CC BY
14
(10.01.10) МЕДИАКОММУНИКАЦИИ И ЖУРНАЛИСТИКА 5.9.9. МЕДИАКОММУНИКАТСИЯХР ВА РУЗНОМАНИГОРЙ 5.9.9. MEDIACOMMUNICATIONS AND JOURNALISM
УДК: 070
DOI 10.24412/2413-2004-2023-1-129-133
БА ЪЗЕ МУЛОХЦЗАХР Бобоцонова Ранохон Махмудовна, д. и.
ПЕРОМУНИ СА ТХИ БАРНОМАХОИ филол., профессори кафедра журналисти ТЕЛЕВИЗИОНХОИ МАХАЛЛЙ (Душанбе, Тоцикистон)
НЕКОТОРЫЕ СООБРАЖЕНИЯ Бободжонова Ранохон Махмудовна, д-р филол. ОБ УРОВНЕ ПРОГРАММ наук, профессор кафедры журналистики РТСУ МЕСТНЫХ ТЕЛЕКАНАЛОВ (Душанбе, Таджикистан)
SOME CONSIDERATIONS Bobojonova Ranokhon Mahmudovna, Dr. of BESET WITH LOCAL TV Philology, Professor of the department of PROGRAMMING journalism under the RTSU (Dushanbe,
Tajikistan) E-MAIL: rano-bobojon@mail.ru
Мавцеи телевизиони тоцик дар замони муосир, муцащазгардонй аз лщози техники, масъалауои рушд аз нигоуи касбият, ки нисбат ба ВАО цавобгу аст, ба талаботи замони муосир мавриди омузиш ва тащил царор гирифтааст. Цамчунин усулуо ва шаклгирии барнома ва тауаввули жанруои телевизиони барраси мешавад. Муаллиф бар он назар аст, ки дар вазъияти технологии муосир, ки зеуни сунъи ба эусосоти инсон таъсир мерасонад, асаруои бадеи, матнуои гуногун меофарад, эутимолияти хатар ба фаъолияти телевизионуои мауалли вуцуд дорад. Зикр шудааст, ки аз нигоуи касби омода будан ва таваццуу намудан ба мавзущои доги руз яке аз рощои уалли ин масъала маусуб меёбад. Хулоса мешавад, ки имруз низ дар телевизион риояи меъёруои забони адабии уозираи тоцик, тарбияи ахлоции шаурвандон тавассути телевизион, риояи талаботи жанруои журналистикаи телевизион масъалаи мубрам ба шумор меравад.
Калидвожа^о: телевизион, жанруои телевизиони, меъёруои ахлоци, ВАО, журналист, барнома, сеткаи барномауо, студия
Изучено положение таджикского телевидения в современном мире, его техническое оснащение, проблемы развития с точки зрения профессионализма, отвечающего современным требованиям к СМИ. Также обсуждаются методы подготовки и структура программ, эволюция телевизионных жанров. Обосновано мнение, что в современном технологическом веке, когда искусственный интеллект воздействует на эмоции человека и создает различные тексты и произведения искусства, существует вероятность возникновения опасности для деятельности местных телекомпаний. Высказана мысль, что профессиональная подготовка и внимание к актуальным вопросам являются одними из путей решения этой проблемы. Делается вывод, что на сегодняшний день актуальным остается соблюдение норм современного таджикского литературного языка, нравственное воспитание граждан посредством телевизионных программных сетей, соблюдение журналистами этических норм и требований к телевизионным жанрам.
Ключевые слова: телевидение, телевизионные жанры, этические нормы, СМИ, журналист, программа, программная сеть, студия
The article dwells on the position of Tajik television at contemporary world, its technical equipment, the problems concerned with its development from the point of view of
professionalism that meets modern requirements for media. The article discusses the methods of preparation and the structure of programs, television genres evolution as well. The opinion is substantiated that in modern technological age, when artificial intelligence affects human emotions and creates various texts and works of art there is a possibility of a danger to local television companies activities. It is suggested that professional training and attention to topical issues are considered to be one of the ways aimed at the solution of the problem in question. It is concluded that today the observance of norms of modern Tajik literary language, citizens' moral education through televisional program networks observed by journalists of ethical norms and requirements for televisional genres remain the relevant ones.
Key words : television, televisional genre, ethical standards, media, journalist, program,
software network, studio
Дар Точикистон телевизион х,ануз васоити ахбори оммаи асосй бокй мемонад. Тах,лилх,ое, ки анчом дода шудаанд ба он ишора менамоянд. Дар баробари ин фаъолияти шумораи зиёди шабаках,ои телевизионй, метавонанд боиси ба вучуд омадани ракобат гардида, барои чалби бештари тамошобинон мусоидат намоянд, вале мушкилот ва монеах,ои зиёде дар ин самт ба назар мерасанд.
Ба андешаи му^аккикони ватанй И.Усмонов, ЧМукимов ва дигарон телевизиони точик аз огози пайдоиши худ якчанд даврах,ои таърихй ва марх,илах,ои рушдро тай намудааст. Телевизион х,амчун васоити ахбори оммаи дастрас, арзон, анъанавй фаъолият менамояд, зеро х,ар як хонаводаи точикистонй х,еч не як телевизор истифода менамоянд. Аз он чих,ат арзон аст, ки барои тамошои телевизион маблаг ситонида намешавад, хдрчанд танх,о барои истифодаи барк маблаг пардохт мешавад. Дар х,олати тавассути телевизионх,ои нокилй тамошо намудани телевизион х,ам арзиши мох,онаи он аз 25-30 сомонй зиёд нест. Анъанавй аз он чих,ат аст, ки тамошои телевизион аз насл ба насл чун одати мукаррарй ва ба талаботи ичтимой мубаддал гаштааст. Ч,адвали барнома^ои телевизионй бо назардошти ба инобат гирифтани шавку рагбати бинандагон мавсими кор, давомнокии шабонарузй мураттаб карда мешаванд. Масалан, вакти сертамошобин мавсими тобистон соащои аз 20:30 то 21:30 бошад, дар мавсими зимистон аз 19:00 то 20:30 ба х,исоб меравад.
Дар замони истиклолии кишвар мавкеи телевизиони точик аз лих,ози техникй мучавдаз ва аз нигох,и касбият рушд намуда, ба талаботи замони муосир мутобик мегардад. Хамчунин, шаклу усулх,ои барномасозй ва тахдввули жанрй такмил меёбад.
Бино ба маълумоти Кумитаи телевизион ва радиошунавонии назди Хукумати Чум^урии Точикистон, шумораи шабаках,ои телевизионй, радио ва студиях,ои аудиовизуалй дар кишвар ба 66 адад расидааст, аз чумла 15 шабакаи давлатй, 18 шабакаи мах,аллии мустакил, 14 шабакаи нокилй, инчунин 3 IP-телевизион ва 14 студияи истех,соли мах,сулоти аудиовизуалй фаъолият мебаранд [10].
Харчанд мавзуи барномах,ои шабаках,ои телевизионй мушаххас аст, лекин такроршавй ва ба х,ам монандии онх,о зиёд аст. Табиист, ки контенти барномах,ои иттилоотии шабаках,о фарк мекунад ва унвони барнома^о низ дигар аст: «Субх,», «Субх,и Боми чах,он», «Ахбор» ва «Навид», лекин барномах,ои мусикй, фархднгй ба х,ам монанд аст. Максади асосии шабаках,ои мах,аллй дар огози фаъолият чалби бештари тамошобин ба иттилооти мах,аллй буд. Имруз тавассути интернет дастрасй ба барномах,ои телевизионии чах,он имкон дорад. Ба дилхох, контенте, ки телевизионх,о дар «Youtube» мегузоранд, имкони дастрасй бо пайвастшавй ба интернет пайдо мешавад. Шабаках,ои ичтимой манбаи иттилоот, маърифат, дилхушй гардидааст. Дар сах,ифах,ои Инстаграмм ва ^k-Ток маводи аксиву
навори хурдхачм фаровон аст. Ин хама омили мухими ракобат барои ба даст овардани тамошобин мегардад. Пас суоле пеш меояд, ки дар чунин фазои иттилоотй андеша ва иродаи тамошобини точикро чй гуна бояд нигох дошт? Телевизионхои махаллиро чй интизор аст? Агар вазъият чунин бокй монад ояндаи телевизионхои махаллй чй мешавад?
Телевизионхои махаллй дар шакли анъанавй (аналогй) мавчи худро пахш менамоянд ва ба пахши ракамй, бояд то соли 2024 пайваст шаванд. Техникаи кухнашуда, нарасидани кадрхои махаллй ва чойивазкунии кадрхо, кам будани маош муаммохои доимй ба хисоб меёбанд. Мухтавои асосии барномахои телевизионхои махаллй бештар аз барномаву кинохои бадей иборат аст. Агар дар мукоиса гирем танхо телевизиони Симои мустакили 1-уми шахри Хучанд 40 % барномаи худй ва 60 % барномахои истехсоли беруна ташкил мекунад. Барои намуна чадвали якмохаи барномахои телевизиони СМ-1-ро тахлил намудем. Дар баробари барномахои шабакахои хоричй «Ералаш», «Поедем поедим», «Кухня» чанд барномахои аз бойгонй ба монанди «Ормон», «Ру ба ру», «Офтобборон» намоиш дода мешавад. «Чароги хидоят», «Гулистони маънй», «Печутоби замон», «Дарси киношиносй» барномахои нав буда, дар онхо реклама чойгир карда шудаанд. На хама шабакахои махаллй имкони истехсоли барномаи иттилоотй доранд, зеро барномаи иттилоотй тамошобини зиёд дорад, вале серхарч мебошад. Чунончи барномахои иттилоотии телевизионхои СМ-1, Азия, 7 ситора бо унвонхои «Хабар», «Навид» ва «Имруз» дар соатхои 18:00 ва 20:00 ба эфир мебарояд. Мухтавои аксари дигар телевизионхо аз хабари марказхои иттилоотии макомоти шахрй ва хабархои маркази ВКД иборатанд. Пресс-релизе (фишурдахои матбуотй), ки аз чониби хадамоти матбуотй ин ё он сохтор ва ё идора омода мегардад, кори журналистро бешубха осон менамояд. Факту ракамхои он бехато аст, харчанд набояд фаромуш кард, ки он аз чониби сохтору идораи хавасманд омода гашта, манфиати худро дар чойи аввал мегузоранд. Манфиати аудитория бояд аз чониби ВАО ба назар гирифта шуда, факту ракамхои пахшшаванда тахлил ва санчида пешниход шаванд.
Яке аз жанрхои мухим дар телевизион гузориши телевизионй мебошад. Таркиби гузоришхои телевизионй аз навор, мусохиба, овози табий(интершум), стенд ап ва матни журналист иборат аст. Хднгоми омода намудани гузориш ва то зинаи пахши он журналист масъулиятро хис мекунад. Гузориш фахмо ва осонбаён бошад, зеро тамошобин имкони якбор кабул намудани маводи иттилоотиро дорад.
Телевизионхо дигар бештар барномахои мустаким намоиш медиханд, зеро онхо шавковар ва камхарчанд. Тамошобин медонад, ки агар хато, сахв равад, ин барномаи мустаким аст ва конун ичозат медихад. Албатта, дигар чихати мухими барномахои мустаким ин аз омода будани мехмон ва махорати журналист алокамандии зич дорад. Жанрхои истифодашаванда дар барномахои мустаким бештар мусохиба, ток-шоу мебошанд, ки онхо жанрхои асосй ва сертамошобин махсуб меёбад. Дар мукоиса бо телевизионхои кишвархои дигар, ки хамчунин тамошобини зиёд дорад, тахаввули жанрй назаррас нест. Чунончи дар барномаи «Пусть говорят» аз телевизиони РТР унсурхои репортаж, мусохиба, тафсир, тахлил ва сужетхои гуногун истифода мешавад, ки тарзи пешниходи мавзуъ дар ток-шоу-и «Печутоби замон»-и телевизиони СМ-1 мушохида мешавад, аммо ток-шоу-и мазкур дар сабти пешакй пешниход мешавад. Барномаи ток-шоу-и «Мехвар» сюжетхои тахлилй омода карда, дар рафти барномаи мустаким намоиш медод ва андешаи мехмонон дар он шунида мешуд. Чунин тарзи кор харчанд захматталаб, вале сертамошобин аст.
Тамошобини точик хайрхох ва камталаб буда, дар баробари он анъана ва одатхои мушаххаси худро дорад, ки у таъсиргузор барои раванди рушд ё таназзули барномахои
телевизионй мебошад[5]. Чунончи дар солхои аввал тахминан хамаи шабакахои телевизионхои махаллй барномаи табрикотй ба монанди «Таманно», «Зодруз муборак» ва гайра доштанд, ки бо фармоиши суруд, клип ва сурати сохибчашн табрикот мерафт. Ин барномахо бо сабаби набудани фармоиш аз чадвали барномахои шабакахои телевизионй хорич карда шудааст. Ин шакли барномасозй аз телевизион ба шабакахои ичтимой кучидааст. Дар телевизион омузиши аудитория барои шуъбахои тичоратй мухим бо^й мемонад, чунки чалби сарпарастон ва реклама ба зиммаи онхост. Аз маълумоте, ки аз шуъбаи рекламаи якчанд телевизионхои махаллй ба даст омад, таваччух ба барномахои ахло^иву динй бештар аст ва мехоханд, ки рекламаи онхо дар соатхои прайм--тайми барномахои номбурда чой дода шавад. Шуъбахои реклама нисбат ба аудиторияи телевизионй истилохи муштарй (клиент)-ро истифода менамоянд. Ма^сад аз он танхо муштариёне, ки рекламаи худро дар телевизион чойгир мекунанд ё сарпарасти барномахои телевизионй мебошад. Агар манфиати рекламадиханда ва тамошобин мувофи^ набошад, тиб^и меъёрхои этикаи байналхал^ии журналистй амал намуда, ба аудиторияи худ рост гуфтан, холисона инъикос намудан, баланси хабарро риоя кардан, аз якчанд манбаъхо чустучу намудани иттилоъ мухим аст, яъне риояи меёрхои ахло^ии журналистй эътимоди аудиторияро меафзояд. Тачриба нишон медихад, ки ихтилоф байни аудитория ва муштарй баъзан рух медихад. Чунончи аксарияти васоити ахбори омма дар ^азияи Парвиз Давлатов (корманди ширкати Мегафон) му^обили Мадина хомуширо пеш гирифтанд ва бо дахолати чомеаи шахрвандй мавцеи ВАО чолибтар шуд. Ширкати Мегафон яке аз рекламадихандагони чиддй ва устувор буд. Ва^те ^азияи латукуби хамсари Парвиз Давлатов Азиза Давлатова корманди хамин ширкат Мадина ва ба марг расидани у дар натичаи латукуб ВАО хомуш буд, вале сахифахои шабакахои ичтимой пур аз сарусадо буданд. Манфиати аудитория болотар аз манфиати муштариён бояд бошад, ки тачриба онро исбот намуд.
Аудиторияи телевизионхои махаллй ба барномахои ахло^иву динй таваччух доранд. Доир ба мухтавои барномахои мазкур сармухаррири яке аз телевизионхои махаллй Илхомчон Хршимов фикру андешахои худро чунин иброз медорад:
Аз дигар барномахо жанри ток-шоу бинандаи зиёд дорад.Чунин барномаи сертамошобин «Печутоби замон»-и Мухаббат Муродова дар телевизиони СМ-1 мебошад. Хдмчунин барномаи ахло^ии «Гулистони маънй» тамошобини зиёд дорад. Тамошобин фикру андешаи худро дар хошияи ин барномахо менависад. На танхо дар телевизион дар шабакахои ичтимой онро тамошо мекунанд. Мохиятан доираи тамошобин 35-50 сола мебошад. Ин категория истифодабарандаи интернет ва тамошобини телевизион аст. Доираи тамошобини аз 60- сола боло аз интернет барномахои телевизионй кам тамошо мекунад ва яке аз мушкилот суръати интернет ва гаронарзиш будани он мебошад. Хдрчанд истифодабарандагони интернет дар Точикистон хамасола меафзояд, лекин барномахои маърифатй барои аудиторияи интернетй бо шумораи кам тахия мешавад.
Дар шароити ра^обати пуршиддати ВАО-и анъанавй, шабакахои ичтимой чй бояд кард, ки аудиторияи телевизионхои махаллй аз даст наравад. Зеро дар вазъияти технологии муосир, ки интеллекти сунъй асархои бадей меофарад, матнхои гуногунро рубардор месозад ва ба эхсосоти инсон сарукор дорад, хатар хам ба хастии телевизионхои махаллй ва хам ба касби журналистй ба вучуд омадааст. Аввалан, омода будан аз нигохи касбй, баъдан ба мавзуъхои доги руз таваччух намудан аз роххои нигох доштани аудитория бошад, сониян тарбияи аудитория низ аз масъалахои мухим мебошад. Дар му^оиса дар даврони начандон дур, хусусан замони шуравй зав^и баланд, тарбияи ахло^й
ба воситаи телевизион сурат мегирифт. Фахшу куштор буд, лекин масштаби он дигар буд, дар барномахои телевизионй аудиторияи гуногун ба назар гирифта мешуд, ба эфир намерафт, зеро психикаи тамошобин эхтиёт мешуд. Тамошобин низ тафаккури интикодй дошт ва хубу бадро фарк мекард. Нормахои забони адабии точикй риоя мегардид.
Имруз зарурати ба забони адабии точикй риоя кардан дар телевизион, тарбияи ахлокй тавассути телевизион масъалаи актуалй бокй мемонад. Дар телевизион жанрхои гуногун бошад ва талаботи жанрй риоя гардад. Суруд лозим, истирохат, шеърхонй мухим, вале хамаи он дар доираи меъёрхои муайян бояд бошад. Арзишхои умумиинсонй, анъанахои миллй бо таргиботи доимй дар шароити чахонишавй нигох дошта мешавад.
ПАЙНАВИШТ:
1. Амзин А. и др. Как новые медиа изменили журналистику / А. Амзин. - Екатеринбург: Альфа Принт, 2016. - С. 304.
2. Багиров Э.Г., Канцев И.Г. Телевидение, ХХ век / Э.Г. Багиров, И.Г. Канцев. -Москва: Искусство, 1968. - С. 303.
3. Бобоцонова Р.М., Бобоцонова М.С. Системаи воситаи ахбори омма ва таблиг (комплекси таълимй-методй) / Р.М. Бобоцонова, М.С. Бобоцонова. - Хуцанд: Нури маърифат, 2020. - С.168.
4. Долгова Ю.И., Перипечина Г.В. Телевизионная журналистика: учебное пособие. -Москва: Аспект Пресс, 2019. -С.208.
5. Усмонов И. Журналистика. Цилди 4. - Душанбе, 2008. - С.473.
6. Цвик В.Л. Телевизионная журналистика / В.Л. Цвик. -Москва: Аспект Пресс, 2004. -С. 382.
7. https://tg.wikipedia.org/wiki/
8. https://sputnik-tj.eom/20150525/1015549566.htmlps://sputnik-tj.com/20150525/1015549566.html
9. https://www.osiyoavrupo.tj/index.php/mavodhoi-ilmi/maqolaho/item/1019-istifodai-tekhnologiya-oi-multimed-dar-ravandi-ta-siloti-fosilav
10. https://www.google.com/search
REFERENCES:
1. Amzin A. et al. How new media have changed journalism / A. Amzin. Yekaterinburg: Alfa Print, 2016. - 304 p.
2. BagirovE.G., KantsevI.G. Television, 20th century. -M.: Art, 1968. - 303p.
3. Bobojonova R.M., Bobojonova M.S. Media system and propaganda (educational and methodological complex). - Khujand: Light of Enlightenment, 2020. - 168 p.
4. Dolgova Yu.I., Peripechina G.V. Televisional journalism: manual. - M.: Aspect Press, 2019. - 208 p.
5. Usmonov I. Journalism. V.4. - Dushanbe, 2008. - 473p.
6. Zvik, V.L. Televisional journalism / V.L. Zwick. -M.: Aspect Press, 2004. - 382 p.
7. https://tg.wikipedia.org/wiki/
8. https://sputnik-tj.com/20150525/1015549566.htmlps://sputnik-tj.com/20150525/1015549566.html
9. https://www.osiyoavrupo.tj/index.php/mavodhoi-ilmi/maqolaho/item/1019-istifodai-tekhnologiya-oi-multimed-dar-ravandi-ta-siloti-fosilav
10. https://www.google.com/search
