Научная статья на тему 'МАХСУС ТИББИЙ ГУРУҲ ТАРКИБИГА КИРУВЧИ ЎҚУВЧИЛАРНИНГ ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ ДАРСЛАРИНИ ОПТИМАЛЛАШТИРИШ'

МАХСУС ТИББИЙ ГУРУҲ ТАРКИБИГА КИРУВЧИ ЎҚУВЧИЛАРНИНГ ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ ДАРСЛАРИНИ ОПТИМАЛЛАШТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Науки о здоровье»

CC BY
44
2
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Fan-Sportga
Область наук
Ключевые слова
СОғЛОМ ТУРМУШ ТАРЗИ / ЖИСМОНИЙ ТАЙЁРГАРЛИК / МАХСУС ТИББИЙ ГУРУҲ / ТАШКИЛИЙ УСЛУБИЙ ШАРТ ШАРОИТЛАР

Аннотация научной статьи по наукам о здоровье, автор научной работы — Maматкулов А.А., Жалолов И.М.

Ушбу мақолада махсус тиббий гуруҳ таркибига кирувчи ўқувчиларнинг жисмоний тарбия жараёни самарадорлигини оширишнинг ташкилий методик шартлари ҳамда жисмоний тарбия воситалари ва усулларини танлашда тиббий педагогик кўрсатмалар ҳисобга олинган.В данной статье приведены методы контроля физического процесса учащихся, входящих в состав специальной медицинской группы, а также организационные и физические условия занятий по физической культуре, а также методы физического воспитания.In this article, the teacher is engaged in the control of the physical process of students who are part of a special medical group, as well as the organizational and physical conditions of physical education, as well as methods of physical education.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МАХСУС ТИББИЙ ГУРУҲ ТАРКИБИГА КИРУВЧИ ЎҚУВЧИЛАРНИНГ ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ ДАРСЛАРИНИ ОПТИМАЛЛАШТИРИШ»

Детско-юношеский спорт

Педагогика фанлари буйича фалсафа

доктори (PhD), доцент в.б А.А. МАМАТКУЛОВ1

Катта у^итувчи И.М. ЖАЛОЛОВ1

Тулистон давлат университети Гулистон шахри, Узбекистан

Муаллиф билан ботланиш учун:

akmal.mamatkulov0209@gmail.com

МАХСУС ТИББИИ ГУРУХ; ТАРКИБИГА КИРУВЧИ УЦУВЧИААРНИНГ ЖИСМОНИИ ТАРБИЯ ДАРСААРИНИ ОПТИМААААШТИРИШ

Аннотация

Annotation

В данной статье приведены методы контроля физического процесса учащихся, входящих в состав специальной медицинской группы, а также организационные и физические условия занятий по физической культуре, а также методы физического воспитания.

Ключевые слова: здоровый образ жизни, физическая подготовка, специальная медицинская группа, организационно-методические условия.

Ушбу маколада махсус тиббий гурух таркибига кирувчи укувчиларнинг жисмоний тарбия жараёни самарадорлигини оширишнинг ташкилий-методик шартлари хамда жисмоний тарбия воситалари ва усулларини танлашда тиббий-педагогик курсатмалар хисобга олинган.

Калит сузлар: cofmom турмуш тарзи, жисмоний тайёргарлик, махсус тиббий гурух,, ташки-лий-услубий шарт-шароитлар.

In this article, the teacher is engaged in the control of the physical process of students who are part of a special medical group, as well as the organizational and physical conditions of physical education, as well as methods of physical education.

Key words: health image of the body, physical training, special medical group, organizational and methodological conditions.

Долзарблиги. Юртимизда Учинчи Ренессанс пойдеворини барпо этишдек улуг максадни куйган эканмиз, бунинг учун янги Хоразмийлар, Берунийлар, Ибн Синолар, Мирзо Улугбеклар, Навоий ва Бобур-ларни тарбиялаб берадиган мухит ва шароитларни яратишимиз кераклиги, бунда энг аввало, таълим ва тарбияни ривожлантириш, соглом турмуш тарзини ка-рор топтириш, илм-фан ва инновацияларни тараккий эттириш миллий гоямизнинг асосий устунлари булиб хизмат килмоги лозим.

Бу борада Президентимизнинг 2020 йил 3-декабр-даги "Иктидорли ёшларни саралаб олиш тизими ва академик лицейлар фаолиятини такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги ПК-4910-сонли Ка-рорида белгилаб берилган вазифалар уз тасдигини топмокда [1].

Зеро, жисмоний машклардан касалликларни олдини олиш ва касалликларни даволашда фойдала-ниш масалалари кадимдан маълум. Яъни, жисмоний машкларнинг даволовчи хусусиятларини хозирги кун-да хам хеч ким инкор этмайди. Маълумки, кундалик турмуш ва мехнат фаолияти жараёнида жарохатланиш gj ёки тугма касалликларни олдини олиш ва бартараф ° этишда жисмоний машкларнинг алохида урни бор.

Баъзи хасталик ва касалликларни махсус жисмоний ^ машклар билан даволаш зарурияти мавжуд. Бу эса со жахон тиббиётида илмий-амалий жихатдан асосла-^ ниб, узок утмишлардан буён кулланилиб келинмокда & [3].

^ Муайян ижтимоий маком ёки укув ишларининг

I® узига хос хусусиятлари, укувчиларнинг турмуш тарзи

ва яшаш мухити, психоэмоционал стрессларнинг юко-ри даражада булиши, нотугри овкатланиш, зарарли одатлар, харакат фаолиятининг сустлиги бевосита укувчиларни жамоат олдида жуда заифликга хамда ижтимоий хаётнинг нокулай вазиятларига тушиб колишларига сабаб булиши мумкин [2].

Статистик маълумотларга кура бугунги кунда, укувчилар сонининг тобора ортиб бораётгани, хамда нокулай мухит асосида укувчиларнинг харакат фаоллиги чекланиб бормокда. Шу боисдан хам, академик лицейларнинг мезонларида жисмоний тарбия соглом хаёт тарзи динамик фаровонлик ва юкори ишчанлик кобилияти учун билим, куникма ва малакаларнинг муваффакиятли ва ишончли ри-вожланишини кафолатлашга каратилганлиги билан ажралиб туради [4].

Маълумки, академик лицейларда соглигида огиш булмаган укувчилардан ташкари турли касалликларга чалинган шахслар хам укишга киради. Укувчиларни тиббий курик утказишдан максад уларни махсус тиббий гурухларда жисмоний тарбия билан шугуллан-тиришдан иборатдир. Бугунги кунда минг афсуслар булсинки, ушбу гурух таркибига киритилган куплаб укувчи ёшларнинг салмокли сони ортиб бораётганини кузатиш мумкин. Адабиёт манбаларига кура, махсус тиббий гурухларга жалб килинган укувчи ёшларнинг умумий сони жами укувчиларнинг 5-10 фоизини ташкил килса бир катор таълим муассасаларида бу курсаткич сезиларли даражада юкори эканлигидан далолат бермокда, яъни бу 20 фоизгача укувчилар сони купрок эканлиги ва бу эса самарали тикланиш

76

www.fansports.uz

Детско-юношеский спорт

воситаларига эхтиёж сезилаётганлигидан далолат беради. Уларда хам бошкалар каби жисмоний харакат-ларга, жисмоний мехнатга ва психологик дам олишга зарурат тугилмокда. Натижада, махсус тиббий гурух таркибига кирувчи укувчилар учун жисмоний тарбия ва согломлаштириш ишлари (уларнинг саломатлик холатига мос келадиган шаклларда) мухим ахамият касб этмокда [5].

Тадкикотнинг максади. Гулистон академик лицейида махсус тиббиёт гурухига бириктирилган укувчилар учун жисмоний тарбия жараёни самарадор-лигини оширишнинг ташкилий-услубий шартларини ишлаб чикиш ва тажрибада асослаш.

Тадкикот вазифалари:

- махсус тиббий гурух таркибига кирувчи укув-чиларнинг жисмоний тарбия жараёнида мавжуд ва-зиятни хамда турли согломлаштирувчи усулларнинг самарадорлигини урганиш.

- 15-17 ёшли укувчиларнинг жисмоний тарбия ва укув ишларига хамда мехнат унумдорлигини оши-ришга хизмат килувчи ташкилий-методик шарт шаро-итлар мажмуини ишлаб чикиш ва тажрибада куллаш.

Тадкикот услублари ва уни ташкил этилиши. Тадкикот усулларини танлаш бевосита назарий ва амалий муаммоларнинг хулосаси билан белгиланади. Тадкикот давомида куйидаги методлардан фойдала-нилди: илмий-услубий адабиётларни тахлил килиш ва умумлаштириш, педагогик кузатиш, морфо-функци-онал холат хамда жисмоний тайёргарликни умумий бахолаш, педагогик тажриба ва математик статистик услуб.

Педагогик тадкикот Гулистон академик лицейи укувчилари билан 2021-2022 укув йиллари давомида утказилди. Тадкикотда Гулистон акдемик лицейида тахсил олувчи 15-17 ёшли 73 нафар укувчилар ишти-рок этдилар.

Тадкикот натижалари ва мухокамаси. Ил-мий-услубий адабиётлар ва олиб борилган тадкикот натижаларига мувофик жисмоний тайёргарликнинг ушбу даражаси ва махсус тиббий гурухларга мансуб укувчи ёшларнинг саломатлик холатини тавсифловчи салбий тенденцияларни, укувчилар учун тузилган жисмоний тарбия дастурлари самарадорлиги ва ишлаб чикилиши бевосита саломатлик муаммолари билан богликлигини курсатади.

1-Жадвал

Гулистон академик лицейининг тажриба гурухида махсус тиббий гурухлари таркибига кирувчи укувчилар билан машгулот-ларни оптималлаштиришнинг ташкилий ва услубий шартлари

Тажрибада махсус тиббий гурухлари укувчилари билан утказиладиган машгулотларда дарсларни оптималлаштиришнинг ташкилий ва услубий шартлари учун биз томонимиздан ишлаб чикилган концептуал модел

-танланган спорт турига асосланиб спорт машгулотлари воситалари, усуллари ва услубий шаклларидан фойдаланиш;

-укув жараёнининг укув функциясини ошириш, харакатга оид машкларни бажариш учун ижобий мотивация бериш, рухсат этилган харакат фаолияти базасини купайтириш максадида укувчиларни куникмаларни узлаштириш жараёнига жадал жалб этиш;

-саломатлик холати буйича тахминан бир хил булган махсус тиббий гурухларни тузиш;

-жисмоний тарбия воситалари ва усулларини танлашда тиббий-педагогик курсатмаларни хисобга олиш;

-саломатлик холатидаги мавжуд огишларни тузатиш ва реабилитация килиш учун терапевтик жисмоний маданиятнинг индивидуал табакалаштирилган услубларини жорий этиш;

-педагогик усуллардан фойдаланиш, хар кандай дарсда маълум, тугри танланган ва катъий максадли машклардан фойдаланишни белгиловчи катъий тартибга солинган машк усули, очик хавода уйинлар ёки спорт уйинларини киритиш билан тавсифланган уйин усули ракобат усули -синфларнинг хиссий охангини ошириш моменти сифатида;

-махсус тиббий гурухларда талабаларнинг тиббий-педагогик назорати ва уз-узини назоратини ташкил этиш ва доимий равишда олиб бориш.

Бугунги кунда, махсус тиббий гурухларда укувчи-ларнинг жисмоний тарбиясини ташкил этиш буйича кам сонли ёндашувлар мавжуд эканлигини куриш мумкин. Биринчи ёндашув бу энг самарали булган ёндашувлардан бири бу шахсий ёндашувдир. Индивидуал потологияни хисобга олган холда машгулотларни утказиш усули, функционал имкониятлар ва тайёргар-ликни хисобга олган холда катъий меъёр танланади. Иккинчи ёндашув эса оммавий ёндашув хисобланади. Бу уз навбатида потологик огишлар, фаол холатлар хамда иштирокчиларнинг тайёргарлигини уртача хи-собга олиш билан тавсифланади (1-жадвалга каранг).

Х,аракат юкламаси асосида реакция ва уз-узини назорат килиш тизимли равишда амалга оширилди. Назорат машклари бир хил жисмоний тайёргалик-га эга булган укувчиларга мослаштирилди. Юрак уриш тезлигини хисоблаш ва хисобга олиш, нафас олиш сони, вазни, кул ва орка мушакларининг кучи, упканинг тириклик сигими хамда имкониятлари ва бошкалар. Уз-узини назорат килишнинг субъектив курсаткичлари хам кулланилди: махсус тиббий гу-рухлар таркибига кирувчи укувчилар уз-узини назорат килиш кундаликларини юритдилар.

2-жадвал

Академик лицей укувчиларининг асосий касалликлари

Касалликларнинг номланиши %

Юрак кон-томир тизими касалликлари 12

Нафас олиш тизими касалликлари 14

Таянч-харакат тизими касалликлари 28

Куриш муаммолари 19

Ошкозон-ичак касалликлари 6

Асаб тизими касалликлари 2

Бошка касалликлар 8

Укувчиларнинг жисмоний сифат курсаткичларини текшириш педагогик тажрибанинг бошида ва охирида амалга оширилди. Тажриба синови таркибига тезкор-лик (100 м югуриш), куч (гавдани ётган холатдан кута-

со см о см

го га

0 ^

ю

1

с го

№2-2023

www.fansports.uz

77

Жисмоний тарбия ва спортнинг тиббий-биологик ва ижтимоий-психологик асослари Медико-биологические и социально-психолгические основы физической культуры и спорта

риш), эгилувчанлик (полда утирган холатдан олдинга эгилиш) намоён булиш даражасини тавсифловчи назорат машклари киритилди. Тадкикот натижалари жисмоний тайёргарлик ва касалликларнинг частотаси уртасидаги бевосита богликликлар орасида аниклан-ди. Жисмоний тайёргаргарликлари юкори даражада намоён булган укувчилар камрок касал булишди. Педагогик тажрибада Гулистон академик лицейи укувчиларининг соглиги жисмоний тарбиялаш учун яратилган ташкилий-методик шарт-шароитларнинг самарадорлиги тасдикланди. Педагогик тестларда барча курсаткичлар буйича ижобий узгаришларни сезиларли даражада ошганлиги хамда, касалликлар туфайли колдирилган дарслар сони (28 фоизга) ка-майганлиги ва уларнинг буш вактларида жисмоний машклар билан шугулланиш учун баркарор ижобий мотивацион йуналишлар шакллантирилганлиги билан асосланди.

Тадкикот гурухида урганилган барча жисмоний тайёргарлик курсаткичлари уртача 5,2 дан 24,8% гача (P<0,05-0,01) статистик жихатдан сезиларли даражада яхшиланди, назорат гурухида эса жисмоний тайёргарлик курсаткичларининг усиши сезиларли даражада паст булди ва бу бошлангич даражадан уртача 3,712,5% ни ташкил этди.

Хулоса. Махсус тиббий гурух таркибига жалб этилган укувчиларнинг саломатликларини саклаш жа-

раёнида жисмоний фаолликнинг хаддан ташкари кам-лигини бартараф этишдан иборат булиб, унда жисмоний эхтиёж оркали кадриятларни идрок этишга утиш, хамда жисмоний тарбия ва спорт согломлаштириш ишларини максадга мувофик ва даврий фойдаланиш заруратини келтириб чикаради. Бу жараёнда иродавий жараёнлар омили сифатида ишончни шакллантириш мухим ахамият касб этади. Шундай килиб, жисмоний тарбия ва спорт согломлаштириш ишларида мотивация, режалар, истакларга мувофик, яъни махсус тиббий гурухларида машгулотларни укувчиларнинг эхтиёжлари ва максадлари билан богликлиги нуктаи назаридан келиб чикган холда тартибга солиш керак булади. Психологик мухитни саклашда хайрихохлик мухити жуда мухимдир, аслида бу мослашувчанлик жисмоний тарбиянинг асосий принципи хисоблана-ди. Шу боисдан хам, укитувчи укувчиларнинг кучли ва кучсиз кобилиятларини хисобга олиши мухим ахамиятга эга.

Адабиётлар:

1. Узбекистан Республикаси Президентининг 03.12.2020 й. №ПК,-4910 "Иктидорли ёшларни саралаб олиш тизими ва академик лийейлар фаолиятини такомиллаштириш чора-тадбирлари" т^рисида Карори.

2. А. Адбуллаев, Ш. Хонкелдиев Жисмоний тарбия назарияси ва методикаси. Т. 2005 й.

3. Гончарова О.В. Ёш спортчиларнинг жисмоний кобилиятларини ривожлантириш. Т 2005 й.

4. Саломов Р.С. Спорт маш1=улотнинг назарий асослари. Т 2005 й.

5. Тимушкин А.В. Жисмоний маданият ва саломатлик: Дарслик// - М.: Спорт Академ Пресс, 2003. -139 б.

йгМ

Муаллиф билан богланиш учун:

adilov.uzdjtsu@mail.ru

Педагогика фанлари буйича фалсафа доктори (PhD), доцент

с.;. адилов1

1Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети, Чирчик шахри, Узбекистан

КУРАШ ТУРЛАРИДА КООРДИНАЦИОН ЦОБИЛИЯТЛАР ВА ТЕХНИК-ТАКТИК ТАЙЁРГАРЛИКЛАРНИ МАХСУС МАШЦЛАР ОРЦАЛИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ САМАРАДОРЛИГИНИНГ ЦИЁСИЙ ТАХДИЛИ

Аннотация

Annotation

со

СМ

о

см

см

сп то -с

0

С! <0

1

С

сп

В статье описано развитие показателей повышения эффективности координационных способностей и технико-тактической подготовки в процессе борцовской подготовки с помощью специальных упражнений, выполняемых на борцовском ковре.

Ключевые слова: координационные способности, комплекс специальных упражнений, технико-тактические действия.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Маколада спорт курашларининг укув машгулот жараёнида координацион кобилиятларни ва техник-тактик тайёргарликни самарадорлигини ошириш курсаткичларини кураш гиламида бажариладиган махсус машклар ёрдамида ривожлантириш очиб берилган.

Калит сузлар: координацион кобилиятлар, махсус машклар туплами, техник ва тактик царакатлар.

The article describes the development of indicators of increasing the effectiveness of coordination abilities and technical-tactical training in the course of wrestling training with the help of special exercises performed on the wrestling mat.

Key words: coordination abilities, a set of special exercises, technical and tactical actions.

Долзарблиги. Кураш турларида хам бошка спорт турлари каби йилдан йилга мусобака машкла-

рини окилона бажариш усуллари такомиллашиб бориш талаб этилмокда. Шу боис кураш турлари

78

www.fansports.uz

№2-2023

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.