Научная статья на тему 'МACOФAВИЙ ТAЪЛИМ ТИЗИМИНИНГ ДИДАКТИК ВОСИТАЛАРИ'

МACOФAВИЙ ТAЪЛИМ ТИЗИМИНИНГ ДИДАКТИК ВОСИТАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
47
26
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ДИДАКТИКА / CИНXPOН / ACИНXPOН / AУДИO / AУДИOГPAФИК / ИНТЕГРАЦИЯ / МОДУЛЛИЛИК / ПАРАЛЕЛЛИК / ИНТЕРНАЦИОНАЛЛИЛИК / ДEЛЬФИ МEТOДИ / ЭЛEКЦИЯ

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Маллабоев Н.М., Мадраҳимова М.

Ушбу мақолада мacoфaвий тaълимни pивoжлaниши ўқув жapaёнини лoйиҳaлaшгa, унинг cифaтигa, мacoфaвий тaълим acocидa ўқитишнинг бapчa бўғинлapи дидaктик тaъминoтини тўғpи aмaлгa oшиpишгa юқopи тaлaблapни қўйиши ва мacoфaвий тaълимнинг дидaктик тaъминoти ҳамда, мacoфaвий тaълимнинг тизимли тамойили acocидa яpaтилгaн ўқув-моделлари ҳақида маълумотлар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

DIDACTICAL METHODS OF DISTANCE EDUCATION SYSTEM

The article examines the development of education, its quality, the correct implementation of the didactic provision of education and the didactic provision of education, as well as the systemic principle of education.

Текст научной работы на тему «МACOФAВИЙ ТAЪЛИМ ТИЗИМИНИНГ ДИДАКТИК ВОСИТАЛАРИ»

UDK 037.1174

Maллабоев Н.М. катта уцитувчи Мадра^имова М. уцитувчи

Наманган му^андислик-цурилиш институты Узбекистон Республикаси, Наманган

МАСОФАВИЙ ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИНГ ДИДАКТИК ВОСИТАЛАРИ

Аннотация: Ушбу мацолада масофавий таълимни ривожланиши уцув жараёнини лойи^алашга, унинг сифатига, масофавий таълим асосида уцитишнинг барча бугинлари дидактик таъминотини тугри амалга оширишга юцори талабларни цуйиши ва масофавий таълимнинг дидактик таъминоти уамда, масофавий таълимнинг тизимли тамойили асосида яратилган уцув-моделлари уацида маълумотлар келтирилган.

Калит сузлар: дидактика, синхрон, асинхрон, аудио, аудиографик, интеграция, модуллилик, паралеллик, интернационаллилик, дельфи методи, элекция.

Mallaboev N.M. senior lecturer Madrakhimova M.

teacher

Namangan Civil Engineering Institute Republic of Uzbekistan, Namangan city

DIDACTICAL METHODS OF DISTANCE EDUCATION SYSTEM

Resume: The article examines the development of education, its quality, the correct implementation of the didactic provision of education and the didactic provision of education, as well as the systemic principle of education.

Key words: didactics, synchronization, asynchronous, audio, audiography, integration, modularity, parallelism, internationalism, the Delphi method, election.

Масофавий укитиш усулларининг асосий гурухлари замонавий технологиялар масофавий олий педагогик таълимни янгича ташкил килинишига асос яратади. Бундай таълимда педагоглар, компьютер дастурчилар ва мутахассислар ёрдамида янги укитиш курслари яратилади. Масофавий укитиш курсларини яратишда дастлаб:

• Курсларнинг максади;

• Максадга эришиш йуллари;

• Укув материалларини такдим этиш усуллари;

• Укитиш услублари;

• Укув топширикларининг турлари;

• Мухокамалар учун саволлар;

• Мунозара ва бахсларни ташкил этиш йуллари;

Узаро алока усуллари ва коммуникация сингари омилларни аниклаш талаб этилади. Буларнинг барчаси курсларни яратувчи укитувчилар (курс дизайнерлари) ва мутахассислар хамкорлигида амалга оширилади. Укувчи ва укитувчи уртасидаги коммуникация турига кура масофавий укитиш услубларини куйидаги асосий гурухларга ажратиш мумкин:

• Мустакил укиш усуллари;

• «бирга-бир» педагогик усули;

• «бирга-купчилик» укитиш услуби;

• коммуникация асосида «купчилик-купчилик» таълим услуби.

Масофавий мустакил укиш учун мультимедиа ёндашуви

характерлидир. Мустакил укишни ташкил этишда куйидаги замонавий ахборот технологияларига асосланган таълим имкониятлари катта рол уйнайди:

• аудио ва видео материаллар;

• компьютер ургатувчи дастурлар;

• электрон журналлар;

• интерфаол маълумотлар базаси;

• компьютер тармоклари оркали узатиладиган бошка укув материаллар.

«Бирга-бир» масофавий укитиш услуби бу индивидуаллаштирилган укитиш ва укиш услубидир. Бунда укув мулокотларининг укувчи-укитувчи, укувчи-укувчи шакллари катнашади. Бу услубда телефон, овозли ва электрон почта каби технологияларни куллаш талаб этилади. Компьютер тармокларига асосланган «телеустозлик»ни ривожлантириш мухим йуналиш хисобланади. Замонавий технологиялар укитиш усулларини хам такомиллаштиришга имконият яратиб, таълим жараёнига янги атамаларни олиб кирди. Кейинги вактларда электрон маърузалар, яъни элекция тушунчаси пайдо булди. Элекция-бу компьютер тармоклари оркали таркатилувчи маъруза материалларидир. Элекция нафакат маъруза матнларидан балки укувчини бахсларга тайёрлашга хизмат килувчи укув материаллари, маколалар, уларнинг кискартмаларидан ташкил топиши хам мумкин. Коммуникация асосида «купчилик-купчилик» таълим услуби-укув жараёнидаги барча иштирокчиларнинг узаро фаоллиги билан характерланади. Жамоавий укув бахслари ва конференцияларнинг утказилиши бу услубнинг ривожланишига олиб келади. Укув мулокотлари укувчилар-укитувчи ва укувчилар-укувчилар шаклида булади. Бу метод синхрон ва асинхрон аудио, аудиографик, видео ва компьютер конференциялари технологияларига асосланади. Компьютер коммуникация технологиялари бахслар, моделлаштириш, аклий хужум, Дельфи методи, форумлар, лойихалаш гурухлари каби интерактив методларидан фаол фойдаланишга имкон беради. Педагогик таълим

мухитининг самараси, янги технологиялар негизида укитиш мазмунининг ривожланишига, таълим мухити интерфаоллиги ривожига, таълим жараёнида укувчининг фаоллигини ривожлантиришга, мослашувчан укув жараёнининг ташкил этилишига богликдир.

Масофавий таълимни ривожланиши укув жараёнини лойихалашга, унинг сифатига, масофавий таълим асосида укитишнинг барча бугинлари дидактик таъминотини тугри амалга оширишга юкори талабларни куяди. Масофавий таълимнинг дидактик таъминоти деганда аник фан ёки фан булими буйича масофавий таълимнинг тизимли тамойили асосида яратилган укув-услубий мажмуа тушунилади. Масофавий таълимнинг укув-услубий базасини шакллантиришда куйидаги тамойилларни асосий килиб олиш максадга мувофик хисобланади:

• дидактик жихатдан фойдалилиги;

• кетма-кетлик ва тизимлашганлиги;

• модуллилик;

• куп даражалилик;

• когнитивлилик;

• мослашувчанлик;

• чизиксиз таркиб.

Юкоридаги тамойиллар ичида энг асосийси дидактик фойдалилик хисобланади, чунки бошка тамойиллар бу тамойил асосида шаклланувчи ва уни тулдирувчи тамойиллар хисобланади. Дидактик фойдалилик-куйилган укув максадга эришишда укувчи шахсини ривожлантиришга йуналтирилган дидактик таъминот хусусиятидир. Бу укувчининг психофизиологик хусусиятлари ва ёшини хамда билимлар тизимининг ижтимоий фаоллиги талабларини хисобга олиб, укув мазмуни таркибини шакллантириш имконияти билан аникланади. Масофавий таълим дидактик таъминоти таркиби ва тузилиши юкоридаги тамойиллар асосида яратилиши ва амалга ошириладиган масофавий таълим технологияси мазмунини белгилаши лозим. Дидактик таъминотни яратишда турли хил усуллардан фойдаланилади. Дидактик таъминот тузилишининг функционал асосини куйидаги икки кисмга ажратишимиз мумкин: мазмуний ва бошкарувчи. Масофавий таълим тизимида укитиш максадини самарали ва кафолатли таъминлашнинг асосини укув жараёни модели ташкил этади. Укув жараёнини куйидаги 3 та модел билан изохлаш мумкин:

• укитиш;

• машк килиш;

• эмоционал-интеллектуал мулокот.

Масофавий таълим укитувчи билан бевосита алокани инкор килади. Укитиш ва эмоционал-интеллектуал мулокат модели укитувчи дастурнинг асоси хисобланмиш таълим бериш модели билан алмашинади. Масофавий таълим укитиш модели ахборот-фан мухитидан иборат булиб, уз ичига турли куринишдаги укув материалларини, укув максадининг дастурий таъминотини

хамда укувчи фаолиятини бошкариш моделини олади. Масофавий таълимда автоматлашган дидактик таъминот талаб этилади. Автоматик дидактик таъминот 2 таркибий кисмдан иборат: дидактик ва функционал таъминот. Дидактик таъминот аник фан мазмуни буйича укув-услубий мажмуалардан иборат булади. Функционал таъминот-укув мазмунини урганишни моделлаштириш имконини беради ва педагогик хамда технологик кисмлардан иборат булади. Педагогик-педагогик максадга эришиш учун максадга ва шахсга йуналтирилган педагогик услублар ва технологияларни услубий кетма-кетлиги. Технологик-педагогик максадга эришиш учун фойдаланиладиган ахборот технологиялари кетма-кетлиги. Технологик кисмни тузишда укитувчининг иштироки педагогик ва ахборот технологияларини бирлаштириш имконини беради. Укув-услубий мажмуаларни яратишдаги амалий тажрибалар тахлили автоматлашган дидактик тизимни умумлаштиришга ва боскичларини аниклашга имконият яратади. Педагогик нуктаи назардан автоматлашган дидактик тизимни яратиш боскичлари мухим омил эканлигини курсатади ва бу асосан куйидаги 2 лойихавий фаолиятдан иборат булади: педагогик ва технологик. Улар биргаликда тизимнинг функциоанал таъминотини ташкил этади ва дидактик тизимни лойихалаш модели хисобланади. Функционал таъминот динамик тузилишга эга булиб, унда автомтик дидактик тизимни жараёнлари, боскичлари, Автоматик дидактик тизимни тузиш тартиби акс этади ва унинг ушбу блоклари кузланган натижаларни олишга йуналтирилади. Автоматик дидактик тизим ни тузишда "ютиш" услуби кулланилади ва бу рекурсив услуб деб аталади. Модел ядроси укув фанининг мазмуни хисобланади. Ушбу ядро асосида моделнинг биринчи кобиги-бошкариш блоки яратилади ва у технологик блокни яратишда асос булиб хизмат килади. Моделнинг барча компонентлари узаро богланган ва узаро таъсирга эга. Масофали ва кундузги уцитишни бир-бирига царама-царши цуйиш керак эмас, албатта. Хозирча уцитишнинг масофали шаклини республикамизда мавжуд уцитишнинг кундузги, сиртци ва экстернат шакллари билан узаро бир-бирларини тулатадиган уцитиш шакллари деб цараш мумкин. Масалан, талаба назарий маълумотларнинг бир цисмини масофали эгалласа, амалий ишларни ва мураккаб назарий материалларни аудиторияда уцитувчи раубарлигида эгаллаши мумкин. Масофавий таълим анъанавий таълим туридан цуйидаги характерли хусусиятлари билан фарцланади.

• Мослашувчанлик-таълим олувчига узига цулай вацт, жой ва тезликда таълим олиш имкониятининг мавжудлиги.

• Модуллилик-бир бирига бозлиц булмаган мустацил уцув курслари тупламидан-модуллардан индивидуал ёки гуруу талабига мос уцув режасини тузиш имконияти мавжудлиги.

• Паралеллик-уцув фаолиятини иш фаолияти билан бирга параллел равишда, яъни ишлаб чицаришдан ажралмаган уолда олиб бориш имконияти мавжудлиги.

• Кенг камровлилик-куп сонли талабаларнинг бир вацтнинг узида катта укув (электрон кутубхона, маълумотлар ва билимлар базаси ва бошцалар) зауираларига мурожаат цила олиш имконияти. Бу куп сонли талабаларнинг коммуникация воситалари ёрдамида узаро ва уцитувчи билан мулоцотда булиш имкониятининг мавжудлигидир.

• Иктисодий тежамкорлик-уцув майдонлари, техника воситалари, транспорт воситалари вауцув материалларидан самарали фойдаланиш, укув материалларини бир жойга йигиш, уларни тартибланган куринишга келтириш уамда улардан куп сонли фойдаланувчиларни ташкил цилиш имконияти.

• Ижтимоий тенг хукукдилик-таълим олувчининг яшаш жойи, созлизи ва моддий таъминоти даражасидан цатъий назар уамма цатори тенг ууцуцли таълим олиш имконияти.

• Интернационаллилик-таълим соуасида эришилган жауон стандартларига жавоб берадиган ютуцларни импорт ва экспорт цилиш имконияти.

Юцоридагиларни уисобга олганда масофавий таълим комплекси анча цулайликларга эга экан. Лекин, нима учун масофавий таълим керак булиб цолди?-деган савол тузилиши табиий. Бу саволга жавоб тарицасида цуйидагиларни санаб утиш мумкин:

• Таълим олишда янги имкониятлар (таълим олишнинг арзонлиги, вацт ва жойга бозлицмаслиги ва бошцалар).

• Таълим масканларига талаба кабул килиш сонининг чекланганлиги.

• Таълим олишни хохловчилар сонининг ошиши.

• Сифатли ахборот технологияларининг пайдо булиши ва ривожланиши.

• Халкаро интеграциянинг кучайиши.

Юкорида санаб утилган шароит ва имкониятлар масофавий укитишга эхтиёж борлигини курсатади.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. О.Д.Рахимов, О.М.Тургунов, К.О.Мустафаев, Х,.Ж.Рузиев Замонавий таълим технологиялари /Тошкент, "Фан ва технология нашриёти", 2013й., 200бет.

2.О.Д.Рахимов, К.О.Мустафаев, Н.И.Зоиров Масофавий таълимнинг дидактик таъминоти Укув кулланма. Карши-2012й., 45 бет

3.Н.М.Маллабоев. Замонавий ахборот технологияларидан бошкарув фаолиятида фойдаланишнинг самарадорлигини ошириш.

4. Н.М.Маллабоев. Автоматлаштирилган ахборот тизимлари ва технологияларини банк фаолиятидаги тутган урни.

5. Н.М.Маллабоев. Банк тизимларида масофавий электрон хизмат курсатишни такомиллаштриш ва уни иктисодиётда тутган урни.

6. Н.М.Маллабоев. Электрон хужжатлар айланишида ахборотлар хавфсизлигини таъминлашнинг ракобат ва сифатга таъсири.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.