Научная статья на тему '«Каспий» ЖШС тұщыландыру зауытында өндірілетін ауыз су сапасын қауіп-қатерді бағалау әдіснамасы арқылы талдау'

«Каспий» ЖШС тұщыландыру зауытында өндірілетін ауыз су сапасын қауіп-қатерді бағалау әдіснамасы арқылы талдау Текст научной статьи по специальности «Науки о здоровье»

CC BY
130
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ауыз су / канцерогендік емес қауіп-қатер / интегралдық бағалау әдісі / drinking water / non-carcinogenic risk / drinking the method of integral evaluation

Аннотация научной статьи по наукам о здоровье, автор научной работы — Ү. И. Кенсариев, А. Т. Досмұхаметов, Н. Е. Алимова, Ж. Б. Бейсенбинова, А. М. Оразымбетова

Бұл мақалада отанымыздың ауыз су өндірісінде халықаралық деңгейде танылған қауіп-қатер әдіснамасын алғаш рет қолданылған жұмыстың зерттеу нәтижесімен көрсетілуде. Бұған орай қауіп-қатер әдіснамасы негізінде интегралдық бағалау жүйесі арқылы судың барлық химиялық көрсеткіші біріктіріліп толық бағалануда.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о здоровье , автор научной работы — Ү. И. Кенсариев, А. Т. Досмұхаметов, Н. Е. Алимова, Ж. Б. Бейсенбинова, А. М. Оразымбетова

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ANALYSIS OF THE QUALITY OF DRINKING WATER PRODUCED BY LLC DESALINATION PLANT "CASPIAN" WITH THE USE OF RISK ASSESSMENT METHODOLOGY

This article shows the results of the first studies to apply the internationally recognized methodology for risk assessment in the domestic water system. On the basis of this methodology conducted integrated assessment of drinking water, taking into account all the values of chemical safety.

Текст научной работы на тему ««Каспий» ЖШС тұщыландыру зауытында өндірілетін ауыз су сапасын қауіп-қатерді бағалау әдіснамасы арқылы талдау»

5 http://www.nbuv.gov.ua/portal/natural/vkhnu/Med/2010_898/17.pdf.

6 Р 2.1.10.1920-04. Руководство по оценке риска для здоровья населения при воздействии химических веществ, загрязняющих окружающую среду (2004 жылы РФ бас мемлекетпк санитарлыщ дэрiгерiмен бектлген).

Y-И. КЕНСАРИЕВ, А.Т. ДОСМ¥ХАМЕТОВ, М.К. АМРИН, Г.А. БЕГИМБЕТОВА, М.Б. МАМЫРК¥Л

ТYйiн: Бул ма^алада атмосфералыщ ауага «Болаищ» мунай жэне газ кешендi дайындау ^ондыргысыныц жоспарлану тастамаларынан вндiрiс аймагында тургындар денсаулыгына келтiрер багаланган нэтижесi бертген.

ТYЙiндi сездер: атмосфералыщ ауа; канцерогендi жэне канцерогендi емес 1^аут-1^атерлер; экспозицияны багалау.

U. KENESSARYIEV, A. DOSMUKHAMETOV, M. AMRIN, G. BEGIMBETOVA, M.MAMYRCUL

PREDICTIVE HUMAN HEALTH RISK ASSESSMENT FROM THE OPERATION OF THE PLANT SETTING COMPLEX PREPARATION

OF OIL AND GAS (SCPOANDG) "BOLASHAK"

Resume: This article presents the results of human health risk assessments from contaminants in air emissions of planned to operate the plant SCPOandG.

Keywords: atmospheric emissions, evaluation of carcinogenic and non-cancer risk assessment of exposure.

УДК 613.31-65.011.46

Y.K КЕНСАРИЕВ, А.Т. ДОСМ¥ХАМЕТОВ, Н.Е.АЛИМОВА, Ж.Б. БЕЙСЕНБИНОВА, А.М. ОРАЗЫМБЕТОВА

С.Д. Асфендияров атындагы Казак, ¥лттыкмедицина университет'1

«КАСПИЙ» ЖШС Т¥ЩЫЛАНДЫ РУ ЗАУЫТЫНДА 0НД1Р1ЛЕТШ АУЫЗ СУ САПАСЫН КАУ1П-КАТЕРД1 БАГАЛАУ ЭД1СНАМАСЫ АРКЫЛЫ ТАЛДАУ

Бул макалада отанымыздын ауыз су OHdipidHde халыкаралык денгейде танылган к,ауп-к,атер edicHaMacbiH алгаш рет колданылган жумыстын зерттеу нэтижеамен керсетлуде. Буган орай кау>п-катер эдкнамасы неазшде интегралдык багалау жYйесi аркылы судын барлыкхимиялык керсеткiшi бiрiктiрiлiп толык багалануда. TYÜiHdi сездер: ауыз су; канцерогенд'к емес кау'1п-катер, интегралдык багалау эд'ю

Юркпе. Соцгы жылдары жалпыга танымал 1^аут-1^атерд1 талдау эдкнамасына непзделген халы| денсаулыгына |оршаган орта факторларыныц эсершщ |аут-|атерш багалаудыц жэне бас|арудыц заманауи технологияларын утымды пайдалану езект болып отыр [1, 2]. Бул барлы| элемде кец таралган жаца гылыми багыт [3]. Оныц негiзi на|ты жагдайда да жэне де модельдеу жагдайында да |андай да бiр жергiлiктi жер ушлн |ауттЫк туралы аппарат алу ушш де жэне осыныц негiзiнде экспозиция децгежн жэне |ауm-|атердi темендету жэне жоюдыц тиiмдi бас|ару шешiмдерiн |абылдау оныц негiзгi пайдалануы болып табылады [4]. «Доза-жауап|а» байланысты багалау кезшде ЕРА (АКШ) эдiстемесi саналады, |андай да бiр канцерогендiк заттардыц эсершен зиянды эсерлер пайда болады, ягни олар Yшiн эсер ету табалдырыгы жо| ал канцерогендi емес заттар Yшiн табалдыры| децгей бар [5]. Оныц езiнде де ШРЕК табалдыры| |агидасы барлы| |олайсыз эсерлерге |атысты жэне нормативтiк деl^гейдi са|тау |^арз1рп кезде жэне болша|тагы урпа| Yшiн абсолюттi |ауттЫкт |амтамасыз етедi. К^рп кезде жэне санитарлы| |ызмет тэжiрибесiнде жэне гигиеналы| зерттеулерде |оршаган орта сапасын багалауда |абылданган нормативтi мелшерлермен салыстыру негiзiне сYЙене отырып (ШРЕК, ЗШКД жэне т.б.), «сэйкес» жэне «сэйкес емес» |агидасыныц негiзiнде кке асырылады. Бул Отанды| норматив бойынша (ШРЕК) децгейшде |аут-|атер нелге тецелген, ол абсолюттi

^аутаздтт ^амтамасыз етуi керек. K|азiргi кYнi мундай жорамалга ^арсы, себебi абсолюттi ^аутаздтт ^амтамасыз ету мYмкiн емес, жэне ^ол жетiмдi (ру^сат етiлген) 1^аут-1^атер концепциясын усынады, ягни ^огам ^азiргi тацда осындай ^аутаздтке талпынады [6]. ЕРА (АКШ) жYЙесiнде химиялыщ заттарды нормалаудыц негiзгi эдiстемелiк ^агидаларын ескерiп, канцерогендi жэне канцерогендi емес эсерлерге 1^аут-1^атерд1 есептеудi жэне сипаттауды екi белек жYPгiзедi [5]. Химиялыщ ^ау^пс^зд^к керсеткш бойынша ауыз суын интегральдi багалау кезшде ольфакторлы-рефлекторльщ, санитариялыщ-токсикологиялыщ жэне канцерогендi эсердегi химиялыщ заттар эсершщ ерекшелттерш ескеру ^ажет. Бул жYрriзудil^ бiрiздендiрiлген реттi жэне алгоритмдi вl^деудi талап етедi [7].

Казахстан Республикасында халыщ денсаулыгы Yшiн ^оршаган ортаныц, соныц iшiнде ауыз суындагы химиялыщ заттар эсершен болатын ^ауiп-^атердi багалаудыц жалпы эдiстемесi в^целмеген, бiздер Ресей Федерациясыныц эдiстемелiк нус^ауын пайдаландыщ [7]. 1997 ж. Ресей территориясында 1^аут-1^атер талдау эдктемеа табысты апробацияланды жэне оны енпзудщ болашагыныц уш^ырлыгы кврсетiлген. Соцгы жылдары ресей зерттеушллершщ тэжiрибесiн талдаганда, 1^аут-^атер талдау эдiстемесiн пайдалану нары^тыщ экономика жагдайында халыщ денсаулыгын ^оргауда ^оршаган орта сапасын бас^ару iстерiнде бiр^атар ау^ымды арты^шылы^тарын бердк Сонымен ^атар осы 1^аут-1^атер

эд^емеа халы| денсаулыгы Yшiн гигиеналы| ^ау^пс^зд^к жYЙесiн |урудыц негiзiн |урады. Бiра| осы жэйттарды ескере отырып зерттеушiлер |ауiп-|атердi багалау жYЙесiн енпзу жумыстарын жергiлiктi жерлерге бейiмдей отырып кке асыру |ажетплтн на|ты керсетп. Сонды|тан б^з 20000 тэулiгiне/м3 ендiретiн ЖШС «Каспий» тущылау зауыты мысалында керi осмос эдiсiмен тущыланган те^з суы сапасын багалауда осы эд^ апробациялады|.

Те^з суын тазарту технологиясы КР аумагында кецшен пайдаланылуда. Мысалы, Актау |аласында дистилляциялы| тущылау |ондыргысы (ЖШС «МАЭК-Казатомпром) жумыс ктеп тур жэне керi осмос технологиясы непзЫде жумыс iстейтiн «Каспий» тущылау зауыты |осымша |урылып эксплуатацияга бертген (2005 ж.). Бундай технология суга |ажеттлт артып отырган осы айма| Yшiн жагдайында экономикалы| жагынан бiршама ут|ыр болып отыр. Каспий те^зшщ техногендiк ластануыныц экологиялы| мэселелерi бYгiнгi тацда туындаган жо|, б^ра^ |огам, кептеген галымдар жэне мамандар тек 1^аз1р Гана бай-балам салып жатыр. K|азiргi кезде каспий те^зшщ антропогендi ластануыныц негiзгi Yш жолмен кке асатыны аны|талды: те^зде жэне жагажайда мунай ендiрудiц нэтижесi ретшде, су келiгiмен жYк тасумен байланысты (мунай жэне мунайенiмдерi жэне т.б.) те^зге |уятын езен агымдарыныц улы заттармен ластануы.

Айтылган жэйттарды ескерсек КР каспий аймагындагы жа|ын айма|тарда осы нысанды сумен |амтамасыз ету пайдаланылуыныц жарамсыздыгына экелуi мYмкiндiгiн тудырады.

Керсетiлген мэселенi шешу Yшiн на|ты жагдайда те^з суын судаярлау технологиясында арнайы модернизация жYPгiзудi талап етедГ Су |убыр жYЙесiнiц |андайда бiр утымды реконструкциясын жэне модернизациясын тацдау, берiлген ауыз суыныц халы| денсаулыгына тигiзетiн |аут-|атерЫ багалауга багытталуы керек. Жогарыда аталгандарды ескере отырып, «Каспий» тущылау зауыты ендiретiн ауыз суында бар химиялы| заттар эсершщ халы| денсаулыгына |аут-|атерЫ багалау Yшiн осы зерттеудi жYPгiзу жоспарланды.

Осыган орай, осы жумыстыц негiзгi манаты болып «Каспий» тущылау зауыты ендiретiн ауыз суыныц химиялы| |аутаздт керсеткш бойынша халы| денсаулыгы Yшiн экспозицияны жэне интегральдi |аут-|атердi багалау табылады. Жумыстыц негiзгi мiндеттерi:

1. Зерттелетш аудандагы (айма|тагы) ауыз суында бар химиялы| заттардыц |ауттлтне идентификация жYPгiзу жэне утымды заттарды аны|тау.

2. Аны|талган утымды заттар эсерi кезiндегi мYмкiн болатын зиянды эсер себеп салдарлы| байланысын аны|тау.

3. Адам агзасына ауыз суымен тYсетiн утымды химиялы| заттар кYтiлетiн санды| тYсуiн аны|тау.

4. Экспозициялы| жYктемеге жауап ретiнде, жэне де |аут-|атердщ |ол жетiмдi халы|аралы| критерийерiн салыстыра отырып алынган |аут-|атер мелшерiн багалау Yшiн халы| денсаулыгына кYтiлетiн |олайсыз эсерлердi багалаудыц |аут-|атерш сипаттау.

5. Алынган багалардыц беймэлiмдiлiгiн талдау. Материалдар мен эдктер

КР аумагындагы ауыз суыныц |урамындагы химиялы| заттардыц халы| денсаулыгын эсерiнен болатын |ау^п-|атерд1 багалауды бiрiздендiру, гылыми негiзделген кез|арасты |амтамасыз ету Yшiн жYрriзудiц бiрiздендiрiлген ретiн жэне оны алгоритмiн ецдеу |ажет. Себебi республикада ауыз суыныц |урамындагы химиялы| заттардыц халы| денсаулыгына |аут-|атерш багалаудыц жалпы эдiстемесi ецделмеген. Осыган орай, б^з Рессей Федерациясында ецпзтген практикалы| нус|ауын |олданды| (Р - 2.1.10.1920-04) [5]. КауттЫкт идентификациялау кезецшде зерттелетiн аудандагы ауыз суында бар химиялы| заттар аны|талды. КауттЫкт идентификациялау кезецшде «Каспий» тущылау зауыты ендiретiн судагы канцерогендi заттар аны|талмады.

Канцерогендi |ауiп-|атерi жо| заттарды ранжирлеу Yшiн референттiк дозага (TW) немесе концентрацияга (RfC) негiзделген (Р - 2.1.10.1920-04) салма|ты| коэффициенттер пайдаланылды. Салыстырмалы канцерогендi емес |аут-|атер |ауттЫпнщ индексш аны|тау темендегi формулада керсетiлген:

HRI = E*TW*P/10000, онда: HRI - Салыстырмалы канцерогендi емес |аут-|атер |ауттЫпнщ индексi; TW - денсаулы||а эсер ететш салма|ты| коэффициент; P* - популяция саны; E** - шартты экспозиция мэнi (орташа тэулiктiк доза есебi алынады).

Осыган байланысты факторлар эсерше ушыраган популяция (А|тау |аласы) бiртутас |арастырылганда, HRI и HRIc есептегенде Р/ 10 000 керсеткштер есепке алынбады.

Жогарыда керсетiлген формулага сэйкес зерттелетш заттар рангын аны|таганнан кейш |ауттЫкт идентификациялау кезецшде утымды заттар рангты| орындары аны| талды.

Kауiп-|атердi сипаттаган кезде келес алгоритм iс-эрекетi усынылды: 1- ольфакторлы-рефлекторлы| эсер |ау^п-|атердi багалау; 2- канцерогендi эсердi багалау (табалдыры|сыз модель); 3 - интегральдi |ауiп-|атердi багалау (эсерлердi |осындылау). Кау^-|атер мэншщ эр кезецшде оларды |ол жетiмдi децгейлермен салыстыра отырып багаланды. Ауыз суындагы органолептикалы| жэне канцерогендi |аут-|атердщ табалдыры|сыз моделдердi есептеулердщ стандартты формулалары

эдктемелт нус|ауларда керсетiлген [7]. Нэтижелер жэне талдау

Сонымен б^з |ауiп-|атердi багалау эдктемеан пайдалана отырып химиялы| |аутаздт керсеткiштерi бойынша ЖШС «Каспий тущылау зауытыныц» ендiретiн ауыз суыныц сапасын багалады|. Жогарыда айтып еткендей |аз1рп кезде Каспий тецiзiнiц мунай енiмдерiмен антропогендi ластануы бiр|атар елдердiк кепшЫпнщ кекiлiн белдiрiп отыр.

Каспий те^зшщ текiз суындагы химиялы| ингредиенттер |урамыныц талдауы 2006 ж. текiз суындагы мунай еымдершщ жогары концентрациясын, ал |алган ба|ыланган жылдарда децгей ру|сат етiлген нормада болды. Сонымен | атар, «Каспий» зауыты пайдаланатын селективтi мембрана 99,5% |урады, ол бастап|ы суда тт^ мунай енiмдерiнiц 3 мг/л болганныц езiнде де толы| тазалауды |амтамасыз етедi.

Те^з суын ецдеу технологиясында (Каспий те^зО пайдаланылады: коагуляция жэне флокуляциялы суды cy3in тазалау, керюсмостык тущылау жэне тущы су курамын физикалык-химиялык тузету. K|ауiптiлiктi индентификациялау кезецк Бастапкы суда бeкiтiлгeн 19 химиялык косылыс ранжирлeндi. Аныкталган 11 кол жeтiмдi химиялык заттардыц бастысы болып те^з суына тэн кургак калдык, хлоридтер жэне сульфаттар табылады.

«Доза (концентрация) - жауапка» байланысты багалау кезецше байланысты утымды ингредиенттер iшiндe белгЫ концентрацияда жуйке жуйeсiнe, канайналым жуйесше, ас-корыту жолдарына, буйрекке жэне тк тiнiнe, рeпродуктивтi жуйеге колайсыз эсер ететш заттар

бар eкeнi тагайындалды. Олардыц канцeрогeндi эсeрi жок.

Экспозицияны багалау кезецшде кeлeсi сценарий эсeрi тапсырылды; Актау к. жэне жакын мацда орналаскан тургылыкты жeрлeрдi ЖШС«Каспий тущылау зауыты» кэсiпорыны ендiрeтiн орталыктандырылган ауыз суымен камтамасыз ету.

«Каут-катерд1 сипаттау» кезецшде алгашында нeгiзгi органолептикалык керсeткiштeрi жэне ауыз суыныц органолептикалык касиетше эсер eтeтiн заттар бойынша рефлекторлы-ольфакторлык эсер дамуыныц кауiп-катeрi багаланды.

Органолептикалык каут-катер eсeбiнiи нэтижeлeрi 1 кестеде усынылган.

1 кесте - Ауыз суындагы рефлекторлык-ольфакторлык эсер дамуыныц каут-катерш багалау

Талданатын критерийлер Мацызы ШРЕК нормативi Prob <*> Каут-катер

20 °С-тагы иiс 0 2 0

20 °С-тагы дэмi 0 2 0

Tустiлiгi 0 20 -3,33 0

Лайлылыгы 0 1,5 -3 0

Сутeгi керсeткiшi 7,9 9 -3,1 0,001

Жалпы катацдыгы 3 7 -3,22168 0,0007

Хлоридтер 41 350 -5,09186 0

Кургак калдык 228 500 -3,13224 0,001

Бос калдык хлор 0,08 0,5 -4,64232 0

Байланыскан калдык хлор 0,06 1,2 -6,31942 0

Рефлекторлык-ольфакторлык эсердщ косынды кауiп-катeрi 0,001

Рефлекторлык-ольфакторлык реакцияныц кол жeтiмдi мацызы 0,1

<*> Осы окигадагы халык денсаулыгына езi тудыратын каут-катерге зиянды зат концентрациясынан ету ушш Prob мэнi аралык мэн болып табылады.

Кесте мэлiмeттeрi керсеткендей кептеген органолептикалык керсeткiштeргe каут-катер eсeптeлмeдi, оныц салдарынан ауыз суында олар табылмады. Хлор (калдык жэне байланыскан) жэне хлоридтер керсеткштер каут-катер мэнi нелге тецелген, сeбeбi (Prob) аралык мэн темен шекте бeкiтiлгeн. Косынды органолептикалык кауiп-катeрдi багалау эр затка тэн барлык топтар мэнiн максимальдi тацдаумен iскe асты. Бундай тэсiл Вебер-Фехнер зацында жазылган жэне рефлекторлы реакцияларды тузeтiн адам рецепторларыныц реакцияларыныц eрeкшeлiктeрi туралы жалпы калыптаскан кезкарастарга непзделген [6].

Органолептикалык кауiп-катeрдi косынды багалау (рефлекторлык-ольфакторлык реакциялар) осы ауыз суын пайдаланганда 0,001 курды, утымды факторлар -кургак калдык жэне сутеп керсeткiшi. Ары карай табалдырыксыз модель бойынша канцерогеназ кауiп-катeр багаланды. Осы модель утымды заттардыц улы эсершщ eрeкшeлiкeтeрiмeн байланыскан патологиялы халыктыц

сыркаттанушылыгыныц кутiлeтiн есiмiнe багытталган. «Каспий» тущылау зауытыныц ауыз суыныц ингрeдиeнтeрiнeн канцeрогeндi емес кауiп-катeрiн есептеу нэтижeлeрi 2 кестеде керсеттген.

2 кесте - Тарату торына тусер алдындагы тущылау зауытыныц ауыз суындагы заттардыц табалдырыксыз канцорeгeндi емес каут-катер (Risk) мэн

Керсеткштер атауы ШРЕК Фильтрлер-кондиционерлерден шыкканан кейшп су Камералык-сэулелт таратушыдан шыкканан кейшп агым

Заттар концентрациясы, мг/л Risk Заттар концентрациясы, мг/л Risk

Сульфаттар 500 69 0,0024 6,05 0,0005

Хлоридтер 350 41 0,0020 30 0,0037

Фтор 1,5 0,24 0,0028 0,67 0,0001

Кургак калдык 1000 228 0,0040 38,75 0,0014

Бос калдык хлор 0,5 0,08 0,0028 10,07 0,0005

Байланыскан калдык хлор 1,2 0,06 0,0009 1,01 0,0117

Созылмалы уланулар кол жетiмдi каут катерi <0,02 <0,02

Табалдырыксыз канцерогендi емес косынды кауiп-катер 0,01476 0,046

Табалдырыксыз канцерогендi емес косынды каут-катер кол жетiмдi мелшерi <0,05 <0,05

2 кестеде керсеттгендей жеке карастырылатын заттар Yшiн табалдырыксыз канцерогендi емес каут-катер кол жетiмдi децгейден аспады, (0,02).

Табалдырыксыз канцерогендi емес косынды каут-катер ауыз суынан кол жетiмдi децгейден (0,05) аспады жэне 0,046 курады.

Осыган орай табалдырыксыз канцерогендi емес каут-катер денсаулыкка таратушы торга тYсетiн ауыз суыныц

3 кесте - Ауыз суыныц интеграль^ керсетюшмн есептеу

сапасынан эр жеке заттар Yшiн де жэне олардыц косарласкан эсерiнде де кол жетiмдi децгейден аспады. Себебi кауiп-катердi сипаттау кауiп-катердi багалаудыц кортынды кезецi болып табылады, бiздер таратушы торга бершетш ауыз суыныц каут-катерше интегральдi бага бердт (эсерлер косындысы).

Ауыз суыныц сапасын багалаган кезде интегральдi каут-катер есептеу нэтижелерi 3 кестеде керсеттген.

Kауiп-катер Косынды багалау бойынша мэнi Кол жетiмдi мэннщ мелшерi Кол жетiмдi мэннiц кау^п-катерге катынасы

Рефлекторлык-ольфакторлык эсер Кауiп-Катерi 0,001 0,1 0,01

Канцерогендi емес каут-катер 0,015 0,05 0,30

Канцерогендi кауiп-катер 0 0,00001 0,0

Интегральдi керсеткш 0,31

3 Кестеде керсетiлгендей рефлекторлык-ольфакторлык эсер каут-катер дамуыныц кол жетiмдi мэнге катынасы 0,01, ал косынды канцерогендi емес каут-катер оныц кол жетiмдi децгейге катынасы - 0,3 курады. Осы кездегi интегральдi керсеткш 0,31 курады, ол нормативтi децгейден аспады (ИП<1).

Бул барлык талданатын керсеткiштер Yшiн каут-катер кол жетiмдi децгейден аспады жэне ауыз суын реттеу Yшiн косымша шаралар кабылдауды талап етпедi. Беймэлiмдiктiц сипаттамасы

Осы жумыс бойынша каут-катер талдау нэтижеан талдамас бурын, оларда бар беймэлiмдiк дэрежесiн ескеру кажет.

K|азiргi кезде «Каспий» тущыландыру зауыты эксплуатацияга жартылай енгiзiлген, ягни ендiрiлген су Актау каласыныц тек коммунальдык кажетплтн Гана камтамасыз етуге багытталган. Осыган байланысты осы зерттелген жумыс зерттеу барысында бар болган жэне алынган шектеулi мэлiметерге негiзделген скринингтiк зерттеу болып саналады.

Беймэлiмдiк «доза-тжмдЫкке» байланысты багалау кезецiндегi судыц химиялык компонентi Yшiн усынылган мелшердi тагайындаудыц киыншылыгымен камтамасыз етiлген. Гылыми мэлiметтердiц кол жетiмдiлiгi жэне сенiмдiлiгi, релевантностЫп бойынша салыстырмалы тYPДе эртYрлi кезкарастар калыптаскан. Жануарлардыц экспериментальдык мэлiметтерiн адамдарга экстрополяциялау женiнен карастырылатын мэселелер бар. Баска кездерден алынган (ауа, тагам жэне т.б.) заттардыц пропорциональдi санын ескеру киын. Сонымен Катар, ауыз суындагы химиялык заттар Yшiн «доза-тжмщЫк» байланысын тагайындау кезiнде эпидемиологиялык зерттеулер шектеулi пайдаланылады. Kауiп-катердi багалаудыц барлык кезецiнде жогарыда аталган беймэлiмдiлiктердi ескерсек олардыц азайтылуын, соцына корытындыласак нэтижелер

сеымдЫпн жогарлатылуын, корытындылардыц нысаналыгын жэне кабылданатын баскару шешiмдерiнiц адекваттылыгын камтамасыз ету керек. ¥ксас зерттеулер КР аумагында жYPгiзiлмедi. Кептеген гигиеналык зерттеулер ауыз суыныц сапасын камтамасыз етуде, эпидемиологиялык жэне радиоционды жагынан каутаз, химиялык курамыныц каутаздт жэне органолептикалык касиетшщ колайлылыгы женiнен императив болады. Ауыз суыныц интегральдi эдiсi химиялык каутаздт керсеткiшi бойынша каут-катер децгейшщ кол жетiмдi керсеткiштер критерийлерiмен жэне косынды немесе оныц кауiпсiздiгiн интегральдi багалауыныц тYзу алгоритмiмен толыктырылган. Осы эдкпен ККБ «Санкт-петербург суканалы» ауыз суыныц сапасы багаланган [8]. Бул жумыстыц авторлары усынылган эдiс (табалдырыксыз модель) ольфакторлык-рефлекторлы, санитариялык-токсикологиялык жэне канцерогендт эсер ететiн химиялык заттар эсершщ ерекшелiктерiн ескеруге мYмкiнiдiктер тугызатынын керсетедi. Онымен коса ол су кубырлар станцияларын ранжирлеуге, халык денсаулыгына каут-катер критерийiнен шыга отырып, судыц сапасын бакылауын утымды етуге, жэне де су даярлауды жаксартудыц утымды шараларын тацдауга жэне iске асыруга мYмкiндiк бередi. Осыган байланысты багалаудыц «сэкес», «сэйкес емес» стандарттык жYЙесiнен, адам агзасына эртYPлi эсерлердi ттелей ескеретiн негурлым кец жэне аукымды критерийлi, ауыз суыныц кауiпсiздiк керсеткштерш инедекстеу кажеттiлiгi басып айтылады. Осыган орай коршаган ортаныц гигиенасы аймагындагы Казакстанныц жетекшi мамандарыныц позициясы тургысынан кауiп-катер эдiстемесiнiц багалауды жэне КР санитарлык кызмет тэжiрибесiне ендiрудi усынады. Корытынды. «ЖШС «Каспий» тущыландыру зауытыныц», ендiретiн ауыз суы мысалында судыц химиялык каутаздт керсеткiштерi бойынша ДД¥, БYкiл элемдiк

банк жэне баска да халыкаралык уйымдар усынган заманауи кауiп-катeрдi багалау эдктемесш пайдалана отырып ауыз су сапасын багалау журпзшдк Жургiзiлгeн зерттеулер нэтижeсi бойынша бiз кeлeсi корытындыга кeлдiк:

1. 2006 ж. сумен камтамасыз ету кездершде, тeцiз суындагы мунай еымдершщ жогары концентрациясы, ал калган бакылау жылдарында 2011 ж. дейш тeцiз суы ушiн руксат eтiлгeн нормативтерден аспады.

2. Тущыландыру зауытка кiрeр алдында, бастапкы суда талданатын 19 химиялык заттыц утымды 11 аныкталды. Жeтeкшi болып - кургак калдык, хлоридтер жэне сульфаттар табылады, оган алынган салыстырмалы кауттлт канцeрогeндi емес (HRI>100) индекстер магынасы куэландырады. Олардыц арасында канцерогендер аныкталмады.

3. «Доза-тиiмдiлiккe» байланысты багалаганда адам агзасына утымды заттар тускенде куттетш дозасы

кeзiндe жуйке, журек-кан тамыр жэне ас корыту жуйeсi, буйрек, суйек тн жэне рeпродуктивтi агзаларга багытты эсeрдi кутуге болады.

4. Экспозияцияны багалау кeзeцдeрi барлык утымды ауыз суыныц орташа тэулiктiк дозасы референтпк децгейден темен болды, ол халык денсаулыгына каутт емес екендтн керсeтeдi.

5. Косынды кауiп-катeр аралас эсер еткен кезде (интегралдыкерсеткш эсeрлeрдi косканда 0,31 курады, регламенттен аспайды (ИП<1)) жеке заттармен созылмалы улануларда кезшде кол жeтiмдi болуымен багаланады. Осыган орай кауiп-катeрдi талдау эдктемесшщ eрeжeсiнe сэйкес баскару шeшiмдeрi бертмедк

Корыта келгенде жогарыда аталган корытындыларды ескерсек, «Каспий» тущылау зауытыныц кeрi осмос эдiсiмeн алынган ауыз суы химиялык курамы бойынша халык денсаулыгына каут-катер тудырмайды.

ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1

1 Авалиани С.Л., Филатов Н.Н, Аксенова О.И. жэне т.б.. Разработка и апробация методики оценки риска здоровью населения от промышленных предприятий и автотранспорта на территории ЮВАО г. Москвы. - Сб. «Окружающая среда. Оценка риска для здоровья. Опыт применения методологии оценки риска в Москве». ЦГСЭН. РМАПО. - М.: 1999. - Б. 345.

2 Авалиани С.Л., Аксенова О.И., Пономарева О.В. Разработка и внедрение методологии оценки риска здоровью населения от воздействия загрязнения атмосферного воздуха и питьевой воды на территориях г. Москвы. -Консультационный центр по оценке риска, ЦГСЭН в г. - М.: 2000.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

3 Авалиани С.Л., Ревич Б.М. Оценка риска загрязнения окружающей среды для здоровья населения как инструмент муниципальной экологической политики в Московской области. - М.: 2010. - 311 б.

4 Онищенко Г.Г., Новиков С.М., Рахманин Ю.А., Авалиани С.Л., Буштуева К.А. Основы оценки риска для здоровья при воздействии химических веществ, загрязняющих окружающую среду. - М.: 2002. - 408 б.

5 Р 2.1.10.1920-04. Руководство по оценке риска для здоровья населения при воздействии химических веществ, загрязняющих окружающую среду (2004 жылы РФ бас мемлекетпк санитарлы| дэрiгерiмен бектлген).

6 © Щербань М.Г., Мясоедов В.В., Шевченко О.О., Савченко В.М., 2010 «Методические аспекты использования методологии оценки риска здоровью населения при воздействии факторов окружающей среды в Украине и России» http://www.nbuv.gov.ua/portal/natural/vkhnu/Med/2010_898/17.pdf.

7 «МР 2.1.4.0032-11. 2.1.4. Питьевая вода и водоснабжение населенных мест. Интегральная оценка питьевой воды централизованных систем водоснабжения по показателям химической безвредности. Методические рекомендации» (2011 жылы РФ бас мемлекетпк санитарлы| дэрiгерiмен бектлген).

8 Мельцер А.В., Киселев А.В., Ерастова Н.В., Шульга А.А. Интегральная оценка питьевой воды по показателям химической безвредности на основе методологии оценки риска для здоровья населения, апробированная на водопроводных станциях ГУП «Водоканал Санкт-Петербурга». В кн.: Материалы 2-й Всероссийской научно-практической конференции с международным участием «Гигиенические и медико-профилактические технологии управления рисками здоровью населения». Пермь: 2011. - 158-161 б.

У.И. КЕНСАРИЕВ, А.Т. ДОСМУХАМЕТОВ, Н.Е.АЛИМОВА, Ж.Б. БЕЙСЕНБИНОВА, А.М. ОРАЗЫМБЕТОВА

АНАЛИЗ КАЧЕСТВА ПИТЬЕВОЙ ВОДЫ, ПРОИЗВОДИМОЙ ТОО «ОПРЕСНИТЕЛЬНЫМ ЗАВОДОМ КАСПИЙ», С ПРИМЕНЕНИЕМ МЕТОДОЛОГИИ ОЦЕНКИ РИСКА

Резюме: В данной статье впервые показаны результаты исследований с примением всемирно признанной методологии оценки риска в отечественной системе водоснабжения. На основе применения данной методологии проведена интегральная оценка качества питьевой воды, учитывающая все показатели химической безвредности. Ключевые слова: питьевая вода; неканцерогенный риск, методика интегральной оценки.

U. KENESSARYIEV, А. DOSMUKHAMETOV, N. ALIMOVA, ZH. BEISENBINOVA, А. ORAZYMBETOVA

ANALYSIS OF THE QUALITY OF DRINKING WATER PRODUCED BY LLC DESALINATION PLANT "CASPIAN" WITH THE

USE OF RISK ASSESSMENT METHODOLOGY

Resume: This article shows the results of the first studies to apply the internationally recognized methodology for risk assessment in the domestic water system. On the basis of this methodology conducted integrated assessment of drinking water, taking into account all the values of chemical safety.

Keywords: drinking water; non-carcinogenic risk, drinking the method of integral evaluation.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.