Научная статья на тему 'МАХСУС ИҚТИСОДИЙ ЗОНАЛАРИ ФАОЛИЯТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ'

МАХСУС ИҚТИСОДИЙ ЗОНАЛАРИ ФАОЛИЯТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Социальная и экономическая география»

CC BY
52
17
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
МАХСУС ИқТИСОДИЙ ЗОНА / ЭРКИН ИқТИСОДИЙ ЗОНА / САНОАТ ЗОНАЛАРИ / ИНВЕСТИЦИЯ ЛОЙИҲАСИ / СОЛИқ ТЎЛОВИ / ИНФРАТУЗИЛМА / ЭКСПОРТ САЛОҲИЯТИ

Аннотация научной статьи по социальной и экономической географии, автор научной работы — Атамуродов Б.Н.

Мамлакатимизда махсус иқтисодий зоналари фаолиятиниривожлантириш ва бошқариш иқтисодиётнинг ажралмас бўғини сифатида талаб этилмоқда. Махсус иқтисодий, шу жумладан эркин иқтисодий зоналарни ривожлантириш катта аҳамиятга эга. Мақолада махсус иқтисодий зоналари фаолиятини ривожлантиришнинг ўзига хос хусусиятлари таҳлил қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

FEATURES OF THE DEVELOPMENT OF SPECIAL ECONOMIC ZONES

Our country requires the development and management of special economic zones as an integral part of the economy. Of great importance is the development of special economic zones, including free economic zones. The article analyzes the features of the development of special economic zones.

Текст научной работы на тему «МАХСУС ИҚТИСОДИЙ ЗОНАЛАРИ ФАОЛИЯТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ»

Атамуродов Б.Н.

Тошкент давлат транспорт университети

таянч докторанти

МАХСУС ЩТИСОДИЙ ЗОНАЛАРИ ФАОЛИЯТИНИ

РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ

Аннотация. Мамлакатимизда махсус ицтисодий зоналари фаолиятиниривожлантириш ва бошцариш ицтисодиётнинг ажралмас бугини сифатида талаб этилмоцда. Махсус ицтисодий, шу жумладан эркин ицтисодий зоналарни ривожлантириш катта ауамиятга эга. Мацолада махсус ицтисодий зоналари фаолиятини ривожлантиришнинг узига хос хусусиятлари таулил цилинган.

Калит сузлар: Махсус ицтисодий зона, эркин ицтисодий зона, саноат зоналари, инвестиция лойщаси, солиц тулови, инфратузилма, экспорт салоуияти.

Atamurodov B.N. basic doctoral student Tashkent State Transport University

FEATURES OF THE DEVELOPMENT OF SPECIAL ECONOMIC

ZONES

Abstract. Our country requires the development and management of special economic zones as an integral part of the economy. Of great importance is the development of special economic zones, including free economic zones. The article analyzes the features of the development of special economic zones.

Key words: Special economic zone, free economic zone, industrial zones, investment project, tax payments, infrastructure, export potential.

Бугунги кунда бозор иктисодиёти шароитида дунёда хдмма нарса бир -бири билан узвий равишда боFлик булиб бормокда. Биз буни айникса глобаллашув шароитида мамлакат ицтисодиётнинг бир канча саноат тармокларида ривожланишини сохдсалар кесимида куришимиз мумкин булади.

Мисол учун юкори кушилган кийматга эга булган мах,сулотни ишлаб чикариш учун замонавий, юксак технологияли кувватлар зарур булади. Бундай корхоналарни барпо килиш учун эса, хорижий ва мах,аллий инвестицияларни жалб этиш яхши самара беради. Улар уз навбатида кулай шарт-шароитлар яратилган, кенг имтиёз, раFбатлар берилган жойда бутун салохдятини намоён этади. Мана шу жихдтларнинг барчаси мужассам

булган масканда махсус ёки эркин иктисодий худудни ташкил этиш имконияти вужудга келади.

Куплаб олимлар томонидан берилган таърифлар умумлаштирилганда, бундай худудлар минтакани жадал ижтимоий-иктисодий ривожлантириш учун мамлакат ва чет эл капиталини, истикболли технология ва бошкарув тажрибасини жалб этиш максадида тузиладиган, аник белгиланган маъмурий чегаралари ва алохида хукукий тартиботи булган махсус ажратилган макону масканлар хисобланади.

Уларнинг тарихий илдизлари ун олтинчи аср урталарига бориб такалади. Тадкикотчилар дастлабки махсус иктисодий зона сифатида 1547 йилда "Эркин савдо шахри" деб эълон килинган Италиянинг Ливорно шахрини тилга олишади. Шундай худудни узига хос ташки савдо анклави сифатида таърифлаган 1973 йилги Киото конвенцияси имзоланганидан кейин эркин иктисодий зоналар куплаб мамлакатларга таркалди. Масалан, утган асрнинг 90-йилларида уларнинг турли куринишдаги сонига нисбатан минглаб, деган таъриф кулланила бошланган булса, айни кунга келиб дунёнинг 150 га якин давлатида 5 400 дан ортик иктисодий худудлар мавжуд.

Махсус иктисодий зона, шу жумладан эркин иктисодий зона тушунчаси хакида иктисодчи олимлар узларининг илмий изланишлари натижасида турли хил фикрлар билдиришиб келган.

Жумладан, иктисодчи олимлардан Т^аго1е ва F.Dobrogonov мазкур худудларнинг амалий жихатини таъкидлаб, "Мазкур тузилмалар ривожланаётган давлатлар учун кушимча истеъмол бозорларини эгаллаш имкониятини яратиб беради хамда давлатларнинг экспорт салохиятини юксалтиради. Айни бир вактда ушбу иктисодий тузилмалар минтакавий иктисодий интеграция жараёнларини кучайтириш воситаси сифатида хам хизмат килади, дея таъкидлайди.

Шунингдек, Хитойдаги махсус иктисодий зоналар, мамлакатнинг Пекиндаги марказий хукуматининг рухсатисиз ташки ва ички савдо хамда инвестиция фаолияти амалга ошириладиган бир неча махаллий худудларидан бири хисобланадаи. Хитойдаги махсус иктисодий зоналар кичик географик худудлар деб таърифланади, бу эса хорижий компанияларга паст соликлардан фойдаланиш ва уз бизнеслари учун яхши иктисодий шароитларни яратишга имкон беради. Махсус иктисодий зоналар Хитой иктисодиётини марказлашган режали иктисодиётдан марказлашган режалаштирилган бозор иктисодиёти жихатларини уз ичига олган иктисодиётга утиш учун "катализатори" сифатида яратилганлигидан далолат беради.

Мамлакатимизнинг етук иктисодчи олимлари томонидан эркин иктисодий зоналаридаги имтиёзли тартиб ва маъмурий бошкарув сохасига купрок эътибор каратилган холда турлича ёндашилади. Шу сабабли, А.В.Вахабов, Ш.Х.Хажибакиев, Н.Г.Муминовларнинг фикрича, Эркин

иктисодий зоналар - шундай географик худудки, унда мамлакатда кабул килинган хужалик фаолияти тартибига Караганда имтиёзли солик тулаш тартиби жорий этилади. Бошкача суз билан айтганда, ушбу худудда давлатнинг иктисодий жараёнларга аралашуви камайтирилади ва бу миллий иктисодий маконнинг бир кисми булиб, мамлакатнинг бошка худудларида кулланилмайдиган маълум имтиёзлар тизими жорий этилади.

Х,озирга вактга Узбекистонда фаолият юритаётган махсус иктисодий зоналар фаолият юритиб, мамлакатимизда 2008-2016 йиллар давомида факатгина 3 та ана шундай худуд ташкил этилган булса, айни кунга келиб саноат эркин иктисодий зоналар сони 12 тага, фармацевтика эркин иктисодий зоналари сони 7 тага, туристик эркин иктисодий зоналари сони 2 тага хамда кишлок хужалиги эркин иктисодий зоналар сони 2 тага етганини куришимиз мумкин. Утган беш йилда эркин иктисодий зоналарда умумий киймати 10 трл. сумлик 1 мингдан ортик лойиха ишга тушурилиб, натижада 100 мингта иш урни яратилиб, йилига кушимча 45 трлн. сумлик махсулот ишлаб чикарила бошланди. Саноат зоналарида корхоналар йилига 750 миллион АК,Ш долларлик экспорт ва 1 трлн. сумдан зиёд солик тушумлари таъминланди.

Шу билан, махсус иктисодий зоналар буш турган ва фаолият курсатмаётган давлат мулки объектлари, маъмурий-худудий тузилмалар худудлари негизида, шунингдек, кишлок хужалигига мулжалланмаган ерларда ташкил этилади.

Эътироф этиш жоиз, мамлакатимиз худудларининг имкониятлари катта. Шундан келиб чиккан холда, Узбекистон Республикасининг 2020 йил 17 февралдаги "Махсус иктисодий зоналар туFрисида"ги УРК-604-сонли карори кабул килинди хамда ушбу конундан келиб чикиб махсус иктисодий зоналарнинг фаолият курсатиши ва уларни ривожлантиришини ташкил этиш сохасидаги муносабатларни тартибга солишдан иборатлиги белгилаб олинди.

Бундан ташкари, давлатимиз рахбари томонидан 2021 йилнинг 30 апрель куни "Махсус иктисодий ва кичик саноат зоналари мухандислик-коммуникация инфратузилмасини янада ривожлантириш чора-тадбирлари туFрисида" карори кабул килинди.

Мамлакатимизда эркин ракобат мухитининг яратилиши, келаётган инвестиция микдорининг жозибадорлиги хамда давлатимиз томонидан саноат корхоналарини куллаб-кувватлаш ва раFбатлантириш туфайли иктисодиётимиш сезиларли даражада ривожланиб бормокда.

Унга кура, Узбекистон Республикасида саноат йуналишида ихтисослаштирилган 12 та эркин иктисодий зоналарда 566 та инвестиция лойихалари амалга оширилиб, шундан туFридан-туFри киритилган инвестициялар микдори 1,6 миллиард АКШ долларини, бошка турдаги инвестициялар киймати 4,5 миллиард АКШ долларини, 7 та фармацевтика тармоFини ихтисослаштирилган эркин иктисодий зоналарда 46 та

инвестиция лойихалари, киритилган инвестициялар микдори 282 млн.АКШ долларини, 400 турдаги дори воситаларини ишлаб чикарилди ва 40 турдаги медицинага махсуслаштирилган воситалар ва медицина техникаларини олиб кирилди, республиканинг Тошкент вилоятидаги "Чорвок" ва Жиззах вилоятининг "Зомин" туристик рекрацион зоналарида 61 та инвестиция лойихалари, 449 млн. АКШ доллари микдорида инвестиция, 75 та туристик инфратузилмалар яратилди.

Шу билан бирга, "Бухоро-агро" ва "Коракалпок-агро" кишлок хужалигига оид эркин иктисодий зоналарда 308 та инвестиция лойихалари, 652,2 млн. АКШ долларлик микдорида инвестиция, 1 210 гектар замонавий иссикхона хужаликлари барпо килиниб, 9 817 та янги иш уринлари яратилиши таъминланди.

Шуни айтиб утишимиз керакки бугунги кунда махсус иктисодий саноат зоналарини ривожлаштириш учун керакли шарт-шароитлар яратиб бериш лозим булмокда. Энг аввало, саноат зоналарида буш турган майдонларда электр, сув, йул ва ва бошка инфратузилма масалаларини хал килиш лозим булади. Эркин иктисодий саноат зоналарига лойихаларни жойлаштиришда бюрократиядан холи булиш тизимини яратиш лозимдир. Бундан ташкари, кичик саноат зоналарида узок йиллар фаолият юритаётган ва хозирда ер ва иншоотларга хукуки хал булмаган тадбиркорларга давлат томонидан куллаб-кувватлаш хамда карор билан мустахкамлаш талаб этилади.

Хулоса урнида шуни айтишимиз мумкинки, махсус иктисодий зоналарни давлат томонидан тартибга солиш самарадорлигини ошириш ва уларнинг фаолият курсатиши, ривожланиши буйича бошкарув карорларини кабул килиш максадида ягона интеграл мезондан фойдаланган холда эркин иктисодий зоналар, кичик саноат зоналари фаолиятини комплекс бахолаш зарур хисобланади. Саноат зоналарини ривожлантириш ва бошкаришда бугунги кунда муаммо булиб турган ижтимоий сохаларни бартараф этиш, бюрократик тусикларни олиб ташлаш лозим булади.

Бу эса мамлакатимизда инвестиция хажмининг ошиши, ахолини ишга булган бандлигининг таъминлаши хамда иктисодиётнинг бирламчи буFини сифатида ривожланишиги олиб келади.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1. http://www.tamognia.ru/doc_base/document.php?id=1571053

2. Dobrogonov F., Farole T. An economic integration zone for the East African community: exploiting regional potential and addressing commitment challenges. World bank policy research working paper 5967. Washington, DC: World Bank

3. "Special economic zone | Chinese economics". Encyclopedia Britannica.https://www.britannica.com/topic/specialeconomic-zone. 3 Wei & Ye, 2004

4. Вахабов А.В., Хажибакиев Ш.Х., Муминов Н.Г. Хорижий инвестициялар. Укув кулланма. -Т.: Молия, 2010. 180-бет

5. https://t.me/aoka_uz

6. "Махсус иктисодий зоналар туFрисида" Узбекистон Республикасининг Конуни, 17.02.2020 йилдаги УР^-604-сон.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.