Научная статья на тему 'МЎЪЖАЗ САНЪАТНИНГ БЕТАКРОР НАФОСАТ ОЛАМИ'

МЎЪЖАЗ САНЪАТНИНГ БЕТАКРОР НАФОСАТ ОЛАМИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
45
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
миниатюра / перспектива ранг / портрет / китобот санъати. / miniature / perspective color / portrait / book art.

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Ахмедова, Назокат Эркиновна

Ушбу мақолада мўъжазгина миниатюра санъатида образ ва мазмун, ранг, портрет, нақш ва хаттоки ҳаттотлик санъати юксак дид билан моҳирона тасвирланиши борасида сўз боради.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

UNIQUE WORLD OF WONDERFUL ART

This article discusses image and content, color, portrait, pattern and the art of calligraphy in modern miniature art..

Текст научной работы на тему «МЎЪЖАЗ САНЪАТНИНГ БЕТАКРОР НАФОСАТ ОЛАМИ»

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 10/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

МУЪЖАЗ САНЪАТНИНГ БЕТАКРОР НАФОСАТ ОЛАМИ

Ахмедова Назокат Эркиновна

ФарДУ,тасвирий санъат кафедраси укитувчиси Nazokataxmedova1986@gmail.com

АННОТАЦИЯ

Ушбу мацолада муъжазгина миниатюра санъатида образ ва мазмун, ранг, портрет, нацш ва хаттоки уаттотлик санъати юксак дид билан моуирона тасвирланиши борасида суз боради.

Калит сузлар: миниатюра,перспективаранг,портрет,китобот санъати.

В этой статье обсуждается изображение и содержание, цвет, портрет, узор и искусство каллиграфии в современном миниатюрном искусстве.

Ключевые слова: миниатюра, перспективный цвет, портрет, книжное искусство.

This article discusses image and content, color, portrait, pattern and the art of calligraphy in modern miniature art..

Key words: miniature, perspective color, portrait,book art.

асрлар Шарк миниатюрасининг ижодий меросини хамда анъаналарини диктат билан урганишмокда,миниатюра рангтасвирнинг бой воситаларини,уни чизишнинг нозик усуллари тизимини аста секинлик билан узлаштиришлари,аник ва тарихий материал,маиший турмуш маданият буйича чукур билимга эгаликлари туфайли уни янада ривожлантириш йулларини излаганлари, бугунги узбек рангтасвири, китобот санъатининг туб илдизи бу шубхасиз миниатюра санъати билан боFликдир.

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Миниатюра санъати кухна тарихга эга. К,адимда Хитой, Япония, Кореяда миниатюралар яратишда лакли рангтасвир санъатидан кенг фойдаланишган.У ХУасрда Урта Осиёда,ХУ1-ХУШ асрларда Эронда машхур булган.Якин ва Урта Шарк маданий марказлари булган БоFдод, Табриз, Самарканд, Х,ирот, Шероз каби шахарларда X-XIX асрлар давомида махсус миниатюра мактаблари

АННОТАЦИЯ

ABSTRACT

КИРИШ

Утмиш, бугун ва келажак тасаввур тасвири биргина сирт юзасига бирлашиши мумкин бу хам албатта миниатюрада. Рассомлар Урта Осиё, Урта

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 10/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

мавжуд булган,баъзан улар юксак даражада ривожланган,баъзан эса таназзулга юз тутган. Миниатюра Шарк мамлакатларида узига хос алохида йуналиш касб этган, махсус ихтисос даражасига кутарилган санъатдир.унинг тарихи узок утмишдан бошланган булса-да Шаркда ушбу санъат Х1У-ХУПасрларда камол топган.Бу даврларда Урта Осиё Х,индистон Эрон ва Араб мамлакатларида-"Бухоро мактаби", "МуFул(Бобурийлар) миниатюра мактаби, "Шероз мактаби", "Исфахон мактаби", "Язд мактаби", "БоFдод мактаби" каби йирик санъат марказлари ташкил топган.Узбек ва хорижий мамлакат олимлари А.А.Семёнов, Б.С.Сергеев, Г.А.Пугаченкова, Л.И.Ремпель, В.Г.Долинская мазкур санъат марказларига баFишланган купгина илмий асарлар яратдилар.

Шарк миниатюра ва китобат санъатини урганишда,нашр килишда,дунёнинг энг нуфузли музей ва кутубхоналаридан кидириб топишда Х,амид Сулаймоннинг хизмати кузга яккол ташланади.Олим тартиб берган "Бобурнома расмлари" (Тошкент, " Фан" нашриёти,1970), "Алишер Навоий достонларига ишланган расмлар"(Тошкент, " Фан" нашриёти,1970) ва "Амир Хусрав Дехлавий асарларига ишланган расмлар (Тошкент, " Фан" нашриёти,1983)номли альбомларни кенг жамоатчилик кизFин кутиб олган.

Миниатюра-оламни акс эттиришнинг алохида бадиий усулидир.Миниатюра нодир кулёзмалар зийнатлари булмиш шамс зарварок унвон хошия накши лавха хотима каби безаклар билан умумий услубий уЙFунликка эга.Бу китоб зийнатларининг декоратив хусусияти улар яратилган давр дунёкараши тафаккур тарзи билан бевосита боFликдир.Нафис муъжаз расмлар асосан илмий бадиий ва тарихий асарларнинг нодир кулёзмаларни безатишга хизмат килган.Рассомлар асарларнинг етакчи Fоялари ва асосий кахрамонлари образларини ранглар воситасида ифодалаганлар.Шу сабабли миниатюра санъати тараккиётига Шаркнинг атокли алломалари Мухаммад ибн Мусо ал-Хоразмий,Абу Райхон Беруний,мутафаккир ва шоирлари Алишер Навоий,Низомий Ганжавий,Амир Хусрав Дехлавий, Абулкосим Фирдавсий,Абдурахмон Жомий хамда машхур тарихчилар Фазлуллох Рашидиддин,Шарафуддин Али Яздий ва бошкалар асарларида илFор инсонпарварлик FOялари ижобий таъсир курсатиб,унинг асосий тараккиёт йуналишини,етакчи бадиий-этетик принципларини шаклланишига хизмат килиш билан биргаликда Шарк шеърияти улар ижодини озиклантирувчи беFубор рухият булоFи хамдир.

Камолиддин Бехзод уз ижодий изланишилари билан нафакат миниатюра санъатини мустакил санъат тури сифатида шаклланиш ва ривожланиш

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 10/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

тенденцияларини белгилаб берди,балки тасвирий санъатнинг алохида жанри -портрет жанрига асос солди.Унинг Шарк тасвирий санъатининг портрет жанри ривожига кушган хиссасини икки омилда куриш мумкин.Биринчидан, у жамоавий портрет ишлаш амалиётини жорий килган булсп,иккинчидан,устоз мусаввирнинг тасвирий санъат мактабидан куплаб унинг шогирдлари ва издошлари етишиб чикди ва унинг ижодий мактабини давом эттирдилар.Камолиддин Бехзод ижодида жамоавий портретларнинг учраши миниатюра тарихининг таникли тадкикотчиси Адбумажид Мадраимовнинг тадкикотларида хам куриш мумкин. Унинг фикрича,Камолиддин Бехзод ижодига мансуб "айрим миниатюраларда кушалок портретларни куриш мумкин".Шунингдек, "Шахзода-шоир Гариб Мирзо-Султон Хусайн Мирзо уFли" , "Мугил асири", "Дарвиш ва от" , "Амир портрети" каби асарларида хам Камолиддин Бехзоднинг портретчи мусаввир сифатидаги иктидорини куриш мумкин.Академик Г.А.Пугаченкованинг таъкидлашича,Бехзоднинг дастлабки портретлари поэтик мотивлар асосида яратилган булса,ХУ асрнинг охири XVI асрнинг бошларида аник шахслар тасвирига оид портретлар юзага келди.Шундай асарлар туркумига "Шайбонийхон портрети"(1507), "Шоир Абдулла Хотифий портрети"(1511-1521), "Султон Хусайн Байкаро портрети"( XVI асрнинг бошлари), "Малика портрети"( XV аср охири ) каби аник тарихий шахслар сиймоси тасвирланган миниатюраларни киритиш мумкин.Бехзод миниатюраларидаги композицион мукаммаллик,мантикий алокадорлик барча замонларда дунё рассомларини таъсирлантириб, илхомлантириб келган.Бехзоднинг хаёти ва ижодини тадкик этган олима Мукаддима Ашрафий мусаввирнинг ижодий феноменини шундай таърифлайди: "Бехзод узигача булган миниатюра санъатининг энг яхши томонларини умумлаштирди.Узининг рангтасвир ишларида яратган композицион схемаларида ифодавийликнинг янги ва ажойиб имкониятларини очиб берди.Асосийси-ноёб иктидор сохиби Бехзод кейинги авлод учун намуна буладиган оригинал ва мукаммал миниатюралар яратди"

Узбек лакли миниатюраси ташаббускорлари-таникли рассом Чингиз Ахмаров рахбарлиги остида Ниёзали Холматов,Шомахмуд Мухаммаджонов,Абдубосит К,амбаров, Наталья Цой, Мунира Сотиболдиева, Гайрат Камолов, АбдуFани Алдашевларнинг дастлабки асарлари яратилди.Албатта Шарк миниатюрасини кайта тиклаш хакида суз борар экан бунда рассом Чингиз Ахмаров хизматларини бекиёсдир. Унинг бош мавзуи-мумтоз шеърият,замондан холи,гузаллик,уЙFунлик ва беFуборлик хукм

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 10/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

сурадиган абадият булган орзулар хамда эртаклар олами.Шунинг учун хам унинг буёклар буFик ва совук берилган,контурлар эса нафис хамда мусикий булган асарларида ракс тушаётган кизлар,сокин йигитчалар соддаларча сирли,имперсонал тасвирланган.Уларнинг харакати нозик ритмик безакни-декоративлик конунларига буйсундирилган хамда меъморликка узвий кирадиган узига хос антропоморф накшни юзага келтиради.Бирок Чингиз Ахмаров композицияларида динамика (жушкинлик) курсатилган.У бамисоли узгармас мукаммаллик сехрланган ва харакат тухтаб колгандек тасаввур уЙFOтади кишида.У ерда оламнингузгармаслиги шаркона идрок этишга мувофик холда тасвирлайди.Унинг шогирдлари устозининг ишларини давом эттириб,миниатюра санъатини янги боскичга кутардилар.Миниатюра лакли ,коFOЗ,мато, чарм-тери, деворий суръатларни камраб олиб кенг куламли бадиий услубий йуналишга айланди.Х,озирги кунда Миниатюра санъати ривожи уч йуналишда-айнан кулёзма (китоб суръатлари (Т.Мухамедов, Ш.Мухаммаджонов)лакли миниатюра (Н.Холматов, А.Йулдошев, Ш.Шоахмедовлар) хамда Миниатюра услубида деворий суръатлар яратиш(Т.Болтабоев, Х,.Назиров, Г.Камолов) буйича ижодий изланишлар олиб бордилар.Шомахмуд Мухаммаджонов ижоди лакли миниатюра билан шуFулланадиган илк мусаввирлар авлоди учун ибрат булди.Шарк миниатюраси,унинг декоратив технологик усулларига оид чукур билим ва айни чоFда академик дастгохли рангтасвир малакалари Шомахмуд Мухаммаджоновда узига хос бадиий услубнинг шаклланишига замин булди.У накшларда Урта асрлар миниатюраси конунларига амал килади.Рассом утмиш муйкалам усталаридан фаркли равишда,китобни расм билан безашда биринчи навбатда асар мазмунини очиб беришни уз олдига вазифа килиб куйган.

Хрзирги узбек миниатюра мактаби санъат тури сифатида карор топди, унинг замонга уз муносабати бор.Бу мактабни тарихий тажриба хам, хозирги амалиёт ва ушбу санъат табиатини таркиб топтирувчи хамда унинг дунёга нисбатан карашини маълум даражада шакллантирувчи коидалар хам белгилаб беради.Замонни ташкил килиш миниатюра усталарининг FOявий-бадиий хис килишларига,уларнинг уз халкини генетик хис этишига,коллектив тажрибага шахсий идрокни ва уз халкига,миллатига,динига ва маданиятига муносабатни олиб кирувчи образлар кечинмаларига боFлик.Миниатюрада таркибий катламларнинг узаро таъсири кузга ташланади. Замон хаётий ва хаёлий нарсалар бирга мавжуд буладиган эртакона фантазия,фольклорнинг идеал

ХУЛОСА

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 10/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

оламидагина кушилиб кетиши мумкин.Айни шу х,олат замондаги давомлиликни юзага келтиради,образлар эпиклигини белгилаб беради,ички мазмун асосида руй берадиган кенг микёсидаги бирлашиш,киёслашларга имкон яратади.

REFERENCES

1. Ш.Шоёкубов Замонавий Узбекистан миниатюраси.-Т.: Узбекистан,2006

2. Ш.Шоёкубов Узбекистоннинг бугунги миниатюраси.-Т.: Шарк,1994

3. А.Мадраимов., Н.Норматов Шарк миниатюра мактаблари маколалар туплами- Т.:Гафур Гулом,1989

4. Пугаченкова Г.А., Ремпель Л.И. История искусств Узбекистана. - М.: Искусство.

5. Mirzahamdamovna, K. B., Erkinovna, A. N., & Jumadillaevich, S. R. (2021). Use of Innovative Educational Technologies in Fine ARTS Classes of Higher Education Institutions. European Journal of Humanities and Educational Advancements, 2(4), 25-27.

6. Sadikovna, S. G., Kurbonova, B., Akhmedova, N., & Sulaymanova, S. (2020). FUNDAMENTALS OF PROFESSIONALISM DEVELOPMENT ON THE EXAMPLE OF PRACTICAL EXERCISES ON FORMING THE SKILLS AND SKILLS OF FUTURE TEACHERS. PalArch's Journal of Archaeology of Egypt/Egyptology, 77(6), 8894-8903.

7. Barchinoy, K., Sevarakhon, S., & Mukhammadkodir, Y. (2021). EFFECTIVE METHODS OF TEACHING FINE ARTS AND DRAWING AT SCHOOL.

8. Barchinoy, K. (2019). Problems of Improving Artistic Perception of Future Art Teachers. Cross-Cultural Communication, 15(4), 79-82.

9. Qurbonova, B. (2021). The history of visual art and it's importance in people life. ACADEMICIA: AN INTERNATIONAL MULTIDISCIPLINARY RESEARCH JOURNAL, 11(2), 1558-1561.

10. Kakharovna, A. M., Tadjimatovich, Y. M., Rakhmatovich, S. O., & Mirzahamdamovna, Q. B. (2021). Modern Approaches to the Teaching of Fine Arts. Solid State Technology, 64(2), 4250-4254.

11. Nodirjon, M., Abdusalom, M., & Ozodbek, S. (2021). TECHNOLOGIES OF TEACHING FINE ARTS WITH MODERN METHODS.

12. Zulfiya, B., Rakhmonali, S., & Murodjon, K. (2021). A BRIEF HISTORY OF THE DEVELOPMENT AND TEACHING OF DRAWING SCIENCE IN UZBEKISTAN.

13. Nazokat, A., Ibrokhim, Y., & Makhpuzakhon, A. (2021). FACTORS OF DEVELOPMENT OF FINE ARTS.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 10/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

14. Nazokat, A. (2021). Means of Ensuring the Integrity of the Image and Writing in the Performance of Visual Advertising.

15. Achildiyeva, M., Axmedova, N., Ikromova, F., Haydarova, O., Ibrahimova, G., & Abdurahmonov, A. (2021). TANBUR: ONE OF ANCIENT INSTRUMENTS. Galaxy International Interdisciplinary Research Journal, 9(6), 302-308.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.