Научная статья на тему 'МАҲАЛЛИЙ БЮДЖЕТНИ ЎРТА МУДДАТЛИ РЕЖАЛАШТИРИШНИ УСТУВОР ЖИҲАТЛАРИ'

МАҲАЛЛИЙ БЮДЖЕТНИ ЎРТА МУДДАТЛИ РЕЖАЛАШТИРИШНИ УСТУВОР ЖИҲАТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
14
4
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
маҳаллий бюджетлари харажатлари / давлат молияси / бюджет сиёсати / бюджет трансфертлар / маҳаллий бюджет / молиялаштириш механизми / бюджет календари / стратегик хужжатлар / ўрта муддатли режалаштириш

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Иманова Умида Бахтиёровна

Узоқ муддатли дастурлар доирасида бюджет стратегиясини ишлаб чиқиш; бюджет-солиқ соҳасида олиб борилаётган ислоҳотлар; маҳаллий бюджет даромадлари; молиявий барқарорлигини мустаҳкамлаш; маҳаллий бюджетларнинг даромадлари базаси.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МАҲАЛЛИЙ БЮДЖЕТНИ ЎРТА МУДДАТЛИ РЕЖАЛАШТИРИШНИ УСТУВОР ЖИҲАТЛАРИ»

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

МАХДЛЛИЙ БЮДЖЕТНИ УРТА МУДДАТЛИ РЕЖАЛАШТИРИШНИ УСТУВОР

ЖЩАТЛАРИ Иманова Умида Бахтиёровна

ТМС Тошкент инситути Иктисодиёт фанлари буйича фалсафа фанлари доктори (PhD),

доцент

https://doi.org/10.5281/zenodo.10138163

Аннотация. Узоц муддатли дастурлар доирасида бюджет стратегиясини ишлаб чициш; бюджет-солщ соуасида олиб борилаётган ислоуотлар; мауаллий бюджет даромадлари; молиявий барцарорлигини мустаукамлаш; мауаллий бюджетларнинг даромадлари базаси.

Калит сузлар: мщаллий бюджетлари харажатлари, давлат молияси, бюджет сиёсати; бюджет трансфертлар;, мауаллий бюджет; молиялаштириш механизми; бюджет календари, стратегик хужжатлар, урта муддатли режалаштириш.

Ахоли ижтимоий баркарорлигини канчалик юкори даражада эканлигини куриш бу-махаллий бюжетларини узини узи бошкариш жихитидан боглик хисобланади. Молиявий менежментнинг энг мухим фунцияларидан бири молиявий режалаштиришдир. Махаллий бюджетни режалаштириш ва тайёрлаш махаллий хокимият томонидан амалга оширилади ва маъсул органлар томонидан белгиланган устуворликлар асосида махаллий бюджетнинг хозирги полати ва ривожланиш истикболлари тахлилий хулосалари йигилади. Махаллий бюджетни бевосита тасдиклаш, махаллий уз-узини бошкариш вакиллик органи томонидан амалга оширилади ва халк мафаатларини ифодалайди.

Махдллий бюджетларни урта муддатли давр учун тузиш зарурияти билан боглик, норматив акт билан тасдикланган режалар шаклида такдим этилган урта муддатли давр учун молиявий фаолият маълум мезонлар буйича гурухланган харажатлар ва даромадларни инвентаризация килиш субъектлари саналади.

Махаллий бюджетларни урта муддатли режалаштиришни амалга оширилиши керак булган ягона методология бу ижимоий нормаларни куллашдир.

Махаллий бюджетлар урта муддатли режаларини ишлаб чикиш, тасдиклаш ижро этиш, махаллий бюджетлар бюджетига мувофик амалга оширилади.

Х,озирги вактда махаллий бюджетни урта муддатли режалаштиришдаги муоммолар:

- Бюджетлараро трансфер муносабатларни мувозанатини таъминлаш;

- Урта муддатли режалаштириш тизимини такомиллаштириш ва тартибга

солиш;

- Бюджет жараёнидаги ресурслар иктисодий ва молиявий тизимини максадли мустахкамлаш ва бюджет маблагларидан самарали фойдаланиш буйича услубий ёндашувлар, усуллар ва усулларни ишлаб чикиш;

- Бюджетни шакллантириш ва бюджет маблагларини таксимлаш;

Бюджет тизими ва бюжет жараёни бу- бюджет тизимини ислох килиш, туплаганларни тушунишни талаб килади, тажриба, эволюцион жараёнларни аниклайди ва урганади ва умумлаштириб, уларни амалиётга тадбик этиш тамойиллари ва усулларини ишлаб чикади.

Бюджет даромадларининг асосий манбаси сифатида биринчи навбатда солик тизимини такомиллаштиришдир. Яъни:

- Солик йигилишининг купайишини таъминлаш;

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

- Муддати утган карзларнинг муддатини кискартириш;

- Молиявий назоратни кучайтиришдан иборатдир.

Ахоли ижтимоий баркарорлигини канчалик юкори даражада эканлигини куриш бу - махаллий бюджетларини узини узи бошкариш жихатидан боглик хисобланади. Махаллий бюджетни режалаштириш ва тайёрлаш махаллий хокимият томонидан амалга оширилади ва масъул органлар томонидан белгиланган устуворликлар асосида махаллий бюджетнинг хозирги полати ва ривожланиш истикболлари тахлилий хулосалари йигилади.

- Махаллий бюджетни бевосита тасдиклаш, махаллий кенгашлар томонидан амалга оширилади ва халк манфаатларини ифодалайди.

Мах,аллий бюджетни урта муддатли режалаштириш тизимининг воситалари

Воситалар

Бюджет ва солик Бюджет даромадларини Ижтимоий молиявий Минимал

салохиятини аниклаш режалаштириш стандартлар даражадаги

тизими бюджет

Инвестицион жозибадорлик

Истикболли бюджетни режалаштириш

Услуб

Урта ва узок муддатли консолидациялашган молиявий режалаштириш дастури

3.7-расм Мах,аллий бюджетни урта муддатли режалаштириш тизимининг воситалари

- Махдллий бюджетларни урта муддатли давр учун тузиш зарурияти билан боглик, норматив акт билан тасдикланган режалар шаклида такдим этилган урта муддатли давр учун мезонлар буйича гурухланган харажат ва даромадларни инвентаризация килишни такозо этади.

- Илмий изланишлар курсатишича, махаллий бюджетни урта муддатли режалаштиришдаги мавжуд муаммолар 5-расмда келтирилган.

3.7-расм Мах,аллий бюджетларни урта муддатли режалаштиришдаги муаммолар

- Бюджет тизими ва бюджет жараёни бюджет тизимини ислох килиш, туплаганларни тушунишни талаб килади, тажриба, эволюцион жараёнларни аниклайди ва урганади ва умумлаштириб, уларни амалиётга татбик этиш тамойиллари ва усулларини ишлаб чикади.

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

- Бюджет тизимини умумлаштириш асосида мавжуд ёки янги усуллар, услублар, ёндашувлар, тамойилларни ишлаб чикиш, мантилий ва математик богликликлар, моделлар, алгоритмлар ва уларнинг ёрдами билан бюджет тизимини оптимал тузилмасини ва уртасидаги муносабатларни асослаш унинг элементларини оптималлаштиришнинг назарий коидаларини такомиллаштириш зарурлигини билдиради.

- Назорат ва самарали тизим жорий этилиши ишлашига караб тулаш, сарф-харажатлар муаммоларини хал килиш учун бюджет маблаглари шахсий жавобгарликни жорий этиш мумкин, шунингдек, шакллантириш учун бюджет тизимини барча даражадаги бошкарув органларининг мансабдор шахслари бюджетлар, бюджет маблагларининг максадли сарфланишидир.

Бюджет балансига таъсир этувчи омиллар: соли; туловчилардан соли; ундириш самарадорлигини пасайтириш харажатлари, эмиссия ва эмиссиясиз манбаларни кенгайтириш, бюджет такчиллигини молиялаштириш, соликка оид булмаган даромад турлари улушини ошириш, ташки ва ички карзларни кискартиришдир.

Бюджет тизимини умумлаштириш асосида мавжуд ёки янги усуллар, услублар, ёндашувлар, тамойилларни ишлаб чикиш, мантикий ва математик богликликлар, моделлар, алгоритимлар ва уларнинг ёрдами билан бюджет тизимини оптимал тузилмасини ва уртасидаги муносабатларни асослаш унинг элементларини оптималлаштиришнинг назарий коидаларини такомиллаштириш зарурлигини билдиради.

Назорат ва самарали тизим бу -жорий этилиши ишлашига караб тулаш, сарф -харажатлар муоммоларини хал килиш учун бюджет маблаглари шахсий жавобгарликни жорий этиш мумкин, шунингдек, шакиллантириш учун бюджет тизимини барча даражадаги бошкарув органларининг мансабдор шахслари бюджетлар, бюджет маблагларининг максадли сарфланишидир.

Натижага йуналтирилган бюджетни амалга ошириш учун махаллий хокимият органлари узини-узибошкариш уз максад ва вазифаларини аник билиши керак. Дастур ва максад усулини жорий этиш хам бирдек мухим минтакавий ва махаллий даражада режалаштириш, аммо бир катор максадли дастурларни бошкаришни кийинлаштирадиган муоммолар ва шунга кура, дастурий максадли бюджетларнинг бажарилишига тускинлик килади.

Ушбу муоммоларни хал килиш учун бизга куйидагилар керак булади:

- максадли дастурлардан кутилаётган натижадорликнинг аник бахолаш мезонлари ва асосий курсаткичлари шакилланган булиши керак;

- максадли дастурлар амалга оширишга каратилган жараённи осонлаштирадиган курсаткичлар тизимидан фойдаланган холдааник максадлар уларнинг бажарилишини назорат килиш керак;

- махаллий хокимият максадли дастурларшу тадбирларни уз ичига олиши

керак;

- максадли дастурда, хажм курсаткичлари ва шахар муассасалари фаолиятнинг барча турлари учун сифат максадли дастурларда акс эттирилган.

Махаллий бюджетни самарадорлигини оширишнинг илгор йуналиши мамлакат иктисодиётини тартибга солиш истикболли молиявий режа хисобланади.

REFERENCES

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

1. William F Willoughby The movement for budgetary reform in the states, New York, London, D. Appleton and Company, 1918.

2. Yamak, N., & Ku9ukkale, Y. (1997). Turkiye''de Kamu Harcamalanmn Ekonomik Buyume ili§kisi. iktisat i§letme ve Finans, 12(131). - Рр. 5-15.

3. Zaghini, A., & Lamartina, S. (2008). Increasing public expenditures: Wagner's Law in OECD countries.

4. А.Б.Зейнельгабдин Влияние взаимосвязи денежно-кредитных и налогово-бюджетных инструментов на формирование и использование государственных финансовых ресурсов в Республике Казахстан - «Туран» университетшщ хабаршысы» гылыми журналы 2020 ж. № 2(86).

5. Абалкин Л. «Логика экономического роста» М. Институт экономики РАН, 2002.

6. Валентин Роик. Экономика, финансы и право социального страхования. Институты и страховые механизмы. - М.: "Альпина Паблишер", 2012. - 258 с.

7. Валентин Роик. Экономика, финансы и право социального страхования. Институты и страховые механизмы. - М.: Альпина Паблишер, 2012. - 258 с.

8. Ведер P. Двенадцать мер государственной политики в интересах экономического роста. В кн.: Пути экономического роста. Международный опыт, 2001.

9. Гавриленко Е. «Качество и количество» Эксперт, 2002 №21.

10. Д.А.Рубвальтер, С.С.Шувалов "Опыт ведущих зарубежных стран в области государственного регулирования" ЦИСН №1., Информационно-аналитический бюллетень., - 53 с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.