Научная статья на тему '11-12 ЁШЛИ СУЗУВЧИЛАР ОРАСИДА ЙИЛЛИК МАКРОЦИКЛДА КУЧ ҚОБИЛЯТЛАРИ ЎҚУВ ЮКЛАМАСИНИНГ ТАҚСИМЛАНИШИ'

11-12 ЁШЛИ СУЗУВЧИЛАР ОРАСИДА ЙИЛЛИК МАКРОЦИКЛДА КУЧ ҚОБИЛЯТЛАРИ ЎҚУВ ЮКЛАМАСИНИНГ ТАҚСИМЛАНИШИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

29
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Ё. Т. Хамдамова

Сузишдаги натижалар кўп жиҳатдан жисмоний қобилиятларнинг ривожланиш даражасига ва кўпроқ даражада – сузувчиларнинг куч тайѐргарлигига боғлиқ. Ушбу мақолада 11-12 ѐшли сузувчилар орасида йиллик макроциклда куч қобилятлари ўқув юкламасининг тақсимланиши назарда тутилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The result in swimming largely depends on the degree of development of physical abilities, and to a greater extent – on the strength training of swimmers. This article presents the distribution of the training load on strength skills in the annual macroscopic among swimmers aged 11-12 years

Текст научной работы на тему «11-12 ЁШЛИ СУЗУВЧИЛАР ОРАСИДА ЙИЛЛИК МАКРОЦИКЛДА КУЧ ҚОБИЛЯТЛАРИ ЎҚУВ ЮКЛАМАСИНИНГ ТАҚСИМЛАНИШИ»

11-12 ЁШЛИ СУЗУВЧИЛАР ОРАСИДА ЙИЛЛИК МАКРОЦИКЛДА КУЧ КОБИЛЯТЛАРИ У^УВ ЮКЛАМАСИНИНГ ТАЦСИМЛАНИШИ

Ё. Т. Хамдамова

Узбекистан давлат жисмоний тарбия ва спорт университети катта укитувчиси

АННОТАТЦИЯ

Сузишдаги натижалар куп жихатдан жисмоний кобилиятларнинг ривожланиш даражасига ва купрок даражада - сузувчиларнинг куч тайёргарлигига боглик. Ушбу маколада 11-12 ёшли сузувчилар орасида йиллик макроциклда куч кобилятлари укув юкламасининг таксимланиши назарда тутилган.

ABSTRACT

The result in swimming largely depends on the degree of development of physical abilities, and to a greater extent - on the strength training of swimmers. This article presents the distribution of the training load on strength skills in the annual macroscopic among swimmers aged 11-12 years.

КИРИШ

Спортчининг мухим ташки каршиликларни енгиш учун иш харакатларини намоён етиш кобилиятини тавсифловчи куч кобилиятлари сузувчиларнинг максимал тезлик кобилиятларини аниклайди. Сузувчиларнинг куч машкларининг вазифаси айнан сузишга хос булган асосий моторли харакатларни: старт, бурилиш, сиклик ишларни бажаришда юкори куч ва харакатлар кучига эришишдир.

Дастлабки асосий тайёргарлик боскичида тезлик, куч намоён булишининг турли шаклларини ривожлантиришга, шунингдек харакатлар ва мослашувчанликни мувофиклаштиришга алохида эътибор берилиши керак.

Ушбу боскичда, кейинчалик спортни такомиллаштириш учун оз микдордаги махсус машклар билан куч-кувват машкларидан фойдаланишнинг рационаллиги.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Тадкикот 39 хафталик микроцикл учун иккинчи укув йилининг иккита укув гурухида утказилди. Х,ар бир гурух 10 нафар угил болалардан иборат булиб, уларнинг ёши 11-12 ёш

April, 2022

1058

эди. Битта микросикл учун курукликда ва сувда машгулотлар учун 12 академик соат ажратилди. Машгулотлар хафтасига 6 марта, кунига битта машк утказилди. Машгулотлар давомийлиги 90 дакикани ташкил етди. Укувчиларнинг хафталик иш юкламаси 12 соатни ташкил этди, шундан 4-5 соат курукликда ва 7-8 сувда машгулотлар булиб утди, вакт хам вазифаларга караб узгариб турарди. Йил давомида укув вактининг умумий микдори 454 соатни ташкил этди, бу ерда 176 соат курукликда ва 278 сувда машгулотлар учун ажратилган булиб, бу иккинчи укув йили укув гурухлари учун ишлаб чикилган дастур талабларига мос келади. Умумий жисмоний тайёргарликнинг уртача хажми (УЖТ) 55% ни, махсус жисмоний тайёргарлик (МЖТ) - 45% ни ташкил этди. Йиллик макросикл даврларининг хар бир алохида боскичи учун унинг уз юк хажми аникланади. Йиллик макросикл давомида УЖТ ва МЖТ нинг таксимланиши 1-жадвалда курсатилган. Тадкикот натижалари. Спортчиларнинг махсус тайёргарлик асбобларида куч кобилиятларини самарали ривожлантириш учун машгулот пайтида юкламани тугри таксимлаш керак, бу вазифалар ва машгулот даврига боглик. Спортчини тайёрлашнинг мухим омили-бу спорт машгулотларининг хар бир боскичига мос келадиган машгулот усулларини куллашнинг тугрилигидир.

1-жадвал

Йиллик макроциклда УЖТ ва МЖТ нинг фоиз таксимоти

Тайёргарлик даври Тайёргарлик боскичи УЖТ,% МЖТ,%

Тайёргарлик Умумий тайёргарлик 70 30

Махсус тайёргарлик 50 50

Мусобака даври Мусобака даври 35 65

Утиш даври Утиш даври 60 40

Тайёргарлик Махсус тайёргарлик 55 45

Мусобака даври Мусобака даври 25 70

Утиш даври Утиш даври 40 60

Алохида машгулот даврларида бир машгулот давомида машк тренажерларида куч кобилиятини ривожлантириш учун

® о

April, 20221

©

ф'

1059

a^parnnraH Ba^T Ba 6yHHHr ynyH KynnaHHnagHraH ycynnap 2-:«:agBanrga KypcaranraH (MHHHMan MKnaMa KypcaTKH^napH). 3-^agBaHga öhhhhk MaKpocHKHHHHr MatnyM gaBpnapuga umnaö HHKunraH Kyn cH^arara Ba TypHH xhh HHTeHCHBHHKKa Kapaö, Maxcyc ysyB TpeHa^epnapuga MamFynoraap naÖTHga HmnaranaguraH OFHpnHKnapHHHr ynymu KypcaranraH.

2-^agBa^

Maxcyc hh^HK viaKpouiiK.iga yKyB MamFy^OT^OT^apHHH Maxcyc ^HCMOHHH Taneprap^HK roK.iavia.iapiiHii TpeHa^op^apga Ta^ciM^am

TaöeprapHHK gaBpHapu Ba 6oc^HHHapH Mam^HH 6a^apum Ba^TH (MHHyTga) TpeHa^epHapga 6a^apHHaguraH MamFyHOTHHHr 6up ^hcmh (%) OoögaHaHHHaguraH ycHy6Hap MffreHcHBHHK (%)

TaöeprapHHK gaBpHHHHr yMyMHÖ TaöeprapHHK 6OC^HHH 7 15 Eup-xHH, goHMHö 50

TaöeprapHHK gaBpHHHHr Maxcyc TaöeprapHHK 6OC^HHH 15 30 HTepBaHHH y3rapyBnaH, HHTepBaHHH TaKpopHaHraH, ^aÖTa y3rapyBnaH 85 98

Myco6a«;a gaBpHHHHr Myco6a^a 6OC^HHH 8 17 TaKpopuö, HHTepBaHHH 95

YTHm gaBpHHHHr yTHm 6OC^HHH 5 10 flOHMHÖ, 6up-xHH, TaKpopuö 60

TaöeprapHHK gaBpHHHHr Maxcyc TaöeprapHHK 6OC^HHH 15 30 HHTepBaH opaHHFH y3rapyBHaHHHru, TaKpopHaHyBHH, TaKpopHaHyBHH y3rapyBHaHHHru 85 98

Myco6a«;a gaBpHHHHr Myco6a^a 6OC^HHH 10 25 TaKpopuö, HHTepBaHHH 95 85

® ©

©

o1

1060

3-^agea^

Hh^hk мaкpoцнк^нннr Mat^yM gaepuga iim.iaHraH Kyn en(|)aTii Ba Mam^ap HHTeHeue^Hrura Kapaö Maxeye TpeHa^ep^apga um^aTH^aguraH

OFHP^HK y^umu

TaMeprapnuK gaBpu ^hcmohhh MamKnap HHTeHceBnuru (%) Cu^araapHHHr puBo^naHumu HmnaHraH orupnHKnapHHHr KHHMaT (%)

TaMeprapnuK gaBpuHHHr yMyMHH TaMeprapnuK öockhhh 50 MoKcuManHHH KyH nopTnoBHH KyH KyH HugaMnunuru 80-90 60-75 70-75

TaMeprapnuK gaBpuHHHr Maxcyc TaMeprapnuK öockhhh 70-85 95-98 MoKcuManHHH KyH nopTnoBHH KyH KyH HugaMnunuru 85-95 70-90 70-80

MycoöaKa gaBpuHHHr MycoöaKa öockhhh 95 MoKcuManHHH KyH nopTnoBHH KyH KyH HugaMnunuru 85-95 80-90 70-80

Yram gaBpuHHHr yram öockhhh 50-60 MoKcuManHHH KyH nopTnoBHH KyH KyH HugaMnunuru 80-90 60-75 70-75

TaMeprapnuK gaBpuHHHr Maxcyc TaMeprapnuK öockhhh 70-85 95-98 MoKcuManHHH KyH nopTnoBHH KyH KyH HugaMnunuru 85-95 70-90 70-80

MycoöaKa gaBpuHHHr MycoöaKa öockhhh 90 70-85 MoKcuManHHH KyH nopTnoBHH KyH KyH HugaMnunuru 85-95 70-90 70-80

YKyB hhhh öomnaHumugaH ongHH ManaKanu MyTaxaccucnapHH cypoK Kunum ®:apaeHH aManra omupungu (n=20). By ^apaeH cy3yBHHnap-cnpuHTepnapHHHr KyH MamKnapuHHHr acocufi ycynnapuHH aHHKnam yHyH aHKeTa caBonnapura ^bboö öepgu. 4-^agBanga ^aBOÖnap $ou3H KypcaranraH.

4-^agea^

AHKeTa eaeo^apura ^aeoß^ap $OH3H

AHKeTa eaeo^^apH ^aeoö^ap eapuaHTH ^aeoö^ap eoHH %

Bup MamrynoTga KyH KoöunaTnapuHH puBo^naH-Tupum yHyH Maxcyc TpeHa^ep-napga MamKnapra KaHHa BaKT a®paTacu3? a) 5-15 gaKHKa; ö) 20-30 gaKHKa; b) TpeHa^epnapgaH ^oMganaH-MaÖMaH 60 30 10

® ©

©

o1

1061

Йиллик макроциклнинг кайси боскичида куч кобилятларини ривожлантириш яхширок? а) умумий тайёргарлик; б) махсус тайёргарлик; в) утиш даври; г) мусобака даври; 15 45 10 30

Сизнингча куч кобилятлари-нинг энг ривожланиш даври каерда булади? а) курукликда; б) сувда; в) курукликда ва сувда бирга-ликда 40 20 40

Куч кобилятларини ривож- а) изометрик (статик); 10

лантириш учун куйдаги куч б) изотоник (динамик); 10

машклари усулларидан кайси с) изокинетик; 40

бири энг самарали деб д) узгарувчан каршиликлар; 30

дисоблайсизми? е) плёметрик (зарбали) 10

а) ягона (тенг масофавий) 15

усул;

Спринтерларни ургатиш учун б) узгарувчан (узгарувчи- 20

кайси машгулот усулидан тез- масофа) услуб;

тез фойдаланасиз? c) такрорий усул; 30

д) интервалли усул; 20

е) назорат ва мусобака услуби 15

Йиллик макросиклда сприн- а) да; 50

терларнинг ишлаш даража- б) йук; 35 10 5

сининг индиудал мудим с) баъзан;

курсаткичларини режалаш- д) факат мусобака учун;

тиряпсизми? даврлар

Укув жараёнида юкламалари-ни тартибга солишнинг кайси мезонларига эътибор кара-тасиз? а) ЮУТ; б) субектив белгилар; с) тест натижалари 40 20 40

Муайян дарс учун тахминан 5-15 дакика вакт кетади, 30% респондентлар 20-30 дакика машгулот вактини ажратиш керак деб дисоблашади ва 10% укув воситаларидан фойдаланган долда техникадан фойдаланмайди. 45% мураббийларнинг фикрига кура, куч кобилиятларини махсус тайёргарлик даврида, 30% - ракобат даврида, 15% - умумий тайёргарлик даврида ривожлантириш яхшидир. Кучни тарбиялаш усулларидан изокинетик усул устунликка ега булди-40% мутахассислар ушбу жавоб вариантини танладилар, респондентларнинг 30% узгарувчан каршиликлар усулини, 10% еса изотоник, изометрик, плёметрик усулларни кабул килдилар. Спринтда сузишда тезликка чидамлилик (45%) мос равишда 30 ва 25% жавобларни олган портловчи куч ва кучга чидамлиликдан кура мудимрокдир. Барча респондентлар спринтерларни тайёрлаш учун барча

April, 2022

1062

укитиш усулларининг тахминан бир хил нисбатидан фойдаланадилар: бир хил-15%, узгарувчан-20%, такрорий - 30%, интервал - 20%, назорат-мусобака -15%. Суров шуни курсатдики, укув жараёнида юкламаларини кузатишнинг асосий мезони юрак уриш тезлиги (40% жавоблар), ихтисослаштирилган тест натижалари (40% жавоблар) ва субектив белгилар (20% жавоблар) курсатди.

Ушбу суровнома асосида куч-кувват машкларининг иккита усули танланди, улар иккинчи йил укув гурухларида бир йиллик макросикл давомида ишлатилган сузувчилар спринтерларнинг махсус куч кобилиятларини ривожлантиришга ургатиш. Бу изокинетик усул ва узгарувчан каршиликлар усули.

Изокинетик усул восита харакатлари режимига асосланган булиб, унинг давомида тана богланишларининг доимий харакат тезлиги ва харакатнинг бутун траекторияси буйлаб ташки каршилик микдори таъминланади. Ушбу усул сузувчига харакатларни кенг тезликда бажаришга, хар кандай харакат боскичида максимал ёки уларга якин харакатларни курсатишга имкон берадиган махсус укув тренажерларидан фойдаланган холда ишлашни уз ичига олади, бу еса мушакларнинг харакат оралигида оптимал юк билан ишлашига имкон беради.

Узгарувчан каршилик усули, шунингдек, восита харакатлари режимига асосланган, аммо бу усулни куллаш махсус укув мосламаларидан фойдаланиш билан чамбарчас боглик булиб, уларнинг дизайн хусусиятлари харакатнинг амплитудаси давомида турли хил артикуляр бурчаклардаги каршилик микдорини узгартиришга имкон беради.

Иккала усул хам махсус укув воситаларидан фойдаланишни уз ичига олади. Изокинетик усул учун тадкикотда "Мини-Жим" укув тренажери, узгарувчан каршиликлар усули учун еса Мертенс-Хуттел тренажеридан фойдаланилган. Бу методларнинг фарки шундаки, изокинетик режимда машк бажарганда мотор харакатининг барча фазаларида огирликларнинг катталиги бир хил булиб колади, Мертенс-Хуттел тренажёрида машк бажарганда эса огирликларнинг катталиги бажарилган харакат фазасига боглик булади. Изокинетик усулдан фойдаланиш хар бир такрорлашда харакатнинг бутун амплитудаси буйича кучнинг максимал намоён булишига имкон беради. Ва Мертенс -Хуттел тренажерининг дизайн хусусиятлари эшиш харакатларининг турли кисмларида мушакларнинг хакикий имкониятларига каршиликни "мослаштириш" имконини беради.

April, 2022

Изокинетик усулнинг узига хослиги каршиликнинг катталиги ва харакат тезлигини сезиларли ораликда узгартириш имкониятидир.

Узгарувчан каршилик усулининг узига хос хусусияти хар кандай усулда сузишда эшиш харакатларини кулларингиз билан эмитатция киладиган турли хил машкларни бажаришдан иборатди.

Тажриба охирида назорат ва тажриба гурухларининг жисмоний тайёргарлиги даражасини тест бахолаш утказилди, бу барча кайд этилган курсаткичларда силжишларни курсатди.

Назорат ва тажриба гурухларида, биринчи ва иккинчи ярим йиллик циклларда курукликда ва сувда утказилган синов натижаларини тахлил килиб, натижаларнинг купайиши бутун йиллик макросикл давомида содир булганлигини таъкидлаш мумкин.

ХУЛОСА

1. Асосан узгарувчан каршиликлар усулидан фойдаланган сузувчиларнинг тажриба гурухида курсаткичларнинг сезиларли даражада ошиши аникланди. Махсус жисмоний тайёргарликни (максимал куч, портловчи куч, тезлик-куч кобилиятлари) аниклайдиган купгина тестларда назорат гурухи експериментал гурухга караганда паст натижаларни (уртача 10-12%) курсатди.

2. Икки гурухдаги курукликда куч кобилиятининг енг катта усиши йиллик макросиклнинг биринчи ярмида иккинчисига караганда кузатилди. Сувда утказилган синов натижаларида икки гурухда куч кобилиятларининг ривожланиши турли суръатларда содир булганлиги кайд этилди, бу эса кулланиладиган методларнинг турлича таъсирини исботлайди.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

3. 11-12 ёшдаги угил болалар учун 50 ва 100 метр масофаларда йиллик макросиклнинг иккита асосий стартлари натижаларининг усиш динамикасига кура, гурухларнинг хар бирида спортчилар натижаларининг усиши кайд етилди. Спорт натижаларининг усиши дастлабки мусобакаларда хам, дастлабки маълумотларга (охирги макросиклнинг охирги мусобакалари натижаларига) нисбатан хам, иккинчисида биринчи мусобакаларга нисбатан хам кайд етилди. Бирок, тажриба гурухининг угил болалари назорат гурухи билан шугулланадиган угил болаларга нисбатан самарали устунликка эга эканлигини курсатди.

® о

©

О

1064

REFERENCES

1. Узбекистан Республикаси Президентининг 2017 йил 9 мартдаги "Узбекистон спортчиларини 2020 йилда Токио шахрида (Япония) булиб утадиган XXXII ёзги Олимпия ва XVI Паралимпия уйинларига тайёрлаш тугрисида"ги П^-2821 сонли Кдрори.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 3 июндаги "Жисмоний тарбия ва оммавий спортни янада ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида"ги ПК-3031-сонли Кдрори.

3. Булгакова Н.Ж., Чеботарева И.В. Особенности телосложения юного пловца как критерий специализации внутри вида // ПЛАВАНИЕ. Исследования, тренировка, гидрореабилитация. - Санкт-Петербург: Издательство ООИ «Плавин», 2003. - С.167-170.

4. Гончарова О.В. Болалар жисмоний сифатларини тарбиялаш. Укув кулланма. Тошкент: ITA Press, 2015. 204 б.

5. Давыдов В.Ю., Авдиенко В.Б. Отбор и ориентация пловцов по показателям телосложения в системе многолетней подготовки (Теоретические и практические аспекты) Монография - Волгоград: ВГАФК, 2012 - 344

6. Иссурин В.Б. Спортивный талант: прогноз и реализация: Монография / В.Б. Иссурин; пер. с англ. И.В. Шаробайко. - М.: Спорт, 2017. - 240 с.

7. Казимирская А.Е. Формирование двигательных действий пловцов на учебно-тренировочном этапе подготовки: Автореф. дис. канд. пед. наук. СПб., 2000. - 21с.

8. Pirnazarov Sh. A. Boshlang'ich tayyorlov guruhlarida bolalarni suzishga o'rgatishda tajriba tekshirish. CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES, (VOLUME 2 ISSUE 3 MARCH 2022) 498-509.

9. Шамсиддинов Ш.Х. Ёш сузувчиларни кукракда крол усули оркали куч сифатларини ривожлантириш. CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES, (VOLUME 2 ISSUE 3 MARCH 2022) 510-520.

10. Pirnazarov Sh.A. Suzish nazariyasi va uslubiyati. O'quv qo'llanma. 2021 yil. 50 -55.

® о

©

О

1065

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.