CC BY
14GENDER CODIFICATION OF CULTURAL AND LINGUISTIC SPACE IN TAJIK AND ENGLISH (ON THE MATERIAL OF EMOTIVE DEIXIS)
This article is devoted to the analysis of the interaction of language and gender and the specifics of male and female verbal behavior on the material of the Tajik and English languages. In the course of the study, it was found that language is a functional derivative of the main language, which is used in cases when speech partners are at different levels of their social hierarchy. The author also notes that modern genderology is very different from the genderology of the last century.
Keywords: gender, emotive deixis, Tajik language, English, syntax, verbal behavior.
Сведение об автора:
Нажмиддинова Дилафрурз Махмудовна - преподаватель кафедры иностранных языков ГОУ «Таджикский государственный медицинский университет имени Абуали ибни Сино» г. Душанбе, проспект Рудаки 139, тел.: (+992)003031280. Email: dilafruz najmiddinova@ mail.rH
About the author:
Najmiddinova Dilafrurz Makhmudovna - teacher of the Department of Foreign Languages of the State Educational Institution "Tajik State Medical University named after Abuali ibn Sino", Dushanbe, Rudaki avenue 139, tel.: (+992) 003031280. E-mail: dilafruz_najmiddinova@mail.ru
УДК-81.27+81.374.822 С-21
ТАСНИФИ ЗАРБУЛМАСАЛ ВА МАЦОЛ^ОИ ЗАБОНИ АНГЛИСЙ АЗ РУИ
МАЗМУНУ МУНДАРИЧД ВА МУТОБИЦАТИ ОЩО ДАР ЗАБОНИ ТОЧДКЙ
Сайдалиева Ф.О.
Донишго^и давлатии Кулоб ба номи А. Рудаки
Зарбулмасалу маколх,о аз чумлаи маъмултарину машх,уртарин анвои эчодиёти бадеии шифох,ии халк; буда, гоях,ои ачиби кулли инсониятро дар ташакули муъчаз ва дилнишин баён мекунанд. Онх,о ахдмият ва афзоиши баланди таърихй, бадей ва ахлокию тарбиявй доранд. Дар бобати такмилу инкишофи донишу маърифати одамон, завки бадей, них,оят бузург доранд. Зарбулмасалу маколх,о сухани кутох,и образноканд, ки шоиру нависандагон ва халк; дар гуфтугу ва асарх,ояшон хеле зиёд истифода мебаранд. Зарбулмасал яке аз жанрх,ои кадима буда, ба таърихи инкишофи забон алокаманд аст. Дар омузиши забони хоричй танх,о донистани коидах,ои грамматикй ва чанд калимаи серистеъмол кофй намебошад. Барой омузиши комил ва истифодаи нисбатан озодонаи забони хоричй чанд омили дигаре вучуд дорад, ки донистани онх,о барои боз х,ам мувофики максад истифода кардани забони хоричй кумак мекунанд. Зарбулмасалх,о яке аз омилх,ои мух,имтарини омузиши хусусиятх,ои забон, расму оин ва фархднги мардуми худ ва бегона мебошанд. [1, с.66].
Дар маколаи мазкур мо зарбулмасалх,ои забони англисй ва точикиро доираи шароити ичтимой, хислати инсонй, фурсат, аклу дониш, сабру токат, мех,нат аз руи мазмун ба гурухдо таксим кардем, то мутобикати байни онх,оро дар х,ар ду забонро тавонем равшан намоем.
Аз руи мазмуну мундарича онх,оро ба якчанд мавзуъх,о таксим кардан мумкин аст, ба мисли инсондустй (philanthropy), ватанпарварй (homeland), дустиву рафокат (friendship), мададу хамкорй (support), ваъдаву вафо (promise), ростй (honesty), феъл (character), каноатмандй ва сабру токат (tolerance), осоиш ва осудагй (calm), эх,тиёткорй (caution), иктисод ва сарфакорй (есопоту), сирру асрор (secret), андешаву тадбир (meditation), такозои шароит ва вазъият (circumstances), чакконй ва х,ушёрй (dexterity), таваккал (supposition), доной (smartness), акд (mind), касбу х,унар (profession), мех,нат, хдракату баракат (work), адабу одоб (manner), забон ва одоби сухан (speech), умеду орзу (hope), нобарорй, ноомади кор (bad luck), золимй (cruelty), кибру гурур ( pride), дуруггуй (deseption), душманй (hostlity), оила ва ташкили он (family), таом (dish), фурсат (time), х,аёт ва зиндагй (life), табиат (nature), хдйвонот, хдшарот, паррандах,о (animal, insect, birds) ва гайра таксим кардан мумкин аст [9, с 96].
Сарчашмахо ва ах,амияти зарбулмасалу маколх,о
Бисёр зарбулмасалх,о аз хулосаи наклу х,икоят, киссаю ривоят низ ба вучуд омадаанд ва бештари он наклу х,икоях,о аз миён рафтаанд. Аз баъзе зарбулмасалх,о х,икояти сарчашмаи пайдоиши онх,оро тахмин кардан мумкин аст. Масалан зарбулмасали «Шайхро х,унар нест хонако танг аст», шояд чунин х,икояте будааст, ки аз он бар омадааст: Шайх, ки ^амеша чор ракат намозро тарк мекард ва ба масчид мерафт аз у пурсиданд:
- Шумо ба намоз намебароед?
- Хонах,ои мо танг аст, ба х,ама чой намерасад, гуфтааст.
Зарбулмасалх,ои «Дарди кампир руза», «Болои сухта намакоб», «Ба оши тайёр ба кавул», «Асои пир ба чойи пир», ва гайрах,о шояд х,икояту ривоятх,ое дошта бошанд, ки ба мо маълум нестанд.
Зарбулмасалу маколх,о шакли кутох,ро якбора сох,иб нашудаанд. Аксарияти онх,о дар аввал ба хикоя накл, афсона ва ё латифае мансуб буда, баёноте муфассале доштаанд ва бо мурури замон хулосаи мазмуни х,икояву латифаро дарбар гирифта, аз хотири мардум баромади онх,о, гавхдри маънии онх,оро нигох, дошта омадаанд [12, с. 16].
Зарбулмасалу маколх,о х,ам ба монанди дигар жанрх,ои фолклор хдмчун аслиаи мубориза дар чамъияти синфй накши муайяне бозидаанд. Масалан, бар зидди истилогарони араб: «На шири шутур хохдм, на дидори араб», «дар хакки амалдорону бойх,ои риёкор»,
«Мехрубонихои султонфиреби гурба мошон», «Кихо кашанд чабру чафо, кихо кунанд кайфу сафо» барин зарбулмасалхо маълуманд.
Зарбулмасалх,ое х,ам хдстанд, ки дар он фикрх,ои зиддидинй, зидди рух,ониён ва шариати ислом ифода ёфта, каллобй, мардумфиребй ва муфтхурии арбобони дин дарч карда шудаанд: «Кучое, ки ош аст, муллоимом фаррош аст», «Мулло чоруби дастархон».
Зарбулмасалхо ахдмияти калони тарбиявй дошта, ба одамон ба бадй нафрат кардан, х,урмат намудани некй, рафтори окилона ва гуфтори бо маъниро ёд медидад.
Зарбулмасалу маколх,о на танх,о диккати халк, сарвати маънавй, дурнамох,ои аклу заковати халк, х,ам мебошанд. Бисёр аз зарбулмасалх,о ба маънои мачозй кор фармуда шуда, образно ва маънои басе нозуку борикеро дар бар доранд: «Забони мургонро мургон медонанд », «Об аз cap лой», «на сих сузад на кабоб»- дар ин зарбулмасалхо воситаи шиорат ё гуфтугуй махсус ба хамдигар маълум гардидани фикри ду кас; аз нахусту ибтидо вайрону номатлуб будани вокеахо; пояи пусида доштани чизе, ба хубй, бе зарару талаф анчом дода шудани коре ифода гардидааст.
Дар зарбулмасалхо тавсиф, ташхис, истиора, киноя барин воситадои баёни образнок макоми калоне доранд, масалан дар зарбулмасали «Сари дарахти мевадор хам аст» ва ё «санги вазнинро об намебарад» одами донишманди хоксор ба дарахти мевадор ва «санги вазнин» барои ифодаи барчастаи максад багоят муносиб ва мувофик омадаанд.
Дар байни халк х,оло х,ам баъзе зарбулмасалх,оеро шунидан мумкин аст, ки дар онх,о мартабаи модар дар оила, хешовандони вай нисбат ба хешовандони падар хеле баланд гузошта мешавад. Эчоди ин гуна зарбулмасал ва маколх,о мумкин аст ба давраи модаршох,и ба даврае, ки модар ва авлоди у дар оила накши асосй мебозид, тааллук дошта бошад: «аз модарозор Худо безор», «модар розй- худо розй», «таго ба чои х,афт падар», «Хола омад, гули лола омад», «Холаи калон х,урмати калон» «Амак дорам оши бе намак дорам», «амакбача- душманбача» ва монанди инх,о.
Баъзе зарбулмасалу маколх,о дар замони мо тагйир ёфта, суфтатару пурмавзеътар шудаанд. Масалан зарбулмасали «Бачаи бисёр - балои чон», ки вобаста ба хдёти вазнину кашокконаи халк ба вучуд омадааст, имруз шакли «Бачаи бисёр - х,узури чон»- ро гирифтааст. Ё дар асоси зарбулмасали «мулло бошй-такрор кун, х,осил хох,й-шудгор кун» ба амал омадааст [12, с.29].
Доираи мазмуну мундаричаи зарбулмасал ва маколх,ои забони англисй хеле васеъ мебошад. Дар вакти ба гурухдо чудо кардани гурух,и зарбулмасал ва маколх,ои англисй мо ба хулосае омадем, ки онх,о бештар дар мавзуъх,ои хислати баду неки инсонй ба назар мерасанд.
1) Шароити ичтимой
• Не jests at scars who never felt a wound. ^адри зарро заргар бидонад.
• Comparisons are odious. Панч панча баробар нест.
• Out of frying pan into the fire. Аз таги борон ба зери новардон.
• Every cloud has a silver lining. Мевах,ои ширин аз чуби талх меояд берун. Х,ар шомеро субх,е х,аст. Поёни шаби сиёх, сафед аст.
• One swallow does not make summer. Аз як даст садо намебарояд.
• Бо як гул лолазор намешавад. Accidents will happen in the b est regulated families. Борон хдмеша меояд сел як бор.
• Harvest ears thick of hearing. Богбон вакти мева гушаш кар мешавад.
• One law for the rich and another for the poor. Як бому ду даво.
• We wait and see. Бубинему таъриф кунем.
Дар хар як зарбулмасахои овардашуда хусусият ва мухтавои онхо аз нуктаи назари илми забоншиноси тахлил гардида тарчумаи онхо бо забони англиси як мухтавои дигареро зам намудааст. Муалифи маколаи мазкур барои пурмазмунтар ва фахмотар намудани маънои асосии зарбулмасалхои дар боло зикргардида аз сарчашмахои нодири илми итифода намудааст.
Чуноне ки кайд намудаем зарбулмасахо ва маколхо дар харду забон тахлил гардида, ба инсоният ва хусусияхои хоси онхо хам хислатхои бади ва неки мавриди тахлил карор гирифта шудааст. Ногуфта намонад,ки чи кадаре ки суханхо дар бораи рафтору кирдорхои
инсоният нагуфта бошем махз дар раванди гуфтугуи ё насихат ба касе хамеша аз зарбулмасалхо ва маколхо истифода менамоем. [ 12, c.45]
• Jack is as his master. Мол ба сохибаш наравад харом.
• Late children early orphans. Писарбача дар пири асои волидайн мешавад.
• The rich get richer and the poor get babies. Молдориву мотамдорй.
• The unlucky person in any case is unlucky. Дар ноомади кор атолла дандон шиканад. Камбагалро аз болои шутур хам саг мегазад.
• Something must be left to chance. Рузи ноумедй чу ояд ошно душман шавад.
• Soon up soon down. Кори имрузаро ба фардо магузор.
• Once the fire has started it burns wet and dry. Оташ чу барафрухт бисузад тару хушк.
• Hard words break no bones. Бо канд гуфтан дахон ширин намешавад.
• Ill he to him that thinks ill. Бадхохи касон хеч ба максад нарасанд.
• Trust is the mother of deceit. Бадгумон бошу дар амон бош.
• Не has one foot in the grave Пояш лаби гур расидааст.
• Every bullet has its billet. Ду поятро дар як муза нагузор. [2, с.46-47].
Дар картотекаи мо хамагй 21 зарбулмасали англисии ифодакунандаи шароити ичтимой мавчуд мебошад. ^айд кардан лозим аст, ки дар забони точикй низ зарбулмасалу маколхо ба хамин маъни кам намебошанд.
2) Хислати инсони
• A bad beginning makes a bad ending.
• Хишти аввал чун нихад меъмор кач то ба охир меравад девор кач.
• Бори кач ба манзил намерасад. A bad workman quarrels with his tools.
• Нодон ба кори худ хайрон. Шайхро хунар нест, хонакох танг.
• Богбоне, ки бехунар бошад хама гулхо хуроки хар бошад.
• A bargain is a bargain. Макун ваъда в-агар кардй вафо кун, тарной бевафоиро рахо кун.
• A clean hand wants mo washing. Аз сухани рост зиён кас надид.
• Бар сарат шамшер ояд хам, рост гуй. Начот дар рости аст ва хакат дар дуруг. Ростиро завол нест.
• A danger foreseen is half avoided. Илочи вокеа пеш аз вукуъ. Вакти зарурат, чу намонад гурез, Даст бигирад сари шамшери тез.
• A fault confessed is half redreseed. [14, c.26]
Чи тавре, ки дар боло зикр кардем, зарбулмасалу маколхо дар мавзуи хислатхои инсонй дар хар ду забон хеле зиёд ба назар мерасад. Дар картотекахаи мо зиёда аз 10 зарбулмасалу маколхо дар хамин хусус мушохида карда шуд. Чи тавре, ки кайд карда гузаштем, зарбулмасалу маколхо ин жанри дахонакии халк буда, бештар ба зисту зиндагонй, урфу одати халк мансубият дорад.
3) Фурсат
• Astitch in time saves ш^.Оханро дар гармиаш мекубанд.
• Як рузи бахор, пур кунад амбор.
• Let begones be begones. Гузаштаро боз натавон овард.
• Never say die. Bad news travels fast. Хабари нохуш тез пахн мешавад.
• Eat at pleasure, drink with measure. Кам хуру хамеша хур. [8, c.44].
4) Акду дониш
• The least said, the soonest mended. Дахони баста хазор танга.
• The proof of pudding is in the eating. Шунидан кай бувад монанди дидан.
• Two heads are better than one. Аклхоро аклхо ёрй дихад.
• Ч,омаи бо маслихат кутох намеояд. Акл кувват гирад аз акли дигар.
• Woman needs a man like fish needs bycicle. Олими беамал - занбури беасал.
5) Сабру токкат
• It is the last straw that breaks the camel's back. Токат ток; шуд.
• Rome was not built in a day. Сабр кунй аз гура халво мепазад. Сабр талх аст, вале окибаташ ширин. Every dog has his day.
• Дар кучаи мо хам туй мешавад. Дар руи мо низ як руз не як руз офтоб мебарояд.
• A drawing man will catch a straw. To реша дар об аст, умеди самаре хаст. Аз чони набаромада умед. Аз ноумедихо басо умед аст, поёнии шаби сиях сафед аст. Дунё ба умед, шайтон ноумед.
Сабр меваи ширин аст. Инсони босабр дар махама давру замон кадру киммати арзандаи хешро дарёфт намуда сохиби эхтиром ва шарафманди мегардад. Хамин наст ки дар тасрифи зарбулмасалхои ба хамин мазун дарчгардида нишонахои хамин гуфтахо мегардад. Агар амиктар назар андозем мушохида мегардад, ки махз барои инсониятро ба рохи хакики хавола намудан ва ба эшон рохи сабру тахамулпазириро нишон додан аз истифодаи зарбулмасалхо ва маколхо дар сухани зерин ба хуби оварда шудааст. [15 c.41]
6) Мехнат
• No pains, no gains. Мехнат кунй, рохдт мебинй.
• Не eat that would eat the fruit must climb the tree.
• Аз ту харакат аз Худо баракат. Дасти одамизод гул аст. Мехнат кунй, рохдт мебинй. Дасти худро кор фармо миннати нокас макаш.
• Business before pieasure. Аввал мехнат, баъд рохат. То мехнат накуни санги сиях лаъл нагардад.
• A cat in gives catches no mice. Бе мехнат рохат нест. Ганн бе мору гул бе хор намешавад. Ганч бе ранч нест Ранч бе ганч нест.
• Не works best who knows his trade.[10, с.31-32].
Пас аз тадкикот маълум гашт, ки зарбулмасалу маколхо дар бораи мехнат дар забони точикй хеле зиёд мебошанд. Дар бештари зарбулмасалу маколхои забонхои англисй ва точикй, калимахои ба монанди чуфту дарав, дехкону анбор, ранчи бахору рохати зимистон, охану чакконй ва танбалй барин калимахо, ки аз мехнаткарин будани халкй точик шаходат медихад, вохурдан мумкин аст.
Илова бар ин, мушохидахо нишон медиханд, ки усулхои тарчумаи пешниходнамудаи А. В. Фёдоров асосй буда дар амалияи тарчума ба таври васеъ истифода мегарданд. Нуктаи назари дигари олимон танхо имконияти истифода шудан ё нашудани онхоро дар холатхои мушаххас тасдик ё инкор мекунад. Масалан, усули якуми А.В.Фёдоров ба тарчумаи тахтулафзй рост меояд, албатта, тарчумаи тахтулафзй на хамеша натичаи хуб медихад. Усули мазкур бештар барои тарчумаи вохидхое ба кор бурда мешавад, ки аз хусусияти миллй холй бошад. Х,ангоми истифода бурдани он, тарчумон бояд эхтиёткор бошад, ки маънии калима ва вохидхои чудогонаро коста накунад. Агар вазифахои грамматикй ва услубии ду вохид мувофикат кунад, тарчумаи тахтулафзии зарбулмасалхо имконпазир мегардад. Агар тарчумаи тахтулафзй сифатан дуруст ичро шавад, барои ганишавии захирахои забони тарчума бо вохидхои нав бо рохи иктибос мусоидат менамояд.
Яке аз бартарихои дигари тарчумаи тахтулафзии зарбулмасалхо ин пайдоиш ва ташаккули вохидхои байналмилалй мебошад [14, с.91-92].
Мисол дар бобати тарчумаи тахтулафзй:
- Дерест, ки ман аз чойхо лаб тар накардаам, «гову гусфанд хам бо хурдан фарбех мешавад» гуфтаанд
It is said that bulls and rams grow fat on what they are fed, but I haven't had a bite in any of those houses for ages (The Death of Money-Lender, 358).
Чи тавре ки аз тарчума бармеояд, маколи мазкур бо усули тахтулафзй тарчума шудааст. Маънои ин макол хамаи чисми зинда бо ёрии истеъмол намудани хурок зинда хастанд. Ин маколро бештар дар байни халк истифода мебаранд. Тарчумон онро ба забони англисй хеле хуб ифода намудааст. У хатто ба вазну кофияи маколи тарчуманамудааш ахамияти хоса додааст.
- Ман хазор бор ин корро кардан мехостам, аммо занони муйдарози аклкутох кабул намекунанд, «шумо Худоро хам фиреб медихед, куръон нахонда пули моро мегиред» мегуянд [2, с.51].
"But my wives - well, you know how the saying goes - long of hair short of mind. They won't agree to such an arrangement" (The Death of Money-Lender, 245).
Маколи зани муйдарози аклкутох бештар дар шарк (осиё) машхур аст. Маънои он нодон, бесавод, бефахм аст. Яъне зан ба акидаи баъзе аз шахсон касест, ки аз сабаби муйдароз буданаш беакл аст. Албатта ин маколро дар замонхои пеш бар зидди занхои бомаърифат барои паст намудани мартабаи онхо истифода мебурданд. Мумкин ки дар Аврупо чунин акида вучуд дошта буд ё ин ки вучуд дорад, вале тарчумон онро тахтулафзй тарчума намудааст. Яъне барои маколи мазкур муодил ё муродиф оварда нашудааст. Бояд кайд намуд, ки мазмуни умумии маколи мазкур ба куллй то хонанда расонида шудааст.
Тарчумаи маънои
Усули дуюми тарчума барои иборахое, ки ба тарчумаи тахтулафзй рост намеоянд, истифода бурда мешаванд. Мисол:
- Чй зарар дорад, «шавад обй нашавад лалмй» гуён ман аз вай хучра мепурсам. Агар у ба ман хучра надихад, хам ман чй гуна будани «Ишкамба - одам» - ро дида мемонам [6, с.14].
I'll ask him if he has a cell for let; there's no harm in asking, after all. Maybe I'll have some luck, and maybe not (The Death of Money - Lender, 187).
«Ч,он хонаи мардум, на гами обу на гами хезум» гуфтаанд касони хирадманд, - гуфт ^ори - Ишкамба (Марги судхур, 57).
"Free bread is much sweeter than bread you 've had to buy, as the wise say." (The Death of Money-Lender, 244)
Мисолхои боло шавад оби нашавад лалмй ва хонаи мардум, на гами обу на гами хезум ба забони англисй мазмунан тарчума шудаанд: Maybe I'll have some luck, and maybe not ва Free bread is much sweeter than bread you've had to buy. Усули тарчумаи маъной аз чониби
тарчумон мохирона ба кор бурда шудааст. Зеро онхо вохидхои аслро мазмунан хеле хуб инъикос менамоянд. Вале дар тарчумаи зарбулмасали дигар тарчумон маънои аслии онро начандон хуб дарк кардааст.
... то ки душмании онхо ба ман зиёд нашавад ва, чунон ки гуфтаанд, «то омадани табар кунда меосояд» то аз дастам рафтани заминхоям дар деха осуда зиндагй кунам [6, с.21].
Otherwise, while Гт looking for an axe, the tree will fall down of its own accord, as they say (The Death of Money-Lender, 276).
- To омадани табар кунда меосояд - яъне уоло уам вацт барои уалли ягон мушкили ё барои ягон корро ичро намудан. Лекин тарцумаи while Гт looking for an axe, the tree will fall down of its own accord бештар маънои худ аз худ хал шудани ягон кор бе ёрии касе аст.
Доир ба усули сеюми тарчумаи зарбулмасалхо кайд кардан лозим аст, ки он хусусан барои вохидхое, ки тобиши миллй надоранд, истифода бурда мешавад. Бо вучуди ин, вакте ки муродиф ё муодил пурра дуруст оварда шудааст, яъне он маъно ва сохти вохиди аслро дар забони тарчума ба таври комил ифода кунад, пас чустучуи иловагй зарур нест. Вале дар баъзе мавридхои чудогона, ки дар матн руй медихад, тарчумон мачбур мешавад усулхои дигари халли мушкилиро чуяд. Яъне тарчумон бояд муродиф ё муодил вобаста ба мазмуни матн интихоб намояд. Мухимаш дар он аст, ки ёфтани онхо кори осон нест ва хатто метавонанд тамоман вучуд надошта бошанд.
Масалан:
Албатта, мефахмам! - гуфт ноиб. - Магар «забони гургонро гургон мефахманд» нагуфтаанд [4, с.16].
"Quite well", said the noib. Birds of a feather flock together, as they say (The Death of Money
- Lender, 333).
Тарчумаи тасвири
- Мардум «аз бекорй кадукорй» мегуянд [6, с.21].
"They say, 'If you've got nothing better to do, plant pumpkins'" (Bukhara Reminiscence, 40).
Тарчумон на факат маъно ё тафсири маколи мазкурро ифода намудааст, балки калимаи pumpkin - каду, ки дар маколи асл кисми мухим ва дорои тобиши миллй аст, истифода бурдааст. Боз якчанд зарбулмасалу маколхое низ хастанд, ки тарчумон онхоро бо усули тарчумаи тасвирй тарчума намудааст ва ба натичахои хуб муяссар шудааст.
- Х,арчанд Саъдии Шерозй гуфтааст, «Чашми танги дунёхорро ё саноат пур кунад ё хоки гур», ... [3, с.11-12].
Although Saadi Sherozi assured ... only the dust of the earth sprinkled over his corpse will calm the greedy eyes of a wealthy man... (The Death of Money-Lender, 219).
«Одамро одам вайрон мекунад, заминро об» гуфтаанд. [3, с.14].
"The riverbank is washed away by water, but man is ruined by man alone" (The Death of Money-Lender, 308).
- ЛММС боз фикр кард, ки «то бад нагуи, нек намеояд» гуфтаанд, хар чи бодо-бод! [3, с.19].
Maybe some good will come of it in the endl Kori thought to himself (The Death of MoneyLender, 365).
Дар аввали маколаи мазкур мо дар он акида будем, ки тарчумон Х,оли Смит барои тарчумаи асари С. Айнй аз тарчумаи русии он асар истифода бурдааст. Далелхои он реалияхои сахифаи 6-и маколаи мазкур буда метавонад (Дещон - Dekhkan, Абдулвоуид -Abdulvakhid, Хабиба - Khabiba), вале аз зарбулмасали марги бо дустон туй аст, ки ба забони русй тарчума нашудаасту дар матни англисй ба мушохида мерасад, мо ба хулосае омадем, ки тарчумон дар катори матни русй аз матни асл, яъне точикй низ истифода бурдааст. Тарчумаи for true friends а single grave is room enough собиткунандаи фикри мо метавонад бошад.
Барои боз хам хубтар дида баромадаии фикри дар боло овардашуда мо зарбулмасалхои тарчумашудаи се забонро бо чумлахояшон меорем:
- Хуб! - гуён ман илтимоси бойбачаро кабул кардам ва илова намудам: - ба хонаи ^орй
- Ишкамба рафтан барои ман маргвор ногувор аст, бо вучуди ин хамрохи ту меравам, чунки «марги бо дустон туй аст» гуфтаанд [2, с.21].
"All right, I'll help you," I agreed, then added: I'd rather die than go to Kori - Ishkamba's house with you, but like they say, for true friends, a single grave is room enough)." (The Death of Money-Lender, 236).
Дар чумлаи русй зарбулмасал тамоман тарчума нашудааст. Лекин дар чумлаи англисй зарбулмасали асл б о усули ёфтани муродиф тарчума шудааст. Муродифро тарчумон хеле бамаврид истифода бурдааст.
АДАБИЁТ
1. Асрорй В. Зарбулмасал ва маколхои точикй. / В. Асрорй Сталинобод, 1986. 266 с.
2. Айнй С. Ёддоштдо. Дар садро. (кисми 1, 2). Душанбе: Адиб, 1990.-352 с.
3.Айнй С. Марги Судхур./ С. Айнй Нашриёти Давлатии Точикистон. Сталинобод, 1961, - 350 с.
4.Айнй С. Бухара (Воспоминание). В 2-х кн./Пер. с тадж. С. Бородина. С.Айнй-Душанбе: Ирфон, 1980.-260с.
5. Айнй С. Смерть ростовщика (Повесть) / Пер. с тадж. О. Сухорева. - С Айнй Душанбе: Адиб, 1987.-224 с.
6. Aini S. Bukhara: Reminiscences. Translated into English by Holly Smith./S.Aini Moscow: Raduga, 1986.-389 p.
7. Икболов, О. «Зарбулмасал-мак;ол^о-афоризм^о»/ О. Икболов, Душанбе 2002.166 с.
8. Чураева М., Тилавова Г. «Мачмуаи лугавии зарбулмасалу ма;ола^ои./М., Чураева Г.Тилавова-Душанбе, 2004.-167 с.
9. Мухаммадиева, Ф. Турсунов Ф. Лексико-семантический анализ и особенности перевода пословиц и поговорок произведений./ Ф. Мухаммадиева, Ф. Турсунов. Душанбе.: 2006.306 с.
10. Тилавзод Б. , Муродов Ф. Зарбулмасал ва макрл^о./ Б.Тилавзод Ф. Муродов-Душанбе: Адиб, 2004.-144 с.
11. Тилавов Б. Поэтика таджикских народных пословиц и поговорок. Под ред. JI.H. Демидчик./ Б. Тилавов Душанбе: Дониш, 1967. - 123 с.
12. Тилавов Б. Таджикские пословицы и поговорки: (Исследование современного устного репертуара) / Редакторы: Р. Амонов, В. Капранов, Э. Улугзода; Акад. наук Таджикский ССР. Инст. Языка и литературы им. Рудаки. Б. Тилавов-Душанбе, 1989.-232.с
13. Турсунов Ф.М. Лексико-семантический анализ и особенности перевода пословиц и поговорок произведений /Ф.Мухаммадиева. Редакторы: Г.Джураев, З.Мухторов. Ф.М. Турсунов-Душанбе, 2006.-135 с.
14. Фёдоров А. В. Основы общей теории перевода: (Лингвист, пробл.) -4-е изд. перераб. и доп., - Высш. шк. 1983.-303 с.
15. Current English Usage Dictionary of Idioms Dictionary of Word Origins 1994. 460 pg.
16. Dean Curry. Illustrated American Idioms: English language programs. Division Bureau of Educational and Cultural Affairs United States Information Agency, Washington, 1982. 200 pg.
КЛАССИФИКАЦИЯ ПОСЛОВИЦЫ И ПОГОВОРКИ АНГЛИЙСКОГО ЯЗЫКА ПО ИХ СОДЕРЖАНИЮ И СОВМЕСТИМОСТИ НА ТАДЖИКСКОМ ЯЗЫКЕ
В этой статье английские пословицы и поговорки классифицируются по их содержанию и актуальности для таджикского языка.
В статье автор подчеркивает, что пословицы и поговорки - один из самых популярных и известных видов народного творчества, выражающий прекрасные идеи всего человечества в формировании чудес и эмоций.
Кроме того, в статье отмечается, что пословицы являются одним из древнейших жанров и связаны с историей развития языка.
Следует отметить, что после исследования стало ясно, что в обоих сопоставимых языках есть пословицы и поговорки, которые представляют собой короткие слова, заканчивающиеся образно, и в которых реалистично резюмируются наблюдения и мнения людей по различным аспектам реальной жизни. Они логичны и цитируются при выражении идей, связаны с содержанием слов говорящего или писателя и придают новую свежесть словам говорящего.
Пословицы и поговорки являются частью культуры людей и всегда важны и актуальны, независимо от экономического и технического развития. В какой-то момент они станут отличительными чертами характера людей и останутся предметом внимания и наблюдения.
Специалисты в различных областях используют пословицы и поговорки и часто достигают своих исследовательских целей (литературоведы, лингвисты, переводчики).
Автор при написании статьи предпринимает попытку на основе достоверных научных источников, на базе исследований многочисленных отечественных и зарубежных ученых, надежных работ по философии, педагогики, физического воспитания, интернет сайтов
Ключевые слова: пословицы, реальные, логические, цитаты, произведения искусства, образное, произведение, потребительский, сленг, научно-популярная литература.
CLASSIFICATION OF PROVERBS AND SAYINGS OF ENGLISH BY THE CONTENT AND THEIR COMPATIBILITY IN THE TAJIK LANGUAGE
In this article, English proverbs and sayings are classified according to their content and relevance to the Tajik language.
In the article, the author emphasizes that proverbs and sayings are one of the most popular and well-known types of folk art, expressing the wonderful ideas of all mankind in the formation of miracles and emotions.
In addition, the article notes that proverbs are one of the oldest genres and are associated with the history of language development.
It should be noted that after research it became clear that in both comparable languages there are proverbs and sayings, which are short words that end figuratively and that realistically summarize people's observations and opinions on various aspects of real life. They are logical and quoted when expressing ideas, relate to the content of the speaker's or writer's words, and give new freshness to the speaker's words.
Proverbs and sayings are part of the culture of people and are always important and relevant, regardless of economic and technical development. At some point, they will become hallmarks of human character and will remain the subject of attention and observation.
Specialists in various fields use proverbs and sayings and often achieve their research goals (literary scholars, linguists, translators).
When writing an article, the author attempts, on the basis of reliable scientific sources, on the basis of research of numerous domestic and foreign scientists, reliable works on philosophy, pedagogy, physical education, Internet sites to reveal the process of formation and development of this topic and their use.
Keywords: proverbs, real, logical, quotes, works of art, figurative, work, consumer, slang, popular science literature.
Сведения об авторе:
Сайдалиева Фотима Обидовна - старший преподаватель кафедра языкознания и сопоставительной типологии в Кулябского государственного университета имени Абуабдуллох Рудаки. Адрес: 735360, РТ, г.Куляб, ул.С.Cафарова 16. Тел: (+992) 987519497E-mail: fotim8888@mail.ru
About the author:
Saidalieva Fotima Obidovna — Head teacher of the chair of linguistic and comparative typology of Kulob State University named after Abuabdulloh Rudaki. Address: 735360, RT, Kulob, S.Safarov St.16. Phone: (+992) 987519497E-mail: fotim8888@mail.ru
ТДУ 809.155.0+802.0 РОЧ,ЕЪ БА БАЪЗЕ ХУСУСИЯТХОИ ЧУМЛАИ СОДАИ ДУТАРКИБАИ ТОЧИКЙ ВА АНГЛИСЙ ДАР ДИСКУРСИ СИЁСЙ
Иматова М.Ц.
Донишкадаи давлатии забонуои Тоцикистон ба номи С. Улугзода
Чумла вохиди забонй буда, барои ифодаи фикр хидмат мекунад. Чумла аз нигохи сохт ва шакл хусусиятхои грамматикии худро дорад. Дар маколаи мазкур хусусиятхои чумлаи сода дар забонхои точикй ва англисй аз нигохи корбурди он дар дискурси сиёсй мавриди тахлилу баррасй карор мегирад. Дар хакикат, дар илми забоншиносии точикй ва англисй оид ба сохтори чумла пажухишхои муфассале ба анчом расидааст, вале доир ба вижагихои нахвии чумлахо дар контексти дискурс ва тахлили он аз нигохи сохториву маъной хануз тахкикоти махсус сурат нагирифтааст.
Чумлахои сода як кисми барчастаи таркибии синтаксис ба шумор мераванд. Вазифаи асосиии синтаксис "муайян кардани чумла, аломату хусусиятхои характерноки он, хусусиятхои семантикиву сохтории он, тагийри таърихй дар таркиб ва воситаи ифодаи аъзои чумла дар забон мебошад" [6, с.3].
Забоншиносони зиёди ватанию хоричй ба омузишу тахкики сохтори чумлаи сода машгул гардида, хиссаи хешро дар ин чода гузоштаанд. Дар забоншиносии точикй ба бунёди сохтор ва маънои чумла А.Фитрат, Б.Н.Ниёзмухаммадов, М.НДосимова, Б.Камолиддинов, Ш.Рашидов, М.Норматов, Шарипова Ф.Х ва гайра таваччухи хоса зохир намудаанд. Инчунин олимони шинохтаи рус, аз кабили Бархударов Л.С., Блох М. Я., Блох М.Ю. ва дигарон корхои зиёди илмй ба анчом расонидаанд. Аз чумла, китоби Бархударов Л.С. тахти унвони «Сохтори чумлахои содаи забони муосири англисй" махсус барои омузиш ва тахкики чумлахои содаи ин забон бахшида шудааст.
Х,адаф аз навиштани маколаи мазкур муайян намудани баъзе хусусиятхои корбурди намудхои чумлахои сода дар дискурси сиёсии забонхои точикй ва англисй мебошад. Дар макола хамчунин ба баъзе аз хусусияти тарчумаи чумлахои сода дар мисоли забонхои точикй ва англисй ишора карда мешавад.
Маълум аст, ки оилаи забонхои точикй ва англисй ба оилаи Х,индуаврупоии забонхо ва ба гурухи забонхои аналитикй дохил мешаванд, аз ин ру дар онхо аъзои чумла накши бориз доранд, харчанд тартиби чузъхои чумла дар гурухи забонхои аналитикй як хел нест.
Чойгиршавии унсурхои чумла ба алокаи ва муносибати онхо ба аъзои чумла онхо вобаста аст. То соли 1968 масъалаи тартиби калима дар забони точикй хамчун мавзуи махсуси тадкикотй карор нагирифта буд. Худи хамон сол ин мавзуъро М. Норматов мавриди тахкики кори дисертатсионй карор дода, ба хулосае омадааст, ки тартиби калима дар забони точикй аналитикй мебошад, чунки хар як калима-узви чумла чои нисбатан мукарраре дорад [9, с.6]. Дар забони англисй низ хар як калима-узви чумла чои нисбатан мукарраре дорад.
Дар омузиши синтаксис чумлахои сода мавкеи муайян доранд. Мубтадову хабар мехвари асосии чумлаи сода мебошанд. ^умла аз чихати сохт ба содаву мураккаб, аз лихози максади
