Научная статья на тему 'МАХСУС ФАНЛАРНИ ЎҚИТИШДА ТАЛАБАЛАРНИНГ КРЕАТИВЛИК СИФАТЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ'

МАХСУС ФАНЛАРНИ ЎҚИТИШДА ТАЛАБАЛАРНИНГ КРЕАТИВЛИК СИФАТЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
27
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
профессионал таълим / креативлилик / таълим дастури / репродуктив / инновацион ёндашув / шакл / метод / восита / интеллектуал ривожланиш / креативлик йўл харитаси.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Дурдона Мустафоева, Mохинур Маматалиева

Мақолада ирригация ва мелиорация соҳаси учун кадрлар тайёрлашдаги талабаларнинг креативлилик сифатларини ошириш методлари ва Ўзбекистон Республикаси олий таълим тизимини 2030-йилгача ривожлантириш Концепцияси хамда уларда белгиланган мақсад ва вазифалардан келиб чиққан холда амалий ёндашувлар ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МАХСУС ФАНЛАРНИ ЎҚИТИШДА ТАЛАБАЛАРНИНГ КРЕАТИВЛИК СИФАТЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ»

МАХСУС ФАНЛАРНИ УЩТИШДА ТАЛАБАЛАРНИНГ КРЕАТИВЛИК СИФАТЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ 1Дурдона Мустафоева, 2Мохинур Маматалиева

1 PhD, доцент, "Тошкент ирригация ва кишлок хужалигини механизациялаш мухандислари институти" миллий тадкикот университети 2Таянч докторант, "Тошкент ирригация ва кишлок хужалигини механизациялаш мухандислари институти" миллий тадкикот университети https://doi.org/10.5281/zenodo.8050900

Аннотация. Мацолада ирригация ва мелиорация сощси учун кадрлар тайёрлашдаги талабаларнинг креативлилик сифатларини ошириш методлари ва Узбекистон Республикаси олий таълим тизимини 2030-йилгача ривожлантириш Концепцияси хамда уларда белгиланган мацсад ва вазифалардан келиб чиццан холда амалий ёндашувлар ёритилган.

Калит сузлар: профессионал таълим, креативлилик, таълим дастури, репродуктив, инновацион ёндашув, шакл, метод, восита, интеллектуал ривожланиш, креативлик йул харитаси.

Кириш. Мамлакатимизда таълим сохасини такомиллаштириш буйича асосий хужжатлардан бири булган Узбекистон Республикаси "Кадрлар тайёрлаш миллий дастури"да бозор иктисодиёти талабларига жавоб берадиган кадрларни тайёрловчи таълим муассасаларида укув жараёнини ахборот-коммуникация технологиялари, интернет ва компютер тармоклари оркали ташкил этиш мухимлиги тугрисида алохида тухталиб утилган. Бу борада Узбекистон Республикасининг 2020 йил 23 сентябрдаги 637-сонли "Таълим тугрисида" ги ^онунини таълим тизимининг таянчи булиб хизмат килмокда, деб айтишимиз мумкин.

Бундан ташкари Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 06 сентябрдаги "Профессионал таълим тизимини янада такомиллаштиришга доир кушимча чора-тадбирлар тугрисида" ги ПФ-5812 сонли фармони; Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 29 октябрдаги "Илм-фанни 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини тасдиклаш тугрисида" ги ПФ-6097 сонли фармони хамда "Тошкент ирригация ва кишлок хужалигини механизациялаш мухандислари институти" миллий тадкикот университетида олий маълумотли кадрлар тайёрлаш тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги П^-42-сонли карорлари каби бир катор таълимга оид конун хужжатларида келтирилган устувор вазифаларга мувофик таълим тизимида компетенциявий ёндашув асосида талабаларнинг ижодий кобилиятларини такомиллаштириш масаласи юзасидан илмий-тадкикот жараёнида изланишлар олиб бориш ва укитишнинг янги методлардан фойдаланиш долзарб хисобланади [1].

Дунё микиёсида хар бир мамлакат таълим тизимида зехнли, иктидорли, кобилиятли ва ижодкор инсонларни укитиш хамда уларни жамият тараккиётига тайёрлаш устувор вазифа сифатида мухим ахамият касб этади. ЮНЕСКОнинг маълумотларига кура, "турмуш учун зарур билим, куникма ва малакаларни шакллантирувчи, баркарор ривожланишга эришиш максадини таъминловчи маскан олий таълим муассасаси булиб колмокда ва дунёнинг энг ривожланган мамлакатларида олий таълим олишга эхтиёж бугунги кунда жадал усиб бормокда. Бу холат статистик маълумотларга кура

ривожланмаган мамлакатларнинг 8% ёшлари университетларда тахсил олаётган булсалар, энг ривожланган мамлакатларда бу курсатгич 74% ни ташкил килаётганлиги кайд этилган". Олий маълумотга эга булиш жах,он микёсида мух,им эх,тиёж булиб каралмокда, шу билан бирга олий таълим муассасасидаги махсус фанларни укитишда талабаларнинг креатив кобилиятлари хдмда уларнинг аклий кобилияти ва тафаккурини ривожлантиришини янада ривожлантириш энг долзарб муаммолардан бири хисобланади.

Муаммонинг куйилиши. Олий таълим тизимида укиш фаолиятида булган талабалар креативлик сифатларига эга булишлари учун уларда укув ва тарбия жараёнларида анъанавий ёндашишдан фаркли янги гоялар хдкида фикр юритиши, узига хослик, ташаббускорлик талаб этилади. Талабаларда креативлик сифатларини ривожлантириш учун ижодий ёндашув, педагоглар талабаларнинг укув фаолияти, шахсий сифатларини ривожлантиришга хизмат киладиган гояларни яратишда фаоллик курсатиш, илгор педагогик ютук ва тажрибаларни мустакил урганиш, шунингдек, хдмкасблар билан педагогик ютуклар хусусида доимий, изчил фикр алмашиш тажрибасига эга булишга эътибор каратиш зарур.

Талабаларнинг интеллектуал ривожланишида когнитив хдмда шахсий фазилатларнинг намоён кила олиши ва мустакил билим олишдаги салох,иятларини янада ошириш кабилар билан боглик булган муаммоларни х,ал этишда, шунингдек талабаларда креатив кобилиятларини ривожлантиришда инновацион ёндашув шакл, метод ва воситаларини ишлаб чикиш ва амалиётга жорий этиш ишларини йулга куйиш лозим [2].

Муаммонинг ечими. Ирригация ва мелиорация сохаси учун махсус фанларни укитишда талабаларнинг креатив кобилиятларини ривожлантириш методикасини такомиллаштириш мух,им ахдмиятга эга.

Биринчи навбатда талабаларда назарий ва амалий ижодий фаолиятга тайёргарлик х,олатини урганиш, уларнинг фаол ижодий фаолиятига самарали тайёргарлик куришга ёрдам берадиган дидактик воситаларни, талабаларнинг ижодий фаолиятига тайёргарлик моделини ишлаб чикиш, ишлаб чикилган модел асосида талабалар ижодий фаолиятга тайёргарлик воситаларининг самарадорлигини аниклашда тажриба-синов ишларини амалга ошириш долзарб хисобланади [3].

Талабаларда креатив фикрлаш кобилиятларини янада ривожлантириш ва уларни ошириш йуллари хакида мамлакатимиз ва бошка катор олимлар томонидан урганилган. Мамлакатимизда мутахассисларнинг ижодий фаоллиги, шунингдек, талабаларда танкидий, ижодий тафаккурни шакллантириш йуллари ва шакллари, мавжуд педагогик шарт-шароитлари, илмий-дидактик асослари республикамиз олимларидан РД.Джураев, Ш.ЭДурбанов, А.А.Абдукодиров, У.Ш.Бегимкулов, У.И.Иноятов, А.Р.Ходжабоев, Н.А.Муслимов, ^.Т.Олимов, Ш.С.Шарипов, Ф.М.Закирова, О.Х.Туракулов, Ж.А.Хамидов, Р.Д.Шодиев, О.АДуйсинов ва бошка олимларнинг илмий изланишларида ёритилган.

Касбий фаолиятга тайёрлашда креативлик масалаларининг

педагогик-психологик аспектлари, талабаларнинг уз-узини ижодий фаоллаштириш, уларнинг креатив кобилиятлар асосида мух,итини ташкил этиш муаммолари Дж.Гильфорд, Е.Торренс, А.Леонтьев, А.Маслов, К.Роджерс, Н.Ильин, М.Давлетшин, В.А.Сластенин, Г.Чижакова, И.Риданова, Ю.Круглова, Ж.Йулдошев, Н.Азизходжаева, У.Толипов, Э.Гозиевлар каби олимларнинг илмий изланишларида кенг ёритилган.

Талабаларни креатив фикрлашга ургатиш, уларда креатив тафаккурни шакллантира олиш учун аввало укитувчининг узи креатив ижодкор шахс булиши зарур. Укитувчининг узи креатив ижодкор булса, талабаларда хам креативлик ривожланади. Укитувчининг ижодкор ва креатив булиши ёки булмаслиги эмас, балки дарсларни креативлик рухида ташкил этиши, янги гояларни таълим жараёнида синаб куришга интилиши зарур [4].

Талаба шахсининг креативлиги унинг тафаккури, мулокоти, хис-туйгулари, муайян фаолият турларида намоён булади. Креативлик сифатларини муваффакиятли ривожлантиришнинг бир катор йуллари мавжуд.

Биринчи йул - креатив фикрлаш куникмасини шакллантириш. Бунда асосий ургу креатив фикрлаш куникмаларини шакллантириш асосий эътибор марказида булиб, талабалар зарурий махсус атамалар ёрдамида креатив характердаги харакатларнинг мохиятини ифодалашга йуналтирилади. Хусусан, укитувчилар креатив фикрлаш куникмасини самарали шакллантириш максадида талабаларга уларни фикрлашга ундовчи саволлар таркибида махсус атамаларнинг булишига эътибор каратадилар. Бунда талабаларда креативлик куникмасини шакллантиришда ёш укитувчиларнинг «Креативлик харитаси»дан фойдаланишлари максадга мувофикдир.

Иккинчи йул - амалий креатив фикрлаш куникмаларини ривожлантириш. Педагоглар талабаларда креатив фикрлаш куникмаларини шакллантириш ва ривожлантиришда курсатмали метод ва усуллардан фойдаланадилар. Бу уринда саволлардан фойдаланиш факат киска муддатда ёрдам бериши мумкин, у талабаларда интерфаоллик ва киришимлиликни ривожлантиради.

Учинчи йул - креатив фаолият жараёнларини ташкил этиш. Мазкур йулда талабаларни муаммони ечиш ва инновацион гояларни илгари суриш жараёнида креатив, ижодий фикрлашга ургу берилади. Мазкур жараёнларда креатив метод ва усуллар фаол кулланилса, креатив фикрлаш юз беради.

Туртинчи йул - креатив махсулот (ишланма) лардан фойдаланиш. Бу йулни тутишда педагог талабаларга махсус фан буйича бирор мавзусида Power Point дастури ёки мультимедиа воситалари ёрдамида такдимотни яратиш топширигини бериши мумкин. Такдимотни тайёрлаш жараёнида талабаларда креатив фикрлаш куникмалари хам фаол ривожланади [5].

1-жадвал

Талабаларда креативликни шакллантириш

Талабаларни... - кизикарли; - мураккаб вазифалар; - аник максад ва вакт билан - таъминлаш

Талабаларга... - креативлик мувозанатсизлик хиссини юзага келтиришини англатиш; - безовталик ва куркув хиссидан халос булишга ёрдам бериш; - креатив фикрлаш куникмаларини бошка куникмалар

YANGILANAYOTGAN O'ZBEKISTON TARAQQIYOTIDA IQTISODIY FANLARNI

O'QITISHNING DOLZARB MASALALARI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI _16-iyun, 2023- yil_

билан ривожлантиришга ёрдам бериш; - «куткариб» колиш эмас, балки йул-йурик - курсатиш

Талабаларни ... - сухбатлар оркали рагбатлантириш; - конструктив шархлар билан таъминлаш; - янги курсатмалар билан таништириб бориш

Талабалар ... - узларида креативликнинг бошка турларини хам ривожлантира олишлари; - гурухда ишлай олишлари; - хиссий жихатдан эркин ва ижобий фикрларга эга булишлари - учун пойдевор буладиган мух,итни яратиш

Талабаларда креатив сифатларни ривожлантиришда креативлик сифатларини ривожлантирувчи метод, восита ва технологияларнинг максадли, изчил кулланилиши, шунингдек, педагогик фаолиятни ташкил этишда ахборот технологиялари имкониятларидан ижодий фойдаланиш; талабаларнинг креативлик кобилиятлари рагбатлантирилса ва укитувчи томонидан самимий мухит талабаларни жуфтликда, кичик гурухларда фаол ишлашлари учун шароит яратилса, мустакил, ижодий, танкидий креатив фикрлаш кобилиятлари ривожланади [6].

Талаба олий таълим муассасасидаги махсус фанларни урганар эканлар уларда назарий ва амалий билим, куникмаларни шакллантириш, педагогик амалиёт жараёнида ушбу куникмаларни малакага айланишига, касбий фаолиятларини бошлашларида уларда креатив кобилиятларнинг янада ошишига хизмат килади.

Тадкикотлар натижалари. Махсус фанларни укитишда талабаларнинг креатив кобилиятларини ривожлантиришнинг мазмунига аниклик киритилди, махсус фанларни укитишда талабаларнинг креатив кобилиятларини ривожлантириш шартлари, креативлик сифатларини муваффакиятли ривожлантиришнинг бир катор йуллари келтирилди, махсус фанларни укитишда талабаларнинг креатив кобилиятларини ривожлантириш жараёнида уларнинг ижодий фаолиятига самарали тайёрлашнинг педагогик шарт-шароитлари асослаб бериш ва экспериментал синовдан утказиш режалаштирилди.

Хулоса: Юкоридагилардан келиб чикиб, хулоса килиш мумкинки, талабаларнинг педагогик эхтиёжлари, кизикишлари, алохида ахамиятга эга булган йуналишларини тизимли тарзда урганиш, бунда уларнинг креатив фаолиятларини ташкил этиш хамда самарали йулларини белгилаш лозим.

Талабаларнинг креативлик куникмаларини ривожлантириш асосида улардаги ихтисослашган хамда педагогик креативлик компетентлигини ривожлантиришга алохида эътибор каратиш лозим, бунда замонавий ахборот комуникация технологиялари, инновацион стратегиялар, интерфаол таълим методлари ва технологияларидан кенг фойдаланиш максадга мувофик.

Мутахассислар таъкидлашича, олий таълим муассасаларида талабалар креативлик кобилиятларини ривожлантиришнинг репродуктив,

ижодий-изланиш ва ижодий йуналтирилган таълим дастурларини ишлаб чикиш ва талабаларнинг креатив куникма ва малакаларини ривожланишининг узгаришини бахолаб бориш лозим. Олий таълим муассасалари педагог кадрларининг креатив компетентлигини узлуксиз ривожлантиришга йуналтирилган укитиш дастурларини ва технологияларини такомиллаштириб бориш, шунингдек талабаларнинг креативлик кобилиятларини ривожлантиришга хизмат килувчи замонавий ахборот-методик таъминотни яратиш жараён самарадорлигини оширишга хизмат килади .

REFERENCES

1. Ш.М.Мирзиёев.Миллий тараккиёт йулимизни катъият билан давом эттириб, янги боскичга кутарамиз.-Т. :Узбекистон,2017.

2. Исмаилова ЗД., Махсудов П.М., Эргашев О.К., Маткаримов К.Ж., "Махсус фанларни укитиш методикаси" укув кулланма. Тошкент-2018. -7-бет.

3. Долгоруков А. Метод case-study как современная технология профессионально-ориентированного обучения: http ://www.vshu.ru/lections

4. Исмаилова З.К. ва бошкалар. Махсус фанларни укитиш методикаси. Т: Фан. 2016.

5. Инновацион таълим технологиялари / Муслимов Н.А., Усмонбоева М.Х,., Сайфуров Д.М., Тураев А.Б. - Т.: "Сано стандарт" нашриёти, 2015. - 81-б.

6. Муслимов Н.А. ва бошкалар. Касб таълими укитувчиларининг касбий компетентлигини шакллантириш технологияси / Монография. - Т.: «Фан ва технология» нашриёти, 2013. - 14-бет.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.