Научная статья на тему 'МАФҲУМИ ЗАРБУЛМАСАЛ ВА МАҚОЛ ДАР ЗАБОНШИНОСИИ ТОҶИКУ ОЛМОНӢ'

МАФҲУМИ ЗАРБУЛМАСАЛ ВА МАҚОЛ ДАР ЗАБОНШИНОСИИ ТОҶИКУ ОЛМОНӢ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
положение / поговорки / пословицы / история возникновения / различия и соответствия смысл пословицы и поговорки.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Талабов Тагай Сайфович, Рахимов Нарзулло Ёкубович

В данной статье рассматривается пословицы и поговорки немецкого языка и их положений в таджикском языке. В статье приведены история возникновения пословиц и поговорок, различия пословиц и поговорок, их место в повседневном жизни людей.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МАФҲУМИ ЗАРБУЛМАСАЛ ВА МАҚОЛ ДАР ЗАБОНШИНОСИИ ТОҶИКУ ОЛМОНӢ»

МАФ^УМИ ЗАРБУЛМАСАЛ ВА МАЦОЛ ДАР ЗАБОНШИНОСИИ ТОНИКУ

ОЛМОНЙ

ТАЛАБОВ ТАГАЙ САЙФОВИЧ

Старший преподаватель кафедры иностранных языков, Таджикский Национальный

Университет, Душанбе, Таджикистан

РАХИМОВ НАРЗУЛЛО ЁКУБОВИЧ

Старший преподаватель кафедры иностранных языков, Таджикский Национальный

Университет, Душанбе, Таджикистан

В данной статье рассматривается пословицы и поговорки немецкого языка и их положений в таджикском языке. В статье приведены история возникновения пословиц и поговорок, различия пословиц и поговорок, их место в повседневном жизни людей.

Ключевые слова: положение, поговорки, пословицы, история возникновения, различия и соответствия смысл пословицы и поговорки.

Эчодиёти бадеии даханакии халкро фолклор хам мегуянд. Folklore калимаи англисй буда, маънои хикмати халк, хиради халкро дорад. Истилохи "фолклор" дар микёси байналхалкй васеъ истеъмол мешавад, харчанд, ки маънидоди он дар хамаи мамлакатхо як хел намебошад. Масалан, кишваршиносй ва этнографияро низ фолклор меноманд. Ин истилохро бори аввал таърихшиноси Англия В. Томас пешниход кардааст. Фолклор мафхуми васеъ дорад. Чунончи, афсона, хикоя, мусикй, ракс, рассомй, наккошй, кандакорй, зардузй ва гайраро, ки аз чумлаи эчодиёти халк мебошанд, низ фолклор мегуянд. Аммо бештар бо истилохи "фолклор" эчодиёти бадеии дахонакии халк машхур аст.

Мархила ба мархила ин жанрхо баъзе дигаргунихоро паси сар карданд, сохторашон дигар шуд, бисёрашон ахамияти худро гум карданд ва баъзеяшон аз истифода баромаданд, бисёрихояшонро баръакс мардум ба онхо маънои нав доданд ва онхо хаёти навро сохиб шуданд. Вале ба туфайли шакли кутох ва мухтасар, ки дар он хикмати чандинасра мавчуд аст, зарбулмасал ва маколхо то хол чои махсусро дар санъати дахонии халк ишгол менамоянд. Дар онхо мисли катраи об сарнавишти мардум, хиради онхо, муносибати онхо ба ин чахон, инчунин акидахо ва анъанахои онхо, ки дар баъзеашон хатто махорати гуиши инфиродии онхо зохир меёбад, инъикос ёфтааст.

Пайдоиши маколу зарбулмасалхои халкй аз замонхои кадим сарчашма мегирад. Дар он вакт ки мардум навишта наметавонистанд, онхо донишашонро ба якдигар ба таври шифохй мегуфтанд. Шакли мухтасари маколу зарбулмасалхо ба омузиши осон ва дарки мардум мусоидат намуд.

Аз ин ру, оиди пайдоиши макол ва зарбулмасолхо сухан гуфтан душвор аст, зеро як сухани гуфташуда, сарчашмаашро гум карда, кисми шуури чамъият мегардад.

Дигар манбаи мухими зарбулмасалхои олмонй ин китоби мукаддас (Библия), тарчума аз забони ибрй, ки шухрати зиёд дошт мебошад. Аз ин чо пандхои хирадмандона, акидахо, суханони инъикоскунандаи чахонбинии чамъияти кадим, ки аксари онхо то ба замони мо омада расидаанд гирифта шудааст. Аксари зарбулмасалхои олмонй аз навиштахои китоби мукаддас иктибос шудаанд [31,167].

Зарбулмасалу маколхои точикй чун яке аз бехтарин эчодиёти халк ба худ диккати махсусро талаб мекунанд ва дурдонахои гаронбахое мебошанд, ки дар давоми садсолахо сайкал ёфта, фалсафаи ачдодони гузаштаи моро дар бар гирифтаанд. Мазмуни аксарияти афоризмхо ва хикматхои форсй-точикй аз китоби мукаддаси «^уръон» гирифта шуда, аз чихати типологй ба хамдигар монанданд. Тачлили мукоисавй нишон медихад, ки мазмуни бисёр зарбулмасалу маколхои забони точикй ба мазмуни як катор оятхои «^уръон» ва хадисхои пайгамбарону бузургони чахони ислом мувофикат мекунанд. Масалан: «Зи

гахвора то гур дониш бичуй», «То тавонй ба мардум некй бикун», «Х,ар кй зод мурд», «Бани башар ба назди Худо зинда намеравад», «Одами мусалмонро аз як сурохй мор ду бор намегазад», —Агар ачал наояд (то руз буд нашавад) х,еч кас намирад» ва гайрахо. Мисолхои овардашуда аз он шаходат медиханд, ки мардуми точик дар хаёти рузмарра ва фархангу ахлок аз бисёр оятхои «^уръон» истифода мебаранд. Маълум аст, ки хикматхои пайгамбар (с) ва наздикони ухамчун хадис пахн шудаанд. Х,оло бисёр асархое ба табъ расидаанд, ки барои хар як узви чомеа хамчун як сарчашмаи ахлокй ва тарбиявй хизмат мекунанд. Дар рафти тадкикот аён гардид, ки асоси бештари зарбулмасалу маколхоро хадисхо ташкил медихднд. Масалан:

«Одами хасуд Fолиб намеояд», «X,еччароFе дар хона рузона намесузад», «Мор хокро аз барои халовати худ мехурад» ва гайрахо.

Аз ин сабаб равшан аст, ки уламо ва удабо, шоирон ва нависандагони гузаштаи точик ва олмонй дар эчодиёташон зарбулмасалу маколхоро ба таври васеъ ва бамаврид истифода бурдаанд.

Баъзе зарбулмасалу маколхои олмонй дар забони халк аз сарчашмахои адабиёт кабул гардидаанд ва макол гаштаанд. Мисол: сухани И.В.Гёте, Марии фон Эбнер-Эшенбах "In der Jugend lernt, im Alter versteht man" (дар чавонй меомузанд дар пирй мефахманд), Ф.Логау "Freude, Mäßigkeit und Ruh schlußt dem Arzt die Türe zu" (хушбахтй, муътадилй ва оромй дари духтурро мепушанд). Бештари суханхои забони олмонй аз забони фаронсавй, олмонй, лотинй ва гайра омадаанд.

Инчунин,Зарбулмасалу маколхои точикй низ на танхо дар замони пеш, балки хозир хам дар нутки гуфтугуии одамон мавкеи асосй доранд ва барои тасдику рад кардани фикр истифода мешаванд. Дар адабиёти классикию навини точик кас ба мисраъхо ва ё порчахои чудогонаи адибон дучор меояд, ки онхо ба халк наздику фахмо эчод шуда, дар амал чун зарбулмасалу маколхои халкй ба назар мерасанд ва дар навбати худ моли халкшуда мондаанд.Чунончи:

1. Наёбад касе ганч, нобурда ранч. (Фирдавсй).

2. Имруз бикун, чу метавонйкоре, Фардо чй кунй, чун натавонй кард. (Сино).

3. Х,ар кйбо бадон нашинад, некй набинад.

4. Мушк он аст, ки худ бибуяд, на он ки аттор бигуяд.(Саъдй).

Зарбулмасалу маколхои халкй дорои ифодахои рехтаю муъчаз, пурмазмуну баландгоя буда, аз хикматхои баландэъчози халк дарак медиханд.

Зарбулмасалу макол жанри осори шифохй ва китобии мардум буда, суханхои мучаз, дорои образ, хикматомезу андарзгунаро дар бар мегирад,ки маъруфу машхуранд ва аз ин чихад ба афоризм ва панд бисёр наздик аст. Зарбулмасалу макол натичаи андеша ва мухокимахои хикмативу фалсафист. Х,амчун жанри санъати дахонии халк дар маколу зарбулмасалхо ахамияти бештарро анъанахо доранд. Мардуми шарк зарбулмасалхоро "гули забон", "марворидхои набофта", юнону римихо - "андешахои бартаридошта", итолиянихо -"мактаби мардум",испанихо - "табобатгари чон", олмонихо бошанд, "хикмати куча" мегуянд.

Дар осори тамаддуни халкхои дунё зарбулмасалу маколхо ва андарзхо, ки барои ривочу равнаки сохахои гуногуни фарханг истифода мешавад, мавкеи мухимро ишгол мекунанд. Илми паремиология ё зарбулмасалшиносй як шохаи эчодиёти даханакии халк мебошад ва маънои лугавиаш масал овардан, бо мисол сухан гуфтан аст, нутки гуяндаро гуворову пурмазмун мегардонад. Зарбулмасалу маколхо таърихй тулонй дошта, то пайдо шудани хат аз дахон ба дахон мегузаштанд. Инсонияти руи замин зимни тачрибаи зиндагй зарбулмасалу маколхои фаровоне эчод кардаанд, ки аксари онхо машхури дунё гаштаанд. Мутафаккирони Шарку Гарб аз ин ганчинаи бебахои мардумй хеле зиёд дар эчодиёташон истифода бурдаанд.

Чуноне ки гуфтем, зарбулмасал яке аз густурдатарин жанрхои хурд дар фолклори халкхои чахон ба шумор меравад. Он жанрест, ки дар хамаи давру замонхо, дар хар гуна контекстхои ичтимой дар лафзу баёни мардум, дар эчоди осори манзуму насрй, дар

таълифиматолиби илмию оммавй ва иттилоотй корбурди назаррасу нишонрас дорад. Бузургон «Зарбулмасал дар сухан асал» гуфтаанд, ки бемуболига аст ва вокеан хам он чун шахду асал гуфторро ширину дилкаш мегардонад ва хамсухбатро азизу арчманд.

Зарбулмасал аз нигохифолклоршиносй матни мучази устувор мебошад, ки дар он бо образхои равшан афкори умум, хикмат ва тачрибахои чандинасраи мардум дар контекстхои таърихй-географй, чамъиятй-сиёсйва психологй хулоса шудаанд. Вазифаи асосии зарбулмасалхо тасдики сухан мебошад.Дар нутки гуянда зарбулмасал на танхо гуфторро зебову дилкаш мегардонад, балки онро кувват медихад, тасди; мекунад. Х,амин тавр тавассути зарбулмасалу макол одамон муносибат ва мубодилаи афкор менамоянд.

Аввалин тартибдихандагони малмуаи зарбулмасал ва маколхои забони адабии форсу толик Мухаммадалии Х,аблаудист, ки «Малмаъ-ал-асмол» -и худро солхои 1640 тартиб додаст. Аз мазмуни малмуаи мазкур бармеояд, ки то он замон дар Эрону Мовароуннахр ва дигар мавзехои даризабон касе ба ин масъала даст назадааст. Добили диккат аст, ки Х,абларудй дар асараш на танхо масал, яъне зарбулмасалу макол инчуни киноя, шабех ба амсолро низ овардааст.

Дар адабиёти бадей тамсил ва хикояхои зиёде мавчуданд, ки рукни асосиашонро зарбудмасал ва макол ташкил медиханд ва шояд майли чамъоварии онхо дар вакти мутолиаи «Калила ва Димна» ва осори Фирдавсию Хисрав, Низомию Румй, Саъдию Ч,омй барин суханварони машхур пайдо шуда бошанд.Аз хисоби маколу зарбулмасалхо забони адабию гуиш доимо бойю ганй мешавад. Чунки дар эчодиёти даханакии халк бисёр суханони кухна ва махаллй (шевахо) мавчуд аст.

Мавзуъ ва мундаричаи зарбулмасал ва маколхо ба хамдигар ракобат дошта бошанд хам, онхо аз хам фарк мекунанд. Дар маколхо маслихату насихат, фикрхои ахлокию тарбиявй зиёдтар, вале мачоз, истиора, ташбех кам дучор мешаванд, фикри гуянда кушоду равшан ифода мегардад. Зарбулмасалхо бештар маънои мачозй доранд, образи ходисаю ашёхоро ба таври бадей тасвир менамоянд. Дар онхо санъатхои бадеии ташбех, истиора, киноя, ташхис чойи марказиро ишгол менамоянд.

Бояд дар хотир дошт, ки дар бештари холатхо этимологх,о макони пайдоиши ин ё он зарбулмасалу макол ва рохи таърихии тайнамудаи онхоро дар забони мардуми чахон баркарор карда наметавонанд. Чуноне ки Арчер Тейлор менигорад: «Муайян кардани таърихи зарбулмасалу маколхо басо мушкил аст». Ин махсусан дар зарбулмасалу маколхои монанд, ки дар забонхои гуногун ва дар тафаккури инсоният вучуд доранд, мушохида карда мешавад.

Мисол:

"Leben und lernen ", Зиндагйкуну омуз .

"Keine Rose ohne Dorn", Гул бе хор намешавад ва гайра.

Чи тавре, ки дар боло кайд кардем, маколу зарбулмасалхо чойи махсусро дар санъати шифохии халк ишгол мекунанд. Ба омузиши онхо бисёри олимон машгул шудаанд. Вале то хол масъалаи фарки маколу зарбулмасалхо хамчун ходисаи забонй ва муносибати байни хамдигарии онхо бахс талаб бокй мондааст.

Бехуда нест, ки дар фолклоршиносй гирдоварй, танзиму тадвин, нашр ва тадкику омузиши зарбулмасалу макол чун жанри хосаи эчодиёти бадеии шифохии халк равнаки тамом дорад ва сохаи махсуси филология бо номи паремиология (хикматшиносй) ташаккул ёфтааст,ки конуну коидахои жанрхои афорисетиро меомузаду ин гурухи асархои фолклорй дар маркази диккат карор гирифтаанд. Аз чумлаи навтарин асархои мухими паремиологие, ки дар мамлакати мо таълиф ва нашр шудаанд, метавон тадкикоти Г.Л. Пермяковро ном бурд. Бар хилофи амали олимоне,ки ба зарбулмасал танхо аз ягон чихат ё забон, ё мантик ё адабиёт наздик мешуданд, Г.Л.Пермяков дуруст масъала мегузорад,ки зарбулмасал ходисаи хам забон, хам мантику фалсафа ва хам фолклору адабиёт аст. Аз ин ру ба ин жанр аз се чихат: забон, мантику фалсафа ва фолклору адабиёт ба таври яклухт назар андохтан зарур аст.

Дар акси хол хосиятхои жанри зарбулмасалро пурраю хаматарафа ва амику дакик муайян намудан амри махол аст. Тамоман дуруст ва табиист, ки ин навъи эчодиёти бадеии шифохии халкро хам забоншиносон, хам фолклоршиносон ва хам файсалуфхо меомузанд ва дар натича жанри мазкур васеъ ва хаматарафа аз назар гузаронида шуда,ба таври амик моддаи тадкиккарор мегирад.

Дар адабиёти илмй истилохи зарбулмасал ва макол маъмул аст, вале умумият ва фарки мафхуми калимахои мазкур,ки аслан арабианду асрхои охир ба хукми истилох даромадаанд,хануз ба таври бояду шояд таъин нашудаанд. Бо масъалаи фарккунии зарбулмасалу маколхо бисёри муаллифон кор кардаанд, онхо барои мукаррар намудани хусусиятхои фарккунандаи зарбулмасалу маколхоро кушиш кардаанд. Накши мухимро дар фарккунии маколу зарбулмасалхо корхои забоншинсон В. Асрорй, Т. Тилабов, М.Фозилов, В.И. Дал, И.М. Снегерев, А.А. Потебнй, Ф.И.Буслаев мебозанд, ки кори онхо дар омузиши ин категорияхо ахамияти бузург дорад.

В. Асрорй дар хусуси фарки зарбулмасал ва макол кайд мекунад, ки чолиби диккат аст: "Зарбулмасал ва макол аз чихати вазифа ва накши худ дар матн ва нутк аз хамдигар фарк намекунанд. Аммо аз чихати хусусияти бадей тафовуте доранд. Зарбулмасал бештар ба мачоз, киноя,ташбех, рамз ва гайра сохта мешавад. Маънии аслии сухан назар ба маънии мачозйкимате надорад. Маънии мачозиаш асосй мебошад. Чунончй: "Як задани охангару сад задани сузангар" ё ин ки "Дарро задам, девор кафид".

И.М.Снигерев кайд мекунад, ки якум фарки макол аз зарбулмасал дар таркиби онхо мебошад: дар зарбулмасал хакикати мухими хаёт чойгир аст, вале макол бошад танхо хамсухбатро ба мулохиза водор мекунад ва фарки дуюм бошад шакли том ва акидаро медихад.

СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ:

1. Подгорная, Л.И. Русские пословицы и поговорки и их немецкие аналоги / Л.И. Подгорная. - Санкт-Петербург: КАРО, 2001. - 231 с.

2. Пермяков, Г.Л. 300 общеупотребительных русских пословиц и поговорок (для говорящих на немецком языке) / Г.Л. Пермяков. - М.: Русский язык, 1985. - 193 с.

3. Асроров, В. Зарбулмасал ва маколшои толик! / В. Асроров. - Сталинобод: Нашрдавтолик,

1956. - 99 с.

4. Икболов О. Зарбумасал-макол-афоризмхо.-Душанбе: ЭР-граф, 2008.-190с.

5. Фозилов, М. Фаршанги иборашои рехтаи забони шозираи толик. (Фаршанги фразеолоп) / Муллолон Фозилов. - Душанбе: Нашр. Давл. Толикистон, 1963. - Л. I. - 925 с.

6. Wolf F. Moderne deutsche Idiomatik. - Hueber, 1995 - 177 S.

7. Seiler, F. Deutsche Sprichw^terkunde. Mbnchen, 1922. - 175 S.

8. Duden. Redewendungen und sprichwörtliche Redensarten. Band II.- Mannheim-LeipzigZürich; Duden, 1997

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.