CC BY
0ЭОК 502.175
МАЦГЫСТАУ ОБЛЫСЫНЫЦ АЦТАУ ЖЭНЕ ЖАЦА0ЗЕН ЦАЛАЛАРЫНЫЦ АУЫЗ
СУ САПАСЫНА БАГА БЕРУ
ЭДЫБЕКЦЫЗЫ КАМИЛА
Абай атындагы ^азак улттык педагогикалык университетi, Жаратылыстану жэне география
институтыныц 4 курс студент
РАЙЫМБЕКОВА ИНДИРА ЦАЛМАХАНЦЫЗЫ
Абай атындагы ^азак улттъщ педагогикалык университет!, Жаратылыстану жэне география институты, География жэне экология кафедрасыньщ PhD, ага окытушысы
ИСКАКОВА РАЙХАН ТИЛЕКТЕСОВНА
Абай атындагы ^азак улттык педагогикалык университету Жаратылыстану жэне география институты, География жэне экология кафедрасыныц магистр, ага окытушысы
Ацдатпа. Бул гылыми мацалада Мацгыстау облысындагы ауыз сулардыц экологиялыц багасын аныцтау бойынша жург1зыген зерттеу нэтижелер1 бершген. Мацгыстау облысыныц ауыз суын зерттеу Yшiн облыстыц орталыгы Ацтау цаласыныц 3 шагын аудандарынан жэне Жацавзен цаласыныц 3 шагын аудандарынан ауыз су сынамалары алынып, нег1зг1 химиялыц кврсетюштер1 зерттелт, нэтижелер1 Казацстан Республикасы бекткен шектг рауалды концентрация нормативтергмен жэне салыстырылды. Осылайша Мацгыстау облысыныц ауыз суыныц сапасына бага бершд1.
Клт свздер. Ауыз су сынамалары, Мацгыстау Атом Энергетикалыц Комбинаты, «Астрахань-Мацгышлац» су цубыры, су сапасы, химиялыц цурамы, химиялыц кврсетюштер.
ОЦЕНКА КАЧЕСТВА ПИТЬЕВОЙ ВОДЫ ГОРОДОВ АКТАУ И ЖАНАОЗЕН
МАНГИСТАУСКОЙ ОБЛАСТИ
ЭДЫБЕКЦЫЗЫ КАМИЛА
Казахский национальный педагогический университет имени Абая, студент 4 курса Института естествознания и географии
РАЙЫМБЕКОВА ИНДИРА ЦАЛМАХАНЦЫЗЫ
Казахский национальный педагогический университет имени Абая, институт Естествознание и географии, PhD, старший преподаватель кафедры Географии и экологии
ИСКАКОВА РАЙХАН ТИЛЕКТЕСОВНА
Казахский национальный педагогический университет имени Абая, институт Естествознание и географии, магистр, старший преподаватель кафедры Географии и экологии
Аннотация. В данной научной статье представлены результаты исследований по определению экологической ценности питьевой воды Мангистауской области. Для изучения питьевой воды Мангистауской области были отобраны пробы питьевой воды из 3-х микрорайонов города Актау, центра области, и 3-х микрорайонов города Жанаозен, изучены основные химические показатели, результаты сопоставлены с нормативами предельной
допустимой концентрации, утвержденные Республикой Казахстан. Таким образом было оценено качество питьевой воды Мангистауской области.
Ключевые слова. Пробы питьевой воды, МАЭК (Мангистауский Атомно Энергетический Комбинат), водопровод «Астрахань-Мангышлак», качество воды, химический состав, химические параметры.
ASSESSMENT OF THE QUALITY OF DRINKING WATER IN THE CITIES OF AKTAU AND ZHANAOZEN OF THE MANGISTAU REGION
ADILBEKKYZY KAMILA
Kazakh National Pedagogical University named after Abay, 4th year student at the Institute of Natural Science and Geography
RAYMBEKOVA INDIRA KALMAKHANKYZY
Kazakh National Pedagogical University named after Abay, Institute of Natural Science and Geography, PhD, senior lecturer at the Department of Geography and Ecology
ISKAKOVA RAIHAN TILEKTESOVNA
Kazakh National Pedagogical University named after Abay, Institute of Natural Science and Geography, master, senior lecturer at the Department of Geography and Ecology
Annotation. This scientific article presents the results of research to determine the environmental value of drinking water in the Mangistau region. To assess the drinking water of the Mangystau region, drinking water samples were taken from 3 microdistricts of the city of Aktau, the center of the region, and 3 microdistricts of the city of Zhanaozen, the main chemical indicators were studied, the results were compared with the standards of maximum permissible concentrations approved by the Republic of Kazakhstan. In this way, the quality of drinking water in the Mangistau region was assessed.
Keywords. Drinking water samples, MAEK (Mangistau Atomic Energy Plant), Astrakhan-Mangyshlak water supply system, water quality, chemical composition, chemicalparametres.
Ауыз судыц сапасын бацылау мэселес адамзат цогамыныц тарихындагы eMÏpmirç кептеген аспектшерше эсер етедь ^a3ipri уакытта ауыз суларыньщ ластануы сиякты су сапасын бакылау мэселелерi элеуметпк, саяси, медициналык, географиялык, сондай-ак инженерлш-экономикалык мэселелер катарына айналган [6]. ^азакстан Республикасыныц Мацгыстау облысы су ресурстарыныц саркылуымен жэне ластануымен байланысты гидрологиялык кауштердщ толык кешешмен сипатталады. Мацгыстау облысыныц жартылай шелейт аймакта орналасуына байланысты - халыкты ауыз сумен камтамасыз ету езект мэселелердщ бiрi. Облыс экономикасыныц каркынды дамуы Yшiн сапалы судыц едэуiр мeлшерi жэне суды тазартудыц анагурлым перспективалы жэне экономикалык тиiмдi жYЙелерiн эзiрлеу кажет [3].
Мацгыстау облысындагы Актау жэне Жацаезен калалары тургылыкты халык саныныц мелшерше байланысты ауыз суды кеп тутынатын аймактар. Актау каласы бойынша, ауыз су жалпы кeлемiнен тугынылган судыц Yлесi 75%, Жацаезен каласы бойынша жалпы кeлемнiц 19%-ын курайды. Мацгыстау облысыныц баска елдi мекендерiне караганда, Актау жэне Жацаезен калаларында су тутыну кeлемi эжептеуiр Yлкен жэне тэулшне 95 л курайды. Мацгыстаудыц баска елдi мекендерiнiц су тутыну кeрсеткiштерiмен салыстырганда, бул калалар ауыз суды ею есе кеп тутынады.
БYгiнгi тацда Мацгыстау облысыныц Актау каласын ауыз сумен камтамасыз етiп отырган МАЭК (Мацгыстау Атом Энергетикалык Комбинаты). Комбинаттыц жумысы Каспий тещзшщ суын тущыландыру жолымен ауыз су eндiредi жэне калалык су кубыры аркылы тургындарга жеткiзедi. Жацаезен каласына ауыз су Едш суын жеткiзетiн «Астрахань-Мацгышлак» су кубыры аркылы камтамасыз етшедь
^азiргi басты мэселелердщ бiрi МАЭК су тущыту кондыргыларыныц, сонымен катар «Астрахань-Мацгышак» су кубырларыныц есюруу узак уакыт жумыс iстеуiне байланысты iстен шыгуы. Осыган карамастан, казiргi уакытка дейiн жаца кондыргылар орнатылып немесе кубырлар жацартылмаган. Бул мэселелер ауыз судыц сапасына бiрталай зардап типзедь
Зерттеу жумысыныц максаты Мацгыстау тургындарыныц eзектi такырыбына айналган ауыз су мэселесшщ химиялык курамын зерттеу жэне оны багалау.
Материалдар мен эдктер
Зерттеу материалдары ретiнде Мацгыстау облысыныц Актау жэне Жацаезен калаларыныц эр жершен су сынамалары алынды.
Зерттеу жумыстарын жYргiзу барысында химиялык керсетюштер бойынша мемлекеттiк стандарттар непзделдг Судыц рН мэнiн аныктау МемСТ 26449.1-85 4 т. бойынша, гидрокорбанаттарын аныктау МемСТ 26449.1-85 т. бойынша, кальций иондарыныц концентрациясын аныктау МемСТ 26449.1-85 11 т. бойынша, натрий массалык концентрациясын аныктау МемСТ 26449.1-85, 17.2 т. бойынша, магнийдi аныктау МемСТ 26449.1-85, 13 т. бойынша, калийдi аныктау МемСТ 26449.1-85, 18.2 т. бойынша, хлоридтердi МемСТ 26449.1-85, т. 9 бойынша, нитраттарды аныктау ^Р СТ ИСО 7890-3-2006 бойынша зерттелдь
Нэтижелер жэне оларды талдау
Мацгыстау облысы Актау каласыныц ауыз су сынамалары 2-шу 13-шi жэне 29-шы шагын аудандарынан алынды. Ауыз су сынамаларыныц алынган орындары 1 суретте керсетшген.
Сурет 1 - Актау каласыныц шагын аудандарынан ауыз су сынамалары алынган
нуктелер
Мацгыстау облысыньщ Жацаезен каласыныц ауыз су сынамалары 2-шi, 3-шi жэне 5-шi шагын аудандарынан алынды. Су сынамаларыныц алынган орындары 2 суретте керсетiлген.
Сурет 2 - Жацаезен каласыныц шагын аудандарынан ауыз су сынамалары алынган
нуктелер
Актау жэне Жацаезен калаларынан алынган ауыз су сынамалары непзп химиялык керсеткiштер бойынша сыналды. Су сынамалары наурыз айыныц соцында алынды. Алынган су сынамаларына зерттеу жумыстары «^азГидромет» РМ^ Алматы каласындагы бас филиалында жYргiзiлдi. Актау жэне Жацаезен калаларынан алынган эрбiр керсеткiш алдымен ^Р нормативтiк керсеткiштердiц шектi рауалды концентрациясымен салыстырылды, сонымен катар, ею каланыц ауыз су сынамалары бiр бiрiмен салыстырылды.
Актау каласы бойынша 3 шагын аудандарынан алынган ауыз су сынамаларыныц нэтижелерi 1 кестеде керсетшген.
Кесте 1 - Актау каласы бойынша ^ алынган ауыз су сынамалары нэтижеа
№ Керсетюштщ атауы Элшем ШРК Ауыз су сынамаларыныц
бiрлiгi нормативтерi орташа мэш
1 нYкте - 2^i 2 нYкте - 13^i 3 нYкте - 29^i
ш/а ш/а ш/а
1 pH pH 6-9 7,91 7,48 7,55
2 Электр еткiзгiштiк мкСм/см Нормаланбайды 1063,0 912,0 965,0
3 Хлоридтер мг/л 350 208,09 143,22 158,83
4 Гидрокарбонаттар мг/л 30-400 89,63 90,27 82,05
5 Сульфат ионы мг/л 500 129,06 134,39 117,81
6 Кальций ионы мг/л 200 39,0 35,0 36,0
7 Магний ионы мг/л 50 5,03 5,31 4,38
8 Нитраттар мг/л 45 3,33 3,12 3,06
9 Аммоний ионы мг/л 1,9 1,02 0,84 0,60
10 Калий мг/л 0,8-12,5 16,45 19,20 18,38
11 Натрий мг/л 200,0 124,17 103,05 112,20
Жацаезен каласы бойынша 3 шагын аудандарынан алынган ауыз су сынамаларыныц нэтижелерi 3 кестеде керсетiлген.
Кесте 2 - Жацаезен каласы бойынша алынган ауыз су сынамалары нэтижеа
№ Керсетюштщ атауы Элшем ШРК Ауыз су сынамаларыныц
бiрлiгi нормативтерi орташа мэш
1 нYкте 2 нYкте 3 нYкте
- 2^i - 3^i - 5^i
ш/а ш/а ш/а
1 pH pH 6-9 7,11 7,94 8,15
2 Электр етюзпштш мкСм/см Нормаланбайды 586,0 632,0 510,0
3 Хлоридтер мг/л 350 51,09 44,42 43,39
4 Гидрокарбонаттар мг/л 30-400 120,02 99,71 114,68
5 Сульфат ионы мг/л 500 64,54 70,08 64,96
6 Кальций ионы мг/л 200 46,0 45,0 48,0
7 Магний ионы мг/л 50 8,25 10,01 9,34
8 Нитраттар мг/л 45 3,62 3,27 3,59
9 Аммоний ионы мг/л 1,9 1,12 0,99 1,07
10 Калий мг/л 0,8-12,5 8,23 9,14 8,12
11 Натрий мг/л 200,0 25,57 31,08 23,69
Кестеге сэйкес, ауыз су сынамаларыныц зерттеу нэтижелерi керсеткiштерiн КР бекiткен шект рауалды концентрациясымен салыстырсак, керсеткiштерiдiц барлыгы дерлiк нормага сай. Дегенмен, Актау каласыныц ауыз суларында калий мелшерi нормадан асатыны байкалады. Калий организм Yшiн мацызды микроэлементтер болганымен, оныц ауыз судагы артык мелшерi жагымсыз болуы мYмкiн. Агзада калий мелшершщ кеп болуын гиперкалемия деп атайды. Гиперкалиемия (гиперкалиплазма) кан плазмасындагы калий децгешнщ жогарылауымен сипатталады. Гиперкалиемияныц себептерi жасушалардан калийдiц белiнуiне ыкпал ететш факторлар болуынан: гемолиз, тiндердiц некрозы, ацидоз, бYЙрек пен ток шектщ жеткiлiксiз жумыс iстеуiне байланысты организмде калийдщ сакталуы, бYЙрек жеткiлiксiздiгi жэне т.б. Актау каласыныц ауыз суындагы калийдщ жогарылауы аймактыц геологиялык ерекшелштершен, су кубырларынан немесе адам кызметшщ эсерiн коса алганда, эртYрлi факторлардыц эсерiнен болуы мYмкiн.
Сонымен катар, Актау каласыныц ауыз су сынамасы мен Жацаезен каласыныц ауыз су сынамасы су курамыныц химиялык керсеткiштерi бойынша салыстырылды. Зерттелген химиялык керетюштердщ нэтижесiнде Жацаезен ауыз су сынамаларына караганда, Актау каласыныц ауыз су сынамаларыныц нэтижелерi жогары керсеткiштерге ие екеш аныкталды. Себебi, Актау каласы тургындары ауыз суды Каспий тещзшен алса, Жацаезен каласыныц тургылыкты халкы ауыз суды Едiл езенiнiц Кигаш сагасынан алады. Демек, Актау каласыныц ауыз су керсетюштершщ сапасыныц темендЫ Каспий тецiзiне тiкелей байланысты болуы мYмкiн. Себебi, Каспий тецiзiнiц казiргi тацда антропогендiк фактор эсерiнен Yдемелi ластануынан тецiз суына акаба сулар, ендiрiстiк катты калдыктар, мунай жэне мунай енiмдерi тYсуде. Ауыз су сапасыныц темен керсетюштерше тек тещз немесе езен суыныц сапасы гана
емес, МАЭК су тазарту кондыргылары мен «Астрахань-Мацгышлак;» су тасымалдау кубырларыныц жумыс iстеу децгешне байланысты болуы мумкш.
^орытындылай келе, Жацаезен каласыныц тургындары А;тау каласыныц тургындарына Караганда элдекайда таза су min жаткандары мэлiм болды. Оган негiз ретiнде химиялык керсетюштердщ нэтижелерi дэлел бола алады. Осылайша Мацгыстау облысыныц Актау жэне Жацаезен калаларыныц ауыз су сапасына оц бага бершдь
1. Переломные моменты истории: люди, события, исследования 1 апреля 2022 г. / Белокаменное чудо Мангистау С - 292-295.
2. Время по 2001. -27 июля. - С 1. / Вода - ресурс стратегический / Устойчивое водообеспечение проблема национальной безопасности / Валерий Марков
3. ISSN 1810-0198. Вестник ТГУ, т.19, вып.5, 2014 / Проблемы водопотребления Мангистауской области Республики Казахстан в условиях ограниченности и уязвимости водных ресурсов / Л.К. Сейдалиева, И.В. Волкова
4. Моя республика - факты, события, люди 2009 / Вода-то - чистая, да трубы грязные / 24 апрель. - С 6-7.
5. МемСТ 26449.1-85,п.4 pH. / Дистилляциялык тущыландыргыш стационарлык кондыргылар. Тузды суларды химиялык талдау эдютерь / Москва: Стандартиформ. -1987. - 45 с.
6. Джумагулова А.А., Николаенко А.Ю., Мирхашимов И.Х. / Стандарты и нормы качества вод в Республике Казахстан. - Алматы: ОО «OST-XXI». - 2009. - 44 с.
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
