Научная статья на тему 'ҚИСҚА МАСОФАГА ЮГУРУВЧИЛАР ЙИЛЛИК ТАЙЁРГАРЛИК МАШҒУЛОТЛАРИНИ РЕЖАЛАШТИРИШ'

ҚИСҚА МАСОФАГА ЮГУРУВЧИЛАР ЙИЛЛИК ТАЙЁРГАРЛИК МАШҒУЛОТЛАРИНИ РЕЖАЛАШТИРИШ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

48
4
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Йиллик тайѐргарликни / тайѐрлов даврлари / мусобоқа олди / мусобақа фаолияти / дам олиш оралиғи / машғулот юкламаларини. / annual training / training periods / precompetitive / competitive activity / rest intervals / training loads

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Махмуда Ортиқовна Дехқонова

Ушбу мақола қисқа масофага югурувчи спортчилар йиллик тайѐргарлик машғулотларини тақсимлашда юкламаларни самарали режалаштиришнинг устувор варианти ишлаб чиқиш ва амалиѐтда асослашга бағишланган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям , автор научной работы — Махмуда Ортиқовна Дехқонова

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

This article is devoted to the development and practical justification of the priority option for effective load planning in the distribution of annual training sessions for short-distance runners in adolescence.

Текст научной работы на тему «ҚИСҚА МАСОФАГА ЮГУРУВЧИЛАР ЙИЛЛИК ТАЙЁРГАРЛИК МАШҒУЛОТЛАРИНИ РЕЖАЛАШТИРИШ»

КИС^А МАСОФАГА ЮГУРУВЧИЛАР ЙИЛЛИК ТАЙЁРГАРЛИК МАШГУЛОТЛАРИНИ РЕЖАЛАШТИРИШ

Махмуда Ортиковна Дехконова

Узбекистан давлат кансерваторияси катта укитувчиси m23791846@gmail.com

АННОТАЦИЯ

Ушбу макола киска масофага югурувчи спортчилар йиллик тайёргарлик машгулотларини таксимлашда юкламаларни самарали режалаштиришнинг устувор варианти ишлаб чикиш ва амалиётда асослашга багишланган.

Калит сузлар: Йиллик тайёргарликни, тайёрлов даврлари, мусобока олди, мусобака фаолияти,дам олиш оралиги, машгулот юкламаларини.

ABSTRACT

This article is devoted to the development and practical justification of the priority option for effective load planning in the distribution of annual training sessions for short-distance runners in adolescence.

Keywords: annual training, training periods, precompetitive, competitive activity, rest intervals, training loads.

КИРИШ

Хрзирги кунда енгил атлетиканинг киска масофаларга югуриш тури бутун дунёда оммалашган спорт турларидан хисобланади. Спорт натижалари кундан кунга усиб бориши киска масофаларга югурувчи усмирларни йиллик тайёгарлик машгулотларини самарали таксимлаш услубиятини такомиллаштиришни такозо этмокда. Киска масофага югурувчиларни тайёрлаш буйича дунёдаги етакчи олимлар билан бир каторда юртимиздаги мутахассислар хам машгулот услубиятини такомиллаштириш буйича изланишлар олиб борганлар. Муаллифлар машгулотларда техникани тугри ургатиш ва восита усулларни кулланиш услубияти эътибор каратиб келган лекин усмирларни йиллик тайёргарлик машгулотларини таксимланиш хажми буйича жуда кам маълумотлар берилган. Шу боисдан хозирги кунда бизнинг фикримизча киска масофага югурувчи усмирларимиз яхши спорт натижасига эриша олмаганлиги машгулот жараёнини такомиллаштириш заруриятига эътибор каратишни такозо

February, 2022

35

этади. Бугунги кунда киска масофаларга югурувчиларнинг йиллик тайёргарлик боскичини таксимлашнинг янги техналогиясини ишлаб чикиш, кулланиладиган восита усулларни саралаш, умумий жисмоний тайёргарлигининг оптимал нисбатларини излаб топиш услубиятига эътибор берилмокда.

Юкорида курсатилган камчиликларни бартараф этиш учун мураббий ва спортчилар олдидаги йиллик тайёргарлик машгулотларини тугри режалаштириш талаб этади. Унда машгулот хажми, юкламалар нисбатлари, дам олиш оралиги ва бажарилиш суръатлари тугри таксимлаш, мураббийлар олдидаги асосий вазифалардан саналади. Машгулотлар оптимал Киска масофага югурувчиларнинг йиллик тайёргарлик боскичини таксимлашнинг энг оптимал даражасини излаб топиш муаммоси хали хам долзарб масалалардан хисобланмокда.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Хрзирги кунда Узбекистонлик киска масофага югурувчи усмирларнинг спорт натижасини Жахондаги киска масофага югурувчилар натижаси билан тенглаштираш жуда мураккабдир. Спортчиларнинг киска масофага югуриш буйича тайёрлашда йиллик тайёргарликнинг тайёрлов даври, мусобакалашув даври, хамда утиш даври юкламаларнинг таксимлашда уларнинг жисмоний ривожланганлиги, жисмоний тайёргарлиги, тактик холати, рухий ва функционал тайёргарлик даражасини инобатга олган холда таксимланиши буйича етакчи олимлар урганган ва илмий изланишлар олиб боришган. Лекин йилдан-йилга спорт натижаларини усиб бориши йиллик тайёргарлик машгулотларини талаб этиши хеч кимга сир эмас. Аммо, йиллик тайёргарлик машгулотларида кулланиладиган восита ва усулларининг умумий хажми бажарилиши интенсивлиги буйича купчилик олимлар кам эьтибор каратганлар.

Бир катор тадкикотчилар В.Папов, К.Т.Шакиржанова, Р.Кудратов, Ю.Т.Травин илмий ишларида купрок спорт такомиллашув боскичи тарбияланувчилари машгулот жараёнига эьтибор каратишган. Лекин шунингдек катта ёшдаги спортчиларни тайёрлаш буйича тадкикот ишлари олиб борилган булсада, айнан усмир ёшдаги спортчиларни йиллик тайёргарлик юкламаларини самарали таксимланиши буйича иш олиб борилмаган. Спорт машгулот циклида бошкариш ва такомиллаштириш спорт назаряси услубиятида куп йиллик ва мураккаб жараёнларидан хисобланади (1, 2, 3, 4) [1].

February, 2022

НАТИЖАЛАР

Педагогик тажриба йиллик циклнинг тайёргарлик даврида укув машгулот гурухлари учун умумий ва махсус жисмоний тайёргарлик воситаларини окилона таксимлаш максадида утказилди. Тажриба табий шароитларда Юнусобод халк таълимига карашли БУОЗСМ атлетика машгулотларида олиб борилади. Ишлаб чикилган услубият ёрдамида унинг самарадорлиги текширилди.

Тадкикотларнинг кейинги боскичи шундан иборат булдики, тайёргарлик даврида машгулотларини утказиш учун машгулот машклари ва воситалари танланди, машгулот машклари гурухларга ажратилди.

Аввал таъкидлангандек, тайёргарлик даврида организмнинг функционал имкониятларини оширишга, жисмоний тайёргарликни яхшилашга ва базани тулдиришга ёрдам берадиган машгулот юкламаларини оптимал равшда режалаштиришга алохида эътибор каратиш лозим. Чунки бу мусобака фаолиятини самарали олиб боришга имкон яратади.

Юкоридаги вазифаларни хал этиш учун укув машгулот гурухи киска масофага югурувчилар билан педагогик тажриба ташкил килинди ва утказилди. Биринчи тажрибада, яъни спортчиларни тайёргарлик даври бошида жисмоний тайёргарликлари даражасини аниклаш учун дастлабки тестлаш амалга оширилди. Унда 24 нафар енгил атлетикачилар катнашди. 2021-йилнинг спортчилар контингенти билан умумий жисмоний тайёргарликни аниклаш максадида тестлар утказилди: тажриба иштирокчилари билан махсус жисмоний тайёргарлик даражасини аниклаш учун куйидаги киска масофага югуруви спортчилар учун умумий кабул килинган тестлар буйича тестлаш утказилди:

Дастлабки тестлаш маълумотларга кура (1- жадвал) хамма утказилган тестлар буйича уртача курсатгичлар аникланди. Шунингдек енгил атлетикачилар учун антропометрик курсатгичлар буйича умумий тайёргарлик боскичида тажриба гурухида умумий жисмоний тайёргарликка алохида эътибор каратилди.

February, 2022

1- жадвал

Тадкикот ва назорат гуру^ларига мансуб киска масофага югурувчиларни тажрибадан аввалги хамда кейинги жисмоний тайёргарлик даражаси

динамикаси (% ^исобида).

Тестлар гурух Тажрибадан олдин Тажрибадан кейин фарки %

30 м.га югуриш (сек) ТГ 4,43±0.3 4,09±0.15 0,34 7,7

НГ 4,5±0.23 4,41 ±0.24 0,1 2,2

60 м.га югуриш (сек) ТГ 8,2±0,49 7,8±0.36 0,4 4,9

НГ 8,21±1.6 8,04±0.14 0,17 2,4

100 м.га югуриш (сек) ТГ 12,2±0.23 11,8±0.23 0,4 3,3

НГ 12,25±0.36 12.05±1.32 0,2 1,6

1000 м.га югуриш (сек) ТГ 3:17,7±12.64 3:02,6±17.1 0:15,7 7,6

НГ 3:24,6±7.32 3:18,4±4.68 0:06,2 3,0

Жойдан туриб узунликка сакраш (см) ТГ 249,2±1.54 260,8±17.6 11,6 4,7

НГ 249±8.03 258±4.85 9,0 3,6

Жойдан туриб узунликка учхатлаб сакраш (см) ТГ 728±24.2 773,5±52.9 45,5 6,3

НГ 725±22.01 746±22.96 21,0 2,9

Ядро иткитиш (5кг) (м) ТГ 11,92±2.23 12,7±2.6 0,78 6,5

НГ 10,38±9.3 10,67±0.84 0,3 2,8

Утказилган педагогик тажрибадан, бошида тажриба гурами синалувчилари 30 м масофага югуришни уртача 4,43+0,30 вакт сарфлаган булса 60 м масофага югуришда 8,20+9,49 сек натижа курсатди. 100м масофага югуришда 12,2±0,23 сек кайт этди. 1000 м масофага югуришда 3:17,7±12,64 сек кайт этдик. Жойидан туриб узунликга сакрашда 249,21±154 сек натижалар кайт этилди. Жойдан туриб уч хатлаб сакрашда 7,28±24,26 см га етди. Ядро иткитишда 11,92±2,23 м га натижаларни курсатди.

МУХОКАМА

Биз таткикот давомида олинган натижаларга асосланиб, киска масофаларга югурувчи усмирлар учун йиллик машгулотлар 252 марта, машгулотлар соати 576 соат. ^иска масофага югуришларнинг умумий хажми 159 км ташкил этган булса, 96-100% шиддатли югуришлар хажми 35,3км 91-95% Шиддатда югуришлар, 32,6 км 91% дан паст булган шиддат зонасида 105,6км махсус югуриш

February, 2022

38

машкдари умумий хажми 44,9 сакрашларда депсинишлар сони 620 дак огирлаштирилган машклар билан ишлаш 58,2 тоннани ташкил этган булса УЖТ машгулотларига 319 соат вакт ажратилади. Режалаштирилган йиллик тайёргарлик машгулотлари тайёргарлик даври умумий ва махсус тайёргарлик боскичи, кишки мусобака даври, утиш даври, 2 тайёргарлик даври, махсус тайёргарлик ва мусобака даврлари хамда утиш давридан иборатдир. Ишлаб чикилган йиллик тайёргарлик машгулотларини таксимланиши 2-жадвалда бердик.

2-жадвал

Тадкикот гуру^и киска масофаларга югурувчи спортчиларни

Машгулот воситалари ва юклама хажми умумий

Машгулотлар сони 52

Машгулотлар соати 76

Киска масофага югуришлар умумий хажми (км) 59

96-100% шиддатли югуришлар (км) 5

91-95% шиддатли югуришлар (км) 3

91%дан паст шиддатли югуришлар(км) 06

Махсус югуриш машклари хажми(км) 4

Депсиниш машклар сони (дак) 20

Огирлаштиритлган Машклар билан ишлаш(тонн) 8

0 УЖТ 19

©

ф о

February, 2022 Multidisciplinary Scientific Journal

39

Киска масофага югурувчиларни йиллик машгулотларида УЖТ ва МЖТ юкламаларини кулланилиш нисбати ва восита усулларини кулланилиши хамда ишлаб чикилган йиллик тайёргарлик машгулотларини режлаштириш самарадорлиги буйича утказилган тадкикот натижалари куйидаги хулосаларни кайт этиш имконини берди.

Киска масофага югурувчиларнинг йиллик тайёргарлик машгулотларида УЖТ ва МЖТ юкламаларини кулланилиш нисбатлари укув машгулот гурухларининг 1 йилида 70/30 2 йилида 60/40 3 йилида 40/60 4йилида 30/70 нисбатида юкламалар таксимланиши аникланди.

Киска масофага югурувчилар машгулот жараёнида машгулотларнинг хар хил усулларидан фойдаланилади. Улардан киска масофаларга югурувчиларни тезкорлигини тарбиялашда такрорий усул, кайта такрорий, узгарувчан, дам олиш оралиги, масофани булаклаб утиш усули ва бир маромли югуриш усулларини каска масофага югурувчиларнинг тезкор куч ва тезкор чидамлилигини тарбиялашда самарадорлигини аникладик.

Киска масофага югурувчиларни йиллик тайёргарлик машгулотлари умумий конуниятларга асосланган холда 52 хафтадан иборат булиб, тайёргарлик мусобака ва утиш даврларига булинади. Тайёргарлик даври иккига булиниб, умумий жисмоний тайёргарлик ва махсус тайёргарлик хафталаридир. Мусобока даври мусобака олди тайёргарлик, эрта мусобакалар ва асосий мусобакалардан иборат. Утиш даври хам дам олиш ва фаол дам олиш хафталигадан иборатдир.

ХУЛОСА

1. Хрзирги кунда Узбекистон ва жахон спорт амалиётига жорий этилган йиллик тайёргарлик машгулотлари дастурларига биноан кулланилиб келаётган йиллик тайёргарлик машгулотлар юкламалар уз самарадорлиги жиноятидан тугри таксимланганлигини кузатиш мумкин. Аммо халкаро спорт мусобакаларида спорт натижаларини кун сайин усиб бориши, ракобатни кескинлашувига олиб келмокда. Шу боисдан танланган мавзумиз хозирги кунда долзарб булиб, дастурлар буйича утказилган мпшгулотларни илмий асосланган янги педагогик технологиялар ёрдамида ташкил этиш заруриятига эътибор каратади.

2. Киска масофага югурувчиларнинг амалдаги дастуридаги йиллик тайёргарлик машгулотларини таксимланишии ва унда кулланиланадиган юкламалар хажмлари ва даврлардаги

February, 2022

40

машгулот вазифаларини максадга мувофик деб билсак, аммо ушбу дастурлар бизнинг иклим шароитимизга мос келмаслиги, жойлардаги машгулот утказиш жойининг талабга жавоб бермаслиги ва мураббийларнинг йиллик машгулотларини ва уни кулланиладиган юкламаларни кур-курона халакит кдлаётганлиги кузатилди.

3. Анъанавий дастур асосида шугулланилган назорат гурухи киска маософага югурувчилари модел курсатгичларга нисбатан анча кам даражада шаклланганлиги тадкикот олдида кайт этилди. 30м масофага югуришда уртача 4,5±0,23 сек ташкил этган булса, 60м югуришда 8,21±0,16 га тенг булди. 100м масофага югуришда 12,25±0,36 сек ташкил этди. 1000м масофага югуришда 204,6±7,32 сек натижа курсатишди. Жойидан туриб узунликга сакрашда 249±8,03 смга тенг булди. Жойдан туриб уч хатлашда 725±22,01 смга тенг булган булса Ядро иткитишда 10,38±0,93смга тенг эканлигани тадкикот олди тадкикотларда кузатдик, демак шундан далолат берадики назорат гурухи синалувчилари машгулот юкламаларини таксимлашдаги хатоликлар уларни жисмоний тайёргарликни усишига сал булса хам уз таъсирини курсатади.

4. Йиллик тайёргарлик машгулотларини самарали таксимлаш хар жихатдан спортчилар тайёргарликни ривожлантиришига хизиат килиши хеч кимга сир эмас, маълумки тайёргарликни микро, мезоциклларрида юкламаларни иккига бир нисбатида таксимлаш ва хафталик юкламаларда бир ёки икки марта кросс югуриш сунг сакраш машкларини куллаш хамда тезкор-куч ривожлантирувчи огирлаштирилган жисмлар, штанга гриллари сакрашлар, говлар оша югуриш машклари билан ораликли дам олиб югуришлар, такрорий югуришларни куллаб боришлик спорт натижалари ва жисмоний тайёргарлигини ошишига хизмат килади.

6. Киска масофага югурувчи тажриба гурухига мансуб спортчиларнинг тадкикот сунгида жисмоний тайёргарлик даражаси курсатгичга эришишда биз томонимиздан режалаштирилган йиллик тайёргарлик машгулотлари кисман булса хам яхши натижага эришилди. Бу эса спорт амалиётларида спорт натижасида юксалишни таъминлайди. Биз томонимиздан йиллик тайёргарлик машгулотларини таксимлаш буйича ишлаб чикилган дастурда тайёргарлик даври ва махсус тайёргарлик мусобака ва утиш даврлари тузилмалари тугри таксимланганлигини яна бир бор утказилган тадкикотда уз исботини топди.

February, 2022

REFERENCES

1. Павлова О.И. Современная тренировка юных легкоатлетика/Монография -М.: Изд-во. «Теория и практика физ. культуры», 2004.-160 с.

2. Попов В.Б. Легкая атлетика для юношества/ В.Б.Попов, Ф.П.Суслов, Г.Н.Германов.- Москва- Воронеж, 1999-220с.

3. Шакиржанова К.Т. Жисмоний тарбия жисмоний мослашиши спортчиларнинг машкданганлик даражасининг мезони сифатида. - Т.: 2007.-

4. Шакиржонова К.Т., Тухтабоев Н.Т Основы техники, методика оьучения и тренировки в беге на короткие дестанции. - Т.: 2012.-й 143 с.

36с.

February, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.