Научная статья на тему 'МАСОФАВИЙ ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ'

МАСОФАВИЙ ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

959
189
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
масофавий таълим тизими / масофавий таълим моделлари / экстернат / консорциум / франчайзинг / валидацсия / узоқлаштирилган аудиториялар / лойиҳалар / distance learning system / distance learning models / external / consortium / franchising / validation / remote audiences / projects

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Жахонгир Нодирович Шайматов

Мақолада олий таълим тизимида масофавий таълим ва уни ўзига хос хусусиятлари, масофавий таълим тизимини ташкил килиш усул, шакл ва воситалари, аҳамияти, масофавий ўқитиш моделлари ва уларнинг турлари атрофлича кўрсатиб берилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

FEATURES OF DISTANCE EDUCATION SYSTEM

The article describes in detail distance learning in the higher education system and its features, methods, forms and means of organizing the distance learning system, its significance, distance learning models and their types

Текст научной работы на тему «МАСОФАВИЙ ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ»

МАСОФАВИЙ ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИНГ УЗИГА ХОС

ХУСУСИЯТЛАРИ

Жахонгир Нодирович Шайматов

Чирчик олий танк кумондонлик мухандислик билим юрти

АННОТАЦИЯ

Маколада олий таълим тизимида масофавий таълим ва уни узига хос хусусиятлари, масофавий таълим тизимини ташкил килиш усул, шакл ва воситалари, ахдмияти, масофавий укитиш моделлари ва уларнинг турлари атрофлича курсатиб берилган.

Калит сузлар: масофавий таълим тизими, масофавий таълим моделлари, экстернат, консорциум, франчайзинг, валидацсия, узоклаштирилган аудиториялар, лойихалар

FEATURES OF DISTANCE EDUCATION SYSTEM

Jaxongir Nodirovich Shaimatov

Chirchik Higher Tank Command Engineering School

ABSTRACT

The article describes in detail distance learning in the higher education system and its features, methods, forms and means of organizing the distance learning system, its significance, distance learning models and their types.

Keywords: distance learning system, distance learning models, external, consortium, franchising, validation, remote audiences, projects

КИРИШ

Глобаллашув даври инсоният цивилизациясида ахборотлашган жамият даврининг бошланишига туртки берди. Информацион технологияларнинг ривожланиши, халкаро коммуникацион алокалар, фан, таълим ва ишлаб чикаришни шаклланиши билан характерланади. Бугунги кунда инсониятнинг бутун умр давомида таълим олишини, яъни уз хаётий фаолияти давомида мунтазам касбий билим, куникма ва малакаларни эгаллашини, компетенцияларини такомиллаштиришини такозо этмокда, бу эса, ахборот-коммуникацион технологияларни ривожланиши ва электрон алока тизимлари оркали амалга оширилади.

Бугунги кунда масофавий укитиш тизими долзарб масалалардан булиб, унинг услублари, технологиялари, усул ва воситаларини янада такомиллаштириш мухим саналади.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Масофавий таълим тизими укитиш технологияларидан фойдаланишнинг назарияси ва амалиёти масалалари, унинг дидактик ва услубий асослари, шунингдек, юртимиз олимлари Н.Муслимов, А.Абдукодиров, У.Бегимкулов, А.Х,айитов, М.Лутфиллаев, Н.Тайлаковлар томонидан тадкик килинган.

Марказий давлатлар хамдустлиги давлатлари олимлари А.Андреев, Г.Левкин, Е.Полат, Н.Найденова, И.Варганова, М.А.Малышева, Н.Валюшина, Р.Пимонов, Н.Гаврилов, И.Задорожняя, С.Бережная, С.Богдановалар ишида хам масофавий таълим тизими моделлари, ривожлантириш масалалари, шакллари, педагоглар малакасини ошириш тизимида масофадан укитиш технологияларини куллаш, укув мазмунининг вариативлиги каби масалалар баён этилган. Жумладан, Т.П.Воронина, В.П.Кашицин, О.П.Молчановалар томонидан тайёрланган монографияда масофавий таълимнинг турт модели куриб чикилади, булар: анъанавий сиртки, очик - телевизион таълим (телетаълим), виртуал синфлар ва виртуал университетлар.

Масофавий таълим тизимининг юкорида тадкик килинган жихатлари хориж олимлари I.Allen, A.Amadco, J.Seaman, D.Keegan, H.Kappel, B.Lehmann, J.Loeper, B.Holmberg, M.Dougiamas, Р.Тау1оглар изланишларида хам уз аксини топган.

МУХОКАМА

Масофавий укитиш - сараланган инновацион методлар, укитиш воситалари ва шаклларига эга ахборот ва телекоммуникация технологияларига асосланган таълим шакли булиб, у талабага таълум бир стандартлар ва коидалар асосида укув шароитлари ва узаро мулокатни таъминлаб берувчи тизимдир.

Масофавий таълимнинг узига хос хусусиятлари куйидагилардан иборат:

- мослашувчанлик (таълим олувчига узига кулай вакт, жой ва тезликда таълим олиш имонияти мавжудлиги;

- модуллилик - бир-бири боглик булмаган мустакил укув курслари тупламидан - модуллардан индивидуал ёки гурух талабига мос укув режасини тузиш имконияти мавжудлиги.

- параллеллик - укув фаолиятини иш фаолияти билан бирга пареллел равишда, яъни ишлаб чикаришдан ажралмаган холда олиб бориш имконияти мавжудлиги.

- кенг камровлилик - куп сонли талабаларнинг бир вактнинг узида катта укув (электрон кутубхона, маълумотлар ва билимлар базаси ва б.) захираларига мурожаат кила олиши. Бу куп сонли талабаларнинг коммуникация воситалари ёрдамида узаро ва укитувчи билан мулокотда булиш имконияти.

- иктисодий тежамкорлик - укув майдонлари, техника воситалари, транспорт воситалари ва укув материалларидан самарали фойдаланиш, укув материалларини бир жойга йигиш, уларни тартибланган куринишга келтириш ва бу маълумотларга куп сонли мурожаатни ташкил килиб бера олиш оркали мутахассисларни тайёрлаш учун кетадиган харажатларни камайтириш имконияти.

- ижтимоий тенг хукуклилик - таълим олувчининг яшаш жойи, соглиги ва моддий таъминланиш даражасидан катъий назар хамма катори тенг хукукли таълим олиш имконияти.

- интернационаллилик - таълим сохасида эришилган, жахон стандартларига жавоб берадиган ютукларни импорт ва экспорт килиш имконияти.

Масофавий таълим уз олдига барча таълим олувчиларнинг бирдек таьлим олишига шароит яратиб беришни, таълим турлари уртасидаги узаро хамкорликни кучайтирган холда таълим бериш сифат узлуксиз таълим даражасини оширишни, асосий фаолият билан бир каторда кушимча таълим олиш имкониятини яратиб беришни, узлуксиз таълим имкониятларини кенгайтиришни, янги тамойиллар асосидаги таълим даражасини таъминлашни максад килиб белгилаган.

Масофавий укитишда таълим берувчи имкониятлари хам кенгайиб, у узлаштириш жараёнини мувофиклаштириши, янгиликлар ва инновацияларга мос равишда бераётган фанини мунтазам мукаммаллаштириши, савия ва ижодий фаолиятини чукурлаштириши талаб этилади.

Масофавий таълимнинг бир неча моделлари мавжуд, бу моделларни ташкил этиш эса куйидаги вазиятлари билан бир-биридан фарк килади:

- географик сабаблар (мамлакат майдони, марказлардан географик узоклашган худудлар мавжудлиги);

- мамлакатни компьютерлаштириш ва ахборотлаштириш даражаси;

- транспорт ва коммуникацияларни ривожланиш даражаси;

- масофавий таълим учун мутахассислар мавжудлиги;

- таълим сохасида информацион ва коммуникацион технологиялардан фойдаланиш

- даражаси;

- мамлакатнинг таълим сохасидаги сиёсати.

Куйида масофавий таълим моделлари ва уларнинг узига хос хусусиятларини келтириб утамиз:

Бирламчи модел факатгина таълим олувчилар билан масофавий ишлашда фойдаланилади. Бунда таълим олувчилар виртуал холатда таълим берувчига бириктирилади, топширикларни топшириш учун булимлар ташкил этилади. Бу моделда таълим берувчи ва таълим олувчига укув шакли ва усулини танлашга имкониятлар берилади.

Иккиламчи модел эса, анъанваий таълимда тахсил олаётган талабалар билан ишлаш учун ташкил этилади. Х,ар икки таълим масофавий таълим моделида хам бир хил укув дастури, жадвал, назорат шакллари ва бахолаш мезонларидан фойдаланиш мумкин.

Аралашган моделда кундузги ва масофавий таълим таълим турларининг уйгунлигини таъминлаш максадида ташкил этилиши билан характерли булиб, таълим олувчилар укув курсининг бир кисмини кундузги анъанавий асосда, бошка кисмини эса масофавий таълимда уташи мумкин.

Консорциум модели иккита олий таълим муассасасини узаро бирлаштиришни талаб этади. Олий таълим муассасасининг бирида укув курслари ташкил этилса, иккинчи таълим муассасаси эса шу укув курсларига таълим олувчиларни таъминлайди. Бу таълим жараёнига сохага якин булган бошка муассасалар хам катнашиши мумкин.

Франчайзинг моделида иккита олий таълим муассасалари томонидан яратилган укув курслари узаро алмашинади. Масофавий таълим тизимида етакчи булган, тажрибали таълим муассасаси бу тизимни энди ташкил кила бошлаган таълим муассасасига уз укув курсларини, таклиф ва тавсияларини такдим килади.

Валидация модели олий таълим муассасалари ва уларнинг худудий филиаллари билан узаро хамкорлигида ташкил этилади. Бунда асосий етакчи олий таълим муассасаси укув курсини ташкил этади, узлаштириш якуни буйича дипломларни кафолатлайди. Худудий филиаллар эса таълим олувчиларни таъминлайди.

Узоклашган аудиториялар моделининг узига хос томони эса, бир таълим муассасасида булиб утган укув курслар видеоконференциялар, виртуал каналлар, телекоммуникация хизматлари оркали синхрон равишда бошка майдонга узатилади. Бу моделда информацион ва коммуникацион имкониятлардан кенг фойдаланилади. Унинг аралашган модел билан фаркли томони, унда анъанавий таълимда катнашмайди.

Масофавий таълимда лойихалар модели хам мавжуд булиб, бу модел давлат тараккиёти ёки илмий-тадкикотчилик йуналишидаги дастурларни амалга оиширш учун яратилади. Бунда асосий фаолият масофавий таълим мутахассислари ва педагоглар тупланган илмий-методик марказда бажарилади.

Масофавий таълимни ташкил этишда курс вазифасини шакллантириш, истикболли натижаларга жавоб берадиган методология ва технологияни танлаш хамда куйидаги турли хил укув-билиш жараёнларини яратиш лозим, жумладан, хамкорлик, укув ва амалий топшириклар, интерфаол бахслар, моделлаштириш, инновацион ёндашув, креатив масалалар ва хоказо.

Масофавий таълимнинг асосий компоненти укув материаллари ва дастурларини тайёрлаш булиб, бунда таълим жараёни иштирокчилари уз даражасига мувофик келадиган вазифаларни вактида бажариб бориши унинг самарадорлигини таъминлашга хизмат килади.

НАТИЖАЛАР

Олий таълим муассасаларида масофавий таълим асосида уитиш тизимини ташкил этишда куйидаги асосий тамойиллар алохида ахамиятга эга:

- укув жараёнини лойихалашда ишлаб чикилган дидактик моделининг педагогик томондан устуворлиги

- янги информацион педагогик технологияларнинг максадга мувофиклиги;

- таълим мазмунининг давлат таълим стандартларига мувофиклиги;

- ахборот ва материаллар хавфсизлиги;

- таълим олувчилар билим даражасининг бошлангич сифат назорати шартлиги;

- укитиш технологиясининг тизимга мос келиши;

- укув жараёнининг мобиллиги.

Масофавий таълимни ташкил этишда чат-машгулот, веб-машгулот, телеконференция, телеканташув каби шакллари мавжуд булиб, уларни ташкил этиш бир катор боскичлар амалга оширилиши мумкин:

Курс максадларини аниклаш. Кайси билимларни (мавзулар, фан ва б. ) бериш ва кимларни укитиш кераклиги аникланади.

Укитиш услубларини танлаш. Укув жараёни давомида билимлар ва куникмалар даражасининг диагностикасини амалга ошириш хамда текшириш манбалари ва усулларини аниклаш керак.

Укув материалига услубий талабларни ишлаб чикиш. Янги билимларни бериш усулларини ва хажмларни аниклаш керак.

Дарс жадвалини ишлаб чикиш. Бутун курсни бир нечта модулларга булиш, хар бир модул тугагандан кейин талаба кандай билимларга эга булиши кераклигини аниклаш лозим.

Укув жараёни мониторингини ташкил этиш.

Текширув жараёнлари ва мустакил ишларни режалаштириш.

Укув жараёни натижаларини олдиндан бахолаш, натижаларни аниклаш ва тахлил килишнинг дастурий таъминоти.

Маълумки, масофавий таълимни ташкил этишда турли даражадаги иштирокчилар мавжуд булади. Биринчи навбатда масофавий курс муаллифини келтириб утадиган булсак, у курсни яратувчи, янгиловчи ва тахрирловчи шахс хисобланади. Услубчи эса масофавий курс фаолияти буйича муаллифга курсни тахрир килишда кумаклашувчи хамда таклиф ва тавсиялар бериб борувчи шахс. Масофавий таълим тизими укув жараёнининг самарали фаолиятида психологик мониторинг хам мухим булиб, бу вазифа бевосита курс рухшуноси томонидан амалга оширилади. Курс администратори эса, юкори малакали педагог-ходимларни, таълим олувчиларни курсга кабул килиш, курсдан четлатиш вазифасини бажаради. Шунингдек бу тизимда информацион дастурлар ва телекоммуникация ресурслари ишини таъминловчи шахс хам жалб этилади.

ХУЛОСА

Хулоса килиб айтадиган булсак, масофавий таълим асосида укитиш бугунги замонавий таълимнинг энг мухим ва тобора ривожланиб бораётган шакли саналади. Демак масофавий таълим тизими укитишнинг янгича замонавий шакли булиб, у таълим олувчининг укув фанларни мустакил узлаштириши, мавжуд холатни бахолаши, мантикан ёндашган холда хулоса килиш кобилиятларини, креатив фикрлашини ривожлантиради. Бугунги кунда купгина таълим муассасалари, йирик корхона ва ташкилотлар уз мутахассисларини тайёрлашда, малакасини оширишда ушбу тизимдан кенг фойдаланиб келмокда, бу уз навбатида таълим олувчининг мустакил билим,

куникма ва малакаларга эга булиши билан бирга, муаммоларсиз амалий фаолиятни давом эттиришига катта имконият бермокда. Масофавий таълимнинг яна бир кулайлиги укитиш учун зарур буладиган ташкилий техник инфратузилманинг тежалиши булиб, молиявий харажатлар асосан укув-услубий материаллар тайёрлаш хамда интернет трафик учун сарфланади.

Шундай килиб, ушбу шаклда амалга оширилган масофавий таълим курслари таълим олувчиларга муайян бир соха фаолиятининг илгор ютукларидан хабардор килиш, фаолият учун зарур касбий махоратини ошириш, ходимларнинг касбий фаолияти давомида тайёргарлигини доимий ошириши, назарий ва амалий билим, куникма ва малакаларини амалиётда куллаши оркали касбий компетентлигини такомиллаштиришда самарадорликни таъминлашга хизмат килади.

REFERENCES

1. Yа. Gafforov, S. Toshtemirova (2020). Ways To Increase The Effectiveness Of Education In An Integrated Environment. European Journal of Molecular & Clinical Medicine 7 (7). 647-655.

2. Mardonov, S. K., & Toshtemirova, S. A. (2020). Classifying the educational system as an innovative approach. ISJ Theoretical & Applied Science, 12 (92), 180182.

3. Khodjamkulov, U., Botirova, S., Shofkorov, A., & Abdirimova, I. (2020). Bases of Organizing Cooperation between Educational Institutions through Clusters (on the Example of the Education System of Uzbekistan). Journal of Critical Reviews, 7(12), 243-247.

4. Toshtemirova, S. (2020). Factors Affecting the Quality of Education and the Importance of the Education Cluster to Address Them. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences, 8(4), 151-156.

5. Mukhamedov, G., Khodjamkulov, U., Shofkorov, A., & Makhmudov, K. (2020). Pedagogical education cluster: content and form. Theoretical & Applied Science, 1(81), 250-257.

6. Toshtemirova, S.A. (2020). The quality of education is a pedagogical problem. Актуальные вопросы современной науки Материалы VI международной научно-практической конференции, Саратов. 1(1), 39-40.

7. Temirov, A. A., Habibulloyev, D. S., & G'ulomov, G'. J. (2021). MASOFAVIY TA'LIMNING BOSHQARUV TIZIMLARI VA XIZMATLARINING UMUMIY TUZILISHI. Academic Research in Educational Sciences, 2(1), 203-212.

8. S.A. Toshtemirova, B.A. Xolisov (2020). Integratsiya sharoitida uzliksiz ta'lim samaradorligini oshirish yo'llari. Uzluksiz ta'lim. Maxsus son. 40-44.

9. Аллаярова, С. Я., & Сайитова, У. (2021). МАСОФАВИЙ ТАЪЛИМ: МАЗМУНИ, ИМКОНИЯТЛАРИ ВА КАМЧИЛИКЛАРИ. Academic Research in Educational Sciences, 2(1), 930-936.

10. S.A.Tashtemirova (2020) STAGES OF EDUCATION CLUSTER ORGANIZATION // МИРОВАЯ ЭКОНОМИКА. ПРОБЛЕМЫ, ПЕРСПЕКТИВЫ, ИННОВАЦИИ: материалы III международной научно-практической конференции. Саратов, Академия Бизнеса. 11-14.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.