомабозиву айбчуиву айбсозихо сурат гирифт, ки дар натича риояи коида ва одоби касбй халалдор гашт.

Аз сухбат бо И. Чдмолов як холати таваччухангез оид ба риояи меъёри охирони коидахо ва меъёрхои ахлокии рафтор дар фаъолияти касбии рузноманигори ОИТ «Вароруд» маълум гардид. Ба гуфтаи у журналист Ч,. Юсуфй хангоми фаъолият вакти шиносой бо санади мазкур ба талаботи банди охирони ин аснод, яъне корманди Очонсии иттилоотй ва тахлилии «Вароруд» наметавонад узви ягон хизби сиёсй бошад, норозигй баён намуда, ин холатро поймол кардани хукукхои журналист арзёбй намуудааст (Сухбат бо И. Чамолов 22 майи соли 2017).

Ба андешаи мо талаботи банди мазкур, яъне хангоми фаъолият узви ягон хизб набудани журналист бо максади риояи меъёри бегаразй мебошад, зеро агар журналист узви ягон хизб бошад, хангоми таълифи мавод манфиатхои хизбияшро пеш гузорад, манфиатхои аудитория коста мегардад.

Омузиш ва тахкики махсусиятхои татбики коидахо ва меъёрхои ахлоки касбй дар ОИТ "Вароруд ба мо имкон фарохам овард, ки ба хулосахои зерин оем:

Аввал, матбуоти даврии вилояти Сугд дар замони Истиклол дар фазои иттилоотии кишвар накши намоён дорад. Заминахои сиёсиву ичтимой ва касбй бо зухур ва ташаккули меъёрхои этикаи рузноманигорй барои баланд бардоштани савияи донишхои ахлоки касбй ва бехтар гардидани сатху сифати мухтавои воситахои ахбори омма заминаи муфид фарохам овард;

Дуюм, дар баробари фарохам омадани шароити мусоиди сиёсиву хукукй ва дар ин замина ба фаъолият огоз намудани воситахои ахбори оммаи гуногунсамт, хоса нашрияхои даврй бахри химояи субъектхои иттилоотй, дар навбати аввал, химояи манфиатхои аудитория ва нигох доштани обру ва эътибори кории рузноманигорон зарурати кабули меъёрхои этикаи касбиро ба миён овард;

Сеюм, бори аввал дар аз чониби воситаи ахбори оммаи минтакавии ОИТ "Вароруд" санади идоравй бо номи "Коидахо ва меъёрхои ахлокии рафтор дар фаъолияти касбии рузноманигори ОИТ "Вароруд" ба тасвиб расид, ки ин санад барои кормандони очонсй ва нашрияхои "Вароруд". "Хдмсояхо" тааллук дошта, пеш аз хама, бозгуйи масъулиятшинос будани журналистони вилояти Сугд аст;

Чорум, коидахо ва меъёрхои ахлоки касбии идораи ОИТ "Вароруд" танхо принсипи умумй ба хисоб рафта, дар он мушаххасу аник ва дакик дар холатхои муайян чи тавр фаъолият намудан, мукаррар нагардидааст. Аз ин лихоз, дар бисёр холатхо журналист дар халли мушкилихо душворй мекашад, ягона чизе ки ба у кумак карда метавонад, дониш ва маърифати касбии журналист ба хисоб меравад.

ПАЙНАВИШТ:

1. Бобоцонова, М. С. Риояи этикаи касбй дар матбуоти даврии вилоятй (дар мисоли нашрияхои вилояти Сугд) /М.С. Бобоцонова. - Душанбе, 2019. -154 с.

2. Ворошилов, В.В. Журналистика / В. В. Ворошилов. - Москва, 2004. - 656 с.

3. Лазутина, Г. В. Профессиональная этика журналиста / Г. В. Лазутина. - Москва, 1999. - 208 с.

4. Иноятов И., Царшибоев Н. Тафсири Меъёрхои ахлоции фаъолияти журналистй дар Тоцикистон / И. Иноятов, Н. Царшибоев. - Душанбе, 2011. - 40 с.

5. Цоида%о ва меъёрхои ахлоции рафтор дар фаъолияти касбии рузноманигори ОИТ «Вароруд»// Вароруд, 2003. - 03 март.

6. Мацмуаи санад%ои меъёрии %уцуции Тоцикистон дар со%аи воситахои ахбори омма. -Душанбе, 2012. - 130 с.

7. Усмонов, И. Шар%и "Меъёрхои ахлоции фаъолияти журналистй дар Тоцикистон " / И. Усмонов. - Душанбе, 2011. - 64 с.

REFERENCES:

1. Bobojonova, M.S. Compliance with the Norms of Professional Ethics in the Regional Periodical Press (on the example of publications of Sughd region) / M.S. Bobojonov. -Dushanbe, 2019. -154 pp.

2. Voroshilov, V.V. Journalism / V. V. Voroshilov. - M., 2004. -656pp.

3. Lazutina, G. V. Professional Ethics of a Journalist / G. V. Lazutina. - M., 1999. -208 pp.

4. Inoyatov I., Karshiboev N. Commentary on the Ethical Norms of Journalistic Activities in Tajikistan /1. Inoyatov, N. Karshiboev. - Dushanbe, 2011. - 40pp.

5. Rules and Ethical Standards of Conduct in Professional Activities of a Journalist of AAI "Varorud" // Varorud, 2003. - March 03.

6. Code of Normative Legal Acts of Tajikistan on Mass Media / - Dushanbe, 2012. -130pp.

7. Usmonov, I. Commentary on "Ethical Norms of Journalistic Activity in Tajikistan" / I. Usmonov. - Dushanbe, 2011. - 64 pp.