Научная статья на тему 'ОЛИЙ ЎҚУВ ЮРТЛАРИДА СОҒЛОМЛАШТИРИШГА ЙЎНАЛТИРИЛГАН ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ ЖАРАЁНИДА ТАЛАБАЛАРНИНГ ЖИСМОНИЙ РИВОЖЛАНИШИ, ФУНКЦОНАЛ ҲОЛАТИ ВА ЖИСМОНИЙ ТАЙЁРГАРЛИГИ ДИНАМИКАСИ'

ОЛИЙ ЎҚУВ ЮРТЛАРИДА СОҒЛОМЛАШТИРИШГА ЙЎНАЛТИРИЛГАН ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ ЖАРАЁНИДА ТАЛАБАЛАРНИНГ ЖИСМОНИЙ РИВОЖЛАНИШИ, ФУНКЦОНАЛ ҲОЛАТИ ВА ЖИСМОНИЙ ТАЙЁРГАРЛИГИ ДИНАМИКАСИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

164
34
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
олий ўқув юрти талабалари / соғломлаштириш / махсус тиббий гуруҳ / касалликларни олдини олиш / соғлом турмуш тарзи / ҳаракат фаоллиги. / students / university / health improvement / special medical group / disease prevention / healthy lifestyle / physical activity.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — А. Т. Жабборов

Мақолада олий ўқув юртларидаги махсус тиббий гуруҳларга киритилган талабалар билан ўтказиладиган жисмоний тарбия машғулотларида аэроб йўналишдаги циклик хусусиятга эга машқларни қўллаш натижасида талаба йигитларнинг жисмоний ривожланиши, функционал ҳолати ва жисмоний тайёргарлиги кўрсаткичларининг ўсиш динамикаси таҳлил қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PHYSICAL DEVELOPMENT, FUNCTIONAL AND PHYSICAL CONDITION OF STUDENTS IN THE PROCESS OF PHYSICAL EDUCATION IN HIGHER EDUCATIONAL INSTITUTIONS

The article reveals the theoretical and practical aspects of organizing physical education studies for the students who belong to a special medical groups of Higher Educational Institutions. To improve and strengthen the health status of students, the methods of using special means in physical education studies are justified.

Текст научной работы на тему «ОЛИЙ ЎҚУВ ЮРТЛАРИДА СОҒЛОМЛАШТИРИШГА ЙЎНАЛТИРИЛГАН ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ ЖАРАЁНИДА ТАЛАБАЛАРНИНГ ЖИСМОНИЙ РИВОЖЛАНИШИ, ФУНКЦОНАЛ ҲОЛАТИ ВА ЖИСМОНИЙ ТАЙЁРГАРЛИГИ ДИНАМИКАСИ»

ОЛИЙ УЦУВ ЮРТЛАРИДА СОГЛОМЛАШТИРИШГА ЙУНАЛТИРИЛГАН ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ ЖАРАЁНИДА ТАЛАБАЛАРНИНГ ЖИСМОНИЙ РИВОЖЛАНИШИ, ФУНКЦОНАЛ

ХОЛАТИ ВА ЖИСМОНИЙ ТАЙЁРГАРЛИГИ ДИНАМИКАСИ

А. Т. Жабборов

Карши давлат университети

АННОТАЦИЯ

Маколада олий укув юртларидаги махсус тиббий гурухларга киритилган талабалар билан утказиладиган жисмоний тарбия машFулотларида аэроб йуналишдаги циклик хусусиятга эга машкларни куллаш натижасида талаба йигитларнинг жисмоний ривожланиши, функционал холати ва жисмоний тайёргарлиги курсаткичларининг усиш динамикаси тахлил килинган.

Калит сузлар: олий укув юрти талабалари, соFломлаштириш, махсус тиббий гурух, касалликларни олдини олиш, соFлом турмуш тарзи, харакат фаоллиги.

PHYSICAL DEVELOPMENT, FUNCTIONAL AND PHYSICAL

CONDITION OF STUDENTS IN THE PROCESS OF PHYSICAL EDUCATION IN HIGHER EDUCATIONAL INSTITUTIONS

A. T. Jabborov

Karshi State University

ABSTRACT

The article reveals the theoretical and practical aspects of organizing physical education studies for the students who belong to a special medical groups of Higher Educational Institutions. To improve and strengthen the health status of students, the methods of using special means in physical education studies are justified.

Keywords: students, university, health improvement, special medical group, disease prevention, healthy lifestyle, physical activity.

КИРИШ

Узбекистон Республикасининг 2016 йил 14 сентябрдаги УРК,- 406-сонли "Ёшларга оид давлат сиёсати туFрисида" ги Конунининг 12 -моддасида жисмоний тарбия ва спорт буйича органларга "...ёшлар уртасида жисмоний

тарбия ва спортни ривожлантириш, соFлом турмуш тарзини шакллантиришга булган интилишни ва спортга кизиктиришни раFбатлантириш буйича чора-тадбирларни амалга ошириш" вазифаси юклатилган [1].

Дунёнинг етакчи давлатлари тажрибаси шуни курсатадики, соFлом турмуш тарзидан фойдаланиш оркали, юкори соFломлаштириш самарасига эришилади, зеро асосий соFломлаштириш омили бу - жисмоний тарбиядир. Олий укув юртларида жисмоний тарбияга талабаларнинг умумий маданиятини шакллантиришнинг мухим асосий таркиби сифатида каралади. Шахснинг мотивацион сохаси, жисмоний маданият сохасидаги назарий ва услубий-амалий билим, куникма ва малакалар кетма-кетлиги хамда чукурлиги талабалар жисмоний маданиятини шакллантиришнинг мухим элиментлари хисобланади. Олий укув юртида барча ихтисосликлар учун жисмоний тарбия (маданият) мажбурий укув фани була туриб, хар томонлама ривожланган шахсни шакллантириш, талабаларнинг касбий тайёргарлиги жараёнида жисмоний ва психофизиологик холатини оптималлаштириш, ишчанлик кобилиятини ошириш воситаларидан бирига айланган [2,3].

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Олий укув юртлари олдида турган энг мухим вазифалардан бири булажак мутахассисларга мутахассислик буйича назарий ва амалий тайёргарлик билан бир каторда саломатликнинг оптимал холати ва юкори ишчанлик кобилиятини таъминлайдиган таълим тизимини яратиш, шунинигдек, жисмоний машFулотлар билан кундалик шуFулланиш машFулотларини хар бир талабанинг турмуш тарзига жорий этиш хисобланади [4,5].

Х,озирги кунда олий укув юртлари укитувчилари олдида талабалар саломатлигини саклаш ва мустахкамлаш, хар томонлама жисмоний ривожлантириш, ишчанлик кобилиятини яхшилаш, организмнинг турли хил касалликларга булган каршилигини ошириш вазифаси туради. Шу сабабли олий укув юртида укиш даврида талабаларда соFлом турмуш тарзи, гигиеник меъёрларга риоя килиш малакалари, жисмоний тарбия-соFломлаштириш харакатида иштирок этиш эхтиёжини хосил килиш лозим [6].

Тадкикотда К,арши давлат университетининг махсус тиббий гурухга (МТГ) киритилган талаба йигитлари, яъни соFлиFида камчиликлари бор булган, асосан, юрак-кон томир тизими (ЮК,ТТ) ва таянч-харакат аппаратида (ТХД) нуксонларга эга талабалар иштирок этди. Текширилувчилар касалликлар буйича саралаб олинди. Тажриба гурухида машFулотлар хафтада икки марта махсус ишлаб чикилган дастур асосида утказилди. Бу машFулотларда аэроб

йуналишдаги циклик хусусиятга эга машклар 17 дан 30 минутгача (турли томир уриши режимида: 100-135 ур/мин; 135-150 ур/мин; минутига 90 кадамгача тез суръатда юриш) ва касалликни тузатишга каратилган машклар кулланилди. Мазкур дастур умумий чидамлилик, ишчанлик кобилиятини ошириш хамда асосий касалликни тузатиш ва умумий саломатлик даражасини оширишга йуналтирилди. Назорат гурухида машFулотлар анъанавий дастур асосида утказилди.

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Олий укув юртларида жисмоний тарбия машFулотларида талабаларга табакали ёндашувни куллаш долзарб ахамиятга эга. Тиббий текширувлар натижаларига кура талабаларни асосий укув, махсус тиббий ва тайёргарлик гурухларига таксимлаш максадга мувофик. Маълум бир касаллиги аникланган талабаларни жисмоний тарбиялаш жараёни ута мураккабдир. Талабалар узларининг укишдаги узлаштириш даражаларини ошириш учун жисмоний тарбия билан мунтазам шуFулланишлари лозим, чунки жисмоний тарбия машFулотларини укиш жараёни билан бирга кушиб олиб бориш ишчанлик кобилиятининг самарали тикланишини таъминлайди. Бу айникса махсус тиббий гурухлардаги (МТГ) талабалар учун жуда мухимдир, чунки уларда касалликлар туфайли заифлашиб колган организмнинг юкори толикиш даражаси кузатилади.

Саломатлик холатида нуксонлари бор талабалар тиббий текширувлар маълумотлари асосида махсус тиббий гурухга киритиладилар. Бу укув гурухлари талабаларнинг жинси, касаллик хусусияти ва организмининг функционал имкониятларини инобатга олган холда жамланади. Бу гурухлардаги жисмоний тарбиянинг узига хос хусусияти махсус машклардан фойдаланишдан иборат. Махсус тиббий гурухлардаги жисмоний тарбия укув жараёни куйидагиларга каратилган: саломатликни саклаш, организмни чиниктириш, жисмоний ишчанлик кобилиятини ошириш, жисмоний ривожланишдаги функционал камчиликларни имкон кадар бартараф этиш, утказилган касалликлардан сунг унинг асоратларини бартараф этиш, талабалар учун зарур ва мумкин булган касбий-амалий куникма хамда малакаларни хосил килиш. Х,ар бир машFулотдаги жисмоний машклар хажми оптимал булиши керак, чунки унинг етарли булмаслиги кам фойда беради, ортикчалиги эса купрок зарар келтиради. Факат туFри ташкил килинган Укув-машFулот жараёни организмнинг физиологик захирасини кенгайтиришни таъминлайди ва уни янада мустахкам хамда чидамли килади. Жисмоний тайёргарликнинг ёмонлашиши харакат

сифатларининг паст ривожланганлигида хамда жисмоний юкламаларга коникарсиз мослашишда намоён булади.

Сунгги йилларда талаба ёшлар орасида юрак-кон томири ва суяк-мушак тизимлари касалликлари куп учрамокда, улар куп жихатдан етарли булмаган харакат фаоллиги хамда турли хил омиллар билан боFлик. Талабаларнинг саломатлик холати, жисмоний ривожланиши ва жисмоний тайёргарлиги даражасини урганиш хамда соFлиFини мустахкамлаш максадида педагогик тажриба утказилди. Педагогик тажрибада циклик хусусиятга эга аэроб йуналишдаги машклар ва махсус коррекцияловчи воситаларнинг МТГ талабалари функционал холати хамда жисмоний тайёргарлигига таъсирини аниклаш амалга оширилди. Тажрибанинг курсатишича, циклик хусусиятга эга аэроб йуналишдаги иш маълум бир томир уриши чегарасида хафтада икки марта утказиладиган машFулотларда МТГ талабаларининг саломатлик холати, жисмоний ривожланиши ва тайёргарлигига ижобий таъсир килди. МашFулотнинг соFломлаштириш самараси организмнинг аэроб имкониятлари, умумий чидамлилик ва ишчанлик кобилияти даражасининг ошиши билан боFлик.

Олий укув юртлари МТГ да кулланиладиган услубиятнинг талабалар учун зарур булган сифатларни ривожлантириши, ишчанлик кообилиятини ошириши ва саломатликни яхшилашини тасдиклаш максадида талаба йигитларнинг жисмоний ривожланиши, функционал холати ва жисмоний тайёргарлиги курсаткичлари аникланди (1-жадвал).

1-жадвал

Жисмоний ривожланиш курсаткичлари динамикаси

Курсаткичлар Тажриба гурух,и Назорат гурух,и

n=26 Р n= 26 Р

x ±Sx x ±Sk

бошида охирида бошида охирида

Тана узунлиги 178,31±1,25 178,46±1,31 >0,05 178,9±1,50 179,3±, 156 >0,05

(см)

Тана огирлиги 69,12±2,68 67,79±1,99 >0,05 71,84±3,42 70,0±3,55 >0,05

(кг)

К^А (см) 91,92±2,49 91,96±2,44 >0,05 92,60±2,31 92,80±2,43 >0,05

Динамометр, 44,85±1,60 45,69±1,33 >0,05 43,80±2,92 44,50±2,31 >0,05

чап кул (кг)

Динамометр, 47,38±1,12 48,73±1,32 >0,05 45,30±2,61 46,80±2,45 >0,05

унг кул (кг)

УТС (мл) 4636,54±132,48 4850,0±147,93 >0,05 4900,0±326,60 4620,0±252,46 >0,05

Жадвалдан куриниб турибдики, буй курсаткичларида тажриба бошида хам, тажриба охирида хам сезиларли фарклар йук. Вазн курсаткичлари пасайди. Тажриба гурухида тана OFирлигининг камайиши 1,33 кг ни ташкил килди. Гурухлар орасида ишончли фарклар аникланмади. ККД курсаткичининг усиши иккала гурухларда кам булди, гурухлар орасида р<0,05 даражада ахамиятли фарк аникланмади, усиш 1-0,12 см ни ташкил этди. Панжа динамометрияси тестида тажриба гурухида чап кул курсаткичи 0,84 кг га, унг кул курсаткичи 1,35 кг га ошди. Назоарт гурухида усиш мос равишда 1,5 кг ва 0,7 кг ни ташкил этди. Натижалар статистик ишончли кийматларга эга булмади. УТС курсаткичи тажриба гурухида 4,6 % га усди, назорат гурухида, аксинча, бироз пасайиш кузатилди (-5,7%). Натижалардан хулоса килиш мумкинки, биз томонимиздан кулланилган услубият УТС курсаткичларига таъсир килган.

Функционал холат куйидаги мезонлар билан аникланди: нафас олганда нафасни ушлаб туриш, нафас чикарганда нафасни ушлаб туриш, тинч холатда томир уриши, степ-тест (2-жадвал).

2-жадвал

Функционал х,олат курсаткичлари динамикаси

Курсаткичлар Тажриба гурух,и Назорат гурух,и

n=26 Р n= 26 Р

x ±Sx x ±Sx

бошида охирида бошида охирида

Ю^С (сек) 82,85±2,17 70,58±1,60 <0,05 82,5±2,76 76,7±,122 >0,05

ДБ,систолик 121,34±2,77 117,69±2,89 >0,05 121,0±6,7 126,5±5,38 >0,05

Ортостатик 31,15±2,28 22,15±1,62 <0,05 24,0±1,91 21,5±1,35 >0,05

синов (сек)

Штанге синови 79,84±5,67 97,03±6,72 <0,05 76,6±7,78 74,0±9,16 >0,05

(сек)

Генче синови 53,23±3,94 76,62±5,46 <0,05 52,5±4,73 60,3±3,51 >0,05

(сек)

Степ-тест 74,19±1,65 87,38±2,72 <0,05 82,6±3,70 80,3±2,33 >0,05

(баллар)

Штанге синовида (нафас олганда) натижалар тажрибадан олдин ва кейин усишга эга булди, бунда тажриба гурухида 20,74 % , назорат гурухида 2,77 % ни ташкил килди. Генче синовида натижалар барча гурухларда усишга эга булди: тажриба гурухида - 43,4%, назорат гурухида - 14,85%. Степ-тест индекси юракнинг жисмоний юкламага булган реакциясини, ишчанлик кобилиятини (балларда) бахолаш учун кулланилади. Бу тестдаги усиш курсаткичлари хам юкори булди.

Жисмоний тайёргарлик курсаткичлари 3-жадвалда келтирилган. Academic Research, Uzbekistan 266 www.ares.uz

"^HCMQHHH Tafieprap^HK KypcaTKHH.iapH giiHaiviHKacH

KypcaTKHH^ap Ta^puSa rypyxu Ha3opaT rypyxu

n= 26 P n= 26 P

x ±Sx x ±Sx

Somuga oxupuga Somuga oxupuga

OcunuS TypuS 6ypnaK 7,46±0,95 9,69±1,26 >0,05 13,6±3,23 13,7±2,49 >0,05

xpnaTHHH ymnam (ceK)

Oe^napHH KyTapum 2,77±0,66 3,88±0,76 >0,05 3,5±1,39 3,7±1,48 >0,05

(MapTa)

4x10 m ra mokhchmoh 11,35±0,20 11,15±0,19 >0,05 11,47±0,19 10,87±0,34 >0,05

rorypum (ceK)

YTHpuS-Typumnap (20 20,15±0,36 20,31±0,51 >0,05 19,7±0,26 20,0±0,58 >0,05

MapTa Ba^T ynyH)

Eth6 TaaHuS, KynnapHH 31,07±1,94 35,15±2,02 >0,05 29,21±2,19 31,8±3,37 >0,05

6yKu6-e3Hm (MapTa)

OcunuS TypuS SypnaK x,onaTHHH ymnamga Ta^puSa rypyxuga Ba^T KypcaTKHHHHHHr ycumu 2,23 ceK hh, Ha3opaT rypyxuga 0,1 ceK hh TamKun Kungu. 90° SypnaK ocTuga oe^napHH KyTapum TecTuga Ta^puSa rypyxuga ycum 1,11 MapTara (40,7%), Ha3opaT rypyxuga 0,2 MapTara (8,07%) TeHr Syngu. Mokhchmoh rorypumga Ta^puSa rypyxuga KypcaTKHH 1,76% ra, Ha3opaT rypyxuga 5,23 % ra axmunaHgu. Kyn KypcaTKHHH Sax,onaHaguraH eTuS Ta^HuS, KynnapHH SyKuS-e3um TecTuga HKKana rypyxga ycum Ky3aTungu: Ta^puSa rypyxuga - 4,08 MapTara (13,13%), Ha3opaT rypyxuga - 2,59 MapTara (8,86%).

ro^opugarunapgaH KypuHaguKH, Ta^puSa rypyxu HHruraapH Ta^puSa oxupuga ^hcmohhh puBo^naHum, ^yH^uoHan x,onaT Ba ^hcmohhh TafteprapnuK KypcaTKunnapu SyHuna Ha3opaT rypyxura KaparaHga ro^opu ^HHMaTnapra эгa Syngu, Sy, y3 HaBSaTuga, ^hcmohhh TapSua gacTypura цнкnнк xycycu^Tra эгa aэpoS pe^HMga Sa^apunaguraH Mam^napHHHr KHpHTHnumu CMapanu экaнnнrннн Tacgu^nagu.

XYtfOCA

1. X,apaKaT ^aonnuruHHHr eTumMacnuru Ba y^yB ^aonutfra SunaH SoFnuK KaTTa roKnaManap canoMaTnuK x,onaTura canSuH Tatcup KypcaTagu. TanaSanap opacuga KynpoK ynpanguraH KacannnuKnap - ro^TT (22,5%) Ba TX,A (28%) Sy3unumnapu xucoSnaHagu.

2. OnuH y^yB ropTuga MyBa^^a^uaTnu Tax,cun onum ^yH^uoHan x,onaT Ba coFnuK SunaH y3BHH y3apo SoFnuK (r=0,87), nyHKH coFnu^HHHr eMOHnamumu SunaH SoFnuK SynraH MyaMMonap umnaHnuK KoSunHATHHHHr nacaHumura Ba TanaSanap

толикишининг ортишига олиб келади. Талабалар узлаштиришининг статистик тахлили натижалари назорат ва тажриба гурухлари орасида ишончли фарклар (p>0,05) борлигини курсатди.

3. Талабалар учун таклиф килинган тажрибавий жисмоний тарбия услубияти талабаларнинг саломатлик холатидаги нуксонларни инобатга олади. Унинг кулланилиши купгина морфофункционал курсаткичлар ва суяк-мушак хамда кардиореспиратор тизимларга ижобий таъсир курсатди.

4. Педагогик тажриба натижалари шуни курсатдики, тажриба гурухида назорат гурухига нисбатан курсаткичларнинг ижобий динамикаси аникланди.

REFERENCES

1. Тошпулатов, Х. М., Ибрагимов, Ф. З., & Исмаилов, Д. Х. (2019). Профессионально-прикладная физическая подготовка. Среднее профессиональное и высшее образование в сфере физической культуры и спорта: современное состояние и перспективы развития, 71-72.

2. Ашуркова, С. Ф. (2019). Установочно-профилактическая начимость предсоревновательной разминки у волейболистов разной квалификации. Фан-тортга, 37-40.

3. Maxkamov, I. (2020). Oliy ta'lim muassasalari o'qituvchilarining jismoniy tarbiyada kasbiy mahoratini rivojlantirish moduli. Xalq-Ta'limi, 83-85.

4. Tajibayev, S. S. (2016). Use of innovative technologies in registration and processing of indicators of special efficiency of athletes. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences Vol, 4(2).

5. Жахонгиров, Б. Б. (2020). Научно-технические связи Узбекистана с зарубежными странами. Бюллетень науки и практики, 6(8).

6. Кдырова, М. Д., & Назарова, Г. О. (2016). Профессионально -педагогическая подготовленность тренеров и возможности её совершенствования с использованием обучающих тестов. In Актуальные проблемы физической культуры и спорта (pp. 165-170).

7. Кдырова, М. Д., & Дбатова, Г. Н. (2021). Прессо-депрессорная разминка как эффективное средство настройки психофункциональной готовности спортсменов к соревнованиям. Academic Research in Educational Sciences, 2.

8. Пулатов, Д. Д. (2017). Явление укачивания при занятиях волейболом и его влияние на результативность подач. In ЛУЧШАЯ НАУЧНАЯ СТАТЬЯ 2017 (pp. 215-218).

9. Сафарова, Д. Д., Длиева, К. К., & Серебряков, В. В. (2017). Об особенностях компонентного состава массы тела у спортсменок, специализирующихся в спортивных единоборствах. Наука и спорт: современные тенденции, 15(2).

10. Abduraxmonova, J. N., & Xolisov, B. A. (2020). Turkiston iqtisodiy kengashining o'lka ijtimoiy-iqtisodiy hayotiga ta'siri. Утмишга назар, (2), 63-73.

11. Xolisov, B. A. (2020). Sovet hokimiyatini o'rnatilishi va boshqaruv siyosati. Oriental art and culture, 115-118.

12. O'tayev, A. Y. L. (2020). Zamonaviy ta'limda bo'lajak boshlang'ich sinf o'qituvchilarining siyosiy tarbiyasi. Science and Education, 1(Special Issue 4).

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

13. O'tayev, A. Y., & Eshmanova, N. N. (2020). Ta'lim taraqqiyotida renassansning o'rni. Academic research in educational sciences, 7(4), 788-794.

14. Арипов, Ю. Ю. (2021). Умумий ypTa тaълим муaссaсaлaридa дaрсдaн тэш^эри жисмоний тaрбия-соFломлaштириш Ba оммaвий тaдбирлaрини тaшкил этишнинг узига хос хусусиятлaри. Academic Research in Educational Sciences, 2.

15. Эштaев, С. А. (2020). Зшчимость коордишционных способностей в paMKax учебно-тренировочного пpоцессa. Фан-Спортга, 67-69.

16. Узбекистан Республикaсининг "Ёшлapгa оид дaвлaт сиёсaти" Конуни. УРК,-406-сон, 2016 йил 14 сентябрь.

17. Сэломов Р.С. Жисмоний тapбия нaзapияси Ba услубияти. 1 -том. Дapслик. ИТА-ПРЕСС. Т.:-2015. 220 б.

18. Курэмшин Ю.Ф. Теория и методик физической культуры: учебник для вузов. М.: Советский спорт, 2008. -464 с.

19. Хaнкельдиев Ш.Х. Жисмоний тэр6ия нэзэрияси вэ услубияти. Дэрслик. Тошкент. 2005.

20. СэФэровэ Д.Д. Одэм энэтомияси. Дэрслик. 1-том. Т.: УзДЖТИ нaшpиёт -мэт6ээ булими. 2005. -315 б.

21. Мэдэминов Б.Б. Жисмоний тэр6ия нэзэрияси вэ услубиятининг aмaлиёти. "Мухдррир" нaшиpиёти, Тошкент. 2013. -135 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.