Научная статья на тему 'МАХСУС ИШЧАНЛИК ҚОБИЛЯТИ КЎРСАТКИЧЛАРИНИ ВА ЙИЛЛИК МАКРОЦИКЛДА МАҲОРАТЛИ СУЗУВЧИЛАРНИ ЎҚУВ ЮКЛАМАЛАРИ ҲАЖМИНИ ЎРГАНИШ АННОТАТЦИЯ'

МАХСУС ИШЧАНЛИК ҚОБИЛЯТИ КЎРСАТКИЧЛАРИНИ ВА ЙИЛЛИК МАКРОЦИКЛДА МАҲОРАТЛИ СУЗУВЧИЛАРНИ ЎҚУВ ЮКЛАМАЛАРИ ҲАЖМИНИ ЎРГАНИШ АННОТАТЦИЯ Текст научной статьи по специальности «Прочие социальные науки»

47
3
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по прочим социальным наукам, автор научной работы — А. Х. Мирзахалилов

Мазкур мақолада спортчи сузувчиларнинг махсус ишчанлик қобиляти кўрсаткичларини ва йиллик макроциклда маҳоратли сузувчиларни ўқув юкламалари ҳажмини ўргатиш ва режалаштириш назарда тутилади

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

In this article, preparation and planning of specific performance indicators of swimmers and the volume of training loads of qualified swimmers in the annual macrocycle is carried out.

Текст научной работы на тему «МАХСУС ИШЧАНЛИК ҚОБИЛЯТИ КЎРСАТКИЧЛАРИНИ ВА ЙИЛЛИК МАКРОЦИКЛДА МАҲОРАТЛИ СУЗУВЧИЛАРНИ ЎҚУВ ЮКЛАМАЛАРИ ҲАЖМИНИ ЎРГАНИШ АННОТАТЦИЯ»

МАХСУС ИШЧАНЛИК ЦОБИЛЯТИ КУРСАТКИЧЛАРИНИ ВА ЙИЛЛИК МАКРОЦИКЛДА МАХОРАТЛИ СУЗУВЧИЛАРНИ УКУВ ЮКЛАМАЛАРИ ХАЖМИНИ УРГАНИШ АННОТАТЦИЯ

А. Х. Мирзахалилов

Узбекистан давлат жисмоний тарбия ва спорт университети магистранти

АННОТАТЦИЯ

Мазкур маколада спортчи сузувчиларнинг махсус ишчанлик кобиляти курсаткичларини ва йиллик макроциклда махоратли сузувчиларни укув юкламалари хажмини ургатиш ва режалаштириш назарда тутилади.

ABSTRACT

In this article, preparation and planning of specific performance indicators of swimmers and the volume of training loads of qualified swimmers in the annual macrocycle is carried out.

КИРИШ

Юкори малакали сузувчиларни йиллик тайёрлашнинг самарали тайёрлашга бир катор омиллар таъсир курсатади. Шуни алохида такидлаш керакки укув машгулотларида ракобатбардош ва катта юкламаларга чидаб беришга эришишда ва укув машгулот жараёнига тайёрланишда кийинчиликларга дуч келинарди. Янги харакатланиш динамикасига ва ракобатбардош юкламаларга дош бера оладиган янги ёндашувлар янги услублар талаб этилади. Бундан ташкари, дунёнинг турли мамлакатларида сузишнинг интенсив ривожланиши жадаллик билан ошиб бормокда. Адабиётларда келтирилишича укув машгулотларини икки ва уч даврли режалаштириш асосида юкори малакали сузувчиларнинг йиллик тайёргарлигини режалаштириш мавзунинг накадар долзарблигини курсатади.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Махсус ишчанлик кобиляти курсаткичларини ва йиллик макроциклда махоратли сузувчиларни укув юкламаларини тузиш.

Тадкикот натижалари ва уларнинг мухокамалари. Педагогик тажриба Тошкент вилояти Чирчик шахрида

April, 2022

1006

жойлашган УзДЖТСУ сузиш иктисослиги малакали талабалари уртасида булиб утди. Спортчилар танасининг укув машгулот жараёнида рационал мослашувини шакллантириш мусобакаларда энг юкори натижаларга эришишни таъминлайдиган бир йиллик укув машгулот жараёнини режалаштириш богликлиги ишончли тарзда курсатилди. Юкори тоифали сузувчиларни замонавий тайёрлаш юкори иш хажми, унинг юкори интенсивлиги, турли хил тиклаш воситаларидан кенг фойдаланиш ва бошкалар билан тавсифланади. Малакали сузувчиларнинг укув юкламасининг асосий параметрлари хакида гапирганда, шуни айтиш керакки, сузишнинг умумий йиллик хажми мутахассислигига караб йилига 1200-1500 километрдан ошади. Машгулотлар кунига икки марта утказилади. Табиийки, бу даражадаги ишларни укитишнинг профиллаш вазифаларини аниклаш, оптимал усул ва воситаларни танлаш, уларни укитиш микроцикллари, даврлари ва индивидуал боскичлари доирасида хал килиш асосидаги чукур билим ва накшларсиз амалга ошириб булмайди. Амалий тажрибани урганиш шуни курсатдики, хозирги вактда укув жараёнларини интенсивлаштириш бир неча йуналишда амалга оширилиши мумкин: - алохида синфларда укув ишлари хажмини ошириш; - кун давомида машгулотлар сонини 2-3 ёки ундан ортик мартагача ошириш; - микротциклда катта ва сезиларли юкларга эга булган синфлар сонининг купайиши; -машгулот ишининг интенсивлигини ошириш в.к. Спорт машгулотлари жараёнининг асосий максади спорт натижаларини оширишга эришишдир. Спорт ютукларини максимал даражада ошириш мавсумий тайёргарликнинг алохида боскичларида ва умуман олганда, турли йуналишдаги воситалардан окилона фойдаланиш билан таъминланади. Шу кунгача сузиш назарияси ва методологиясида спортчини индивидуал тайёрлаш жараёнида турли йуналишдаги воситаларнинг оптимал хажмлари ва нисбатларини аниклаш масаласи етарлича ишлаб чикилмаган. Ушбу муаммонинг илмий ечими яъни укув машгулот жараёни мезонлари ва укитишнинг алохида боскичларида кулланиладиган укув воситаларининг хажмига богликлигини аниклашга тугри келади.

Тадкикотнинг максади йиллик макротциклда малакали сузувчиларнинг махсус ишлаш курсаткичлари ва укув юкламалари хажмининг динамикасини урганиш эди. Сузувчиларнинг ишлаш динамикасини аниклаш учун бажарилган ишларни улчаш учун эргометрик усуллар кулланилди. Укув йилида 100-200 метрга сузиш буйича 10 нафар малакали сузувчи иштирок этди. Барчаси юкори малакали сузувчилар

April, 2022

1007

(5 нафари СУН и 5 нафари СУ). Укув йили давомида бешта мухим тадкикот утказилди. Биринчиси умумий тайёргарлик даври (2-микротцикл) охирида, иккинчиси махсус тайёргарлик даврининг охирида - 15-микротциклда ва машгулот тайёргарлиги - 20-микротциклда содир булди. Кейин, иккинчи махсус тайёргарлик даври (30-микротцикл) ва тайёргарлик (36-микротцикл) тугагандан сунг. Биринчи суровномада сузувчиларнинг дастлабки тайёргарлик даражасини курсатди. Шундай килиб, 800 метр масофада сузадиган сузувчиларнинг тезлиги секундига 1,47 метрни ташкил этди. Назорат вазифасини бажаришдан олдин ЮУТ (юрак уриши тезлиги) дакикада 65 зарба берган булса, охирида - дакикада 180 зарба берди. 100 метр масофада сузиш тезлиги секундига 1,68 метр, 200 метр секундига 1,50 метрни ташкил этди. Курукдикдаги назорат машкларида тортиш кучи 40, сувда эса 18 килограммни ташкил этди. Сузувчиларнинг махсус ишчанлик кобилятини аниклаш учун спорт залида ва сузиш хавзасида утказилган куйидаги тестлар кулланилди:

- максимал 6*50 метр тезликда 10 сония дам олиш паузаларида такрорий сузиш (Кукракда крол усулида);- максимал мумкин булган тезлик билан 800 метр масофада сузишни назорат килиш;- максимал мумкин булган тезлик билан 100 метр масофада сузишни назорат килиш;- максимал мумкин булган тезлик билан 200 метр масофада сузишни назорат килиш; - динамометрия. Синов натижаларига кура куйидагилар аникланди: сузиш тезлиги, тест топширигини бажаришдан олдин ва кейин дакикада юрак уриш тезлиги, динамометр ёрдамида курукликда ва сувда тортиш кучи. Укув юкларининг тахлили устунлик килувчи селектив биоенергетик йуналишнинг бешта зонасида амалга оширилди.

НАТИЖАЛАР

Мавсум давомида бажарилган укув юкламаларининг умумий хажми 630,0±112,2 соатни ташкил этди. Улардан аероб юклар (биринчи зона) - 42,1%, (иккинчи зона) - 31,0%, аралаш аероб-анаероб (учинчи зона) - 18,5%, анаероб гликолитик (туртинчи зона) - 7,4% , анаероб-алакта (бешинчи зонаси) - 0,8%. Сузувчилар томонидан курукликда бажариладиган машклар тайёргарлик боскичига караб, умумий иш хажмининг 3% дан 25% гача машкларни уз ичига олди. Х,ар бир ярим йиллик циклда тайёргарлик ва мусобака даврларига ажратилади. Уз навбатида, тайёргарлик даври умумий тайёргарлик боскичи ва махсус тайёргарлик боскичидан иборат. Машгулотда хар бири турли йуналишдаги укув

April, 2022

1008

юкларининг маълум нисбати ва кулланиладиган укув воситаларининг узига хослик даражаси билан тавсифланади. Сузувчилар томонидан машгулотларнинг алохида боскичларида бажариладиган турли йуналишдаги укув юкларининг хажмлари буйича уртача маълумотлар 1-жадвалда келтирилган.

1-Жадвал

Укув машFулоти таъминоти зоналари буйича укув юкламаларини таксимлаш, км

Укув тренировка юкламаларини йуналтириш Тайёргарлик даври

Умумий тайёргарлик даври Махсус тайёргарлик даври Мусобака даври Махсус тайёргарл ик даври Мусобака даври

Аэробик (куллаб-кувватлаш) 104,2 78,0 26,6 55,2 23,4

Аэробик (ривожланиши) 50,1 68,4 18,0 56,1 21,4

Аэробик-анаэробик 47,8 37,4 5,4 26,6 5,4

Анаэроб-гликолитик 14,9 14,1 2,6 12,3 3,0

Анаэробик-алактик 1,4 2,2 0,8 1,2 1,0

Укув машгулотининг алохида боскичларида, малакали спортчи сузувчиларнинг махсус курсаткичларининг минимал курсаткичлари. (Иккинчи жадвалда курсатилган)

2-Жадвал

Йиллик макроциклда сузувчиларнинг махсус ишчанлик кобиляти курсаткичлари

Махсус Махсус

Ишчанлик курсаткичлари жисмоний тайёргарлик даври Мусобака даври жисмоний тайёргарлик даври Мусобака даври

800 м масофага тезлик, м/с 1,47 1,44 1,48 1,44

Юкламагача ЮУТ 65 60 60 60

Юкламадан кейин ЮУТ 174 174 174 174

6x50 м тезликга тест 1,85 1,89 1,84 1,91

Юкламагача ЮУТ 84 84 84 84

Юкламадан кейин ЮУТ 188 180 180 180

100 м тезликга сузиш,м\с 1,72 1,76 1,74 1,78

200 м тезликга сузиш,м\с 1,53 1,55 1,55 1,60

^урукликда тортиш кучи,кг 48 48 48,2 44

Сувда тортиш кучи 20 22 22 24

® ©

April, 20221 Multidisciplinary Scientific Journal1

©

®

©

©

1009

ХУЛОСА

Юкоридаги маълумотларга асосланиб, махсус курсаткичлар курсаткичларидаги узгаришларни бажарилган иш хажми билан боглаб, спортчи танасининг функционал имкониятларини максимал даражада оширишни таъминлайдиган оптимал хажмларнинг кийматларини аниклаш мумкин деган хулосага келинди. Куп йиллик тадкикотлар тахлили шуни курсатдики тайёргарликнинг алохида боскичларида турли хил таъсирлар юклари ва мавсум давомида уларни куллашнинг маълум кетма-кетлиги даражасини урганиш мухимлигини курсатади. Укув магулотлариниг барча боскичларида энг катта улуш аероб ва махсус аероб-анаероб йуналишидир. Йиллик цикл давомида аероб-анаероб юкларнинг хажмининг сезиларли узгариши шуни курсатадики, бу турдаги машгулотлар хар хил турдаги махсус чидамлилик спортчиларининг ривожланишида асосий тартибга солувчи элемент сифатида кулланилади. Аеробик машклардан фойдаланиш нафакат умумий чидамлилик даражасини оширишга ёрдам беради, балки айни пайтда махсус чидамлилик механизмларини ишлаб чикиш учун зарур шарт-шароитларни яратади. Йиллик циклнинг дастлабки боскичларида аралаш аероб-анаероб йуналишидаги машклари улушининг кескин ошиши спорт натижаларининг усишига салбий таъсир курсатиши мумкинлигини хисобга олиш керак. Иккинчи тайёргарлик даврининг охирига келиб, аероб кувват курсаткичларининг энг катта узгариши кузатилади. Танланган укув дастурини амалга ошириш жараёнида анаероб курсаткичлари сезиларли даражада узгармади. Аероб ва аралаш аероб-анаероб таъсирларни куллашнинг умумий таъсири анаероб гликолитик йуналишнинг бир вактнинг узида ёмонлашиши билан аероб курсаткичларининг сезиларли яхшиланишида ифодалади. Сузувчиларни тайёрлашнинг йиллик циклидаги махсус курсаткичлар курсаткичлари динамикаси укув жараёнининг танланган йуналиши билан белгиланади. Шу билан бирга, аероб кувватининг сезиларли усиши кайд этилди. Анаероб кувват курсаткичлари сезиларли даражада узгармади. Анаероб-гликолитик машкларини куллашда сузувчиларнинг гликолитик кобилиятининг яхшиланиши кайд этилди. Аеробик машкларининг сезиларли даражада ошиши анаероб курсаткичларнинг пасайишига олиб келади. Шундай килиб, асосий энергия талаби анаероб ва аралаш манбалар билан копланадиган спринт ва урта масофаларга ихтисослашган сузувчиларни тайёрлашда, анаероб машкларнинг нисбатан юкори улуши билан икки ва уч даврли йиллик циклни режалаштириш

April, 2022

максадга мувофикдир, укув ишларининг умумий микдорига боглик.

REFERENCES

1. Pirnazarov Sh. A. Boshlang'ich tayyorlov guruhlarida bolalarni suzishga o'rgatishda tajriba tekshirish. CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES, (VOLUME 2 ISSUE 3 MARCH 2022) 498-509.

2. fflaMcnggHHOB ffl.X. Em cy3yBHHnapHH KyKpaKga Kpon ycynn opKann Kyn CH^araapHHH pHBO^naHrapnm. CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES, (VOLUME 2 ISSUE 3 MARCH 2022) 510-520.

3. Pirnazarov Sh.A. Suzish nazariyasi va uslubiyati. O'quv qo'llanma. 2021 yil. 50-

4. Salimgareyeva R.R. Ko'p yillik tayyorgarlik tizimida suzuvchilami saralash va yo'naltirish, o'quv-uslubiy qo'llanma, O'zDJTI-2015 y

5. Salimgareyeva R.R. Suzuvchilarning tezkorlik sifatini rivojlantirish, o'quv-uslubiy qo'llanma, O'zDJTI-2015 y

6. A.I. Geyger, M.I. Po'latxo'djayeva, Suzish nazariyasi va uslubiyatu 2015 y.

7. Abdumalikov A., Abdullayev A.A., Norqulov Sh. Jismoniy tarbiya ta'limi ilmini takomilashtirish masalalari. Toshkent 1996

8. Название: Плавание. Упражнения для обучения и совершенствования техники всех стилей, Автор: Гузман P., Год издания: 2013, ISBN: 9789851518124, Страниц: 288, Издательство: "Попурри"

9. Sadikov A.G. Yosh suzuvchilarning tayyorgarlik bosqichlaridagi mashg'ulot yuklamalarini rejalashtirish. O'quv qo'llanma. O'zDJTI 2015

10. Scott Riewald, Scott Rodeo, Science of Swimming Faster, Darslik, 2015 United States: Human Kinetics.

55.

April, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.