Научная статья на тему 'МАДАНИЯТЛАРАРО АЛОҚА ВА ТАЪЛИМ МУШТАРАКЛИГИ'

МАДАНИЯТЛАРАРО АЛОҚА ВА ТАЪЛИМ МУШТАРАКЛИГИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
131
22
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scientific progress
Область наук
Ключевые слова
madaniyatlararo aloqa / empatiya / aloqa / o'zaro ta'sir / o'zaro tushunish / lug'at / madaniyatlararo kompetentsiya. / intercultural communication / empathy / communication / interaction / mutual understanding / dicussion / intercultural competence.

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Ҳилола Рахматуллаевна Абдурахмонова

Ушбу мақола маданиятлараро алоқа ва таълим муштараклиги тушунчасини ва у билан боғлиқ бўлган терминологияларни аниқлаб беради. Маданиятлараро таълим замонавий дунёда ўқиш, ёзиш, ҳисоблаш ва компютер билан ишлаш қобилияти каби муҳимдир. Бунинг учун турли қарашлар ва ҳаётий тажрибалар учун янгидан янги йўналишлар керак. Мақола маданиятлараро коммуникатив компетентцияни таълим жараёнида, тил ўрганишда, рақобат ва зиддиятли кўринишида эмас, балки эмпатия билан таълим ва тарбия бериш учун методик тавсиялар беради.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

COMMUNICATION OF INTERCULTURAL COMMUNICATION AND EDUCATION

This article clarifies the concept of intercultural communication and educational commonality and the terminology associated with it. Intercultural education is as important in the modern world as the ability to read, write, count, and work with a computer. This requires new directions for different perspectives and life experiences. The article provides methodological recommendations for teaching and educating intercultural communicative competence with empathy, not in the educational process, language learning, competition and conflict.

Текст научной работы на тему «МАДАНИЯТЛАРАРО АЛОҚА ВА ТАЪЛИМ МУШТАРАКЛИГИ»

МАДАНИЯТЛАРАРО АЛОЦА ВА ТАЪЛИМ МУШТАРАКЛИГИ

Х,илола Рахматуллаевна Абдурахмонова

Термиз давлат университети педагогика институти Рус тили ва адабиёти

кафедраси укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Ушбу макола маданиятлараро алока ва таълим муштараклиги тушунчасини ва у билан боглик булган терминологияларни аниклаб беради. Маданиятлараро таълим замонавий дунёда укиш, ёзиш, хдсоблаш ва компютер билан ишлаш кобилияти каби мухдмдир. Бунинг учун турли карашлар ва хдётий тажрибалар учун янгидан янги йуналишлар керак.

Макола маданиятлараро коммуникатив компетентцияни таълим жараёнида, тил урганишда, ракобат ва зиддиятли куринишида эмас, балки эмпатия билан таълим ва тарбия бериш учун методик тавсиялар беради.

Калит сузлар: madaniyatlararo aloqa, empatiya, aloqa, o'zaro ta'sir, o'zaro tushunish, lug'at, madaniyatlararo kompetentsiya.

COMMUNICATION OF INTERCULTURAL COMMUNICATION AND

EDUCATION

ABSTRACT

This article clarifies the concept of intercultural communication and educational commonality and the terminology associated with it. Intercultural education is as important in the modern world as the ability to read, write, count, and work with a computer. This requires new directions for different perspectives and life experiences.

The article provides methodological recommendations for teaching and educating intercultural communicative competence with empathy, not in the educational process, language learning, competition and conflict.

Key words: intercultural communication, empathy, communication, interaction, mutual understanding, dicussion, intercultural competence.

Бугунги тезкор жараёнда хеч бир давлат жахрн маданияти ва иктисоди билан хдмкорликсиз, ундан узилган холда ривожланиш йулини белгилай олмайди. Айникса минтакамизда Узбекистон маданияти, иктисоди билан бир каторда унинг таълим жараёнига ундаги илгари сурилаётган гоя, эришилаётган ютукдарига дунё халкдари тобора кдзикдб бораётган бир пайтда, маданиятлараро алока ва таълим муштараклиги кучайтириш долзарб масалалардан биридир десак адашмаймиз.

ЮНЕСКО дунёда тинчликни урнатиш, кашшокликни йук килиш, баркарор ривожланишни таъминлаш, таълим оркали маданиятлараро мулокот тузиш, фан сохаларини ривожлантириш, халкаро маданий ва маълумот алмашинувига ёрдамлашиш каби сохаларда фаолият юритади.

Узбекистонда 130 дан ортик миллат вакиллари булиб, улар 16 та турли конфессияга эътикод килиб келмокдалар. Бугунги кунда улар тинч-омон, ахил-инок яшаб келмокдалар. Дини ва милатидан катий назар маданиятлараро таълимни ривожлантиришда социолингвистика тил куникмаларини шакллантириш жараёнини урганишга киритилган, чунки тилни урганишда иккиламчи ижтимоий контекстнинг ахамияти шубхасиздир.

Узга давлат тилни билиш, узга давлатда таълим олиш унинг ижтимоий томонисиз тулик эмас. Тил компетентсияси социолингвистик компетентция муаммоси даражаси ечимига тенгдир. Бу коммуникатив компетентциянинг таркибий кисмидир. Социолингвистик компетентция тилни турли контекстларда ёки тил вазиятларида тугри ишлатиш кобилияти билан белгиланади. Тилларни укитишнинг турли хил назариялари келиб чикади ва маълум бир йуналишга эътиборни каратади, гарчи укувчининг таълим тилининг таркибий элементи сифатида тушуниши бирлашади ва бу хам тадкикотга йуналтирилган укитишнинг ривожланишига ёрдам беради. Социологик компетентция тушунчасидан ижтимоий-маданий ва маданиятлараро компетентция тушунчаларига тугри келади.

Маданият деганда бир хил жугрофий худудда истикомат килувчи гурух аъзоларининг биологик жихатдан аникданган алока воситалари (тили асосий булган тил), турли даражадаги ижтимоий муносабатлар, хар хил турдаги кундалик фаолият турлари, ушбу гурухнинг махсулотлари ва уларнинг яшаш тарзлари туплами сифатида аникланиши мумкин.

Олимлар маданиятни дунёкарашнинг узига хос шакли ва ушбу дунёкарашни маълум бир жамоа билан бахам курадиган инсон дунёсида булиш усули сифатида белгилайдилар. Ушбу маданият контцептциясига асосланиб, маданиятлараро компетентцияни замонавий жамият тушунчаси билан хар хил контекстларда осонгина боглаш мумкин.

Маданиятлараро компетентция - бу турли фикрга эга ва бошка тилда гаплашадиган сухбатдошлар иштирокида вокеаларни бошкариш кобилиятимиздир. "Маданиятлараро" тушунчаси "ижтимоий-маданий" доирасидан ташкарига чикади ва шу жамиятнинг тилини хисобга олади. Маданиятлараро компетентция эса унинг тили ва маданиятидан келиб чикади, бу хар кандай чет тилида таълим олиш учун жуда мухимдир. Маданиятлараро компетентцияда укувчининг коммуникатив мулокоти асосий уринда туради.

Бошка халклар маданиятига мурожаат килиш "маданиятларнинг узаро амал килиш" ёки "маданиятлараро коммуникация" деган ном олди.

"Маданиятлараро коммуникация" тушунчаси дастлаб Г.Трейгер ва Э.Холларнинг "Маданият ва коммуникация. Тахлилнинг модели" (1954) асарларида изохлаб берилган эди. Маданиятлараро коммуникация деб, улар инсон атроф-мухитгамослашиб олиш истагида интилаётган идеал максадни тушунганлар.

Маданиятлараро коммуникатив ёндашувдан максад укувчиларда маданиятлараро вазиятларда мулокотга лаёкатлигини ошириб, маданиятларни узаро таккослай олиш кобилиятини шакллантириш мухим роль уйнайди. Улар энг аввало узга маданиятдаги тушунарсиз холатлар ва ходисаларни узларининг маданий нормалари асосида бахолашга шошмасликка урганишлари керак. Маданиятларни узаро таккослаш бу "яхши" ёки "ёмон" (критериялари асосида)деб бахолаш эмас, балки тафовутларни англаш ва тушуниб олишдир.

Маълум бир максад билан танлаб олинган укув материали мазмуни ва укув фаолликлар оркали укувчиларнинг маданиятлараро масалаларга кизикишини уйготиши мумкин ва бу максадга мувофикдир, масалан, уни куйидагилар оркали амалга ошириш мумкин. Тили урганилаётган мамлакатнинг маданияти тугрисидаги билимларни берувчи мамлакатшуносликка оид укув мазмуни (масалан, байрам ва урф-одатларга оид билимлар) Шунинг учун дарсда иккала маданиятни хам таништириш керак: урганилаётган тил маданияти ва укувчининг она тили маданияти, купинча уйгунлашиб кетади.

Баъзида куп маданиятли жамиятда жамоалар маданий тафовутларни саклаб, бир жамиятда бирга яшашлари мумкин. Сузлашувда томонларнинг тиллар якинлиги маданиятларни билиш ва хурмат килишга олиб келади, хамда нотугри фикрлардан йирок булиб ва мувозанатли муносабатга олиб келади.

Маданиятлараро таълим - бу кескин жараён. Биринчидан, бу доимий ва динамик. Иккинчидан, бу одамлар уртасидаги муносабатларни урнатиш билан боглик жараён. Укитувчиларнинг уз укувчилари билан булишадиган хамдардлик ва тушуниш купинча укитувчилар демографик нисбатлар ва этник гурухлар тугрисида биладиган далил ва ракамлардан кура мухимрок рол уйнайди. Маданиятлараро компетентцияда укувчининг коммуникатив мулокотида эмпатияни кучайтириш лозим.

Эмпатия (юнонча ¿v - "ин" + юнонча пабо^ - "иштиёк", "азоб", "туйг'у") -бу тажрибанинг ташки келиб чикиши хисини йукотмасдан, бошка одамнинг хозирги хиссий холати билан онгли хамдардлик. Шунга кура, эмпат - бу эмпатия учун ривожланган кобилиятга эга одам.

Эмпатия соф, самимий ва бировнинг хис-туйгуларини бошдан кечириш, унинг эхтиёжларини уз муаммолари каби кабул килиб, ушбу атаманинг

маъносини чукур тушуниш ва взиятни тугри бахолай олиб, сухбатдошнинг когнитив ва аффектив хусусиятларини урганиш керак.

Маданиятлараро алока ва таълим феноменининг мураккаблигини тасвирлаб, олимлар учта хусусиятга эътибор беришади: коммуникатив, психологик ва ижтимоий. Маданиятлараро таълимда биз коммуникатив компетентсияни бойитамиз, чунки биз таълим олиш жараёнида сухбатлашишнинг турли усуллари, укиш даврлари, хурматни ифода этиш, бахслашиш ёки ишонтиришнинг баъзи стратегияларидан фойдаланиш билан танишамиз ва хоказо.

Маданиятлараро таълим ута мураккаб камчилликлардан холи булмаган, миллатчилик ва иркчилик фикирларнинг умуман таълим жараёнида кулланмаслигини назарда тутувчи жараёндир. Миллатга эга булмаган битта таълимни акс эттиради. Бу монокултурал таълим булиб, миллий тарбиядан алохида, тулик булмаган таълим деб хисоблаш мумкин. Бу бизнинг дунёмизга айланган ватан, миллий кадрият ва меросимизнинг хилма-хилигини таълимдан ташкарида саклаб колади.

Маданиятлараро таълимнинг максади барча миллий ва маданий гурухларнинг вакилларини, шунингдек жинсидан катъи назар барча укувчиларни мукобил, ноанъанавий укитиш усулларидан фойдаланган холда укитишдир. Укув дастурига турли халкларнинг тажрибаси, шунингдек, эркак ва аёл дунёкараши фаркли тафовутлари киритилган булиши керак.

Маданиятлараро таълим - бу ижтимоий адолатпарвар, дунёкарашни шакллантирувчи кенгрок фикрлашни ургатувчи, урганган нарсаларингизни акс эттиришни ва билимларни амалда куллашни англатади. Гурухларда ижтимоий адолат тугрисидаги мунозаралар булади, кабул килинади, балки улар рагбатлантирилади хам. Бундай мунозаралар марказида бевосита маданий жихатдан фарк киладиган гурухлар: жамиятда ижтимоий тафовут, иркчилик, кашшоклик, камситиш, уруш ва талабаларнинг вазиятга таъсир курсатиш учун харакат килиш кобилияти булиши мумкин. Бунда Миллартар ва маданиятлараро коммуникатив тушунмовчилик холатларида нима мухимлигини тушуниш ва сухбатдошлар уртасидаги ижтимоий муносабатларни рад этмай тугри талкин килиш.

Коммуникатив компетенция - бу инсоннинг турли холатларда керакли йулни топа билиш кобилияти хамда муомала маданияти тушунилиб, сухбат давомида вазиятларни тугри бахолай олишидир.

Коммуникатив маданиятлараро компетентсия тушунчаси макон ва вактдан катъий назар махорат билан секинлик билан узлаштириладиган ходисадир. Жараёнида маданий элементларни кузатиш, ролли уйинлар ёки умумий контекстлардан урганиш мумкин. Узга маданиятни кузатиш, алокада булиш,

(саёхат килиш, ананалар билан танишиш, чет эл фильми ёки кушик тинглаш) турли сохаларда юзага келадиган маданий узгаришларни тахлил килиш оркали дунёкараш шакиллантириш хакида фикр юритилмокда. Бу уз навбатида, шахсиятини яхширок тушуниб, ижтимоий муносабатлар сохаларига мувофик уй, оила, таълим, оммавий ахборот воситалари ва бошка ижтимоий муносабатларни тизимлаштириш, маданий ва коммуникатив моделларни жамлаш имкониятини беради. Маданий ва коммуникатив алокалар учун харакатлар (маданий муомила, самимий ва илик юз мимикалари, куз карашлар), сузлашув (мантикли мулокот, оханг) ва вазиятлар (диолог, киришимлилик ва хамфикирлилик) ва сиёсий карашлар (ижтимоий хурмат) уйгун булган сохлом мухит яратиш лозимдир. Хдтто бир тилда гапирадиган одамлар хам маданиятлараро мулокот муаммоларига дуч келишлари мумкин. Бундан келиб чикадики, маданиятлараро мулокот малакасини ошириш чет тилини урганиш контекстидан ташкарида утказилиши керак. Ахборот ва коммуникация технологиялар маданий фаркларимизни англаш учун зарур булган хар кандай реал вазиятларни (ёзма ва аудиовизуал) мавжуд булишига ёрдам беради ва шу билан маданиятлараро алока ва таълим муштараклигини тушунишга ёрдам беради.

Дарс жараёнида маданиятлараро таълим компетентсияни ривожлантириш учун ресурслар сифатида фойдаланиш зарур булган кулай ёндашувни таклиф килиш мумкин. Масалан, Интернет турли маданиятлардаги талабаларнинг учрашувлари, таргиботи ва хамкорлиги учун майдонга айланди. Иш ва хамкорлик бир-бирини яхширок билиб олишга ва тушунмовчилик юзага келганда хакикий коммуникатив вазиятларга эришишга ёрдам беради. Бундай холатлар талабалар томонидан маданиятлараро маслахатчи сифатида ишлайдиган укитувчи ёрдамида методик жихатдан куриб чикилиши керак. Маданиятлараро алокаларни укитиш ва урганишга мурожаат килиш, у билан боглик муаммоларни хал килишга интилиш керак. Бу масаланинг ечими, шубхасиз, тил ва маданиятлараро компетентсияни урганишда ётади. Таълимни универсал жараён сифатида тушуниб, ушбу муаммони олий таълим таълими нуктаи назаридан куриб чикиш максадга мувокикдир. Шундай килиб, укитувчи маданиятлараро алока ва таълим муштараклиги хосил килувчи жараёнида мухим иштирокчидир.

REFERENCES

1. «Таълим олиш имконияти давлатлар фаровонлигини оширади». 20-07-2017, ЮНЕСКО.

2. Садохин А.П. Теория и практика межкультурной коммуникации. М.2004.58стр

3. Исмоилова Ш. Б. Маданиятлараро вазиятларда мулокотга лаёкатлилик // Молодой ученый. — 2016. — №15.3. — С. 3-4. — URL https://moluch.ru/archive/119/32994/ (дата обращения: 21.01.2020).

4. Материал из Википедии — свободной энциклопедии

5.Маданиятлараро коммуникация ва мулокот маданияти. Журнал научных публикаций аспирантов и доктаров.

Нишанбаева Кундуз Вахабовна, доцент кафедры искусствоведения и культурологии Государственного института искусства и культуры, г. Ташкент,Узбекистан.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.