Научная статья на тему 'ҚАРАТАЛ ӨЗЕНІ СУ БАССЕЙНІНІҢ ХИМИЯЛЫҚ ҚҰРАМЫН ЗЕРТТЕУ ЖƏНЕ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ БАҒА БЕРУ'

ҚАРАТАЛ ӨЗЕНІ СУ БАССЕЙНІНІҢ ХИМИЯЛЫҚ ҚҰРАМЫН ЗЕРТТЕУ ЖƏНЕ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ БАҒА БЕРУ Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

CC BY
14
4
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Endless light in science
Область наук
Ключевые слова
шекті рауалды концентрация / химиялық құрам / химиялық көрсеткіштер / экологиялық жағдай / экологиялық мәселе.

Аннотация научной статьи по Гуманитарные науки, автор научной работы — Райымбекова Индира Қалмаханқызы, Қызайхан Айгерім Ермекқызы

Бұл ғылыми мақалада Жетісу облысындағы Қаратал өзені су бассейнінің экологиялық жағдайына шолу жасалды. Өзен суының экологиялық жағдайын және мәселесін зерттеу үшін Қаратал өзені су бассейні маңындағы Текелі, Талдықорған және Үштөбе қалалары бойынша үш нүкте белгіленіп, қараша, қаңтар және наурыз айларының бастапқы 10 күндігінде үш мәрте су сынамалары алынып, негізгі химиялық көрсеткіштері зерттеліп, нәтижелері Қазақстан Республикасының бекіткен шекті рауалды концентрацияларымен салыстырылды. Осылайша Қаратал өзені су бассейнінің экологиялық жағдайына баға берілді.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ҚАРАТАЛ ӨЗЕНІ СУ БАССЕЙНІНІҢ ХИМИЯЛЫҚ ҚҰРАМЫН ЗЕРТТЕУ ЖƏНЕ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ БАҒА БЕРУ»

ЭОК 556.531

ЦАРАТАЛ 0ЗЕН1 СУ БАССЕЙНШЩ ХИМИЯЛЫЦ Ц¥РАМЫН ЗЕРТТЕУ ЖЭНЕ

ЭКОЛОГИЯЛЫЦ БАГА БЕРУ

РАЙЫМБЕКОВА ИНДИРА ЦАЛМАХАНЦЫЗЫ

Абай атындагы ^азак улттык педагогикалык университет^ Жаратылыстану жэне география институты, География жэне экология кафедрасыньщ PhD, ага окытушысы

ЦЫЗАЙХАН АЙГЕР1М ЕРМЕКЦЫЗЫ

Абай атындагы ^азак улттык педагогикалык университет^ Жаратылыстану жэне география

институтыныц 4 курс студент

Ацдатпа. Бул гылыми мацалада Жетгсу облысындагы Каратал взет су бассейнШц экологиялыц жагдайына шолу жасалды. Озен суыныц экологиялыц жагдайын жэне мэселест зерттеу Yшiн Каратал взен1 су бассейнi мацындагы Текел1, Талдыцорган жэне Yшmвбе цалалары бойынша уш нукте белгтент, цараша, цацтар жэне наурыз айларыныц бастапцы 10 кYндiгiнде Yш мэрте су сынамалары алынып, негiзгi химиялыц кврсеткiштерi зерттелт, нэтижелерi Казацстан Республикасыныц бекткен шектi рауалды концентрацияларымен салыстырылды. Осылайша Каратал взет су бассейттц экологиялыц жагдайына бага бершди

Ктт свздер: шектi рауалды концентрация, химиялыц цурам, химиялыц кврсеткштер, экологиялыц жагдай, экологиялыц мэселе.

ОЦЕНКА КАЧЕСТВА ПИТЬЕВОЙ ВОДЫ ГОРОДОВ АКТАУ И ЖАНАОЗЕН

МАНГИСТАУСКОЙ ОБЛАСТИ

ЭД1ЛБЕКЦЫЗЫ КАМИЛА

Казахский национальный педагогический университет имени Абая, студент 4 курса Института естествознания и географии

РАЙЫМБЕКОВА ИНДИРА ЦАЛМАХАНЦЫЗЫ

Казахский национальный педагогический университет имени Абая, институт Естествознание и географии, PhD, старший преподаватель кафедры Географии и экологии

ИСКАКОВА РАЙХАН ТИЛЕКТЕСОВНА

Казахский национальный педагогический университет имени Абая, институт Естествознание и географии, магистр, старший преподаватель кафедры Географии и экологии

Аннотация. В данной научной статье представлены результаты исследований по определению экологической ценности питьевой воды Мангистауской области. Для изучения питьевой воды Мангистауской области были отобраны пробы питьевой воды из 3-х микрорайонов города Актау, центра области, и 3-х микрорайонов города Жанаозен, изучены основные химические показатели, результаты сопоставлены с нормативами предельной допустимой концентрации, утвержденные Республикой Казахстан. Таким образом было оценено качество питьевой воды Мангистауской области.

Ключевые слова. Пробы питьевой воды, МАЭК (Мангистауский Атомно Энергетический Комбинат), водопровод «Астрахань-Мангышлак», качество воды, химический состав, химические параметры.

ASSESSMENT OF THE QUALITY OF DRINKING WATER IN THE CITIES OF AKTAU AND ZHANAOZEN OF THE MANGISTAU REGION

ADILBEKKYZY KAMILA

Kazakh National Pedagogical University named after Abay, 4th year student at the Institute of Natural Science and Geography

RAYMBEKOVA INDIRA KALMAKHANKYZY

Kazakh National Pedagogical University named after Abay, Institute of Natural Science and Geography, PhD, senior lecturer at the Department of Geography and Ecology

ISKAKOVA RAIHAN TILEKTESOVNA

Kazakh National Pedagogical University named after Abay, Institute of Natural Science and Geography, master, senior lecturer at the Department of Geography and Ecology

Annotation. This scientific article presents the results of research to determine the environmental value of drinking water in the Mangistau region. To assess the drinking water of the Mangystau region, drinking water samples were taken from 3 microdistricts of the city of Aktau, the center of the region, and 3 microdistricts of the city of Zhanaozen, the main chemical indicators were studied, the results were compared with the standards of maximum permissible concentrations approved by the Republic of Kazakhstan. In this way, the quality of drinking water in the Mangistau region was assessed.

Keywords. Drinking water samples, MAEK (Mangistau Atomic Energy Plant), Astrakhan-Mangyshlak water supply system, water quality, chemical composition, chemical parametres.

Krai езен бассейндершщ YДeмeлi ластануы к;аз1рп экология гылымыныц езект мэселелершщ 6ipi. Бул мэселе калалык жэне енеркэсшт!к нысандар жYргiзетiн антропогендш эрекеттердщ осы бассейндердщ экожYЙелерiне Tepic эсер етуше байланысты.

Су агындары суды тасымалдау кызметш гана емес, сонымен катар улы ластаушы заттарды езеннщ жогаргы агысынан темeнгi агысына тасымалдайды. Бул процесс экологиялык, ноpмативтiк жэне экономикалык проблемалардыц YДeуiнe ыкпал eтeдi.

Осы проблемаларды зерттеу максатында жумыстыц нысаны ретщде ^аратал езeнi нeгiзгe алынды. ^аратал езeнi - Жeтicу облысында орналаскан нeгiзгi су жYЙeci. Эюмшшк орталыгы Талдыкорган каласында орналаскан, бул облыс ^азакстандагы кептеген экiмшiлiк бipлiктepдщ бipi.

Эзен бассейншщ ауданы 19100 км2, узындыгы 390 км-ге, ал муздану ауданы 253,7 км2. ^аратал езeнi бастаулары 3200-3900 метр бшкпкте орналаскан Тeклi-аpык, Чаджа жэне ^ора деген Yш езеннщ косылуынан пайда болады. ^араталдыц бipнeшe салалары бар, соныц iшiндe ^ара, Тepeктi, Лаба, Балыкты, Мокур, сондай-ак ец кеп тарайтын саласы Кексу.

Эндipic орындарыныц езен суларына экологиялык тepic ыкпал ететш мэлiм. Осы орайда, ^аратал езeнi мацындагы Тeкeлi, Талдыкорган жэне Yштебe калаларында ipi ендipic орындарыныц орналасуы нeгiзгi проблемалардыц туындауына эсер етедь Эндipic орындарынан шыгатын калдыктар, улы газдар, ауыр металдар, ксенобиотиктер, радиоактивт заттар, химиялык бeткi калдыктар езен суыныц ластануыныц нeгiзгi кезь Демек, ^аратал езeнiц экологиялык жагдайын зерттеу жэне оны калыпка келтсру тургылыкты халыктыц денсаулыгы мен емip салты Yшiн ете езeктi мэселелердщ бipi болып табылады.

Зерттеу жумысыныц максаты тургылыкты халыктыц денсаулыгы мен емip салтына тiкeлeй эсер ететш ^аратал езeнi су баcceйнiнiц химиялык курамын зерттеу жэне оны багалау.

Материалдар мен эдктер

Зерттеудщ материалдары ретiнде ^аратал 63eHiHiH су Yш тYрлi сынамасы алынды.

Зерттеу жумыстарын жYргiзу Yшiн судыц химиялык кeрсеткiштерi бойынша мемлекетпк стандарттар Heri3re алынды. Судыц рН мэнш аныктау МемСТ 26449.1-85 4 т. бойынша, гидрокорбанаттарын аныктау МемСТ 26449.1-85 т. бойынша, минералдануын аныктау МемСТ 26449.1-85 3 т. бойынша, кальций иондарыныц концентрациясын аныктау МемСТ 26449.1-85 11 т. бойынша, натрий массалык концентрациясын аныктау МемСТ 26449.1-85, 17.2 т. бойынша, магнийдi аныктау МемСТ 26449.1-85, 13 т. бойынша, калийдi аныктау МемСТ 26449.1-85, 18.2 т. бойынша, хлоридтердi МемСТ 26449.1-85, т. 9 бойынша, фосфордыц жалпы мeлшерiн аныктау МемСТ 26449.1-85, 14 т. бойынша, нитраттарды аныктау ^Р СТ ИСО 7890-3-2006 бойынша, темiрдi аныктау МемСТ 26449.1-85, 16 т. бойынша, мыстыц массалык концентрациясын аныктау МемСТ 26449.1-85, 19 т. бойынша, фнолды аныктау МемСТ 26449.1-85, 25 т. бойынша, мунай ешмдерш аныктау МемСТ 26449.185, 26 т. бойынша зерттелдь

Нэтижелер жэне оларды талдау

^аратал eзенiнiц су сынамасы Текел^ Талдыкорган, Yштeбе калаларыныц мацынан Yш ай бойына Yш мэрте алынды. Су сынамаларыныц алынган орындары 1 суретте кeрсетiлген.

Сурет 1 - ^аратал езен су бассейшнен су сынамасы алынган нуктелер

Текел^ Талдыкорган жэне Yштeбе калаларыныц мацынан 3 тYрлi нYкте бойынша алынган су сынамалары негiзгi химиялык кeрсеткiштерi бойынша сыналды. Су сынамалары караша, кацтар, наурыз айларында эр айдыц бастапкы 10 кYндiгiнде алынды. Алынган су сынамаларына зерттеу жумыстары «^азГидромет» РМ^ Алматы каласындагы бас филиалында жYргiзiлдi. Эрбiр алынган химиялык ^рсетюш ^азакстан Республикасы бекiткен нормативтiк кeрсеткiштердiц шектi рауалды концентрацияларымен салыстырылып, кестелерге ^рсетшдь

1-нYкте бойынша алынган ^аратал eзенi су бассейнiнiц Yштeбе каласыныц мацынан алынган су сынамасыныц нэтижелерi 1 кестеде кeрсетiлген.

Кесте 1 - 1-нукте <^штебе каласы» бойынша алынган су сынамасыныц нэтижес1

№ ^рсетюштер Элшем бiрлiгi ШРК Yштeбе ^аушт шк класы

^араша ^ацтар Наурыз

1 pH pH бiрлiгi 6-9 7,824 7,809 8,012 2

2 ОБТ5 мг 02/л 2-4 0,948 0,951 0,983

3 ОХТ (бихр) мг 02/л 15 13,473 13,211 13,542

4 Гидрокорбонат мг/л 400 161,804 161,873 161,917

5 Минералдануы мг/л 1000 279,9 278,27 279

6 Кальций мг/л 10-100 34,221 34,206 34,308 1

7 Натрий мг/л 200,0 13,233 14,346 14,483

8 Магний мг/л 50 15,985 16,126 16,165 2

9 Сульфат мг/л 500 36,04 36,11 36,15

10 Калий мг/л 20 0,878 0,889 0,894 1

11 Хлорид мг/л 350 10,724 10,495 10,513

12 Фосфат мг/л 3,5 0,091 0,105 0,086 1

13 Жалпы фосфор мг/л 0,3 0,169 0,078 0,173

14 Азот нитрит мг/л 0,08 0,037 0,041 0,043 1

15 Азот нитраты мг/л 45 0,956 0,978 0,982

16 Жалпы темiр мг/л 0,3 (1,0) 0,137 0,142 0,146 2

17 Аммоний тузы мг/л 2,0 0,416 0,425 0,432 1

18 ^оргасын мг/л 0,03 0,0003 0,0007 0,0005

19 Мыс мг/л 1,0 0,0009 0,0007 0,0012

20 Мырыш мг/л 5,0 0,008 0,005 0,001

21 АПАВ/СПАВ мг/л 0,5 0 0 0

22 Фенол мг/л 0,001 0,0006 0,0003 0,0001

23 Мунай eшмдерi мг/л 0,1 0,005 0,010 0,012

2-HYKTe бойынша алынган ^аратал езеш су бассейншщ Талдыкорган каласыныц мацынан алынган су сынамасыньщ нэтижелерi 2 кестеде керсетшген.

Кесте 2 - 2-нукте «ТалдыкорFан каласы» бойынша алы^ан нэтижес1 су сынамасыньщ

№ Керсеткiштер Элшем бiрлiгi ШРК Талдыкорган ^ауштш

^араша ^ацтар Наурыз iK класы

1 pH pH бiрлiгi 6-9 7,824 7,703 7,943 2

2 ОБТ5 мг 02/л 2-4 1,469 1,201 1,092

3 ОХТ (бихр) мг 02/л 15 13,405 13,497 13,658

4 Гидрокорбонат мг/л 400 121,966 122,305 122,817

5 Минералдануы мг/л 1000 204,167 203,398 203,417

6 Кальций мг/л 10100 21,681 23,504 23,367 1

7 Натрий мг/л 200,0 10,335 10,302 10,392

8 Магний мг/л 50 11,685 12,071 12,711 2

9 Сульфат мг/л 500 22,226 22,090 21,958

10 Калий мг/л 20 1,495 1,319 1,025 1

11 Хлорид мг/л 350 5,848 5,893 6,097

12 Фосфат мг/л 3,5 0,218 0,197 0,075 1

13 Жалпы фосфор мг/л 0,3 0,084 0,106 0,153

14 Азот нитрит мг/л 0,08 0,075 0,051 0,043 1

15 Азот нитраты мг/л 45 1,034 1,005 0,925

16 Жалпы темiр мг/л 0,3 (1,0) 0,128 0,114 0,109 2

17 Аммоний тузы мг/л 2,0 0,402 0,431 0,473 1

18 ^оргасын мг/л 0,03 0,0012 0,008 0,0003

19 Мыс мг/л 1,0 0,0017 0,0012 0,0014

20 Мырыш мг/л 5,0 0,008 0,001 0,002

21 АПАВ/СПАВ мг/л 0,5 0 0 0

22 Фенол мг/л 0,001 0 0 0

23 Мунай eшмдерi мг/л 0,1 0,011 0,006 0,009

3-HYKTe бойынша алынган ^аратал езеш су бассейншщ Yштeбе кдласыныц мацынан алынган су сынамасыныц нэтижелерi 3 кестеде керсетшген.

Кесте 2 - 3-rni нукте «Текелi каласы» бойынша алы^ан су сынамасынын нэтижеа

№ Керсетюштер Элшем бiрлiгi ШРК Текелi ^ауштш iK класы

^араша ^ацтар Наурыз

1 рН pH бiрлiгi 6-9 7,752 7,783 7,976 2

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

2 ОБТ5 мг 02/л 2-4 1,106 1,113 1,125

3 ОХТ (бихр) мг 02/л 15 13,675 13,681 13,825

4 Гидрокорбонат мг/л 400 100,654 100,976 101,808

5 Минералдануы мг/л 1000 165,218 165,207 165,233

6 Кальций мг/л 10100 16,579 16,632 16,685 1

7 Натрий мг/л 200,0 11,81 11,96 10,58

8 Магний мг/л 50 11,139 11,074 10,542 2

9 Сульфат мг/л 500 14,820 14,651 14,617

10 Калий мг/л 20 0,928 0,903 0,864 1

11 Хлорид мг/л 350 4,573 4,594 4,608

12 Фосфат мг/л 3,5 0,083 0,086 0,088 1

13 Жалпы фосфор мг/л 0,3 0,159 0,174 0,182

14 Азот нитрит мг/л 0,08 0,052 0,056 0,069 1

15 Азот нитраты мг/л 45 0,846 0,838 0,802

16 Жалпы темiр мг/л 0,3 (1,0) 0,2 0,1 0,1 2

17 Аммоний тузы мг/л 2,0 0,325 0,321 0,302 1

18 ^оргасын мг/л 0,03 0,0004 0,0001 0,0003

19 Мыс мг/л 1,0 0,0012 0,0011 0,0011

20 Мырыш мг/л 5,0 0,002 0,001 0,001

21 АПАВ/СПАВ мг/л 0,5 0 0 0

22 Фенол мг/л 0,001 0,0001 0 0,0001

23 Мунай енiмдерi мг/л 0,1 0,01 0,02 0,01

Жогарыда кестелерде керсетшген зерттеу нэтижелерi бойынша Текел^ Талдыкорган жэне Yштебе калаларыныц мацындагы ^аратал езенi су бассейнiнен алынган сынамалардыц керсеткiштерi ^азакстан Республикасы беюткен шектi рауалды концентрациядан аспайтыны белгш болды. Сондай ак, алынган су сынамаларыньщ курамында ОХТ (оттегiнi химиялык тутыну), калий, жалпы фосфор, азот нитрит^ азот нитраты, коргасын жэне мыс сынды химиялык керсетюштершщ зерттелген мэндерi 3 нYктеде де бiрдей мелшерде екенi аныкталды. Ал, сутеп индексi (рН), гидрокорбанаттар, минералдануы, кальций, натрий, магний, сульфаттар, хлоридтер жэне мунай ешмдершщ зерттелген мэндершщ Текелi жэне Талдыкорган калаларына караганда 1-нYктеден (Yштебе каласы) алынган су сынамасыныц нэтижелерi жогары керсеткiштерге ие екеш мэлiм болды. Буган себеп Yштебе каласында Талдыкорган жэне Текелi калаларына караганда ендiрiс орындарыныц шогырлануыныц басымдыгы жэне темiр жол станциясыныц да эсер етуi мYмкiн.

^орытындылай келе, зерттеу жумысында ^аратал езенi су бассейш мацында орналаскан калалардыц езен суына экологиялык эсерi зерттелдi. Оган негiз ретшде химиялык керсетюштердщ нэтижелерi дэлел бола алады. Зерттеу сынамалары алынып, химиялык керсеткiштерi ^азакстан Республикасы беюткен шектi рауалды концентрацияларымен салыстырылып зерттелдi. Осылайша ^аратал езенi су бассейншщ экологиялык жагдайына оц бага бершдг

ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1

1. 2.

3.

4.

5.

Bekturganov, Z., Tussupova, K., Berndtsson, R., Sharapatova, N., Aryngazin, K. & Zhanasova, M. (2016). Water related health problems in Central Asia: A review. In Water, 8(6), 2019 (https:// doi.org/10.3390/w8060219)

Мустафаев Ж.С., Козыкеева А.Т., Жанымхан К. / Гидрометеорология и экология. Особенности формирования гидрогеохимического режима реки каратал. Науч. Журнал: Хабаршы. География сериясы. - 2016. - №2. - С. 161

О генеральном плане города Талдыкорган Алматинской области (включая основные положения): постановление Правительства Республики Казахстан от 15 сентября 2017 года № 568 // Информационно-правовая система «Эдшет». - Астана. - 2017. ГОСТ 26449.1 - 85 Установки дистилляционные опреснительные стационарные. Методы химического анализа соленых вод. Москва: Стандартинформ. - 1987. - 45 с. Джумагулова А.А., Николаенко А.Ю., Мирхашимов И.Х. / Стандарты и нормы качества вод в Республике Казахстан. - Алматы: ОО «OST-XXI». - 2009. - 44 с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.